Thesaurus politicus, hoc est, selectiores tractatus, monita, acta

Transcript

Thesaurus politicus, hoc est, selectiores tractatus, monita, acta
Relati» C tlloqm
itndofi qutjlt dui frineipi, ehe eran ¿ ik colmi
di vna f >mm» dtffidtnz» , 0 di ún efiremo ed$c i vna con i altro, fiche non poteua pariare í
Ú10 ddl' akro fen¡(a grande , & eíprtjfa dimofirationt con tah pa ftooi, f i e»h*nnie , f i pa­
role pungenti 0 odiofe , effere remoffi da qutfii
ofiremo, f i mitigati di giorno in giorno undarftnt piu mit'gando , f i rimettendo dtUe diferen­
te, f i odii, che trano tra loro, f i s' haano man­
dato ll Re due úolte la Regina d vtfitan i’ Im­
peratore , f i i última volta k cen •re coa lu i, 0
k dormire con la figUuola Delfina in cafa fua:
s’ hanKO apprefentaio i úno dt dettiperfonaggi í
mitre di doni di gran valuta, f i hora hanno ordi­
nato , paffando í Imperatore con le fue Galere da
Idatfiglia di úídtrfi abbracciarfi, 0 parlarfiin­
fiernes.
E t approjjo conofendofi pur í Imperatore ef.
ferft anco rimeffo da quella dura , 0 eftrem* epiniont di tener lui pet fua ficurtd in mano lo
Stato di Milano , f i condt/ctfo di confentire al
depofiiare, con tante conditioni, the f i pub riputare di darliparte di prefente , 0 tutte in termi­
ne di tre anni, f i ilRtanco dali altra parte effe­
re úenuto adire , cheftgU úienepur dato lo Stato
libero in termine dif e i , ouero/ttte meji,firiputerk hauerlo come di prefente: Mi pare , che f i
pub flare non fen-{a fptran%a , che continuandoji
fureil maneggie dtlla pace d»l Ponteñce , cheper
le dimoflrationi paffatt efatto tonfidentifiimo di
ambidui, quefta habbia infint da feguire tralo­
ro , la quale fipotria piu fácilmente, 0 con piu
ctrte^:{a J eta re, ft Ji continuerk í imprefa deli­
berata contra il Tureo ; Impifb cht dimofirando Cefare di efferta quefta si animato , che f i di­
te , tht «ferma opinione di volerui andaré inogni modo eon la/ua ptrfona per f arla piu ficur amente, pero ptr fiarla gagliarda, 0 con piu fierZJÍ ottenert piu certa vittoria , ctrchtrk fempre
di tirare il Re a contribuirli, 0 aggmngtrli forTftmaggiort: ilche conia pace ¡ola puo Jerarts,
the Je non fuffe il rijetto di tal imprefa , poco
Jtrauuentura effo Imperatoref i curerta di dares
lo Stato di Mtlano , per hamrt la pace. Mtdtfimamtntt il Re úedtndo í Imperatore implici­
to in tal imprefa , the perdende li Chrifiiani,
40 rtmanendo lut fiolo poi all' ineontro di vn
tanto , f i f i potente Tiranno , the s' hautria
fatto dtU» nuoua úittoria atquiiiata molto
maggiore , f i piu infolentt , effo ancora ver­
tía k reflare cen l» ruina de gli a lv i Chriftia­
ni menati in preda , 0 in jeruitu dei comman
Bimtco , vincendo úeramente gli Chriftiani lo
Imperatore acquifieria gloria, f i riputatione al
m to , tanto the effo rimantndo fenj» parte al­
cuna.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
bellum tr a d a r e , & iu p r * d « partem acce­
dere polfet , ad antiquam fcilicct F ran ci*
regni gloriam conferuandam , & ad coafcqucndam gloriae , y i d o r i* , im perij.
que debitam p o rtio n em , vtque ncCaefjr eund a fibi vindicet : id autcm dupli­
citer : p tim o m o d o , fi Rex fcparatis exer­
citibus H icrofolym am & Syriam (in q u i­
bus parribus olim am ici eius contra infi­
deles egregias v id orias confequuti funt)^
inuaderci; a lte ro , fi con iu n d im cum Im­
peratote Chriftiani/fiirus Rex hoftem ado.
r ir e tu t, fcd fuis militibus praeficeret D u ­
cem Aurehcnfium , qui hoc cafu fub Ca íáte
m ilitaret,Alocorum ,quae caperentur,pot.
tionem fibi acquireret. Verum h x c c a lig inofa n o d e premit C eu s , cui foli rerum
om nium exitus noti funt , qua: vtinam
cito viderem in augmentum glori» ip fiu s,
ac Chriftianae R eligion is , pairixqu e n o ­
ftra:.
H u cu fq u co m n ia , quae adprim am par­
tem faciebant >cxpofuim us: vidimus enim
in trad atione pacis, qu o m od o egerit Potifc x , quas difficultates in u e n c rit, quas vtrinque propofitae fuerint conditiones, cur
omnes rciedae fu ciint , exitum induciarfffi decennalium , demum quis exitus
fpcretur huius pacis. M odo ad alteram
partem dcucniendum eft , qua: de rebus
bellicis tr a d a b it , & dcrebns iis , quatad
oppugnandos T ureaspro prxfenti, & quae
pro fcqucnti anno requiruntur : fimul
Serenitas Veftra , & D om inationes V eftrae cxccllentiffimae in tc llig c n t, quid ab
Im peratore petierimus , & quale retulcri.
mus rcfponfum , curquc fubfiJia Caefatc*
M aieftas cxpofcat ad annum futurum aducrfus T ureas j ipfius certam , & delibe­
ratam huias expeditionis fufcipicndae v o ­
luntatem , cu m ip lem ctadb ellum ptoficifcid c c rc u iti demum C *fa : is, & Pontificis
crga hanc exccllcntiffimam Rem publicam
ftudium , anim ique propenfionem beneuolam .
N o s ig itu r , Sercnillimc Princeps , rt
mandata nobis im ppfitaa Sublimitate ve­
ftra & a b hocExcellcntilTim o Senatu excq u e rem u t, cum primum a Caefarc auditi
A lim us,ciqucpericulum , quod Jublimitat s V cftr* rebus impendet , nifi á confoederatis c ito validae fuppctiae ferantur, pr*tcrquam de pacc facienda precibus obnixiscgim u i,clu s M a.cilaicm . verbis Sublim ita­
tis V«-
ín ter Viulum VI. Carolum V .é’ T ram ijcum T.
4p t
tis V eftr* vehementer rogauim us , p o ft­
quam in Italiam veniffct , vt hinc no lit
difcedetc , fcd ftatim Principem D o tiain
cum claíTc , quam in promptu habebat,
in O rientem m ittere t, v b i cum noftra
con iungeretur , fim ulquc ca perficerent,
iealReychteonE tp e tn
q u a ad Rcm publicam C hriftianam tucn
tribuendo lui a detta impreja l’ Imperatore fi fadam aduerfus tam potentem hoftem in
tejfe con gli dinari , & Jor:i^ di tjfo Re maggiore,
tanto periculo perficienda e flcn t: cadcm
ptnjo the ft patria treuerefacil<v-a, che ii Repa­
deprecatus eft Pontifex , cum hac dc rc itria , come compugno entrare, facendoji f i l'a tpfe & C a fa r e g c r u n t, quemadmodum n o ­
qui/le , 0 í imprefe communi , f i quefto f i pobis antea po llicitu s fuerat. Verum Caetria forji fare in <ino didoim odi, ton la ecnferfarca M a ie fta s , cum a Pontifice difceflifuatione della gloria antica dd Regno di Francia,
fec, per C onfiliarios fuos cxcufauit feno0 con le participatione dello Stato, 0 dell*lau­
bifcum , quod ipfem et in Ital a remanede , f i díUa <óittoria, f in e n ft lafciando tutto
rc non p o ife t, cum quia crat e in ccclle ad
quefto a Cejare folo; l’ vno Jarta Jactndo il R e í
fua rcgna reuerti , q u * , vt citius ad conimprefa fua feparata da gli altri nellr parti di leucntumhuDC accederet, paulum con fu ía
rufalemme, fiSeri*,doue anco, ft Jecero 1‘ imprefa
reliq u erat, tum etiam , quia detr n hia a p ­
i ‘ altrefiate.fi gli acquifit de gli amici fuoi contra
paratu s, ncque talis ficti p o te ra t, vt cum
infidelt: fil'a ltro anco vnitamente con I' Impe­
dignitate fua remanere , & dc inferendo
ratore, f acendo , che di tutte le genti , ohemanTurcis offenfiuo bello com m od e agi pofdaffi il Re Chriftianijjtmo , per la portion fua il
fct : minus etiam poterat ob eandcax
Duca d’ Orliens J f f Capitano, ilquale haueffe
caUlfani rediturus in H ifpaniam Princiin tal cafo, 0 conditione a militare fotto Ctfart->
p .m Doriana m odo cum claflc in O r ie n ­
( 0 'vincendo) acquiftare la portion fu a de Statem m ittere : Vcrum v t in hac r e , q u o ­
thche ft g u a d ag n afro , ma quefto foto pub f a ad fieri poflet prsftaret aliq u id , cum pro ­
pere Iddio, i l quale ¡ole sa tutte it cofe, il quale m ipter anguftiam tem po is a c.<pitulationid'a gratia di tofio 'vederlo in Jeruitio fu o , f i
bus foederis praefcripti , nccelTatiai res ad
augurr.ento della Religione C h r ifita n a , 0 benefi­
hoftem oppugnandum apparari ncq,uiuccio deüapatria Koflia.
rint , decrcuiflc m ittere illuc ftatim oHaueodo fín qut tffofioquanto factúa dihifomnes N eapolis , & S ic ili* triremes vna
gno m fodufaitione dtüa prima parte, intornoal
cum quinquaginta , vel fexaginta naui­
mgotio dellapace, fíe 'veduto comein cib f i moffe il
bus , & numerofis cop ijs fub im perio
Tontefice, che modo ha tenuto nei juo negotiare, le
D . Ferrantis Proregis S i c ili* , donec Prin­
dtffiiolia ¡chefonoin ejfo negotio lipa'titiptopojli
ceps D o .ia fupcrueniret, q u c m , cum pri­
t vno da I' altro diejp, le cagicni perche nonfi habmum in H ifpaniam perucnilTct , in O bino conuenuto in alcuno dit/ft', l’ cffitodttalnericntem ftatim expediturus c.ac , q u e m ­
gouaren>ll*Trtgua decennale, f i t n fíneilproneadm odum fuaim opcrc expetebatur- C u fiicodtqueüo , che ftpue afpettare daquefiapa­
raiiim us qu o qu c fu.nm o ftu d io , ac d i­
ce : bijogna cheft 'venghi aüt feconda parte , la
ligentia , vt decreta fua o nni celeritate,
qualt e di cofe pertinenti aü* guerra , che fi ha
fe abfentc , cxccu tio ni m andandi iu b ccontra il Turco, fideUe prouifioni, che tn tale-,
rct , fcd qu ia cu n fta h« c indics ad Eximprefa per l’ anno prefnte f i rictnano. 0 p e r l‘
cdlentilTimas D D V V. pcrfctipfiinu s,
amo futuro f i dimandano: doue la Setena a Voca repetere prolixum , & fuperuacancum
fira, 0 leSignorieVofire Ecceüenttfftme intende«ft.
tanno appreffo la rtchtefia nofira fattaaW Impe­
Inter h s c agenda o b fc ru a u im u s ,q u o ­
ratore, f i i l prtfeMe btfogno nofiro, f i la rifolutioniam a m o prxterito tarde adm odum
neditfia,
confultationcs fuerunt , cos virium ap.
paratus dece ni n.m potuiflTe, qui leq cnti anno hoftí offendendo fatis fu tn r* eflcn t, auti
dmudum b z c eadem veiba adScrcnicatem Veftram fcripFm ns: q u x c a iem vcrbaa Cafareis C onliliatiis non m in u s, quan. ab ipfo
T ond ficc percepimus.
Po I h a c refponfum quoties fimul congrcdcrcm ur,poftulauim us:quod nuaqua accipe6cpo tu im u s,an tcqu aN ic*am pcrueniremus. C ura v e c o C s ia r cum Pontifice adSinegia(qui
q X
loca»
WttM di tal acquifio,rimarria vituperato, 0 cofi
inferiere a i. ajare, chenert <¡>i faria pi» paragent
tra loroyfipete i'v n ’ bl'altre dt quefii doi conutrria ftgkirf.il qual riípttto non gli haueria eoit a
mouere,fe la detta imprefa ne centinuaffe.
'f
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
49^
'Relatio CoUoffuif
u d ii jf i , é>!eca¿oni dtfía dinunda, cheha
’»ttofu* A la ifli,ptr l ’ imfref» deX annofu tu .
S*ttofu
te contra tl T u n o . (fi’ Í intentione fe' r m a , the
'
dimofiro hauerfi riellaeor,ditione f u a , (fi form a
dtXtm prtfaprefen:e,(fi fu tu ra com ediporrem
ejf» la p e r fo -a fu x ,é ' í animo,', ht h a pruna Ju a
M ttfid é r f a * SAniua'verfoquefioEcíellentiJfim a República.
t
locus in terN ica atn & Sabaudiam fitu s ,D o ti«
domui paret, ibique Princeps natus tft) colloquiuinhabuiflet, apparuit, Caefarcm illo con ­
tentura m inim e fu iífe; itaquequam ui? inSabaudia remanere decrcuiflct , red a Genuam
pro fed u seft.v tn ilii! om itteret antefuuin e x ltaliad ifctfliim .q u o á Sublim itate V.tef, onium
aliq u cd d ariu s o b tin e r e t: cui rdpornfo adeo
in cum bebat,vt, cum diffbluto conuentu. & in­
N o t adunque, Serentjfimo Prencipe, per tfftduciis conclufis ad Villam francam iuKTcmus,
guire quanto dalla SubUmitd Vofira, (if da q u tdifccffum noftrum fignificandi, & veniam pe­
fto EíctUentijfimo Senato i» ttb X tr a fla to comtendi caufa,renuerit nos dim ittcre,d tirritqu e,
"¡e jfj h tu u ta t a u is tn z a d a X Imperatore, ( fi
fc venturum Sauonam vfque, com itandi g atia
fff-fto iip ericelo efirem o , m c h e^ ira-,óconfiiPontificis, vbiirerum colloqu iu 'i. nobis dare­
tu tie U u ft d t lU S id h m u d -oflra, ft tofto non
tur. N o b is itaqu e Genuam aducntantibus,
gl: era iaUi conftderaüp oueduto di vaüdo focC a ia r per o didu u m cum Pontifice fcfcd cto r fo ,o ltrt T injfa»l¡a, che g li ficernm o deüa
tin uit,cu m qu c ab eodem Pontifice difcedendi
face^rígajpm o fu a M aefid con fom m a duigenveniam peteremus,confuIuit,e Rep fo re, fi b i­
z a i n nom t deHopredetta Sublim itd vofira, che
fu f fi ontentaferm arfi conta ptrfona in Italia,
duum adhucfubfiftcremuSjVt in tcrim Veneriis
pcnch t^ ter* v tn u ta ,-fi m a nd ó n fu iit o il P rin
tcip on iu ra, quod C afa ri magis ple cere t, affer­
cipe Doria cortl’ armata, che ejfo haueua a conr e tu r : itaque eip ed a u im u s, quoufque P onti­
giungtrfiionla nrílrain Leuante ptr fare infie­
fex Gcnuadifccderetdcil cad u b.tan rcSjL c dife
rne quello ch t in tanto ptricolo d co n ftru a tio n tj
fo lu to co n u e n iu , ad quem mifli eramus, forte
deXi cofe C hrtfhant con fip o ttn te nem icofi eenerraremus,nifi vtriqu tam paruam iro ram pe­
m tntua: il medefimoft c t fu a S a n titd , quaudo
tenti fatisfacercmus Reipomum autem Subli­
vtunero d parlare da quefio infierne , f i come ‘(fa
m itatis V. obfcuris atq; am biguis verbis c on ­
cih a u tu a p tomefio di {are \maf i puso fu a M a e ceptum .adeovt intclligr non poflct,noftr® quc.
f i d dapoiftata ce’ l P e n ttfiit ,ptrglifu o i ConftReipubl c.ncccfll tari congruere non videretur,
g lteriíon noi&i non potere refiare ten la perfona
quam iniucundumC® a i accidc;it,quantum *
fu a . f i p i n h t conueniuat ornare neüi regnifu o i,
que ipfc vrferit , vt aliud aper ius refponfum
h qu a íth a u eu a lafciato im pocoerdm e per vecurarem us. pluribus non e ip .ic a b o , quia lite­
ñire d queflo lenu tntirfm za indugmalcuno, co­
tis id c o p io fc fig B ’ficaui, qu a'u m m em oriam
m e perche non v i era apparato, ne f i peteua f a ­
E xcel cntiflim® D D . V V. adhuc recentem h a ­
re d i ortt, ch eefptvipotejfi liare, é f a ttm d e'e.j
bere polTunt. Verum vth an cp ctition cm , q u o ­
a X imprefa offrnftua contra i l Tu rto on d ^ n iad polhin ius, cx aliorum opinione interprctetdine,oíe»aa->c<rp:r lam edefim a caufa doieenm ur.cqaidcm circum fertur, C afarem ncquadortfornar taSp*gna,mandarehora tl P r ín ci­
quam hanccxpc-fitioncm fufcepturura cffejnipe D o n a cc-nP armata fu a in L e u a n te : ma per
hilqucaraip iu sfadu ru m ,q uam hoc annopr®Jdrequ antopiufipoteu* iu tale imprefa ,n o n s’
fti c r it, ied potius fc c excufetir.um , quod hie
hauendo pe- iaAreu t d d tl tempo dato d a l dt del
Senatu» obfi urum rcfponfum dederit. E go
l a ap-tulationt della L eg a , potuto fa r e r provero opi ionem banr damnandam p u to ; nam
mfio-it battant¡ ad offindere ilnem i. o , haueua
li id intenderet, fatisilli furilct, fcmel Senatum
deliberato di mandare ho-a tu tte le Galere, th e
rcgauiíTc & nifirerponfum vcniiTct, hanccxttan a-.eR eg-iodiSicdia. é p d iN a p o U co n cin cufacionem o b te rd c re , vel, fi reiponfum amq u a -.ta , outro ¡f¡fan ta N au i ,c e n ¡
biguum fo ret, illius declarationem n o n cipenumtro
Fanti fotto il goutmo dei Signer* tere, hh cnim art*bus fac Ikisfefe cxcufauiflct,
Don Ferrante vicere diSieilia .finche vi ghtn- n cq u e co u u m refponfum petere & vtgere dcgejfeil Prencipe D erU , (fi fub iache rJfafuJ/Lr bebatrqttod quidem contra ipfius voluntatem ,
giuvtain Spagna, monderia anco tl detto Fren- fihuiufm odi cogitationem alu iflct, fuperucnicipeDoriain Ztuonte, come fommamentefide- rep otcrat. Vctum ip fc quidem.priori rcfponfideraua. Con fummo ftudio , (fi> diligenza fo n o lu itacq u icfecre, im o p er to n tificem fe fro: uTsfft -:ofempre, che d t lei ftmandafje con pe-nos rogatos c fle v o lu it, v t refponfioncm cegreice erita ad tffecutione tutti glt ordine,the iufm odi procuraremus , q u * feblim itaiis V.’
inluogod' fjfabifognauuno ,fi.om e^ hauemo confiiiuna certod cclararec,an requ am ip fccxldituttocio^diterrpointemfofcrittoalie Eccel- talia excederet. D ifccflit cx Villafranca SaImijftmt iignorii'vófire) the jernoneffere te- u onam yerfu s, yndc G e a u a m re d a contendit,
diofoa
“
■
jtó
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ImerFaulumlll.CarolimVr&Franci/cuml-
4Py>
diofo ionontiplicheibpiu d irim en ir. In q u e- vbi ofliduüm maníiícuna P o n tific i , & eoam fioveram sntehegotiareditalico/e,vedendo(co- piius, doDcc trirem cs.qa*eu ndem P o n tificem ;
rnefcriffi) h'eptrtitÁrdxtfiiannopajfaiohtde- vlterius con duxerant, rcu citeren tu r, cum que ’
liberatione, nonfihaueuapoftitoprepararel i j
nos dim iiiflet, iu flitn o b iscfíicaciífim i-v e tb is ;,
fir z e , the bi ognxumo a lí impreja off-njiuá vt Vcnetias redeuntes, ipTiiis v erlis E xccllenper il iiettofuturo anno, corr.e lemtiiejimeparo. tiilim as V V. D D. obnixe rogaiem us, vellent
lefirimjfimo a lia Seremta úoftra, ¡equaliron hac de re tempcftius adco confilium capere, vt
repliche o altrimente,i»afifu>noreplica!edal- faltim t o to lu liom en fe p rifcn ti certam habe- .
llifuoiConfiglterifiano!proptif ¡omeperilmez
rcc rcrponfiouem , vt ipie (tíaHifpanias reg n a’
inuifcns pofli t pecuniam , milites, naues, co m ­
:o d d Pontefire.
Dopoi,büecitxndo la tiJofla,inJlR ndoU tan ■ meatus A m e n i io n e s congregare: adco vtper
totum Februarium mcnfem , qui fcquctur. qte volte, quante ne ú e d e u .m : quefta f i o j etm nibusad tantum bellum neceflanis conquito lugam ente, ne m aiúenne, fino che fu ffim o k
fitis in Ita lia m fetransfcrrc,hoftem que a g g re d i.
N i z z a : m agiunti infine dei viaggio nofiro dei
_____
^ ________
pi A l t , priufquam iüc ad fui dcfenfionem icie
titorno ____
di Sineggia
luogho
dtUaRiuiera tr a N ff!ca, f i SauoiadtUa cafa Doria , doue nacques i,.ftruxerit. Q u a de re nihil dubito , Sercniiil Premipe,fua Mae/iafifermb ,( S ragiono coi fime Princeps, q u in h a s c a b c o poftulcntur co ■
Tontefici,fincnrefiandoditfid {come fiú td -- an im o , firm oquc c o n filio , vt anno futuro i-dedopoi) btn(odufatto,doue haueua detiodi pfcrrct omn no hanc expeditionem fu fc ip ia t::
rimamre a Sattoia delibet odi vet ire di lungok cuius rci adco fc cupidum vcibisfuVs óñendit,
Genoua ,pervedetj^rs feinnan-fj che partij- vt nihil iu pra; neque vero nos antum , fed quiftd ‘ Italia ,poteJfMhuere dalla SublimitaVo- cunque cum allocu ti fu n t, id vnanim i voce :
firariJoflap urtfolma,allaqualecafiútdt}en- cor.firmanc. Pontifex c e rte , quifaepiuSiquam
deua, che quando poi comlufalaTregu», f i c a tc r i, A fidentius dc om nibus rebus, ac pr*adeliheratodidiffoluereil Conuento, andafiimo fernm dchac expeditione icum eo icrm onem .
aVUlafranca.tpendtrelicenzadalei,nonúol~ h a b u it, Casiarem ftatuiíTc, A fiintmioperc cu- .
feconcederne la libera : mdnédijfe the verria pcrc hoc bellum , tcffatus nobis e ft, id e o i- '
a c0mpagmie.il Ponteficefinoa Sauona.doue qu ccu rarc eiufmodi fecum vires ad d u ce re;,
f i úederejSimo ancora infierne-.0 cofigiunti a vC tutus ipie , A certa cum fpe viitoriae profi- Genoua, effaf i intrattenne otto giorm cen fua cifci que.it. H o c igitUr anim o iu b iim ita tis '
Santita , f i ando anco invattenendo noi, f i y , rcfponfum fcftinanter \ e t it , f tquc cx ciu»
ch'eel Pontefice medefimo,úolendo noi prende- verbu. co n ieci,co n vnis de caufis: Prima ea c f t ,,
relicenza da lui, ne dtjfe, che buono farta, che quoniam fruflra tempus conterere v id etu r,
a(f ett afitmo ancora dbt giorni,per vedere fein longum bellum aducrfus Tureas íuñincndó •
quefio mez.:{o giungeua pure altra rrjofla da tancum dcfenfionis g' aria ; E tn e j tc m p d r e ,,
Venetia a fodufattione di Cejare, 0 cofiaJ i t - atque vfu A experientia belli doceantur o p p ii
tafiimofinalgiorno, thefiparfifuaSanttikda da fu ap rascip uam orcno flrom un irc, vndc in*
Genoua,dubitando no{anccraehe fujfe difciol- expugnabiles fia n t, bono publico foederatotoil Conucnto,aiqualenoierauame and;!ti) di rum con gru ere, A praefertim üóñras R cipublierrare, ft di -ofij>eruolad:m:ra non hauefilmo cas, q u * dam no, ac periculo certiori expofitá.i
úolutoíopiacereívno,0 i’ alirodiloro.Comeae eft, valde conducere bellum aggredi offcnfi- ■
ftkfijfejngratar>.ete Í Imperatore dettarijofta uum, v tin hoc nihil op is, aut temporis o m it - •
deUafiuhlímiíkVoftra ,la quale [comef i dice- tere , fed cu n d a ad vci num tempus ftituri an* ■
ua ) ñen 'gl- ddua rifolutione alcuna , f i ¡ h e ^ , ni icá parata habtre, vt in hoftcm im petus fic- láfapíua intendere, f i nongli pareuaconfol^ ri p o flit: altera c a u a e ft , v tin H ifpaniam reaibtfogno della República ncfira, f i quant in- ucrtens munitiones bellicas tcrr pcftiu e. A c o - fianzapercibne faiejf^, chefiollecitajsimo, che piofc proui-icrc p o flit, noñ' autcm cum tan ta ;
fienehatifjeún altra piurifoluta ,nonmi ajfa- • tem po risiadu ra, vt fa d u m fu it anno prastcri-tichtrbhoradt ihiaire,hautndo quefio pirlet- to ,fic , v tcu m opus fu e rit, praeparari ncquetere eopiofiammte¡erutoJt ch eí Eccellentijiimt ant, nequc periculo, fimul A d am n o , ac dede*
Signor,eVoJlretutieneponnoancorahauerefrt cori liceat pbuiam procedere: quam morara
Jcamemorta, Maper dichiararelt ragionidi valdv tim et, dixitque haud r a r o , cx hac caufa ,
dettarichiejia , (ft injlanzafatta , per of inio- hoc 'anno fe non pocuiffc opportuno tem pore '
Tte nofirafenttmo, thecib molti giudichino efi- neceflTaras rcs con gregare, cum que Su b lim ifffcfattodalm ,nonperchehabhtaittanmo di , m i s V . rcrponfnm cipraslegim us (cum fcilicet :
fars-tm im prejafi^ artdaruimperfiona,non b e liu m h o c A fc q u c a tc am oiam decretum lífs .
‘
giiefi-^-
illi
m
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
49 S
fi e U u o C o llo ^ u ij
•rgnm cntum noSi* p ro p o n ea
g iffin ih JaqlttftoStn/ito chtat. mte riffo
. d u * poffe tem*
J o ymaptrtftufarfidt mn fare alcuna imprefa, poris ptcgr flu coafi erarijcius M aieftas co r«.
.. 1. ....F.: dicio,
Ji ...\ chthabbi
-L - L - LLl fa tto ÍI* »nn« fponfo
/a minime
rv>i n t larf.fii/rm
ni atteaderepmi
fati fa fta,& p r * f n tiian oi fucprefente lo, Ucochtam tntn pare queja effert ceflu exam inato, non fine a liq u o iracundia at<teraopinone: Impero chefe taie fu f- l'anm o gum cnto rcfpo nd it : N u m faftu tifim u s , ficm
fu o , gii haueria baftato ajfii i t f arat la prima anno pratcrito qu o confuirá, ionem quatuor
tnfla c z a ,fi ton 'benendo altra riffolla,ftarft a- menfious protraximus , & indc ad res confuítas eicquendas vnum mcnfcm tribuim us, cum
ffettandocontale efcufatione, ouero venutala
tamen contra faciendum fit, ho c cft, vno menriffoflainrtfoluta non fare ptit nuou* injanzax
fe deliberandum, & quaterni menfcs exccutioperche cofi folamettpotriarimanerefcufatofenXA M'cto inflantemente di noue foUeoitart 9 »* n i , atqueiuftruiftioni tribuendi C n m a b Im­
altrarijpefta , cht hautrtapotuto<bemre, fe ha­ peratore veniam dilceftus noftri p ctiuim u s,
ueffe pure hauuto tale intentione,cotra il 'bolete vndc tertia caufa c o lig i poflet , nobis d ixit,
Q ¿ o d ad fc ipfum attinebat, corpus fibi iam
jHoima tffo non ha voluto reflare in qutfla: and -fatigatum ,& lab or.bus debilitatum , thefauXjoltre the tgli ifltjjo ne foUtcitaua a refcriuet e , ne hafatto medefimamente inflanza piu to s quoque dim inutos ciTe in be llis, q u a in
Germania, in A frica,in Italiag efta (unt:proia9>oUt eonparole efficaci dal Pontefite,per hauere
pure tale nffiofla, cht certamenu chtattff, l'm ■ de fc quietis indigere poflc fpatio faltcm quattone deüa SubltmttdVoflra innanzichepartif d je n n ij au tq uiuq u cn ij.vtviccsrep aret,accu fed ’ Italia: f i parti da Vtllafrancaptrinttette- m uletquc pecunias . tim en q u ii confpicabanerfia%auona,fipoivennedilungo a Genoua, tu r, hanc moram hofti p ro fu w ram , praebitu,
dout ajpettb anco otto giorni ccl Pontefice, f i tan rim q u c com m od u m ,& oceafflncm tanto m a­
to diplet che titernaffetro le Galere, the hanno gis vires C hiiftiano tum , «¿potiflimum Subli­
condono effo Pontificeftno aUaffietie,0 quando m itatem Vcfttam deb ilitan di, atq; offendendi,
ne tonceffe la lictnza deipartire, co efficacifftmt noftra loca dcpradando, ac dcftrucndo.ex q u i­
parole commife,theritornatiaVentUa,doutffl- bus potcntior.ac validior fieret,& cx altera par­
mo fa t per parte fua inflanz* aUe Signoriij te ipfc Im perator podagra i.itcrim , aliilque
Voflre EcceÜentiffimt.che volffero in cibrifol- m orbis lab oran s, poflet indics m agis ac m agis
uerfi tofi in tempo, che almeno hauefie larffio- robore corp oris dcclinarcrpra tcrca P on tifex,&
fla ri oluta ptr tutto il mefedi Luggio prefente, Princeps D oria v ltim a fcn cd atis m a la , «¿ci­
ac-hioche egli hamffe-o tempo, fcorrendoperii tam mortem cxpedant,quibus viris deficienti­
Regni (iioi di Spagna diprepararfi dmari, gen
b u s , magnum bello hu c m om entum dccflet:
t l , N a ui, vittouaglie, 0 munitioni, difortzj his de caufispcrcuperc fe aiebat, hoc Senatus
chepertutto Fcbrato proffimofuturo poteffe con decretum , nc diutius tam nobilis expeditio
iapreparatione dt tuttele cofe neceffarie d tan­ procraftinaretur.
ta imprefa affere in It a'ia, f i effalireil nemico
Q ia r ta fupradidis caufa a ffici p o teft, cum
auantiche fuffe compiutamtnte prtparato all» videret C a fa r expcdatiflim um hoc refpon­
dtffefafua
fum minime a fferri, in fufpicionem adduduna
Pero Scenifjlmp Prencipe, iofltme dei terto fu iflc , ne f< rte h a c R d pah dea conftantcm ad­
quefia richieflafarfida Im con animo,0 inten­ modum in fce iCiC V. luncatc.n retineat , v e­
tionefet m a ,d if acre la detta imprefa l ’ Anno fu­ rum fi pacis conditiones a . u t.is e ip io p o n a n turo gagtiarda con laperfott*propria, in cht di
t u r , fo rc , 't i ila s accip ret ,c o n fa d c ato sd e­
moftra tanto defideriopari ando,che dire pii* non relinquat. Q u am rcm v tim o d ic , q u o a d Vil­
ppotria,n» folo a nei per quefio m a quanti han­ lamfrancam curo allocuti fu.nus, aperte nobis
no pariato con lui,di cib t' affermam- ll Pontefi■ h g n i f iS f t t . cum dilcefluri e im falutarcm us:
ie,che piuffiffo, 0 pii* intrinfeiamenteha par­ ecli humTinodi fu picio em aduerfus no.iniiliato con Imdt tutte lecofe, f i ffiecialmmte di los ex fuis fe anim o coocepide iffim ulantcraquefta imprefa,ne ha detto p it ^olte effere Uffr- icbat. Vcrum h a c eadem fllip icio cx rcfpoa.^o
'bolert fuo,(fiardere di ta dfiderio:0peíopro­ aJ ato non m inim u 't confirm ata c ftj cx quo
cura di hauere per ogni via td ' forz‘ fe o, che e • v t m ihi narrabat qu.r fibi conclufio elicienda
gli poff* metiendoui l* perfona an ia x fic -ra, foret,n ciciebat c jr . quc tabellarius ad d aflcm ,
ton/peranza 4i certa vittoria Hauendo d in­ qust tuncintcr N ic a .m «c Sauona -icrat, perque tale animo . foüecita dc hauere tale nfp fta u c a it , C 'fa r idcm iefponfiim manifeftauit
dilla itn n ita Vcfira,rifoluta diUafuainien- P o n tific i, de quo am bo, cum ad l ittus dcfccndiflrc it,diudifl ruerunt, quc.;d ’ odum cius Sattone, a miopaetrapc-tagim traite, f i dedut
t m t t t dalle parcitfueff: laprimae perche gli
pare
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ditas tunc mihi narrauit,cum ^nobarbi ^irataclaf-
Inter Vdíilum U L CarolumV. ^ FranctJcHm í.
f» ft di cenfum arfi,fiando in lurga gw rra ¡o'l
Turcofolam eniepird'fenfione, ^ pernoninfegnetrt anco col i empo, éyconí^ cfe , é r eludiente
dtlla g u en a alT urco di fortificare i luoghi fuoi
piii im portanti, che h d , a l modo de Chnfttani,
che pof la fu ria inffugnabtle ,( f i inuenitile, conueuga per bent d itkttig li C onfederati, (fi f i e eialmente deüa República nofira, che e piupteffim a ejpofia a l ptu tertopericolo, é r d aun o,f a r ­
f i í imprefa fftn fiu a gagliarda ( come e detto )
é r d quefio non ometter punto , m a perpararfi
di fo r te , the alia Fiimau<va dall' anno fu tu ra
fia con tutte le forze i» ordine a d offendire il ntmico. L a feconda perche ejfo pojfa andando in
Ipagnacom inciare d fa re le proutfioni che I f f gna no, le quali fiano gagtiarde, é r in tem po, ne
fit» rd e,com efT efattoT anuo pajfato, tanto che
nonfipoffinopoiprepararo, quando fa r d tifogno,
(fi cofiJi rejii nel pericelo col danno , (fi con la
Siergogna: il quelt/trdaré h a tanto d cuore, é r
h a detto piu volte quefio difordine hauere fa t to ,
ch ei’ anno prefente non h d potuto fa r e le prout­
fio n i fu e al tempo, the liriiercauano, é r quando
gli Ugejfimo la r iffo jia fa tta dalla Sublimttd voJlra,che effendo dichiaraí o, comeft habbia d fa r e
í imprefa, í anno prefente, come tl fu tu ro , f i po­
tria poi confiderare col tem po, quale deuojfe eff í r e i ‘ augrrientepropeJíodlti,fua M aefid nonfi
fodufatiendo di efia , e confiderando il fuiceffo
d fl í anao p refen te,n e rijfofe con qualche dimo
firation ediqualcherifenti m en te, Sefarer»o co­
m e í anno pajfato , chefifitU eq u a u to mefi d diehiarare, (fi poi f i diede ‘vn m ejefolo a l í ejfecutio­
ne, douendofifa r e tutto il contrario, cioe delihtrare,^n m efefelo ,ér dam e poi aU‘ ejfecutione, é r
freparationi quattrol
Quando noiprendeffimo lieenza da le i,il che
potria efere la t e r z a eagione, ne difie, che quan
to apparteneua alia perfona ¡ u a , che f i fente horm a ifla n e a , é r debilitata dalle f a t k h e , ( f i f f e Jt fa t t e nelle guerre fue paffate in L am a ¡ n a , in
A ffr ic a , (fi m It a lia , onde haueria forfi cagione
diripoftrfi'volontieri quattro b tinque anni ptr
rm fotzarft , é r accumulare dattart: nondimenoperche v td eu a, cheil daré quefio tempo a l ntt n ic o ,fa , eht in qutftom ezfo ha ptu oceafione di
éfitndtre , é ' debilitare le fc r z e Chrifiiane, (fi
Jpecialmente d,llt Sublimitd voftra ¡prendendo, (fi depredando, é'diftruggendo li luoghi fuoi,
(fifip u b a n d a r tfa itn d o fe n o » p,u potente , (fi
pitefo r t e , EJJo ‘v eramente Imperatore per tfiirglt fopragiunta cofiquefia egritudtne dt gette^ ,
é» d’altra indijpofitiont, p o tria , ¡corr,ndo cofiyfarfiogn’ hcra meno gaghardo , éo fínfi dehol e ,( f i che ncn /a r i* piu atto d fa re con la perjoB u fu atalt im prefa, (fi a p fr fio il Bontefice, (fi
F fm -
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
49T
t»claífis expeditionem fim ul cum eodem fe-fponfonuijtiauiífem apud Gcnuara , vbi vcfpcri po itu m cepim us5 id c o q u ? P o iítífc * n o sh o U
tatusefl: , v t om nino talem íufpicionem cxa«nim o C afaris eucllerem us, ciquc anim os ad-detemus.
Sed eandem fufpicioDem vni ex
C ard icalib as n o ftris, qucm plurim am d ifig it,
m ullique fa c it,& q u o cum maxim a fiducia lo ­
quitur detexit; nam colloq u cs cum illo rcfpoHium hoc d efcnd cnte, h ^ f t e q ; interpretante,
addiditam plius C a fa r , ^ c r i qu ib u fd am , Vcnetos rerum tufticarum peritos cfle: & pferofqi
affirm are, R cm p ub l.in fcedercreinus conftantem f o r c , non folum Chriftianorem rcbus fic,
v tic o d o , ftan tib as, verum etiam fi cum Rcgeipfcp acem in ir e t: im o p ra tc re a fo re, v t ,fi
honefta aliqua pacis con ditioR cipu b íica á T u ítis proponeretur , ipfam accipiat , am oto o m ni foederatorum tcfp cd u rfubdiditq; alios opinati , Senatum anno p ratcrito tardam rcfponfionem dcdiflc, vt ipfe res ncceflarias prouidcndi com m editare d eftitu cre tu t, ac p io in de omiffis propter tem poris anguftiam rebus
nccclTaiiis, R crpu blka pratexcrct fibi caufam
curexpcnfas non am plius continuaret. Q u am
fu fp icicncm nos cx ipfius anim o rem ouerc co ­
nati fu m u s, aíTcrentcs, Sublim itatem veftram
ccn fu lto foederans fcfc con iunxiffe, Atconfiiltationem hancfacpc exam inatam approbat iflc,
contem ptis pacis con ditionib us, quae affeicbatur á T u rc a , etiam cum cius Maieftas adhuc
b d lo diftinctetur cum Rege C hriftian il.& R em publicam fidci atq; conftamise argumenta q u * libetpiaeftituram ,quem adm odum fuim otiscffi,
v t nunquam focio sfuo sd efeito s cíí« velit: qu a­
uis haud dubiam fo ac at fpem ,fo r e . vt paritet
foederati non fintei defututi in a u x ilijs , qu ibus
neccflarioindiget,ferendis. E trc u c ia Seteniflim c P tin c e p s ,n o b is m in im cp rob atu r, vtap u d
Catfarcm fufpicio hatc radices pernaittaiur d iatius ag e re , quoniam poflct hase non m odo im .
pcdimcDta plurima afferre com m unibus Chrfe
ftianorura confilijs & v tilita tib u s, fed etiam ipfum rcn io rariin au xilijs,qu aeno bis in pericu­
lo tnaiim o conftitutis,ncceffaria lunijfubn,iniftrvncis.
C um ha¿lcnasdefidéiítim , qtio C zfarisa ai-mus fisgrac bclli cum T u rc is g ere n d i, ciufdcmque deUdctij caufas dcclaraucrim , quo lo n fiIto dem bcllum cipcdicndtim fit c r ijs , q u *
in te lle x i, nonnulla m ihi referenda (uperfunt.
D ico ig itu r , ctfi C z fa r in bellis prarteritis tbefauros esh au fiflc, reditufque k o s oppignoraffc .S t R egn a,ftatu fqu e tot tr but s oneiaifc vfedetur : nihilom inus credibile (ifc , cum tiu s
M aicftas iprámct profc¿bura-íu ad bellum tam •
ifi-
f
440
W'
m-
Relatio Colho/uij
. Freniipe DorU, the fono víecht,potrUno mancare,0 ceno mancarianoi di modo chefirejlaria
priuiditalidueptrfoHoditantomomintoaqaefiatmprefa , chf maggiore defiderare nonfi potriaqierodtfderaua hora quefia rifofut ione, perchenonfimetteffpiteitmpo,ne piUft dijferijfe fi
bellaiffeditione. La quarta cagione pub effire.,
ancogiuntaalie difipra, che'cedendo l/ii,che 0 totardauaquefiarijpofia.jfia/orfitiratodaqualchefcfftttiene.thequellaKepublicanonfiatonl’
ammomoltofermonell0fpaimaeffendogl-offertodalTurcopaititi dipace effahabbi ad accettare,filafciareegliConfederati:ilchenefignfitb-effrejfamentef vltimo giorno,cheglipatlaffmodVillafranco,doueandaJpmoper pigliare lieezadalui, beche quefio dijjefojpicare diqualch'
S>node juoi:maquefiafofftt'one f ie \onfermata
dapoigiuntatariffofiadellafottechee-,dellaqualeeffbjcomedienonsacheconclufiene trarne, 0
V ha manifefiai aprima al Pontefice, quandogiunfeit Gorrjero con fffa neli'armata tra N izza,
fiS a u on a , chefmont ati ambi due in terre , ns
ragionb lungamente infierne,ft come fua Santita
midijfe , quahdoglt communicaffimogliauuifi
deli' ‘v fttre di Barbaroffa tontaU njpofia la m attin a chegiungejfimo appreffo Genoua, doutfm o taffim o in terra , fin c h ep cila fera entrafiim
porto, f i pero fu a Santita ne ejjortb a fa r g ’i b
anim e, farlandogUper leuare <bia ta h fo ff itione.
Doppo la manifeffo anco a "eno de’ Cardinali nofiri.ch e a m a , f i fiem a m olto,0 con tui paria cofidentem ente,, a l quale
tagionddo
di tale
ri
, ..........
i,........- fpure
- .......
-.......
f i t > f i honefiandoiatffo C ardinale . diffe di
ptu.che a d alcuni pare , chi intendano lecofe di
F iU a ,fi gli vtniua'affirmato, che non filam en te
n ellofiato,thefttrcuanole tofedt'C htifitankm a
f e anco egli facejje la pace coi Re, nonperb la Signoriafariacondan tenella Lega, a n z i f t gli fu ffe
offerta con qualche honefio partito la pace d a l
T ureo, effal'accettariafe n z a riffetto alcuno de
gli altri Confederati; f i figgionfeancora,chealtri haueuano opinione , che la Signoria haueffe
tardato ariffonderel' annepaffato,per dare a lu i
f i pocco tempo di fa r e la partefua-, per che non /acendolaintempo ,e(fa'poi haueffe legitima caufa
di non contmuare in Jpefui la quale / o ff ¡tione noi
hauem o certato fem pre dileuargh,doppo che h a 'uemopariato tonlm-.affirmandogli, chela Subiim itdSoofirahaconchiufaconfideratam entoqueSia Lega, f it a lt conclufionepilt'iolte confirmata,difi>rezzandolapace.thegli era richiefta, 0
offtrta dalTurco,quando ancorafua Maefia era
inguerracolRe Ch-iftianiifimo.y farahorapfu
thematconfiantifftma,fifidifiima,tomt'etlfur
cofiume, di noamancare mai difedt nella Lega,
f i vnione conlei,btncheconfennaffeianza,che
daUi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
pium, tam facrum, tam omnibui exoptatum , v t 7
illum ncque pecu nia, neque m ilitum copia dc.
fc d u ia vnquam fit ¡ alioquiu fpontaneo bello
abftineret ( ^ o d fi Viennam fe tran ftu lit,to tcr.
cratib u s fuis,prater eos,quo: G c m a u ia Tupped ita u it, ftipatus aduerfus pctentiffim um T 6 r.
carum exercitum , rtrm in A f icam tanta claiTc,
quantam vn qu am inilru xerint C hriftian i
in
Galliam quoquc penctrauit tanto tlaifiu m apparatu,& pcd ita tu .atq ucequ ita tu ,vt femperopinareu.ur omnes,ei pecuniam defututum ncq;
rrracn vnquam d efu ;t;& p ratc.ea.fi fuftiuuit, &
cogitabatpcricucrantius Francix bellum fuftinere, quod bellum fieri non poterat abfqueingen ti fumma pecutiix,credi ciiam poteft in h oc
b llo,ad quod ipfemet proficifcetur, iiiLileiparitcr defuturum , pixfertim clientibus ac populis fuis in ipfum egregie anim atis, promptifquc
ad pecuniam non folum fubm iniftr-ndam , ied
etiam adeum certatim concom itaudum j prxtctea. quanquam m ultos ex'rcditrbu- fuis oppI*
g n c ia u it, v tijs qui pecuniam m utuo dederant,
exfolueret, non ideo fequitur, eum deftttui bon isa 'ijs, quae d iftra h a to b lig e tq u e,q u in e t am
verifimiie c ft, eum e u n d a oppigneraturum , c»
fpc, vt non folum pignora poftm odum redim at,
fed ctiam noua bona,nouofque ftatus per v id o riam acquirat. D cm um ,vt O ratoris noftri apud
eam M aieftatem literis certiores fa d i fumus,in­
dubitatum eft, iam ipfi Pontificem Cruciatae ved i g i l conceíTiíTe, itcm reditus bonorum E cd efixvacan tiu m ad trienn u m , nec non facuhatem , vt quartam beneficiorum partem alienare
poffit. E x quibus om nibus rebus ( vt ipfe etiam
O rato r fc n 'b it) d u o s& am plius m illiones aureorum colled u rus cftimiles deinde,& pecunia
eum nequaquam poteft deficere; vt ex hifcc caufis fperandum clTc videatur, cum feliciterhanc
expeditionem fufceptuvum clTe, ftantibus cum
R e g e in d u c ijs, m u ltoq ;m agis,fi pax,quae certe
non cft dciperanda , inter ipfos concludetur.
Q u on iam v ero dc hifcc viribus cius nonnulli
dubitare m alunt,ac forte anim um ipfum aggrediendi belli huius iu dubium rc u o c a n t, quod
p rx fcn tia n n o clalTcm cum m ilitib us, quosno*
ftrx c l.'iíliin O rien tcag g re ga rcten cb a tu r, mitterediftu!ctit;aeceflatium cflcm ih i videtur, vC
dc dilationis eaufis nonnihil attin g am , eafqiic
p o tiffim u m ,q u xa b ip fo allegantur,
P rim am igitur dixit fuiflc in deceinendofoed erctard itat m', quod foedus cum non nifi Fcbruario mcnfe conclufum fuifler,fatis temporis
non habuit ad prouidcnda oftenfiuo bello neccfla i a , im o neque ad defenfiuum potuifleantebae fe praeparare, cuius tam en caufa feiuiliflc,
vt triremes fuae, quasin Regnis N eap o lis, & Sic ili*
InUr fáulum IU . Carolum K é ' Tranctfcum I.
4$ j
dam /uoiOnfedenti parimente non feg li deb*
m a n c a r e di quelli ficcorfi, che a leifono di ne.
cejfariobifognoi f i inúero Strtniffimo Prencipe
n ‘ noi p a r e , che nonf a buono lafciarlo con talefeJ itie n e , nt darglioccafonedifermargUela:perche queftapoitia non filamente porre molti impedimsntiallibifigni, f i defidetij communi deiUthriftianitamtaleimpreja.ma ancorafarlo
andaré forfe piu intra tenuto in/omrhtniftrani
ficcorfidebttineUipericoUgrandt,in ehe alpre/entecitrouianno,
Hauendo dechiarato il d fidet io, che mofira
hauere lo Imperatore dtfaretale impxfa contra
ilTurco conlatierfionajuapropria , 0 le cagioni
I
di quefio ptr difcorrere anco vn poco dei modo,
c ili* habct, fim ulcum q u in q u ag in ta, vel Uxzgin a nauibus , & dcccm m illib u sp e d itu m , in
O rientem nauigcnt:qm bus viribus hofti ctiam
damna non m cdiocriapcr occafionem iufccri
poflunt.
Alteram caufam d iiitfu iíT ch ú cN ica :* C on u cn tu m , ad quem cum accedere d ece u iflet. i
P o n tifice, & á Sutlim itatcV .rogatus , propter
fufpicioncm claiTis R e g i* , q u * in portu M afD ori­
fili* m orabatur, coatftus cft Princc pcm
pc
am cum tircmibus cius f cum adducere, donec
in Hirpaniarnrcuertcietar H ic autcm Conucntus cu m p r*ter om nium , fuam quc opinionem
dilatus fu e iit, Principem Doriam cum (.laflcin
O rie n tem , v tfc n o ftr* coniungat , dim ittere
che pub haum d if arla, chefor f i damoltifideii- non p o tu it, quem nihilom inus om nino dimifdera intendere, dtco, che a mepare, che bene nel­ furus eilet , cum primum Barcinonem pcrucle gu erre paffate hafipefo ajfai , f i imptgnato niffct.
T ertia,qu ia cum R cx Chriftianiifim us fimul
molte delle entróte.fiue, f i caricato etiamdio li
cum vigintiquinque armatorum m illibus ad
Regni, f i Stati fui dt tanti, tributi '
ejfereimpoueriti,0 fiaKchihormaidtcontrdui- C om e aum accederet, cogebatur fib ic a a c rc ,
reinon dimenoeda credere , che andando Sua ideoque hancpartcm claflis, quam Ducc D.FcrMaeflk in perfona ad vna impreja Chr fliana rantem ittcre po uerat, retin u it; cumque fuum
cofipia,cofi ¡anta, 0 cofidefidtrata da ogn‘ \¡m, perpetuis fumptibus ?rarium cxhauftum fit.non
nongli debba mancare tlmodo ne dd danaro, ne adeo piom ptam ad nouum hunc lurhptum facidellegenti,chei habbiao a fegutrc,perche effapri- endum pecuniam h a b u it, neque aulus cft eam
manonúiandaria,0 poifie andatakvienna, e rogare, antequam trim cfttcs in d u c i* á R ege
contante forz.e fue preprte apprejfoíalirefom- obtinerentur, quas o b tin u it, cum primum Rex
ntiniflrate della Lamagna contra vno effa cito decreuit ad V illam n ouim accedere : idcoque
potentijfimo ad Tureo , pajfata in Affrica con- C « fa t m oratus cft , doncc id fu cccd cre t, au t
tantopotef¡teArmata,quatafivedeffedaChri- C en u cn tu s declararetur , cuius occafione viJiianitnMare,0 intratain¥ranciaconftgran- res ad bellum T urcicu m contribuendas delibe­
re apparatí/ifr ware , ÍJ’p » ' d»
raret.
p iede,fi da cauallo, f i femprefiimarfi quafi da
Poflet qu oqu e caufa quarta con fid erati, pro tutti,chegU doueffe mancareil modedeldaaa- ptercaqaod Imperator pecuniam fuam parcifllro,ne quefioptrbglt e mai mancato-,0 oltrt di me folct expendere, adco v t in ipib rcrum fuaxutfit hk foflenuto,0 fepenfaua di foflenere la rum pcriculo tantam interponere confucucrit
guerradt Francia, chefenzagranfomma dtda- m oram , vt aliquod prius incom m odum perpcfnarinonfipotouafare fitpub credere, che quefio f* fu erin t: cum que pr*tcrca opinaretur, T u r anco non gli habbia k mancare in tale imprefa, cam m axim o terram ariquc ap paratu hocanno
deue ponelaperfonofua propria, la qualepubef- C hriftian os aggreflurum , cum bellum ofFcnfifereditantomementogmntaoon laqualita, 0
uum iuxta capitulationem defignatum pro rei
conditione delí imprefa appreffo li feruitoriffi ncceflitateiaftruinonpoflct,nequcdcfcD fiuuni
popoUfuoi,chenon filamentefienotuttiper ejfere bellum adco fibi neccflarium videretur, cundía
prontikfommmflrareildanaro,maancora cia- m aluit pro ctaftirarc, vt tanto plus pecu n i* ad
fchidunokfegmrloquafidproua, conquantipo- ofFcndedum hoftem fibifuppeterct. F ortaflcvitrkmenarefiecoxoltrediciofie benehk.impegnate c c q u in t* cau f* a d n c d ip o te ft. P rincipem D o moltt dellefue entrate,pagando quelli cht íha n- riam no permififlc, vta quoquam alio Ducc hoc
no fetuito dtl danaro,nen bptrb che nongli nt re- bellum gereretur,vt ipfcm ct fotum tradlare pof-
pegnatt, ma a-quifiare dell' altre maggiori ap­
prtjfo li nuout Stati,con la úittoria.
Infinef i verifica, comtha intefi ptr gli auuifidtl Magnifico Mtjfer N . Oratore vofiro a
Su»
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
tem peftiuc Principem red itu ru m , cundía ad
bellum opportuna rctardaucrit Verum q u a c u n ­
que harum caufa verior fit, exploratum eft. C * fa tem f*p eco n fciru m cire , qu o tardioresfuturi
K rr
cllcnt
ti
iifi
448
RelatiéCéoffuij
S u a Mae/ídfthtilFoateficegUhabbk hora cor
f
in
tejfo la Cruciata, í entratt delle ‘vacan'feptr m
anni, (fi l »lieenza, ¿r fa to ltd di pon rs aliena­
re il quarto de’ binfiiij: Di quefie cofe tutte ejfo
ne eper tren e [com e anco il detto Oratore f r i ue) piU di duoi milüoni cCaro: di gente p o i, (fi di
d a n a r ie p n t h a u erd ,com e egn’^vno s d , e h t j
quefii non gli m ancano,in quanto numero zorrd ,J i cheper tale cagioni mi pare c h tfi pojftffe
rate che non gli h ab bi d mantare il m odo di f a ­
te quefia im prefa , flan de in Tregua co’ l Re
Chrittianifftmo, é r meglio lo hauerd, f t concluderd la pace, U qual certo non e da d iff trare tra
loro; Etperche da alcunifi dubita di quefle for­
z e f u t , é r fo r fi anco dcW animo d fa re tale im fr e j a , hautndo pure troppo tardato queflo anno
d mandare í A rm ata (on legent i,che erano ob­
ligate d ‘vnirficon i’A rm ata nofira i» Ltuantt:
m ipatobifogn o,chtiodica della ta u fa d iq u -fia
fu a rita rd a n z a , (fi teminciando da quelle cofe,
th e egli allega.
L tp rim an th a d etto ejfereflatala tard a n za
delle deliberationi fa tte deUa Lega ¡la quale non
,
, conclufaftnon
, ,■B
„ Febra>oproffimo
„ ,
rf. .
hauendo
quefio
f affato, nm hapotutoham retem po d b afian !^
d ifa r e leprouifioni necejfariep eríim prejaofftn fiu a quefia anno prefente im a n e aneo prim a
d ’ hor aper la difinfiua j per U quale ha ardina ■
t o , cht vadino hora leG aierefu e,ch e h a nelli
Regni di Napoli, (fi di %icilia,ton le cinquanta,
aftffan ia N a u i,eon lid iieim ilaF an tii lequ ali
fi>no fo r f e , ehepotrianoetiamdio in qualche^
buona oceafione offemdere il nemi te.
L a feconda ne h a anco deno ejfere fla to queJ lo Conuento di N ifz a ,a t quale hautndo ‘iolu
te venire, cofi inflato anco dalla Santitd dei Potefice, é r deU aSublim iidvaJlra ¡p erla gelofia,
ehe doueua hauere deU’ A rm ata deXFCi Chriflian iJJtm o,cheerain M arfilia, hacou teu teretenere ftco il Prencipe D oria con i arm ata fu a ,
é r ton le Galero, infin che riternaffe in Spagna:
ilq u a l Conuento effendo o ltrail crederef m , (fi
d itn ttig lialtritardatotdtoyhaconuenutotardare a n cola tntftont dei detto Ptentipe con l'
A rm ata fu a in L e u a n te ,il qualt perornanderiafin thefu ffigiu ntainB arcellona.
L aterz a ,ch efip o ttu aferfid ire, chtalm tno
queftapartt della A r m a ta , cht fi h a ordinato
hora.cht ‘bada con legeti/udette,fotto ilgoutrv od elS ifftorD on F erran te, pateua tnandarfi
a u a n tifefia to p er auuentura,ehe tjfen d o ilm p tratoren ellafoffkion e di guerra co il Re C hrifiia n ijfm o ,c h t ‘ien iuaarm atocon‘v nticinque
m ila L a n z eih m ech i [oltre tutte l’ altrt genti
d a rm e) a l Conuento, é> ehe hauendo ffejb, (fi
jfftndindoper quefio continuamente a£ ai,n on fi
hah».
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
cfleat apparatus , co validiores & inftruA'orcsforc. N equ e tam en rufpicatiduiii vidcrur,
id á Cacfarc malo a n im o , vc q aípiam putar,
cffc£lum fuiíTc : nulla fiquidem caufa fu beft,
cur id fufpicem ur, praiíertim cum iure poíTic
d u b ta tc .v t fubcraáiv a u iil js facilius ad c o n ­
ditiones pácisa T urcis accipiendas propende­
amus: quocirca potius cxiftimandum e ft , pro­
pter aliquam cxlú prad idis cau fis, vel propter
multas ipfarum fim u l, ipfum non potuifle &
propter di£los refpediusdiñuliflrc : at m o d o ,
cu m nu llod iftinctu r bG llo ,ad ho com nibu sviribus fuis hoc a n n o , & altero dubio procul in­
cum bet diligenter.
Imperatoris & Principis D o r i* animus eft,
quem adm odum ex illorum ore a u liu im u s ,
hoc anno cum claiTibus R e gia, & C zfare a &
noftra,cum qucdcccm m .Ilibus P ontificijsm ilicibus & noftris aggredi claflcm T u rcica m ;
quod fl in ijs partibus no» inucniatur repu.
gnaat a , in Pcloponnefo opportunum aliqtic
ficum intercipcrc,ibiquefedes
figere,
.
.
.
a
■afqu
, eindc vfque ad vernum tempus cztera in fcftarc:
C u m qu e Principem ante noftrum Genua diiceflTam inuiferem uSjbonum aliquem in O r i­
ente portum m cm otauit:quo o cc u p a to , cog i­
tant, claflcm ib i fubfiftcre debere tota hyeme,
vel.ficuci dixit Imperacor, M cflan* vcl Brúdufij anno fu tu r o : Imperator v e r o , cum Genuas
eum vltirao vidim us,dixerat, videri fibi, au gcdas cfle vires in capitulatione przfcriptas tam
in equitibus,quam in peditibusinec non in na uibus,a!ijfqjrcbus:hoceft,cquitibus addendos
ciTe alios quater milic, & oZlingcnti elTcnt m o .
rc Burgundionum a rm a ti, przterea non pau­
ciores VaftatoresIcal)ci,quam quinquies m iiIf.ncq; minus quam d ucent* naues,non cnim
pauciora fufficcrcnt to t ped itib u s,eq uitib us,
- 1; : / ___________
r_J.-alijiquc
apparatibus ferendis
Ipfc vero C *fa r n a u ig ijs ,q u « in H i pania
curaturus c ft, profitetur, icmcivfe M artio in Italiam aducnturum , & claflcm fuam claifibus
fcedcratorum coniun<fturum ,vthoftcm ,antequam in ftru du s fit,aggrcdiatu r,& d am n o afficiat. H is copijs & claifibus fimul iu n d is reda
Couftantinopolim contcndercm edicatur: qua
vrbcm parum mun tam clTc,intellexit, & claffem T urcicam ,fi vfquam rcperiretur,cxpugnarc,ccrta cum fpe v id o r i* .
Q u o d fi claifis ho ft ium ad Euxinum portum c o n fu g e r e t,h o cp a d o foederatorum claffis mari dom inaretur, & anguftiasH ellefponti
(Dardancllos v o c a n t) expugnarepoflet, quas
ab vna parte inuaüdas eflc , & captu facilesaudiuit : quibus fuperatis G onftantinopolis
fa ciliu sp o ilct expu gn ari: qua vibc capta Euxinus..
InierPdulum III. Carolum V. érFranciJcum f»
449
hlhaMUtoil danaro pronto perfare qmftanuo- xinus totum quc T w c ic u m im perium viélorí
na Jefa n. fu ff arduo d i f at la, prima chefi a f cederct} cum quc 'Ilicnullae aiccs e i i f t a n , Sc
ficuraffecon la Tregua d gli altri trt m tfi.thts v n d iq u c, przícrtim in E u ro p* rcgjonibus i a .
ficomlu e¡ub.i0,chetlRe fideltberb di venire nu m ciih a biten t C h r iftim i. ijs regionibus pck Viñanmua, 0 pero ha rkardato, ajenando nitus pú uarctu : In Afia quoque m ag.'o afficcehe -blegwjfe, ouno ancofifaxjeptuprefio la retur detrim ento , totquc pr*fcrtim m ari.im a
nfoLutioae dd Conuente, eo» la qualepotejes oppida occupa encur.vi facilc a fflid u n i,& d o dechtarare le animo , 0 le forze fua tu ttzj ftru d um rcinanfurum cflet im pe.ium . Q u o .
fenza f jt t i o n t alcuna delí imprefa di Le- niam vero dc his -am ad Serenitatem rcftratn
uantt^.
pcrfcripfimus , ncquc dum corum fortaflc ic) Pctria anco ejfere appreffo la quarta, e h e í
lepfit o b líu io , R elationi m e * fincm
Imperatore e foleto a Jendsreil fuo danaro con
im ponani.
moltami¡ura,fichefinneÜipericolidelle cefifue
proprieritaraaqualcheúoltatanto.c^hepatifcoF I N I S ,
noprirna quaUhe incommodo; Et hautnde opi­
nione per gli auuifi,che tentua (fi come lo áimofirb parlando con noi alcuntfiate)cht ilTurco non venifi
fe congran sforfo quefi' Anno ptr Mare,0 per Terra,poichefi vedeua nonpotoreper quefi' Annofare l
imprefa offenfiua, tome neüa Capitula; ionefi er.ii^ua,b andato anco dtfferendo ladtfenftva, cheper la
dttta cagione nongliparsua cofi netejariafer fitruare quanto p ‘Upoteua tl danaro per fare poi meglio í
offenfitua.
Etforfim fine per la quinta ft patria dire tfferefiato,che il Prencipe Doria defiderefffi,che nenfufifefatta í imprefa da alcun’ altro Captt ano,0 effo ritrouarfi inperjna algouerno di tutta -.fiche amo í
Imperatore haueffe piacere di quefia, perfidarfi della útrtu, 0 ijerienza fua fola: 0 cofi tratto dalla
Jeranz* di giorno m gm no, che effopotefft ritornare in tempo, tutte lepreuifioni fue/i fim o andaterítardando. Maqualfiúogliac.*gionechefia, e certo,che Cefae ha piu úolte conf effate di hauere tardato afaye>tdep:outftani,dutndo,cheftquefie f i haueuano ritardatt únpoco, fifatianoperi'aHUtnirepim
gagliarde^i,
No.a pero mi pare,chtí habbia punto dafujícare , cibfia flatofatto da lui per deuna mala mtentiom, como fu jica fo rfi alcuno, ptrche nonfi vede li tib cagione alcuna, potet^Je:talm entcj
iuicón cag:one duPitare, che mancandone ifocccrfipiu fácilmente inciinaffimo ad accsttare iparvti
dipaceco'iTurco : onde "e datenerepiutoftajefiata úna delle cagioni fudette,b molte dieffe infie­
rne, che no í ha cofipotuto , 0 eand*to per gli rije tti detti vnpocointerttnuto : Ma effendo hora Itbefo da ogni altta guerra, e per attendere hora a quefia deW anno prefente, 0 delfuturo con tuttt Its
forze fue.
L' intentione dell' Imperatore, ¿r kel Prencipe Doria circa í imprefa f i delí Anno prefente,come
d elfu tu ro, (per qaanto cfftne hanne d ilor boccadetto) e p rim a , quanto a l í Annoprefentt, c o n í A r­
m a ta del Re, 0 di ejo Imperatore, 0 H ifira,éo ‘■osi li dieci m ila fm ti di effo Pontefice, 0 nofiri a d tffef a dcUe coje noftre andaré contra í A rm ata d d T u r c o ,0 non ntrouandofi in quella p a rte, chi o fen d a, b
chepoffa offsndere , fiú a d a a prendere qualche buon luogho su la M o r e a ,0 iui fe r m a n ilpiede, 0 d t í k
tnolefiare il reftofino a P rim auera; 0 il Prencipe, 0 to quando erauam o ptr partire dt Genoua , ihe^
andaffimo a. ú filarlo, nediffi di qu ’.lche buon p e r o lel Golfo di Leuante , a Patraffo , b a b> d i : d tb e
f a t t o , vrgliono chr quefta arma^ a fua (iferm t, 0 f i mterrenghtfi o a Primauera tn Leuante (fi com es
diffstl Prencipe) i» detio luogodiG olfo,'e fi prende a a 'c u io delíi deitt luoghi 0 jecondo chen. d t fie í
Imperato.e,b a M effna,b a Brandizz» per í Anno futuro-.úeram nte tffe Imperatore, pet il difiorjo che
ftced u eú o lteco n n o iy l’ úna delle qual'f u , qua do prendefim o lú e ¡za da lui a Genoua (fic o m eh a uim ofcr.ttoall- 'uH'mnaúoftr'') n eo tffe.h gU prreua,'heft hauejfe o a crefctre le fo r z t g a deputa­
te k t a l off-nfiu ap n la Capitolationefi de F *n tt, come de Cauallt, 0 di N au i, ^ d ‘altrt, cwe, chi: alli
Eantifi ucir.fceffero d tectm ü a .a lltC a u a lliq u a tt’ o mtU , 0 ottocento arm ati alia Borg'gmfe . c h t j
fu fferolifeff^ n tam tlap aati , allt quali C aualh pur arm att alia BorgogmCefe n eaccrefeffero ottocente, (i c h fu ff, ro in tutto ctnque nula Gu -fiadori d' Italia, 0 fifactffero da f i i infine k otto nula Cauall i , 0 nonmenondtdo'centonaut,perchemmor numero nonjatia in alcuno n od o laftan te k con d u u es
tan tag en tekp ied i , 0 kcau allo, 0 tanti a/tri apparatidaguerra-, 0 e f f o conlegni , che prepararía i»
Spagna tmbarcandofipsr tuteo Febraio,dice dt úenirjene in Itaha H mefe dt M art(ok cengjungtre Urefi^
della A rm ata fu a con quella d e g í altri Cenfederati per andaro ad affaltare, 0 offendere il nemico ¡ p u ­
m a chefiaptepAtato.
R rr
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
1
Qimue
i!
¡00
Rehtí0 CóSoq,iífter TiuíJIhCir0hV .érJ^rami/cJy
Giu»HHHttqutfltforztinfumtfeiitndartadiriUHr»dConfiñntinopoU,ilquale'h» intefo e f .
re málte dehle,éf'*fffM ndo i» qualcht luegoí Armut» Turche/ca tombaturla, confirma ffitran^a di
(ritteria.
E tft tj¡afungendo il combuttereji tit ira ft neüoflntto,(fi ntl Mare maggiore, rimanendo in que.
fio modo í Armata della lega tignora dtl Mare,andera d combatiere i DardaneUi, de‘ quali hno haueua
intefo tfitr molto dobole,é> queftoprefo entrare nei reJlo,é'»»‘¡<f'' adejfugnare GonftantinopoUjl quale
frtfoffiptnfa, thefaria Signóte dtl Mare maggiore, (fi di tutto loflato dtl Turto: ffi non hautndo tffb alomaTerra forte, (fi tfendo ilpatft fuo almeno qutllo di Europa, tuttopieno di Chriftiani, faria totalmentópriuo di efe-/.
Et n tlí Afta ancoragli ft daria gran danno, (figUftpigliartbhono tante Terreffiecialmtnte markm t,cht rimarebbefácilmente dtftrutto. Et perche di quefto hautmo fcritto alia Serenita Voflra tu m
il fue difcorfi partieeíare, del qual deuehauerancorafrtftala memoria, nen le farbpm
tediofiffacendoqut della mi» Relatione
d fin zj.
I L
F f N E.
r
TRAT-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
T .R A
DELLA
T T A T O
RELIGIONE.
N EL Q.VALE S I D E M O S T R A Q VELLA
ciTere ilfondamento, accrefdmento, &<onieruationcdelliStatL-
T RAc T AT V S DE
R E L I G I O N E : IN Q V O D E M O N S T R A T V R I N E I V S P R G E C IP V E S T V dio cura Reipublicse fundamentum,augmen­
tum
conferuationem eíTe poiitam ;.
S a p ie n ti» , fonfqve Religicnie^-otnnis boni eft tim or D o m in i: fiu 0 ntitffln e q u o omn u m ho m in ú c c i^ fitas.
iilia vana fu n tfom n ia, Si ftu lti-tia mera. E t p r o fe d o grauitcr '
* errat P rinceps, exift mans fc fo->
lius hum an» Prudentiae ope fretum fine diuini i
num inis au xilio & feipfum & imp-crium vcl fta­
tum gubernare poifc Q u in enam videm us pic- ■
rnq; cos, qui ab ieda om ni R eligionis cura,D ei ’
honorem fofque dcq; h abcftt, horrendis m odis puniri, & triftiifimis calam itatibu s, tum quan­
do nihil minus cogitant,inu olu i. Q u are opera ;
danda cft Principibus,vt fubditi vera D ei co g n i­
tione Sc tim ore fiuc R eligion e im buantur, in ■
eaque fou ean tur: pcrfuafumquc habeant, diu i- norum praeceptorum tranfgrcffionem & tem poralibuspoenis in hac vita , S ca tcrn o fupplicio in illa altera ciTc luendam . H in c e ft, q u o d i
pleriquc omnes qui R cipublicar alicuius
t
tum conftabilirc vo lu eru n t, á R eligion e tan*
quam pracipuofundam ento,aufpic u m fib ilu mcndum duxerunt : quum ea vna vcluti fiaenum quoddam fit quo fubditi in vnius Dei c u l­
tu & ad o ratio n e, & debita erga Principem o b c- •
d icntiarctinentu i.N cq uc enim fupcriorcm ali-allega-R rs
3
qu coB i
f L Timor di Dio e principio di
i fapienza, f i fonti d’ ogni bene,
l fen:^ il quale i difegni humani
^ fono (ogni, b p a ^ ie , Et quel
Prencipe,chejj>eraffefenzatldiuino aiuto,ton lafola prudenza
humana, per moltat he nehauejft, potet egouirnar benefefttffc,0 ilfue Stato, fitrouarrebbe di
gran longa ingannatoiEt non curando Í honor di
Dio, 0 icfferuanza dellafuafanta Religione, fi
^ederebht,quando'meno lopenfajfe, auuenire in
tafa accidentifcrmidabili. Onde gli hijhgnapro­
curare con ogm ¡ludio, the i fuoi popolifiano inflratti, f i mantenute diligente mente nel lafede,
0 cogaij^one d i'D io,0 da quelle ajpetinoAgel­
li in quefio mondo fifuppUcio eterno ntll'altro,
centrauenendo aliafanta Legge,fiprecettiJuoi.
E t con quefioprefuppofito tutti quelli, the hanno
Solutofiabilire ilfondamento di qualche Signoria .i hanno tominciatoper via di Religione:ptr- the bquella,dtUaquale bifognanecejfareamente,
thefi feruino i Prencipi per ritenerei popoli nelí '
obedienz,», f i adoratione d' vn Dio, altramente
t/edo quefio,fartbbe impojftbile di riccnofctrt 9» .
fopremointerras effi non hauejfet oil timore, 0
hcognitione d vnfupertert in Citio. Sipotrebbe
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
N it iv m
T rd ^ A tm
AUsgcrtqui l’ flijfiri/mttcheyf-erlequali fih tdrebht^ihetutfqi, lU chihtnrtvo'utoftxbilirv vn a Manar, h i'ih a n r e p r in ipdm ente hauto Í tcchio nt ñ o hiV m i p v a ú fondam enti/etto
flfa u o n Hqi*a<ctj»pTtttfio dt rtli^tove, d t m ifle n t, (fi trt i.on ttd.lla qwale r>teneuanoilpoptlo .th t vo euanc regulan fotto delotoleggt, reie a d tlo ton tale fer'xpulo piu trattaitie, f i diffioftt.N u m a T o m p ilto , L i urgo ,S e r to n o ,(fia itr i
m fx n n o fid e k b a fia n z a , tu tti i quai. hanno
fempre ¡efttntata la lor» riputatione su L cornuuicatim e.chcdiceuano d'hauere con qualche diu iettd . G li altri che non hanntpotuiotrouarela
ftradaperformare noua Religione .f i ¡ono nonditneno fo rtifica ti coHpreleftedi ejpt a! ter and» Í
antica'.comefece’ o n o n i moLo tempo Ifm ael Re
di Perfla, f i H a duello {u» cugino,i quali ejfeguiro no gran cofe dalia banda d e i' A fia een nuoua
f u p e t i e n e di Beiigioae. M a g lt Vgontti Frante(i hanno fa lto ben peggio. perche mafcherddofi
d ' hn’ ojfer Ultione dt Rei igi: ne piu p u ra ,che non
e r a Í a ntica, ham »m andato tu tto fottofopra,
f e n z a rifietto dtlla Maefia diuina, f i hum ana,
delli Magiflrati, f i delle leggi, apportando in oltrefcandalo vniuerfaU ntUaChiefa.In fin t fonofi a t i fcoperti cosí poce R eligiefi,come fono i' opere
loro lontane da ogni R e lig ie n e .fi piif tofto v itu
peratori, che reformatori dell» C h ie fa , f i dell»
vera c r e d e n za ,fi apofiolica infiitutione ritenutafelam ite c o n la p u n ta ju a n e lfe n o d tlla C h itf a Católica Romana.
Ripigliamo hora il nofirofegetto bifogna cenfeffare non <i eforte alcuna di religione p .u fa u o teuole h i Prendpiper conferuatione, (firtpofode
i loto S tati. (fi confcienza,dell* C hriftiana ,ptreiocht queda per hia della confcienza re n d zj
/oggetto e l R e , (fi ad ogn’ altro fuptriore ( an­
cora ehe vitio fo , f f i m difcrete) i l cuore , la
p tr fo n a , (fi i ber, i de g li huom ini. G¡ual mag
giort ragione,b indror^ento di State f i potrebbe
incontrare, the quello che fottoponeipopcUd
na p e 'fetta , f i compita oheditnza? e/eGiesh
Chrifto ifteffe fifo tte pofe o Ha legge dell' Impera
tere,pago la t a fft , bgabeH aptrlui.ffiptr S .P ietro c hid u biterachei ju o i difcipolinon facciano
il medefim o, s’ efft fono offeruateri de ifu o ip rtcetti? M :h ien ea m em o ria v n b tltr a tto , che i
Giejuiti hanno fcritto d‘ v n Precipe deipaefifte
perii noua mente neU’ lndie.il quale efn d o fatiio, (fi accorto, (fi hauendo cono'ciuto la fimplttita.ffipurita dtUadottrina Chrfiiana, an ora
chtfcjfeidolatro,permifeat
fudaitt
ilbatere-Jr. •n' . fuci
J mvr J
a»» i-y
V
ttftm o,conliceXa d’ infiruirfineHaFedenofira,
0 ad ogni fu o potere fa u crtu aa tuttele
atticn t di
tutteleattiont
quefli buoni Padri G ¡ f u i t i , f tioche, d ta u a tg li,
iofon
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
aliquem in hoc mundo agnofccr* aut ferré
p o)lfr
ííú n t,q u i upiem um ¡1 um cosli «ccerrar, h»
ir. odcratorcni non agnofcum aut non reuercn.
tur. Equidiin facilc iuc nobiseíTetcr mpl a ex
antiquis h ftoriatu n monum entis cotum af­
ierre exeirpla , qu iad ltabiiien am tnonarchiam pi*cipu e rc lig io n c , aut p r * te x tu quodam
& íim uLta IpecieR eligicnis víifun t : cui iryftitia qu*da:u & vanas carcm onias^tcexuerunt.vt carura adm irabilitate populos quos legibus 'u is ik biicercvo leb an t, .anto ( b.cquen«ores redde.ent.& vcluciN um inis quadam . if.
fcrcncia in officio retinerent. H is artibu s\fi
N Jina Pom pilius , Ly .urgos, Sertorius,& alij,
m agnam fib om nibus in rebus cóciliarunt aud orica té quod fcilicct nihil nifi confultis priiis
d ijs , aufpic ri viderentur, idquc etiam vltro
p r * le ferrent. Alij qui nouam com m inifci Re­
ligionem non potu crút, antiquam & receptam
in quibufdam im m u tand o, iiagularis opinio­
nem f n d ita tis parc;e fibi ftuduerunt : vt If­
mael Pcrfarum Rex «cHarducllus e iu sco g .a
t u s , qu i ad Mahumetanas leges nouis additis
^ .
fuperftition ibus, M agaas in A fiarcscon fecc
ruat. A t peius cnam H u g o n o c * in Galli uum
reg n » , dum puriorem R eligion em obtrudere
con m tur, nu llo diuinarum ac hum anarum le­
gum habito refp e b u , & pro culcata o m n iq u *
M agiilratu i debetur reucrentia,om nia peruerte ru n t, & vniucrfale in E cclcfiam fcandaluni
inucxerunt Tandem vero tam a u cn iab o m n i
Religione dcprehenfi funt.quam procul omnis
corum vita a b o m aip ictate ab eft:ad co v tv c r *
& A p o fto lic* fid ei, q u * in fo laC ath o licaR o mana Eccicfia pura femper perm anfit, Dcformatores potius quam Rcform atorcs haberi de­
beant.
Se d , Vi ad rem redeamus, illud im prim is te- chriftiin»
nendum cft, non efle vHam ad confcruandum Religh
cuiufcunque im perii ftatum magis accom m odatum ,quain C hriftianam Relig'íoncm : «tpote q u * co n icic n ti* v io c u lo c m n cs h o m in c s a d
Regis vel cuiu cunque ' tu m m c ro fi& a c c ib i
domini obcdicnnam addringit Q u id vero ad
confcruationem alicuius lu tu s vtilius repcriri poflet, quam id qu odiub d it s Regi aut I rincip in om nibus plene obtdieMdi occcilitatcm
im p mt! Q u o d ii ipic SaKi^tor & D minus
a ftc ri s v s C h r i s . v s mpcracoiisfc
fubiecit legi' u s , dum & j to fe & pro D. Petro
A p ofti 1 J v c ilig al per.olm r; quisdubKCtdifcipu los,t y( X
fim
M
agift W
u'm
v VIAJ
om »nino
ncc» jd
VX;) X
VJ **
II J, V
1 V/ X
I
cflc eft, im itari v c lin r ) dem fa bu ros
h iin m cn tem v^njc id q odin libelloquodara
a patribus focictatis lelu e d ito . m em ori* pro­
ditum nuper legere me m e m in i; fuilTc fulici^C
peída
deReligidne,
la legge, aUa qua' obtdiem ie itn b u ti,
^a,ne difideUk, f i {atufar anno
Cy rendíte, fe n za fraude,ne rtpugndnza.
Ricormamo hora alia m a tena priniipale del
foggetto.chehabbramo penfato ditrattare L a
ligge dt Mahom etto epiena d tfa u ole, f i X ogni
in iquita ,(fi cosi potoloflentabtii^chefartbbe lofafaciltffim a per v ia d ’ 'vrta fa n ta rimonfiranz a deli errore, alterare lo Stato , f i la Signoria
d e li Imperio Turchtfcho. Quale impertinsnza
fie maggiore di qutUa d d loro A lcoranol n o n fi
pom hbono trouari maggieri inconuenienti d i
fogni í impofitioui,eemefonoqutlli (he dioro leg u h ter e h a introdetti. Maegliaccotigm dofi,
che' imbecillefondam ento della fu a fa ifa dottri
na era tale, chefacilm ete farebbe abbatutto,fep
pemalitiofam ente rim td iaru iin molte manie­
re. Prim amente f u e tprecetti della fu a leggi totalmentefecondo ilfenfo naturale,(fi accommo­
dati all' imitatione dtUe cofebaffe, f i terrefiri
peri enderne tato piu fa cile í oJferuatior,e,(fi piaceuolekgufiare f i mantenere:come fabrtcattsu
ipiaceri deüa carne, d d Mondo.Egli nonpoteua
meglio incantare la ragione, f i t o r m e n t a r e i
Jpiriti di qutUa natione gtoffo la n a .fim ateriale,
fen'La flu d io , eruditione, o d o m in a alcum a che
attacarU a vna leggetotalméttfenftbile. l l m udefimofib fo p e tío nelle fe tte , f i opinioni dt Luthero , (fidi Caluino, i dtjcipolide quali hanno
h/ónficuro, fe quefii.
les'
trouato COSI dolce la regola difacchiggiareleChie
fe,dolare cm nm u a maniera di n o z fe iL S a tr a mento del matrimonio, f i ogniobedtenza na tu ­
ralmente douuta al Prencipe,il cuore d d quale
D io tie nt nelUfúem ani. In fom m a H loro :^lo di
Religione efiato d' apparenz»,(fi non d ’ effetio,
fe non in q uello, che concerm aW intentione loro
di feguitare I' appetito fenfibile, (fi difordinato
confalfita di do ttrha ch ' tffiprotactiano efiinatamente.
L ' altro modo tenuto da M ahomettoper fa re
la fu a leggeptrmantnte f u laprohibittene efireff a di non entrare ind Jputa sit a h u n punto di effa ,fa non col tagito dellafpad» per ragione di che
la chia ma la legge dell»Jpada.Cesi ilPrtm ipe de
T u r c h i, the ha il cohtUo in mano,?y laforza.e
anche confeguentemente í arbitro, (fi ilg iu d ü t
d e id u b b ii, f i controuerfie, che auengono nell*
fu a legge, f i le decide fecondo che gli piace. p i
maniera chenon e per lafciare p ig lu rt piede a
nouitd alcuna, perche fu b ito che ne nafce egli
S o lta d taglio, contra gli a u to ri, f i con tanto
rigore, (fi crudclta che li eíltngue d d tutto fen­
z a lafciarne f tm tn e radtce. Egli fijpecchiane
gli ejfempii de i tu m u lti, f i diffenfioni chele
htí6 fie hanno apportate tra i Preneipi C hri-
SÚ0
nefcio qucm in nouo O rbeP rincip em .qu iq uáuis paganus cflct 6c id o lo latra, vbi tam en do¿irinae C hriftian a puritatem & fim plicitatcm '
co g n o u it,fu b d itis confeñim vltro permiferit
vt CliriftianíER e lig io n ino m ii.adarent, & Gnd ob ap tifm a te initiarentur, q u o d d íc c rc t, de­
bitam fc certo de C hriftianis obedieutiam & fi­
delitatem fibi pofle prom ittcrc.fi Icgem cu ifcfcobflnnxcrun tjobíeruarc vclint. Sed iam d e ipfa Religione id q u o d a d nofttum máxime in­
ftitutum pertinet,perfequamur.
A c primum M abum ctana R eligio (v th o c ei
nomen precario túbaanaus) e to t tam queab- nafupvflifurdisfa b u lis, tam quc m onñrofis opinionum tionü imptt-^
portentis concinnata cft,vtfalficat s facile con ritas.
uinci p o flit: quod quidem fi folidis rationibus,
magnum vniuetfo Turearum fiat im perio pe­
riculum fit allaturum. Q u id ab(iirdius,quid ma
gis iidiculum nugaciflim is & im piis Alcoraní
fabu!is.?Equidcm nullum fomnium tam vanuna
cft,quam nug.x illae Mahumeticae: fr-udcsvero
& impofturae tam ciaflac, vt n irum fu quem quá
cordatum iis decipi potuifle. Id quum hom o
aftutiflim us ipfe anim aduerterct, ac vereretur
ne vcl m inim o adm oto ariete tam im becilla
nouae Religionis fundam enta collabcrentur:
nonos eius ftabilicndae & ftupidis hom inibus p
commendandae modos excog itiu ir.A c primum ¿
Icgisfuaeprascepta om nino ad fenfum natura­
le m , & inferiora h x c fiuc tctrcftiia accom m odauit,ratus & «bferuationem corum hac ratio ­
ne m u lto faciliorem , 6ccarnis ilie ceb 'ism ag is
gratam fnturam. E t fane vcrfipellis ilc im p o fto r com m odiorem rationem excogitare non
potuit, qua craflie illius om niq; d odrinarum &
hum anitatis ftudiodcftitutae gen tísanim o sincan tarct, 6c quidquid in eis gcncroíi cft fpiti-tu s , Y clat in profundo voluptatum 6c fcnfuun*
externorum coeno fepeliret Idem dc Lutlicro &
C alain o eft iu d iciu m : quorum difcipulis ptO'
ludo 6cioeo fuit templa diripere, altaria deiicet c , noüis nuptiarum modis m atrim onii íacram enium po llu ere, om ncm que cig a le g itim o s
Principes obcdicntiam abiiccre6cproculcare,
V tb tcu iterab fo lu am , omnis eorum religio &
zelus ad oftencationem 6cfucum , Acadilluna'
folum finem com parata fu eru n t, vt d o d r in s
fu * falfitatcm prauarum cupiditatum illccebtis com mendarent.
Alter modus quo fupcrftitiones fuas ftabiliuit M ahum etes , is fu it quod de religio- ^
nibus a u tv llo c a ru m a r tic u lo , nifi g lad io,
difputarc fcucuifim e prohibuit vnde 6c
f are noa li*
g cm faim Gladiil g.m appellari voluit. Q u o '
circa Turearum Princeps, cui fumtna rerum
om niuqpi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
■ m
■iill
H*;'
,
ili ■
iliv
TrafiÍAtwde Religme.
fiiani, Lavtritaditalihifiom gUb tHttaui»
rappreftn m a . hora ijtnclont btmftmo i formatoientsdanthemogUoferttire , oltrelajperartXadelfruttodt'fMoiaáteuffbii.rhtapporta
fico^onanuoua interpretatione della fo’ o legge.
■ in vn fubitofeceprogreffio t a .l t y
Harduello
f a que
fio popolo B arb aro, the ton certa interpretatione
nuoua su i punti della lot o fitta fece commoutre
quafi tutta í A fia , 0 'bifemi ao tanti tumuli i,
th tfu p erm etterein combufiiont m t o lo Stato
di Baia'Jzetto Secando. M a quello c h e f* la
■ legge di quefio n ia l do piu durabile e che li Im ­
peratote egli fieffio Í offierua ton tanta diuotio •
ne, Í honora con tanta riuerenza, ía ib r a e c ia
con tan ta Religione , 0 la tiene in tal credito,
0 auttoritd, ch en on fipotreibe im aginare, o
penfarecafapiitdiuota , b dim aggioreaffittio ■
ne. Diu\la m iferia, 0 trauagli ,c h e i Turtht ( i
quali non hanno altro d ilu m e, che quello cheil
fenfo materno gli amminiflra)<nggono fuffirirtj
a l i altre nattionijparfe p erii Dominio loro, f i
the non feguitano la loro credenza, ferm a tot
alm entegli animi lorogroffiolani in quefia f a l a
dottrina : perche non c tem a le, the quefta fa ifa
r a z z a M ahum ettana non fa c cia p atired tutti
quelli th t nonJeguitanto la loto Re­
ligione , f i fopra tutto d i
Chriftiani.
omnium eft po teftas,idcm om nium q u * ir»
le lig io u : occurrunt controucrfiarum iudcx cft
& arbiter, quas etiam ip fcp ro fu o lu bitu d ccidit .• adeo vt nouatoribus locu s nqu f i t , qui
quamprimum caput exfcrcrc ccE ?erint,funditus & á ftirpe amputantur & ciftin g u n n tu t.E t
fane credibile cfi barbaros illos exemplum á
Chriftianis Principibus capere: apud quos R e­
ligionum N ouitas & Varietas difcor-diis& tu r­
bis omnia permifcuit. Q u * om nia quum T ur­
earum Principem ncquaqua lateant,nihil prius
h a b e t, qua vt tanta in co m m o d a, quanta noua
affert legis interpretatio . au irtat H arducllus m om ento tem potis hac ratione totam ferc
A fu m c om m ou it, & B aiafcti II. r cs& ftatu m
in extremum difctimen adduxit. Se p r o ftd o
n ib ilc ftq u o .Iim p u ii huius nebulonis ¡M ahumetis fc iiic ' t ) fupcrftitionibus p us au d o r i ta­
tis a q u ' ctiam rob on s con ciliat quani quod
fumm us if fc Princeps fiuc l.n p rra tor castam
d euotcobieruat, tam dcm ilfe veneratur.N tam
religiofc colit a tq u ea m p led itu r, vtd e u otiu s
aut ardentius nihil fieri poilc videatur. N c c
m inorem vim apudftupidos illos & barbaros
hom ines , q aifeu fu m agis quam ratione du­
cu n tu r, illud habct , quod exteras nationes in,
ipforum regionibus dirperfastottantirque mifctiis & calam itatibus qu o tid ieafflid a s v i­
dent : vnde fcfo lo» D eo charos, fu am qu cR cI L FINE.
ligioncm vnicc ci gratam & acceptam pcrfuafum habent.D ici cnim non poteft quam crudcjitet barbari ifti ces omnes habeant, qui ipforum fupcrftitionesnon fcqu u ntu r; ¿ d in primi*
nullum m ifcris cft genus quod iu Chriftianos n o a
effundant.
F
I
Ji
l
S.
DISSER-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
TRATTATO
SE L E L E T -
T E R E , C O M E ALCV NI H A N N O HAuuco opinione, impedicofono chc in qiiellaprouincia, doue ellc ibno in prczzo,
nonilalleuinobuoni
ibldati^
DISSERT A T I V N C V L A
TERARVM
STVDIA
cneruenr.
EI tempo che i Goti / orfero fxth ggiando (ongrai fpauenic, f i tapetóla
Grecia, 0 tome impetuojo torrentef i
diUtaronoper lefert Icampagnemet­
iendo dfacco tante úttd,0 Te re opulenti, tra le
tnolteprtde cadete nel/ema - i loro gran numero
dilibri d' ogni forte di profeJponhquaU nonfapedo chefarne, voUa»o come cofa inutile abbrufeiare,s‘ vna tra loro non i opponeua f il quale leuandofiin alto gndor che bifognaua ddigentemente ienfe'uarli,0 lafciattjictuaegltquffta
peftetraiGreci perocihe peche dpocolipriuird
del<iigorem»rttale, tome e felitofare d quel li
tht troppof i trattengononeliofiudio difimili dtf■
ctplt:e,(jfctenze,rendendogli toralm¡nte molli,
effeminat i, f i inetti dmtfitre cteli armi,in mo­
do cfoe inuttU dt uore •a Uranno piu ctirr ente
in preda delta ■
ofirafortuna 0 acquifio.
^¡uando Carh F i li . Re dt Frarcia trauersb
COII ^neffercio coft pfCtoloL'Italia f i fen1
(a
sfedrare l.Jpada c abi f-J}a- e la lacias’ impatroni
dei Regno dt Napoli, fu dell:' magg’or parte dtlla Tofcan r.dii torrendo i Signort Fra^cefi tralo10 da chepotf.ua procedere voa dapor,..gine cosi
grade,(he haueam ritrouata tra i PrenJpi Ita­
liam, tuiti n tncolparonolo ftf.diodellebuone
lettire,chtrendoiiOt cucrimolJi,0 ch¿ tn effetto
non effindo apprcpriate che alia pacertndonci
huomo ttmiJo, f i pecoattc, 0 vifolutio alia
guerra. Inogniterrpo,0 anchehoggidiiTurchi
hannonputati, (ftftmanoiChrifiianidipoto
valore mltimprife martiali, p.r caufa della diuerfitddeli’ a rti, d quali ordinariamente fono
inclinati,0 atiendono.Et.ncndtmenoe Í huomo
di cosi breui dura t*,th t non puto riufcirepetfetto ia dtuerfifcitnxe, 'nettnderfihabile ulU tura
Hitanteiofe diutrji pet rappotarne il fiutto cht
N
,
¡1J
•m
A N LIT.
M IL IT IA M
Q
Vum G o th i o lim in Graeciam
lib r i
fe r t, & torrentis in ftir om nia lon ge
lacrque ilcnc d epopulati;quam plurimis dir p t i s 3ccucr(is cppid s , inter
ceteram pratdam iid e m n a d i fur.t m agnum oimnis generis librorum n u m c'u m : qu o ru m rfu m illiig n o ta n t;s q iu m o m n es v n o ig n c c r c m a rc & abolere conñitúiíl'enr , quidan. al una
exclam a n s,N c,in q u ir, Gpop la cs. h oc facite,
fcd potius G ?c.s h a r c peft m iclm q uitc , quas
dubium n 5 >ft quin bccui o m n c * c » vigorem
ereptura,M artiofquc pir t u - cxh au ftu raíit.ftq u id é n u lla tcaniin: faciliuseffoe nin a?u r,qu i
litterarum fiu d iis, adco vt iis dediti ad arn a
trad and a plane in hab ilci reddatur, & c. S ia ilitec quum C arolus V T il.F ia n ciq R c j p aruo cu m
exercitu to am Itali- m pctcuraflct, & hnc v lo ,
qi-od aiunt id u Regnum N eapo litan um & bo­
nam H c tr u r i* p a ité o c c u p 3 Írct,o m nib u s t«ntam ltaloru m P iincipum vecordiam adm irantib u s , G.allici exercitus duces p'afcipu am cauffam litterarum ftu d iis, quib. illi tum fupra mo­
dum erat dcdic',adf:ripierunt: quae qu im pacis
tantum a i f c l* fint, & ad cam vnicc acco m m o d a t* ,c o id a e m o lliie , vel potiu-; c m afcu la tc, &
ad pericula fubcunda tim idos hom ines reddere
folent. Q u in etiam hodie Turea: C hriftian os
tanquam im belles d«fpicatuihabent,ob artium IT m a artis
quibus dediti fu n t, quafquc exercent, varieta- °f>tnesfftrtcitk Q uam uis enim ca fit h u m a n * vitae brcuita s , v t accuratam to t tam quc variarum artium
& fcicntiarum cog n itio n e vnus acquirere vix,
a c n c vix quidcm poifit: videmus tamcn plcroft
q u e o m n ci ad to t tam quc varia ftudia anim os
ap plicare, vt nihil velu t in tad u m relinquere
vcliut, parum illiu s m em ores, fieri vix pofle v t
vnus in om n ib u * c x c e lb t; & quanto pluribus
Sss
ftudiis
iSi'
fr,
>■
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
50(?
DiJJirídth
ricerra, f i nondimeno ft «uupi eisfcuno die»
tr9aq 'i4ejlafiitnza,0fihuoltinvometttrein
oem fcTted' arti, f i pratiche , r.on acco-gendolí che io luogo d' andaré tnnanzi s' A ic a *vadaUaptfftia ogniiio >(, th.-¡. rthb; ntCif
faria.refi wdrpoiofl^^da ' in hna (oU yr.j;,ftone. in . ontraro d< ua i T»rrht itrr iegano
tu tti'lorod ffegn:».'ftto d ¿I gu tra ,ffi o
gniloro Oenjieto 0 ¡Iufto neit ejfercitlo deU'
ttrmi.non^ioieodDft ar.!adaliunaltrou.tfiiere, f i tomplu en ofi joiamente dt quanto pub
lororeruireperlaguerra. Noi hacojapitt certa,
0 teklovedtamo noii>er r hiftoritfChe i Remani furono Ectellentiffimiguerieri,maprintipálmente pim ache h.urfítre aperta la porta
ali’ a rti,fifien zoch ei Grtctgltappettaro>.o,
fififo ftr o dati alit delicatezze deU' Oriente,
la'íorograidezza tnartid fu nei tempo che i
Confo'lloro non ft ¡degrtauanodi.ondur-eíaratro: ihe i Meiici.t Ctrugfct . 0 genti difimile
p r o f jfiontnonkautanecredito al uno traloro.
E t tn e ftt» trouiano. che fe dtpoi terminarono
qualche btauairr.prt(a, non fuper valore the
foffereftato tra loro anzi pet U r putatione , 0
granptff*nK.achiptrina->Z'S erano acquifiata.cbefiave e-,con occhifivtde,cht tositcfto c’
kebbt ro dato luogoa'le 'cenzeforedurt.certftguentemete perla dtlicattzzadelloftudtoritsi
mttteror>ttenotabib,0 ignomiHiofeptrdtte ,f i
ftr Itmanidilugurta,dtMAridatt, delliCimbri.de'Numantini,diSpertato,de’ Parti,tome
£ fdtri,ptrconftrmntionedellaqualt epmiont,
nei treuiamo ptr U htfiotie anticht che i ptit
biUi'ofipopo'i,qurUcomt tali hanno terminate
le piu memorabili imprefe. ionoflati ptit greffolani,rudi, f i affuefatti a lia fa tica ,0 agfiin(ommodi, 0 lontanianche da ogni ciuilta, effentidadelicatezzAhiiiofamhtimrodottaira
n*i,fichetraialtrecoftnonhaueanodottrina
alcMnareeegnitionedifcienza,battiane chepoufieameUtre ,b in modo alcuno dmertireU coraggiofedeliberationi 0 martialidtfftgni.Cosb
tepoftifuronogik, f i jono anchehoggidigUScithi,qualialtrtholtthánefattofeatirelabraSra dei loro ejfercitifin nelle ptuloi aneparti dtli'
OfienttfetrfoilDanubio^fifinaütripedtlNilo Nonbanche molto tempo the quefli londottida Sjuinguibro Retrafiorfere tutto ilLeuate.facchtggiarone il paefe, laftiandolo fieno di
miferia.fidefolatient .T u tta fiefiae anche la
memoria de'fattinotabili deigraTaiurUxOtU
qua’tfina quefl’ horaflpub folohantare d’ hauerdufatte in battaglia otdmara Í armi Tuoiiefche, f i condocto ii loro Signereprigione, dei
quate flferuinadi fcabrllofetto ipiedi. Nelno^».tepe.iMtfftifopoligreffoUm,0irf}iertihfctti.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ftudijs diftrahitur animu , tan to longius ab;
cflea p ¡fe b iu iu . fecont a F, rc - omne flud .u u ., cu am & cogitationes in armorum ra¿\ationc p o n u n t, ip etiscttc is atiibiis oii nú
b s , niii quar ad bcllnin quodam m odo funt v
tilts
Ex hift « js cooftat Rum anos btU u a '^omaniquo
' irtute cactcros o nr s populos fuperade: prae- terniore mtcipiucvc^o quum lite is & f c i n t i j , , c G .ac ta x-mutu
i.c p o ru u is, cárter; q ,c O rientalium rtgi®
num de ic-js p n a s nond um apcruiffcnt.
N u llo uuidcm ictn¡ ore m aior o r u m virtus
fu lTe 1 girur qu»m co lem pcrc quum C onfnles i^ i fti' am &. aiatium tc n tic n t, terramque colerent j ; rccfque om ncs M c d ic x , C h ir u r g i.a e ,& :. in c g n i t ^ a d .uc eflcnt N e g a ri quidem non poteft . fcq entibus rcm pori.
bus magnas q.ioquc & prachras tcsah eis fu«
ifl'e g ;fta ' ; at fi v rom dicc e volumus , fatendum crit au b o rita tc p o t us ante a m ii acq u ifita , quam v itu tc s res eiufmodi vt plurU
m umfuiíTccoofedfas. E tfao c manifcfto confta t. cofdcm quam prim um ¡ittc arum ftudijs
& exoticis dclicijs locum deder. n t, ccnrinuis
fcrc& ignom iniofis cladibus fu ifle a ffe b o s , vtputa á Jugurtha , M ithridate, C m bris, N um an tin is, S p aitac o , P anhis , & alijs. lUud
ctiam in vniuctfum hiftori» te ft.n tu r , pcp ulos om nium bellieofiifim os , quique res maxim c praelatas g efle ru n t,sb omni fcrc humanitatis cultu & dclicijs quam maxime ab borruilTciquippcquibus vnum illudiludium erat,
v tan im o sco n trao m n iap cticu la, atque adeo
ipfius m o n is metum an n aren t, & corpuspcrpctuisdurarent lab ou b u s : d odrinarum vero.
reconditioium aut fcicntiatum ne m inimum
q u id cm g <fturohabuiiIe,n)ultoq; m inusquidquam admififte quod ad anim os cncniandos
pertineret- T ;> lesolim fu eru n t,h od icq ueien t Scythatem
Scythae i l l i , quorum in u id i exercitas in iaic-. fortitiitk
riorcs enam Orientis regiones ad Danubium.
vfque & ad N ilu m penetrarunt. Supcrioribas
tem poribus ij d c , d u d o rc R cgc ip orum Quin¿í,vn iucrfura fcrc Orientem armis peruaferút,
«cm iferindum in modum vaftaruiii. Recens
cft carum quas auorum noftrorum a u o magnus ille T am b uilancs gcífit,rerum mem orias
q u ifblu sgloriari poteft T utcicos exercitus acie á ie v id o s & proftratos. Principem corii captiim :,& tanquam fcabcllum pedibus iiiisfuiiTe
ftjppofixum N o ftio tempore M ogores rudcs&
in experti populu Scyihi»,vcl vr i.úc loquim ur,
T a rta iia cgrelli.m agn uii InduT parré oecuparu n t.N o tu m cft magnum iJh.m quem vocant,
T artarorum C aiicm v e ' :J a ..i-m , liomin.em
ruftieum & bm nis dr- : >
. ,i.r em , ioteC'po tcntiflilbcs. tQ-J'
)
;vi.(.a;nchas non
'
gcfsiap-
- J
o/»
MerarumfiudU militiam eueruint.
'M a Scithtax Iptr Jir meglit)diTarta*U¡m k .....................
■ daña
— banda
tit fa tti grandi acquifti
dtU’ l»
i i t j . C iafcm » s a anche cbtilgran Cane non
menoruftico , ffi iraffitrto dtloro ,bn en dim ete
vH odtpiU poitntt R t d .l M ordo, demiuando
fapra 'vn popolo rosi poco ciu leqm anie/t nepaffa
irouare, M a {ttm o n <of(tte fu o ti it T Europa)
rtguard am o q u d 'fia n o i S u iz z e ti, fin o it r o Utremo, che n e lle /c ie m z j, ffi lim lta non feno
panto piu hahUt di q u e f i, & eho nondimtno
h m n o fa ti» di grm dittKprefe d ’ a rm i, t o iia
N am ft,digion,N oua a , M arignam .D r$uz,com e a h r ru t, dt m an iera, che allont an ati dalle
»efiredeli(attzT¿ Janno[per m^do di dire]loUgg e a i moggiori Prenctpt ih t 'ooglicno hautr a fa ­
re feto. Hor»fopra tutte It nationi i Tut h i han ■
no femprt fa tto proftffiont d ‘ (eguitare quefia
tmanteradi vit a cosi b a r b a » f i m ai po ita, (fi
an.hehoggidi ffirezzano ogni jc te n :^ , (yprofijfion td tqu alu n qu eartep erg en iile, f i indufirio fa th e f i a , ffi traC ah re Jprezzan o la p itiuraabhotvifconola Scoltur»,nefanno tafo d tli
A rchittttura : f i i n fa t t t nei vedtamo-, ched.
tgn: antiquita a fp a z z a teri h a m e per offefa
grande v tr oO o d fcolpire, (fi dipmgere.
Et
quanto allebeUeltttere fonoriputate per folli*,
in fom m » tra loro non ct tono huom ini meno fli
tnati dt i litter a ti, f i W , att in qualche forte di
jcittrz.a.Ne i v fiim in ti loro non itrcano io, e ton
fiatture,lau! r i , o ttin n a te : m a bm e di m aterie
fo r .i fi in t t r e .l pafiam ani f a n g o , f i irire, ttillathrefonorigH tate,(fi Toto bat i uto puro, f i
inter» foUmerite rd eseu o. A llagu rra '■egliotioparerepiiiio/lo feroci (fi jp a u en tea o li, che.j
p e h t i, (fi ben in ordm e; d i m an iera, che ogni
loropiacere fu id u ce neli’ a r m i, o a lla g it ir a ,
talche vn y lo non, e nt v e d e , che nel fuo viuere
non'vtgltam aflrart effert nato piutoffo per la
gutrra,chepet «hrotfferciiic: Che fia 'iero,quad o fifa Uuata difoU aii,quellt the fono lafciatt a
t a fa fi reputant grandtm enteingiunatiftim and o {to f» th o d etto } tantehsnoreuolt tlm efittre
itU a guerra. Da che caufa cht m t u t i e i impreft
Urofono temutifia ad o£ ed Í4 r*,batu rt,fiefiiu gnar piazztforttffim t, a fcaram ucciare a ptedi,
(fi k tauallo Á nbattaglie ordinat eper m a re, ffi
ptr ttrta ,ouere ,»ferttfic»re, f ih p a r a r e Dic h t fe n ' ih a o u t o ‘ ual h t tefttm onioi» Italia
nel tempo ih i teneuano O nrante d f endentó­
le ofiinatamente contra lefo rz t di tutta t Ita­
liafin' alia morte dei lore Sgnort M ahom ft Secende, lafciandoui*rÍKci>rt, b f i t m i , ripari,
ffi ogni altra forti d fortificationi < oi bene intef e . f i fla'ili'.t, ehepoiftrutrenondifffem pio, f i
modeSo a neftrtCapttantChriftiani ,la Iero labo
eiofa 'birtkbta ltn tU a g u trra ,ch tra a 'Íp 'a z’{ a
mí
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
poftremum fibi Tcndicate l o c n * : quam uis i.
detn gen tibus natione b a tb a r is ,& a b om ni ct •
uilitatc lon ge rem otis im peret. N c c d e fiK itin
E uropa n obis exempla. H elueciot videamus:
qu otum ingeniis quid craflius . quid pinguius,
qu id incultius olrm przfettim } & tamen lidcm
ad N aaceium tn L o tharingia.ntc non in Italia
ad N o u aciam ,M arin ian u m ,& c.item q ¡ in G j I1 isadD tuydarum n b e m & alibi padi m res val­
de m em orabiles g efieru ac: tantaq; in exiftimatione habentu r, vt etiam potentiffim i Reges St
Principes am icitiam ipforam non c x p c ;a a ttitum», verum ctiam m axim o p jccio re d lm cn d i,
eifqi fere in quibus volunt rcbu s,m o rem gercadum fibi putent. Sed p r* ceteris o m aibu s na­
tionibus fa rc a tu m g en s h a ew it* b a bariedc
le¿latu r, om ncfqj artes quantum uis ingenuas
«cclcgautcs , con emcui habcc* v t pi¿luiam ,
(cuptura n fia c fta tu a r ijm : nequc Architcifturar multum trib u u n t, n ifiq ttn n iu m adn cceffitatciii:q in ctiam duas i.las piifturam ,inquam.
& ftatua iam ,ta n qu im im pias & i« D eum contum eliofis.dctcftaotur. L ittc asveco fiuc dod t i. as & fcicccias pto ilu ltitia hab nt:ncq; lit­
te aris iiom inil'us quidquam apud eos film s «c
in vcftibus nullum am ant luxum :
COntCintii
q .a s
Lip¡d:as, non lab orio fe fegm cnta; fed é ru • .n a r o b u fta & tnt gra gcftant.
F im b ii' i i.x & in iicveftim ei torum ;.pad nos
vt L tiph Ict , ne n o t* quidem ipfi, fe n '.'m a­
gnates ra! . n m ulto au ro ,coq u e puto puro ve­
lles orna; c 'oicnt In bebo feroces potius & fo rm dabtlesq am m undi & elegantes h. b ri voIu:it:om ne:q'icin a-m is(uas v olu ptatcsp ou ú r,
ficvtn iiilu sin ccrip O'. fitq u in o n ad arma p o ­
tius quam ad al ud uunduisexcrcirium au tacicm natus eíTs videil clit. id quod tum maxi­
me a p p á r c tq n a n o bellam aliquod gerendum
cft ; tumc'M m qui non e a m a n tiir , fumma fc
con tuineli a f f e d c s , v ta...que omnem acer­
bam iibi r urant, H i c lidc i a 0.1 nibus belli
a d ib u s.o b fid io lib s , opi Hgoarioni ms .veli­
tati nibus , pugnis laiii eq ic ■ib a t quam pcdcftii 'US. lam tc ir u ju aai tr i- i vci em cn reiet­
iam a noilris m iliti ustim earu .n o n o b fo r tttu in im ta.itum & vit.-e pro liga i a c :i ; vcrurr. enano b e llx ain m ie:am on-nii.m , le itirm &.<rtc.T :c u iu s n ó tx g - .a o lm qu .m H y­
druntum tenuerunt, & ;on ra vn iu cL felt Ii*
» itc;pertinacilii.t!caiu v nue <*dmorte.n M ahumet s II. Uclendci . i.t in ’ taliavcH igiaveliquctunt vbi noft i hornineseorum in nuicicnd s locis indu ^iiam .admi a*i p irr.um iunt,
deinde ttian^ , c.ernplis ndc c a i'tis , im itari
coeperunt. T . nraq u id c n cor m .in bello vir­
tus, tam laboriofa in du ik ia r x n ‘ inaatur, vt loc*
Sss 1
a u i.
, .
HtlnthO'
D iJ fe r tA th
40¡iforte,(i imprefatante difficile, che na» dtuen- nullus fit tam m u a k tíí, oullum faclnus tam áif.
gafactlealiosforzo della peffanza loro. Riíor- ficilc, quod illi aggi cdí non a u fin t, & vt plutinandohorad quanto hodetto circa lefietizeio m w n u onfelicitcrconficiant.
m ajfetto bem (he alcuno dir :Et comeleletieSed vtad litterarum ftu d ia & fc ic n t'a s rcdcari feruono adunque d‘ impedimento alia vhth nous.d cat mihi forte quifpiam : Q u id ?ergone An liturt
militare,cd rendereíhuomoperfeítonelmeftie- cenfes litterarum ftudia ad militarem gloriam
redell’armknon certoio ho opinione contraria,0
tendentibus elfc impedimento? aut hom ines ad ftnt militia
fottdatainpartes»gran Capitani, cheiommi- arma tradanda plañe rcdderc jd oacos & pe fcmrb quiapprtlfo.il grade Alejandro, fiC efa re, d o s ? Ncutruin quidcm,fcd contra potius fcn.
$hefonoflatideiprincipalipiufortunati, f i ac- tio , fcatentiasquc m e* au d ores vcl adüipula.
torti huomim ntlfatíodella guerra furoneeccel- totes grauiílim os iam laudabo. D u o illi fplcn.
leti/tmiinognifirtedifeieze.§¡uatodmeftimo, didiffima rci m ilitatis lum ina m a gn u s.'\lcxaa.
ehedifficilmentefenz>al’ aiuto deli'Hifiorie,ola der, & luüus Gasfar, qui vtrurn v iriu ic a n fortulettura della Mathematica,alcunopoJa arriuare na plus valuerint, incertum c í l , an non in om ni
fdnomedigrdCapitano,fifauioionducitcred’ licerarum & fcientiarum genere eícclluerui t >
efferato,petcioche íhiftcfta per la Pariet d d ’ efe- Equidem fic exiftimo.fine hiftorisrum Icd io ne;
pqdibucma,fimalafortunxrendel’ huomopiM & M a'.hem aticaum difcipIÍH arum cog n itio n e,,
accorto,(ftfaui», rifoluto, ficonfideratoinogni vixq u cm qu am bon iim peratotis aut bellici du*
forte d‘ occorreze,fipiumaturonellídel ktratio- cis ncc íjom en acquirere, nec officium p rsftart
niicomeanchelaMamematicagliaffotiglial'in- poiTc. H ifto ria enim ob exemplorum tam b o telletto, figiudicio cosí dellemachine militari, norum quam mab rum facceiTuum varictatcRií
tome dfUocofe pertinenti aüe fortificationi. In h o m in ispcd u sin ftru ic, v tpru dcn tiu som n ibu s.
(ommabifegnaapprouxre,tht leletttre fono ir. ol- in rebus procedat,& in deliberando maturis cótodproporttoperrendereperfetto-, 0 d'jftrre^n filijs,in conficiendo vero ccleritatc v ta tu r : M atuore,0 animo nate , 0 inclinato alí’ armi-, ca- thematicaevero d irciplinaeintcikdum fubigüt>.
gione ptr laquaMsUtro gli antichi, che Pallade & iudicium a c u u n t, tam ad excogitand asbelarmatafigntficafe la eogiuntionedelleleítertrfi licas-macbinas,quam adacicm difp©ncndam,ac
delí armi.Kit ornado hora al non hauer i Turchi loca m unienda. Q u o c irc a om nino fatendum
cognitionedelIefcieze,troueremoche{notaHdoal- cftjiteratum ac d-fciplinarum cognitionem rci
eunode’ loToPrencipt)bifognerdrabéatternequd m ilitariscandidatis fiue ftudiofis m agno eíTc ad*
thtcofa f i in effetto ccnfidtramo quali fono fla ti m m c n to ,& anim osad arma inclinatos ad perMahomet Secondo,Selim, 0 Solimanofuofigli- fcd io n cm quandam difponcre atqu cp rom ou emlc{chefonoftatiipik<i}ctlorofiPrecipidtlla ftirpe r e , vud cetiam antiqui vnam candem Palladem
<¡[>ttomana)fitroueremo,chepigliaronopiacíTe, fiucM ineruam & litterarum & ai m orum F ra fifideletlarono della lettura dell’ Hifiorie, f i fidem cfFc voluerant. Q u am u is autcm T u r e s
d d la M athematica.Bi maniera, chefe bene la v t fupra d id u m eft, om ni literaram cognirionaturadijponei huomo a l i a nim ofitd ,0 ma- n cfcrc careant, & nihilom inus bellicofi habe^animitdfecofacerta.cheftfiritrouatotalmite antur : videm us tamen Principes O tto m an ifriuodibuonelettete,xh'eglifarddinaturckdu- c s ftir p is qu i om nium maxim as rcs gcíTerunt,
biofa,incerta,irrefoluta 0 fenzaaudatia,.b^a- M ahu m ctcm fcil II . Selyraum & Solym anun»
hrtalcuno,partiprincipalmetenesejaiiealid -. tam in hiftqricis, quam M athem aticis ftudijs
U militare. Dichertndonotefimonio queidtUa ap prim cfu ifleverfatos, & virtuti m ilitari non
íAfaOttomaua, che nonfonofiati<iirtuofi, come leue inde pracfidium petijiTo. E tfi cnim anim i
furono i tre ncminati di fopra,0 tra gli altri Ba- robu r fiuc magnanimitas N a tu r s queddam o*
iaTfit Se:tmdo,0 Corcasfuofigliuolo nefannofe - <io donum c ft : ccrtu tam en eft hom ines om nis ■
de. Spuefii hebbcro cognitione dellebuone lettere, lite ra tu rs & d ifeiplina expertes v t plurim um
mano effettuaronodcun otto valorofo.perciocht incautos cflc, d u b io s, tim idos, & v c rb o dicam ,
toohaueanotuere.neanimonatoaUaguerra.B» vecordes. E xem plo funt O tto m a n id s T a rc a —
tthefeguita chelo fiudtodellebuonelettmpuea- rum Principes. InterquosB aiafctus II. & C o x iutare molto aformart^bnfcuiio,0 difcreto C a- c asciu s filius non illiccrati quidcm fu e ru n t,
pitano,0 dfarloperuenireaSaperfetiiontdegna nullas tamcn rcsm em orabilcsperfcccriit, quod :
di quefio nome,qu&dola natura ci diffoneal
n a tu ra quadam im becillitate ad bella gerenda
h r e ,0 aUagenerofitd.^anto difoldatipatti- parum apti effent. Ex quibus fane apparet litaolofiiotego chtno»debbonofapertattro,ch»folo tcrarum ftu d ia ad militarem artem p c rfc d c ad­
ié*»
difcendam m ultum prodefTcj inprimis vero in
^ad^MOiitictlUitimellagegAdclUcoftytotne ijsquo5flatU sa aoim o quodam te b u fto & in*
dcapez
ercpid«
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
w
kJ Í d litiéfAfumftudia militiam enmtnt.
■
ífipR
ilcA piÚ ggm iíchsU fciezehum ane,ffil'm iliberaliinvn’animopocofirmOigUfannoamarete
ciuiha, le delitie, f i il ripofo, in luego del tram gHo;Etfannoamarelecomedita,fihauertmore,deUarr.orte,dellafam3.dcllip:te d elh fith h e .
'
'
fipericoli delli gUirra,infomma
imprimonoptu
trepidodquauit. Ad gregarios n»iiitc 3 qu od att in c t ,equidem vnum in eis requirendum arb i.
tro r, vt fcilicet prom pte obedire fc ia n t: adco v t
etiam vbctiorcm litteratum cognitionem inOtilcm cisputcm , fiquidem vt P o e ta vcibis v tam u r, Ingenu asdid c iífe fideliter a te s.cn ro llit
tofio il defiderio digouernare ht 'vita, che e£o' U m o res, ncfiniccíTc fetos. H inc fit vt ifti tale»
yxr la gloria,ffi grandtz'j(adeHapatria ffi per fuo qu iftcm am cr.t.laborcs & pcricu iafu giát,-m orhonore particoUre, ilche epiu periculofo in 'vn tcmq; tim eant jvitam dcniq; magis ad c iu ilita­
folddto,the in oleun altro,che eperche non debbe tcm quandam infticucre & conformare , quan»
faptre altro, che ben o b ed ite ,forhire lefue armi, g lo r ia acquirenda ftudio periculis exponere
^ ...........
ftu d eant:qu a om nia á boni m ilitis officio lo n g e '
ffi
animofcamtnte aiutarji contra il nem ito.
a b fu n t ,q u o d v n ic u r n c f t v t J ix i r a u s ,r c d e o b c d iiC , d c a t m a a d o p p u g n a n d u m hoftcm bencpo *
l it a in prom ptu fempcr habere.
i r i
T R A T T A T O , Q V A L E E MEeilO
IN O C C A S I O N E DI G V E R A N D A R .
N OI AD
A S S A L I R E IL N E M I C O IN C A S A SVA,.
o a fp e tta re c h c e g li a íT a lifca n o in ella
n o ftra .
DISSERTATIO, VTRVM
MELIVS SIT E T
G O M M O D I V S IN B E L L O V L T K O AD H O STEM i
oppugnandum exireiandom iim petum eius excipere &
vimpropuliare-
E
‘ Vn»queftionelongamenttdiffututa, ffi
noancoraicielta,fttmeglioandareadaf-
I
1
I m c i L is adm odum & m u Ito ru m di*fp utatio cibu svexatacft q u a ftio , p ra-
faliritlnemic9incafafi>a,cheafftUarlo
1 . ^ Itetncin bello vitro hoftcm oppugna- nd fuo paefe. ll Signore di Langei,il Macr e , an vim eius dom i no ftra e x p e d ir e
ekiauellojffi altri dell’ étancjlran’haaotfattato & propuUarclLangaux quidcm , M acchiaucllus >
& alij no ftra a ta tis fcriptores fatis prolixe q u
t a tú igra Capitani) che efemprt meglio afjalirt, ' bafiaza,ffi qudto ame tego(comehanno fatto
ftioncm hanc tr a d a r u n t, q uod fi m ihi q u o q u e she ajpettare dt ejftre affalito, A ltfia d ro M agno,
iudicium meum interponere hic liceat,equidem .
A n n ib a le ,S cip io n e ,C e fa r e,fita tia ltriR o m a n i
cxiftim om cliu s femper eíTc prius aflilitc quatxv
nefanno fed e a hafiaza. T u tt i i qualififarehbodum ib a lio afliliaris cxp cd a ie:id q u od p r?ftan nohu rla ti d i chi li hauejfe cofigüati alírim ete. Ce
tiftiinos m ilitia d u c c s , Alexandrum M a g n u m , ,
nefonoperb del tempo n sfir o , cht kano cercato dt
A n nibalcm .Scipionem ,lulium C afarem a lio fq j ;
prouareil contrario per fo ttili dtmoftrationi ma
rc ipfa fccilTe hifto ria tcfta n tu r; qui om nes cos
pocofalde,(fimedefímaméte inpropofito d tl T u r­
qut aliter fentirent, m inim e audiendos,fed proco. C ioe,che era meglio affettarlo, ¿ f cóbatterk,
í'' I
-j.__ _____________ cui áco n filijsh a b éd 0 s,n ifi quis decipi v elit,fu o
theandarea fargli guerrafu ’ l fuo, Que/lifeso exem plo docuerunt. A c fane fi aliter fc c ifle n t,
configli piu tojlofottilijcheapprouati, fid a quali quis non videt eos grauitcr erraturos fu iíT c lS ú t:
gliano.Sipetrebboncmetterteiquefiiingenieri,o
cofeguentemetendfi'veggonomaiefetti, the'va» contrarium
quidcm qui dcm
ncfeio
onftrarc
quam fubtilibus
con ati fun";
argumenti®
quorútaartifii, chefívdtano, tutti i quali diforrendi di m en rationes parum v alid a fu n t.in p iim isq u od
qualche opera d’ inueúone loro,nepromeítono e f attinet ad bcllum T u l cis inferendum . H is e o s tf e tt imirabili, ffi ne prefentano'vnfemplice mo- quoqtannum crandos ex ft i m o . qui nefcio q u *
.1 dello in picciolo volumeferuedo aüa demoflratio- nouainu cnts & m a ch in a s ia d a n t, & m ira b ile s v
mfi)lamentts,ma íe bifogna 'venirne (comef i di- carum cfF c d u sf ron ittu n t, neq; tamen vi criQs.
, f i (he fihabbida f e m n deü’ in- p iog rtciu tttu ij.q u aiB qu ed fimpliccs quaídan»..
fcurawi«.s
/íW -'
' :í£
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
D ifertiti»
íi©
f i rum ito iH fu a g rm titZt» , f i
ytfiano attonitt quando riconoftontla d f f n n z » ,
c h t f i rit n u * daWeffttt* tfftn iia U a d hoafemplice
m oftr», fia p p (ftn z» ¡u p irficta U tem tra U lore
, prima medtÜK C o si mtdefimmmentt quefii belli
teatem platiui dt State vogliene a fe ita r e il Turee
in ta ja lero.qualinen ardi rthbene qu a fi riguardarle tu h fio detre,nt fu o ri dilpaefe loro.C ofa ctr.
. t a e e h t th i v im t ad affalire ha fempre piu rifolu. tione 0 tuere,di quello che a fe t ta ,perche digia ha
/fbrm a ta la dtltberatieeefua f i f a t t a lapreuifiene,deueeht i' altro f i d in afceltare. Fei la guerra in
. a jfa h tilid tfirica com maggior hantagio, 0 cerno■
ditdyChtrufiCareibt altrimente. A gg iu nteu i, che
. chtdtfidtra tfu g n e r e hu» Frouincia, ftpu e fir u i . te d im eltia u a u ta g g iy fic em m o d itd ch' egli ri. treua neW iflefio paefe,•che huote etuquifiare. Co. me tra l' altreft haurd ardita qu eU h ip rattica ,0
ftahilttoqualche tra tta to neila ho ontd dt d u e .b
tre/oggattidel Prencipe ch'egliaffaglie,quali hauM conofciuti o f f f , mal cStenti,h bene h a urdfa. búcata qualchem ateriad propoftto ptrhnaJeU tuatiane v n tu trfa U d ttio gg u tt.T u ttele quale tefe
eencorrendo to’ dfiegno dt ch ipretende acquiftare,
«glifemferuecoum aggierthantaggto andandrá
certare il nemtco che non farebbe felo ajpettajfenel
fu o p a sft, C o k Cario V IH . Re di Franctatroué la
porta aperta aWa quiftodel R tg n ed i Napoli. E t
L u ig iX H fih id U ep a tro n ed eU o S ta to d i Milano.
0
Ter le medefime occafiont anche l'imperio de i M a•molrchipiego la t f i a fo t te le fo r z e di Sdim Pri­
m o. D i tutto q aefiofipito raccoglitrt hna maggior
proua dtlla mta prepojla, chtquand» il nemtco i
. aü t nofir e per te,le f a u e n t e che ci offaglte, rinuerfa .fifc a c e t a danotogni toníeglio,0 a rdire. /dt/ordlniinaptnaticí autluppano daogni bandada neeefiitaciprem e, ttateleeefetidiu en tan c f u fe tt e ,
f i difficili, dt maniera che ilpiit delle hette no fop:}ia r ro d q u a l Smnto raccom anda,ci,nequalpartitepighare. Perche h tuende t riguardare, temere,
0 d preuedere m molti luoghi mettereguarniggton i ne'luoghi piu ne ejfarij noi trouiam o,che r>me
diando da v n ea ntoinefiri ‘ffa r t f i íurbano dalT
a im .O ltr e the difirtbuido cosi tegua niggieui, bifogna indeeltrealtreta o tl co pe deW e f r it o , 0
c h tp tt tale netejfttafi a lb a io m la cápagna alpttt
■ forte0 potente. DaUa qualeperdita ne fegue erdtn - r ,a m Íttla r e u i» a d it-tte lo Statu. S eperiU St r a rh Kot hoglia n. o ritettert tu tte le nofireforXe m
9 » corpo f e 'o . noi l tfciame d diicretttoae d e lí a íJ a lit:r e m olti p a f f i , 0 p h z z e , nelle qu A i (iferm a , 0 f 'T t if it i , d f d i t á ci com batte, 0 conduce
(come fi Jite}piededpiede. E t quando auuenige
« 1’ ajfal t o n fojfe in contrato da ch u ía jp e tta
01
confoTzehguahjC on Iraua toutint»X‘* . 0 cue­
t e A * ' t i r a t a , 0 la deftnfiua tejía adeltttio a
Jua,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
formas in charla ad u m bn n t i aft tam Jem'fi
quaado ad rcm ipfam r c n ito t, quátum iiuet
fupctficiariam delinear o a é & c ffc d ü ipfum
in tcrfit.n o fin cftu po tcintcllignnt. S cd vtad
rcm redeamus.ccrtum cftci qui cltcruai aífiliat plus anirai cíTe quá ci qui vim cxp ed at 5c
propulíat tantu fiquidem illc dum hic media
quibus (c defendat circ ú fp ic it, iam á princi.
pío quid fa ' ere vclit dc I' bcratam kabcc.Ueinde be.lú quod infcrt i r , (empet plash ab et
cóm oditatis quam qu' d p^^opol atur:q>iam
aíTilicnsinip a q inuadi; tcgionc m ulta in.ucniac adres fuas opportuna. V t , cxéph gra­
tia , fi vnum aut al'crú c f .b ditisnoucrit qui
Prínc p iq u é ip fe ía .a d c rc co iiftitu i ,infenfi
fint
facilc crit c o sa 1 L a s par: es pcrttaherc.’ q u iu c t r*p co ctafio vniDcríalcm edi ion c cici-a n d i fc 'c c ffc ít.Q u ? o m n ia fi di igétcc obfcruencur.aflultu i pi opofitu nmitum
íuuare poíTunt SicC arolu sO d a u u s Rcx Fiác i* facilc fibi ad tú ad N eapolitanum oppu­
gnandum ic g n ú aperuit SicLudou'cusD lo dccimusínÍL-Uriáfuo Tubi c itim p rtio . lifd c
catíIisM am alu corú im petiú Selim o accdfit.
Sed S í lia lógc va.idiori ratione fentctia h?c
cóprobari po cft.H ofte n.antc portas fiante,
quis ncicit om nia tim oris & periculi ita ple­
na eíTe , vt omne fc;c confiliú ciuium -nim is
excutiatur? T um n v n d iq u a q it.iib *ir
natae.cmcrgút om niafuf, e d a ílmc &ad tia d an d ú ita d dici.fa. vt d qucmi.á Diuorum
& ü iu a iu confuge cd clcam us,incerti ac vc1. tattonic: harcam us Q^ u m n.m u ltislo cis
prouidcdum , ac p trfid i- hu ci iu c v b iira x im co pu ifait,d.fttib *cd arH nt:fitp leru m q;vt
r eb tsn o firisa b vna par c p a c a tis ,ab altera
n o u x tu r b s e ffifi nt. Praeterea c o p ijs h u c il.
lu cd iftribu is.crertitu sim m inu aturDcccfle
c ílíc x q IO fi: vt hoftislibidini omnia relia,
qu áiu r, c candé Kcíp jfil.inpracrcntiíliroum
v cniatd ícriu c Q m jd fiq s c o p ia s fiuccxcf.
«itu iiuidc c n ^ h t, s m i lt a lo c t h e ft occupáda elinqucc vnde illc pedctétim progicdi
& arm j V tciim prcfferrcpi ífi:. Ecótra ct áfi
qu.s lauadcnri paiib cum cop ijs& 'virib ala­
criter fcfe obijciat, in em s nihilo m in u ‘ arbitio c iitv 'c U ó d i gctc vel pede refctf.'id q uo i
totú a it.d c í o fapieiitis im pcratotis depcdct
qualís Sol m sn * fu it, qui C aro lo Q u in to ad
dcfcnfioné alacriter properat',exercitum e*
H un a a ; -duccndu fibi cxifiim auit. Et quis periculum f< pe in ipiuaa aifi icnté, quatuaiui^ confiliom ai uqueprom tum ac ftrCn i u m recid t aiitccrtcrcc d ercp o ifticrcd ibiic lamen c f t , non propterca v id i tcs ita
a ifiid is L r c vt teftauraii nullo m odo poL
Cfits
A n d o m ie x p e íÍ A ^ .d u s .
fiuc: prurfírtim fj ea qnarr in nafcrat r c g ’®^ dir ’A
t i o i c ’ pfius I sei'cditanal r g c fii
p l o íit i a o c ü c u s tr ifra .ci^.eidusad 1 icini.ra fdtumRtgUr
dadesfic cap:i>iiias u d o i ad (nm iiiim icrum
nu n n ulturn p r''fu it,i)tcF raQ ci»rcgno { q u o d i
m o liip u t? ’ an 'n litationem aut .xitium aitu lit. Q u m e a m fa cd iu scflfu fu m & d iífip a tu m
exerci.i m i peregrina quam proptu regione
reco lli'icte & red in te g ’ a e Nam fi du m lfin iflie
cadatpr^lium fortunaq; no 'd effia t.fta t m h o m incsnou aiu m rerú cu p id icriftasciig u m .b encuoli vero m c iu a tc niti obn u p fícu n t, ita v t
parum ab eis auxi'ij fperádum fu, hinc opus cft
ionftcrnatos ruifus bonam in fpcm erigere, in ;
primís vero e-ru m quos fidos nobis experti fu*
nuiS/Tc'iquiasciiUgenr I colligere eoi UfT q. cueffere vn ejfercho dufatto f uon dt ca;a fu a ,(h e ftodia qua eíiq uaíu nt loca tat iapcrrr,ittcre; ;
nonequandoeftaterottodetroilfuopae¡t.Paio- qua: cm n iab o fti tam vicir,o,quantuni per cidi
the felá fortunad efiataiotraria, f i peco fauo. & d fficu ltatishabcan t.n cm o n on videt. Ec6>
reude mtara,aU‘ horae, (h tim a lcon ttn ti,fii tra»c o d a d e s forte procul á noftris leg io n ib.
ftditwfileuanoiorecchitfilpopolotefi)ffaueta- in aliena tcrraacccpta - fu b d itosn o ftio stan to
to,fibtnff>effbm*ltrattaioi'djOgn.tT»uaglia- meri’ nequaquam p e cclletjquinctiam eofdem
re molto per Tfcornare I’ anime d iju e t, íi/ogra ad opcm m u lto prom tius fcicndam excitabit,accanz.zareipOíhihuominibuontthejar ,11.0 q u o d fcil periculum qu am po ílü n t longiflimc^
rtfiati d‘ vna íatt g'ia ptr meterUntUtaojiti a fcd cp cllan t E qu id cM aechiau cllu in hicm a- Afacchial
ierrt,ficonñda ghen- lacuftidii. Ltptnotra
gn o in erróte v eilá ri v id eo , exiftim antem atq;
riojequefitperdtieauegoi.olo .gidaea/arejtra, c iam peitinaci.eraffcu crantcni,fiR om ani tres
0 nelpaeje4‘ altrt,lajau'a f i l j j p ueionefara illas in lign cselid es q m bu sab Ann ba leaffed i'
minoretraincfiri¡oggetti, fiJirendonofiúpf0ti fuerant extra Iialiam accepiíT nr,núquam co» ad aiutani per allon tañare fm p te ü perro o tam fic ilc , v tq u dcm fccifle eos Icgim us, diftidaloro Cjuam okm ettom chttl Machtautüos' patas copias reftau a tu to s fu iílt.O pinionis f u s :
»bu¡amolto, quando egli diffata cosí oftmata fu n ia n ie n íu m in c o p o f i,q u o d ait.fi c itta Itamtnte ,(he fet Romant hauefftoriceuute fuori li m R o m a n o ru m f iflct excrcirus.nó poiuifie’
d’ ttalial’perdtie.ionlequohd- Annitalefuro- ficrivttam bcnc,ant tam cito reftitiie etur.rurno opreffiper la retta di m ejfir: iti, che mat non fufque v d o ri infulcanti obüccrctut Sed pro fc/« nefofftro rihauu:i,aaz.ifoJJ’eroreftati taimé- ¿lo egregie decipitur M acchiauellus. C o n f t a t :
teabbatuniychtnonhauejferopetutorimettere cnim ijs cladibus quas Rom ani in Italia acccgliaffdriloroinpiedi,comefecero. MüCchiau Ua peru n t; non folum a d b d l m -apt* iuucntuti» v
fdquefio fundamente, cioeche nonhaurebbono flo re m , fcd m ultasetiam ciuitates & oppidaamai petuto muare modo di reUuarfi cost tone, mida, tum mui- os populos ad rebellandum e intioiitofto comefecero y firidutre il refto deUe citatos qu i vtplurim um v id o ris fequútur forforzelotofefoff(rofiatifuor.id'ltaha.VedtUvi tunam , & oricn iem fo ltm ,q u o d d ic itu t, ad ó ­
ptela
Perchetmaráfeflocht rant: q u e nunquam contigiíTcnt, fi non in ilerottech’ e/iriceuttterenelloropaefe,gil fecero pfis vcluti patria: vifccrtbus clades ifta h*fitperdere oltrei oldati moUebucnecittd, g f cau- fct Q u in ctiam ,fi Annibal v id r t ia vti fciuiflct,
farano nbelltoae nelle lorocolonie, lequali fe- ad u m dc R om anis fuerat: a d :o vt fatendum
guitareno la fortuna dd ^ittorie¡o coa molti fit, Rom anorum vires plus quam humanas fualtri acddent! íhe commofftro molto Síato. lo
iíTe , D ciqac con< lia vt plurim um rebus co ­
fa , fl che nonfartbbe futcedute con tale deja- rumuntcracnifTi. N a m c u iu s a n im íq u a fo ,fu -ftro , f t la perdita fojfe fta-a rkenutz lentano it. qutid t;m multis eiuium niillibos c sfis, ne*
d*li‘ Italia. Perche intaicafoi anime, f i i modi fu g itiu o ; recipere, ncc caprinos liberare volucgU rtjiauano molto gli maggjcri ckenan feccro runt¡imo eü a ir quofdam ignom inia notarunt.
per;engrcgar-.aueuifoTz,e, 0 cofigmnáicome abos v e io in Siciliam deportandos cura untl
quelli ih e ia napoperdute. E cofa.tnaam he H is equidcm rationibus cas q u * á M acchiafheAnuiboíe je haucjftfaputo \jaroláfuaSdt- v C la sd feru ntu r, íatis írp eiq u errfu tat'S eíTc
tmtt.y tht i Remaní trono íotdínchfe aufattt, arbitror.. V etiu aao tcqu am fin em h u icim p o -filitjt»
'
aam as^ i
fu a ,fe efa u ¡o , 0 accorio Caplfano, f i ta le quahfitS eltm a n o q u u n d o p a fio tn V>ghcrm ,f) che
i Im p.rsto e Carolo Quinto s mcur -ino arditar/.t JtecomTadf iut. Et p-Ttoih a liu m ^ o .te
ta iere i-p ir co o d i l í armtadd J fa ’ «¡falaort-j
pera c ono f i ,ru » e ch- fia , eiiaprtfiiw in-^rhi
kaueaíto iapeggiore, l-fo rtjefu e¡a ra n n í refiate
enmodp dfiorchnatt, chs no'.potra:.no fi-r e ddneuoli al ‘b into ae turbare fu e t afi
hthautTiitife tl fuo paefe ¡ar» íotano da qi
td-»Jfltto.que¡{ofiprouaperla.roita ch. rictutt
tt r o ,i y p e r í ejfiépto d J l i f t i ¿ omadtL Reatni'^i
d P a uta , periiocht quefia perdí ta fu o n , che di
quella dedo Pren ipe,nÍappcn ó ceja a l vittorto­
jo , per laquale potejfe auaníaggi.irficontra ia
F r á cia .D ' altroue e molto p tu fa iiíe rim títere i»
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Al
!?í
i'*'
Dtjjer'tatioAn hejlis vltro Oppugnandus]
fibtffgnadirttheitM diloro.iyiapoffiu zaet»vttptk\hegrandt. f i t k t Di s 'iatr-mexe,«4 molttne ilo ro a f.it: poi h tnt ale dtfordi.nipoterocostf4hitonmett:rjt,fi,o t U a rit.
r e , iht nonMtromitt¡erutr¡idt quellt hefug.girón» did* rotea, nt tenne>o o .to dtreiir.tre
qmüich’ eran*ftattfattiprigtoni, anzitn 'u go
difarlene priaarono a'cunt a ognt hoLore , (fi
confinaromglialtn ta Si'tita, earmi ihtqutfieragtoniconfHtano, (fitiprouano a tajtanza
quelleddMacihiauellj, Sficne e tempoihtnoi
ritorniamoalpontiprin'ipiledeüafortuna ,del
Turco. Noiís'iremo adunque che la d.%pocagine
dtiChrifiiani ha dato cemmodita, (fifogetto
al Tur o di ollargart eosi inanfi i fu. i tm,tti.
the a‘ ogniparte s‘ ejhndono nelí’ Europa , f i
ch’ eglieperuenutoaqufjlo punto , non per
tffettare ilnernieo , comedtctiL Muchiau.Uo,
mapirejf rtttoad affaUrloneüa propriafua ca.
Ja Quefio e tí modo, dd qualefi e ftruito per rouinare da ogni banda i fuoi vi¡ini,(fi at.refcere
la!uafo<za,Uqualehá¡hintaceciinanzi ,ch t
atuttthaf4ttopsrd:reilcuored’ »Jfalirlo,anzi
medefimamewe dipenfarci. Perche fe bene ti
fono moltt Fremipi, che Jiimano necejfurioper
Íí» e dellaChrifiiani d í andaré a i ajfalirloin
cafafua,nondimenofin‘ aqueJi‘ hora nene'veggtamoa.cano che 'vog'ia '.ominciore ufare il póte,ne metiere il primo U mano a rómpete quefie ghiauio. HorfeDioctdanrai cuortditentare <vtrtuofamente quefi’ imprefa in 'vendetta
delle eppreffioni, fitngiurie, chelaChrifiianir i ¿4/» ¿ # « í r / í w o ; / / <¿4/«f, non bifognapenfated'i'itendeniperaltreprade,theper
i’ tjlejft ch’ iglihapratticatecontradinoi, ch’
ed ’ andarea cetario m cafa fua, f i genero/amente feguitare gli ifiejfi dijfegni ch’ e ft haofferuati. llchefacendo, f i hauendo Dioperguida,e cok certache contra di lui ¡i rapporteranno
l ’ ifiejfe vittorie (fiauantaggich’ eglihaottenuticentranoi, Aíettiamt ch'egliper'vntempofia
fiato nofiro pedante, f i i ’ habbiamo impet ato a
neílrefpefe: Egltehormaitepochemimojlriam o, chehabhtamobenritenuto, (fi che anchen
megliofapptamop>atticare,(fifarepagaregl’ interefideinofiridanni. Eíp«rmoftrar$,chenon
e cofa cosí difficile, f i pericolofa ,\comeJiimano
ahuni,notiamaqueftielfempii,chequaficifono
familiari. Andrea Doria non hcbbe ardímento
d’ entrare conpicciolo numero di 'bajfelli, f i dt
huemint mUaGreúa doueguadagno Pastasfe
G»ront Nonnentdiedean hemaggiore,(fipiu
notabtlt proua Don Ciouanni d’ Aufiria nell’
annoi^yi quando (ffendo capo dell* Lega ando
a cercaren nemicofin tnLeuantt i doueloeombattecon tanto valore, cheje ben’ era’inferiore^
Á’ huo-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
n im usD iirertam m cula,dcT ui:carum progreffa aliquid diceadam vidctur. Ac pnmutn defi<
día & malo quodam fato Lhriñiaiiorum fa d ú
ar itro r,v tim p e iiifm in E u r'p a T u rc a ru P ria mtl
cepsfiaís tara longe lateque p ro tu le tit: nequc XuTun*
v c ro h o cea ra t o ccoiirccu tu se ft, q a o d lc ili- 'f^perium
c e t , fcc ndum M achiauclh fcntentu m , donr.i
fcdcrit, ho ftcm q u ce xfp e d a rit, fed quod foris
eum qu arfieiit& opp ugoaiit. H o c enim & a o a
alio m o d o vicinosom ties fu b c g it, fuafq; vires
jta auxit & ñabdiu t v td o m i cius oppugnandi
n o n d ic o con atu m , fed nc cogitationem qu idem vix quifquam C briftianorum Eiincipura
fufciperc audeat. Pleriq; om ncs quidcm C hriftiaiixR cip <b.in ptim is vtile «cfaracare futurü
pe fuaíuinhabe. t , fi T u r e * in (uis ipiorum region;bus oppugnentur ;a t qui priurasglacictn
hanc frangere , aut pontcm ftcrnere aufusfuerit,ium diuiiiuei.tus eft n em o. Q u o d fitam ca
D eu sca m n o ft.ism en tcm & alaciit tem iafpiret.vt tam atfoccí tam :;ue m ultas iniuiias quibus mifcros C hriftianos h a d c a u s pcrdiáílim i
homines peífime afflixerunt,v lc ifc i,& quas triftiflim aopprcíTasferuitutctcnent, regiones libcratc v c lin t: cq u id é a'ian u ü a ratione aut via
vtendum ccnfco quam ca qua ipfi fint vfi, v tfc il.
¿o m iip fo s aíflliam us.cofque quos ipfi vfurparunt m odos perfcquam ur, & in fufcepto femcl
conatu conftanterpcrfeuercmus. Q u o d fifc c c rim us,D eum quc,vtifperandai« citadiutorem
habuerim us, cft quod non m inores de ipfis vi¿loriasfperam us,q u am ipíiio ngo iam tem po­
red cno bisrcpo rtaru nt,
Satis fuperquc tam in h u m an id ud o ris mag iftctio fiuc p x d a g o g i) vfi fumas & M iu eru al
n im isprecio fu m pen iim u s. Iam tempus cft vt
isipfe nos indociles no n fu ifie ‘u om ilo experiatur,& qu odintcreft,m u lto liberaliori manu
refundatur. A tn c qu iscxiftim ct T urca s domi
oppugnarcrcm cíle fumm a cum difficultate &
periculo coniun¿lam ,oper?v retium e't dúo ii 5
itavctu fta & plcrifque nota exem pla inprom ptu habere. Nun»quid Andreas D oria exigua
iomi
cum hom inum manu & p ucis nauibus in Gr? - ajfüunim.
ciarn dcfcecdere non d ubita.iit, & nobiliilim a
dúooppida.Patras & C c-,on em ,in fu am ['O tcfíatem red g itfScd m em orab iliu seft, q u o d lo annes A u ftriu s a n n o ijy i feciflelegitu r, qu ia d
Echinadas ví'quchofti cbuiarn profe¿l s, J a ffcm e iu s , q a validior eo in m a;i vifa non fucrat,m u lto m inore claíTe & paucioribus copijs
opp u g n au it, ScD eíau ilio ita fu d itacd ilT ip a .
uit,Y.£>nter paiicas vi¿loiia illa cum primis racm orabilis habeatur. Turearum quidem Priaccpsn ibil m agis metuere d icitu r, quam nedomi a C hriftian is o ppugnetur, quod & eorum
virtutem
An domi expedtandus,
óíhuom iní,0M galtre\m nhfftfcom pagniitodaU
/.*»» 4»'' dtDiodi romptre lapikpotente figroffa armatit, chemai hautjferoglt om m m ip ojl» mmare
centraichrifltani NSvibcofaptitttmHtadalTurt»,che effereafalico f i attaccatoda PrencipiChriftim i sipm hesd chehannovirtu come per U glofia
cht egli ha dei gran numero dt Chrtftiani,chefono fotto la fua obedtenza.Tutti i quali fen^J dubbiof i folieuerebbonoinarmi, fehedejfirocomparereiinfegne
Ghrifliane cosi ben ac.vpagnate che patefiero da demrofartefia contra quelle deg i Ottomani.
I L
^
F I N E.
F I N I S ,
TRATTATO
OCCASIONI,
fv¡
virtutem ammique robur perfipedum babeat & qu i fub ipfius im perio p k rim i funt,
C h jftia n is diffidat; qui fi n o ftrain fig o ia
cxcrcitu fq u c bene in ftru d o s a a 'e fuas
vclu ti fores confpcaetii jc, piocu ld ffiiofic
ipfi arma cap ient, & com m «ncm
h oftem vltro proflígab uat.
LA
DELLE
F A C I L I T A CHE
elle apportano ne gli affari humani, & ipecialmente
in quelli della guerra, & la ccleritachebifognavfarein pigliarle,quando fi apprefentano.
DISST^RTATIO
ET
DE
OCCASIONE,
Q^VANTVM ILLA IN REBVS H V M A ms,maxime vero in bellopoííir, quamque impigre
celericerq; arripienda iit.
Li antichi 'Romani nei tempo Iero diiderobtna iintr: 'erf,perlar <pp>efent at ione d tli
UeWo:cafione[ch' ejfl
riueriu ’ no t jme D a. faciéndole ipiedi
aUti fifttnuti da hnx palla,con lapattepofierioredeUatefia calua, g f tapartedinauzi tontapellr) chebfognaua effere diligente d pigliarla
quandofi prefenta fenza lafiiarU punto fcorrere.attefoche fe hna volta fugge non refia ilripentirjensindarno.Cifiperdir tl hero in tuttele attioni humane no ci e cofa fiu laudabile the fit
ptr vfare ben d propoftto, ffi hderfidtW occafioni,ma fp r a tutto neli‘ imprefe della guerra. Perciocbe chi ha cognitione dei fuo vantaggio, lo td
pigliare y 0 fctondart il tempo fe munito dtlla
prmcipalepaete, dsl U quale ogm eccellente Capit&nodebbteJJereprincipalmmeornate, f ir i utftuo:
G
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
V
Eteres illi R om ani v t O ccafion e fiue piUura e d
F ortuna,quam vti Deam coleban t, be - cafionu.
nc vtendum efle m onerent, ita eam de­
pingere funt fo liti. M ul cbris ftatua
g lo b o infiftcbat,pedib'us alatis,caluo occipite,
fronte vero capi'lata , qua quidem p id u ra in ­
nu eb an t, O ccafion en ih ileelcriu s c fle a u tv o lubilius ; ac proinde cam quam d.ligentiflrm e
obferuandaiTi & á frótc,qu u m poftica cglua fit,
artipicndam. Et fane v ixq u id qu am in o m n ib .
hom inum ad io n ib u s latidabilius cft atque v tilius,quam O ceafione rc d e vtijimprimis autcm
in bello, vbi,qu od argute quidam dixit bis pec­
care v ix lc e t. H s c c n im n o n p o ftr e m a cftcarú
v irtu tu m , quibus im peratorem ornatum cflc
oportet. E ft autcm O ccafio nihil aliu d , q u a i ^
oportunitas quasdam , fortuna m agis aut caiii
T 11
©blata,.
J r i
If
D i jJ e r t A t í ú
mefthoi nbi atlroi eteajíone cht
opportunita,(hiiltempopih per accidente, che per proutdénza,ci apporta difar bene i nofiri a ffari,lafienerfi,fitttirarfidaqualchediffegnommaturamtntedaermin%to,ftcondo che i’ e/to deiUfuddettaimprefapubdbaflartztrendernetefiimenio.Che bquello dchehUm ^fato m*ggior
ftudogliinfedeli,quandoDiolihafufcitattiper
afflgerci.fipunirci, fiqueUo the d d cantonof i t odourtffimo fare contro di loro fieffi peri’ effdiionedilla gloria di fua Diuina Maeftd, la
qudeperquello ch’ io veggononbancoraplacatacomradinoi.EtinfinedituttiquellichehdnoaBargatiliftatiloro,n’ hannohauutafofattonenafoertquaUhtoccafiont ,chehdnofaputo
i/en’ aibracciare, 0 perconfeguenterauoltone
fruttiaotabili.LeHifioriedeGreci,fid’Romanipoirebbonoiafegnarcelo.maioUlajcierbcomo
troppo lotane dal noflro tempo, per attacarmi d
queUechecifo»ofamiliari,0 vicine. Pipino, f i
Carlo Magnofurono thiamcui in Italia dalla
Q,hiefa, 0 Sede Apofiolica, il medefimofu d i
Corlo d’ Angiu nel Regno di Napolt.Gli Arrogenefifurono inuitati in Sicilia dal Popolo , 0
aW acquifio dd Regno\ di Napoli dalla Regina
Ciouana Secoda.La tafa d' Aufiria e boggidi inriechitadimolti Regni,che leparetele,0 i matrimonqgli hanno apportati,i’‘ono de’ quali tiro
aB'obedieza/uaipaefibafiidell* Fiandra,l’ altro gli dieda laSpagna con lofue apparten tz.e,il
terno per colmare quefta cafa d’ognigrandeiffza,
gli hd anche acquiflato la corona di PortogaUo,
f id e li’ Indie. D i maniera chefe noi cofideramo
henediligentemite,lemutationi,fi^oarietdhumane,troueremochelafo>zafen'faoccafionere
fiainHtile,bno feruethebenpoio.GhOttomani
nonhdnogtdftahilitalagrddezzade'^nlmperiocofipoteBte,fenonper leoccapomcheaoigli
hauemo troppo inútilmente 0 indegnamtntzj
prefentate,0 come ^olontar ámente donate. La
frimapigliaotigintdeBapocacHra,fidapocaginedeglilmperatori Greci, quali per ladifortinatalafiiuialoro, 0 brutezzadtuennero Sardanapali,0 HeUogabali,mofiridifformid’ ogni
lubricitd,fi lujfuria. D i mantera ehe abbddonandofiadognivolontd,fidifiolutione,il^igora martiale ehe It hauea ejfal a t i ,fi mantenuticomimib dpocoannihilarfiinlo'o,fidimane in mano tra i lor-popoli {qudiformano icofiumelora da quellidei fuoi Signori) ilchefaciItibimodij fileoccafionidiT urchiJ’ occupare
tttradiloroquado<bnPrincipato,0 quande<<n
Regno ben grande. Lafeconda eccafiont chefi
^nefirbfauoreuole, f i opportuna d tT k r :h i,ftt
^ q u and oi Grecicominciarono coninuidiamalitvffadditfaMorhe,0effert contrarijdidiffigni
.
'
'
d ti,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
oblata,quam pru d en tis beaeficio q a *fita , tes
noftras bene geren d i, aut im m ature deliberata
fufpendendiivtquod ag im u s, ad felicem eritum perducatur. Atque hoc illud eft qu o d p agani illi & in fideles. quos Deus ad caftigandos
nos c x c ita u it, om ni ftudio am plexi & pcrfcquuti funt; quo ctiam viciifim nos contra ipfos
v ti deberem us, ad folatium n o ftri, & gloriam
diuinae M aicftatis, cuius ira con tra n o s ,v t v i d e o , nondum placata eft. Gm nes denique qu i
im perij fui fines am plificarunt, in hanc vnam
(O ccafionem fcilicet) maxim e intenti fuerunt,
& cx r e d o eius vfu incredibiles vtilitates pcrcepcrunt. Id quod cx,G r*co ru m & R om anorum
h ifto rijs & exemplis abunde demonftrari poffe ttfc d ijs tanquam á noftro tem porclongiu s
rem otis , & vcluti vctuftatc quadam obfoletis , propiora recordem ur. Pipinus & C arolus M a g n u s, áfede Rom ana in Italiam ; iremque C arolus Andcgau,enfis in regnu m N cap o litanum acrerfitu sfu it. Airagonenfcs apopu- Occafio quiIo in Sieiliam in u ita ti, & á loan n a II. R egina htu Imptri»
in regnu m N eapolitanum in tro d u d i fuerunt.
Rt hi quidcm omnes d c ca fio n i m inim e defue­
ru n t, fcd ad auxilium tantum v o c a t i , im pe­
rium fibi pfis pcpererunt. Q u * hodie fam ilia
in vniucrfa Europa plura regna, plumes regiones ac ditiones poftidct, quam Auftriaca ? atqu i eorum pleiaq u cco n n u bijs, tutela Si fimiIrbus F ortu n * bencficijs funt quacfita , vnus
quidem Belgicas prouincias fuo adiccit im pe­
rio; altet Hifpanias ad d id it; tertius ncquid ad
fum m um illuftriftim * fa m ili* d c cfle t, faftigiu m ,L u fita n ia m quoque & im m eafas v triuiq; Ind i*regio nesacqu ifiu it, im peiiu m q .fu um ijfdem quibus folis curfum finibus term inauit. Q u o d fi rerum humanarum inconftantiam & varietatem confiderarc voluerim us,fatcan m rprofed on cceíT ecft, vires c tia m m a iimas O ccafionc dcftitutas inutiles au tccrte paru m fru d u o fascire. O tto m a n id * T urearum
Principes tam grande imperium nulla rem agis occafionibm
ftabiliuerunt.quam q u o d o ccafio n e saC h rifti- imperium
anis perium m am ignauiam ,& ao n fine probro
& fcclcrc vclut vltro ipfis d atas, auide ariipucrunt rin te rq u asp rim a fu itC racoru m Impera­
torum ig n a u ia , qui in lib dincs to ti cffufi, S iidanapali & H eliogabali vitam im itati funt. turpiifim a m o n ftra & m ancipia o m n ii ncqu iti»
& lu xu ri* cfFcdi H in c , vt fieri fo lct, corum
inores im itati fubditi, om nifquc gcnetoGfpi*
litu s obliti, facilc m odo huius m odo illiu srcg n i& p ro u in ci* occupationem hofti reliquerunt. Secunda occafio qua T urearum res vchc- IlO ííPfif'
m cnter a u d * & pro m o c* funt , fu it G rx co -
rum a cetciis .Ghiiftianis Principibus diflidiu,
'
'
Q uum
}
j
I
De Omjióne.
á
’ ii Prtmipl Chríjliam, qu« lihautUMofatt»
hgaper tuattijlare laTerrttfantM,0 intffetto
furonocósimaltoftgliati,chem Juagodifecodure audauaneirautrsddoli ad ogni ¿oropotere af~
fin d’impedire leaitionifortunate de i loro efereiti,no accorgídofi me/chini,ch’ erahnfauorirt
tAto Ucm fa de i Turchi,cht Uguatauano; per.
che hauedo notato I' errore, f i ttporeggiando,co
I'occafione che difoifiprefentb non tefarono d’
....................................
^
hauerglt lafita,per
coglierli a lí improuifo{ceme
fecere)abbattutifiracchi,0 co leforXe.fimodi
diuifiyondeauinefindmite chei PrenetpiChrh
fiiarú furono fcacciati da i Turchi di tuttala
Giudea, f i che dopo holtareno lo iforto de i loro
j
0
ejferciti contra i Greciifl(jfi,0
li „fiogliarono
del
foro Imperio, ^ efiifono maii.fipizghe the eJfi
haueamhenmeritaU.needarincreJcernefenon
intdto checio haintrodotteleealamita, f ir u ine,chedipoihdne affiiita, fiaffliggono ancora
laChriflianitd.Lequerele cotrafii, 0 diuifioni
d ti Prencipideüa Grecia per la terzaholtapre.
ftntaronoleccafione d iTurchi ei’acerefcerfi.Ctb
autnnequddo i Imperatore diConfiantinopoU
■
- ad. Af “u ton' poto atcorto di dtmand.'.rejoccorfo
murato ¡.per íonferuarfi 0 mantenerfi:e¡ueflo
Prencipe, thefiauafempre ton L' occhio apeno
mando molto volontieriU fuef<hiere,nogidper
focorrere, ma htnper riconofcere tlpatfeper date
entratapiuficuraaifuoi dtftgni, f i tn effe.to
ejfendo i/uoi foldati di rit orno daih.aggi ftcer
telationecesi auantaggiofadelUrichezZ'* ,belltzz.a .0 fertilitd dt quella pro'Atn m , rapprt^'
fentddoglieUcosi ahóndate di tutte 'ecommo
ditdnecejfaneperlahita humana, .he(itijolOtetefubito d'afalirla,di modo che di Id d qualche tempo, 0 fenz’ ejfere inuitate, b chiamato
pafibinperfonalofiretto 0 fepecosi benehalerf i delí ocajtoneptr atcommodarfi nelí Europa,
che dtpoi fuoi fuccefibri ci hannofatto tlfiggio
principale del lo olmpetdo.fi Sign.
Ildi.:orzo,0feparMtÍ0nedella Chiefa Greca
dalla Ko nana,feceamheftradabejfatiofaal
laquartaoccaJione.chefepperoiTurchiabbracciare per auantaggiarfitantopiufopradinoi.attefo cheqttefiadtuifione dtffitacq¡,0intepiditotalmeti í animo de Prenctptd‘ vnaparte.0 altra,chedipoinoabmaiflatopffiibiíediteunirli,
0 rimouerli per a/cuna ftrma,0buona intelliginza. Di maniera che refiado/eparat i dt quefto
molo no hdno potuto tetare cofa degnadeÜa pietdGhrtftiana,nedellagrddtzzadtlloloroMo.
Kanhie,perimpedire,0dtuertm(comtpoteuan o .fi dourebbono) I' auenimento del ni mico co
muñe deUaChriflianitd.fiuefto maleediuinuto anche piu compaffiontuolt, per ladifcordia
ohe b quafi fempre flota tra gli aitri Ptencipi
Chri-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
5x5
Q u a m n. m ulti per E uropa Pxiacípes focdus dc
recu p erad aP alx ftin a íiu e T erra S á d a in jfsct:
tan cú a b cft vtGrasci.prout d cbcba n titá falu ta- Graeorum
re con filiú fan du m q; jppofitum approbaret,vt ignauta ^
ct nullum nonm oucrint lapidem ,qu o fufccpta perfidia.
exped id o im pediretur,a u tC h rift an ic x c ic itu s
^greíTus fiftcrctur: nec c-ogftabát mifcri h o m i.
ncs,hac tation c T urcis ingente feneftra ad tyrannidc paocfadum iri Q u o d & cucnit p o ílca,
qu ú T u r e * ienBpor¡b.¡nfidiati,Chuftianorum
vires defcíTas iam & d iílin d a s , cx vniuería Fa>
l* ftin a ciccetunt & profligarunt; dcinde ctiam
contra G r*co $ con u ctfo ím p e tu ,im p er o eos
d eieccrun t, ac diu peífimc habucrun i-, hodicqj
h a b cn t, tanto m inu scom m ifcratione dignos*
q u o d ipfi non fibi tan tu m , fed om nibus ctiam
C hriftian isfu o , q u o d d ic itu r,iu m c n to tanta
m ala & calam itates, quas hodicquc fcn tim u s,
accc fiucrint,
D iílid ia p o tr o ,q u c ie ls & o p p r e fflo a c sG r a - m . Oecafio.
corum Principum inter fc.tcttiam O ccafio ncm Diffenftonet
T u rc is augendi vires fuas p r*b u cran t¡& p o tif imptr. Cotofimura so tem pore quum Im perator C on ftan fiuní.
tin o p o lita B * A m u ta th cm I.eiu sn o m in is,T u r ­
earum Principem ad ferendam fibi o pem , pet
fummam im piudcntiam euocauit. £ t hic q u ú
dcm .in om ncs occafiones an im o & o culis in ­
tentus, copias fuas in G i x a z libentiífim e ttifm ifit non tam ad iuuandum lm p erato rem ,qu i
ad explorandam & tanto fjc iü u s p o fte a occupandam regionem . Q u u m cniot m ilites ciu sé
G i c i a rcuerfi, m u lta d e r ^ io n is f c 't litare,amoe litare & di uitijs narraflícntjhom oauidus&
n a tu iarap ax itae xa rfit, vtpriu s n o n con q u ioucrit .q u a m tr a ic d o H cllc rp o n to , in Europa
fibi & fucccflb ibus Imperij fedem fixit.
Q u artam occafioncm T u rc is proferendi fui ly .O u a fio
Im pcrij íchi'm a fiuc diuortiuna G r a c * Ecclc- fihtfma
fi* a R om ana pcpcrit: quo quidcm Principum Graca Ec~
«nimi vtrim que ita fucrunt e xace rb an , v t fit- clefiaaRgm o aliquo fcedcrc con iu n g i nunquam po ílca mema,
potuerint. H inc fa ílu m c íl, vt n ih il velad promouendam tcm C hriílianam , vel ad fiílendum cffufum com munis hoftis im p e tu m ,c o rum qu'fquam v o lu e r it; nec fi volu i flet poftca,
potuerit m o liti. Q u id mirum igitr’t,h o ílc m
vigilantiífim um , C htiílian oru m fo co dia Sí
diífidijsabuíum ,resfuas tan top cic interca flab iliu iflc, q ju m n c m o tíTet qui vel Icuififntium
ei o bijccrct im pcdimentuim , fed om ncs vclu ti dura opera ad c om m u n e, qu o 5: ipfi & a l j
conflagraturi crant . incendium , fom ites &
ligna congererent. E t h * c qu'dcm c lam itas
tan to ttiílio r f u i t , qu nto á paucicribus tan­
quam ab vltrice D e im a u u p r o L é ta , p o iu it agnofijj.
T tt
í.
Ad
5.79
I
chrifiiani, éhenon hamovolutoja^fiitradi
quellocalamitaynbriconofierit comecirrcttionithe venghinodaüamano di Dio.
Maggtorminteaccrebbe ildifafiro , quando
alcunipotentaiide Italia inconfideramente lo
thiamorono alorofoccorfe.imanto ckeghaptinonalaJiradapiHolmneinofiri tna t,chenon
eraconuenienteidoueiatraronontineliriporti.
f i communi carona con nei (orneamtci, (fiaffiociatr.cofaabbomintuoledinamia Dio, aglihuo
mini,(fidipericolofacenfeguen:(a. Etaffimhe
mfiagtudicateandaré(raualicando.iore' -1
duro d' alcuni di quelli che f i Joño cofifeerdati.
Alfonfo SecondoRedíNapolt,y Lodoutco Sforz t Duc/t dt Milanofurono qutUt che fecere ve­
nire Baia'fem Secondo. í s>nocontra t Francefi,
■
fifialtto
ío ntrai Veniiiani.lfabella ^Regtnad’
.....................
„
Vngherta dimandb medefim»mente joc orfo k
Selimano contra Ferdinando R o . Romané
Francefo Primo Redi Fracia,(fiHenriio Secende fuo fuccejfore fecero anch’ ejfi non folo nauigarelearmateTurchejíheder.troain firi Mari.maanchepigUarettrra k K tz'{a ,fiin C o r fien , conducendo nelloro ntorno prigianemultitudine infinita di pouiri Chrijliant, fenzarifie tte d ’ amicitia, 4' tía, nedefeJfo,cheralttete in queja luoghi, f i al longo della cefadel
M-reAdriatiío.Lefefiaoccafionechepue ejftre
fiitacoaofciuta,(fiabbracciata d aiT urchi,
puo [fecondo tlparer mió)procedere dalla confideratione, che hanno hauutafopralapluralitk.
dei Prencipi chrifiiani, film ando, come'óira
chenonpo rebbeefferefenzageloJJh,chehaal~
wno particolarmente dellojlatojuo,,delfuo grado,(fi dignita. Et COSÍejfendo latotalitk/eparala, f i dt'vifain diutrfiDominii,bifognauache
alcuno d‘ ejp diutniffie piu del ole, (fipoueroii
facoka per mouerfi contra diluí; perciüche [com‘ efiatodetío]la 'virtiivniíainfefieffa, (fiin
vn corpífole bfemprepm forte dtquell* , chtb
diuifa iopiu parti. Giebenpeggio,cheinqutña
diuifiontdtMonabchie,l'ambitime,(fiildtfidiriod’ attrejctrfi,hapigliato'vnptrkolofopity
detrai Prencipi, f i hafatto nafcre,-tome tofa
quafinectffiaria, ladifcordta,laJeparatioJ3eciel
k v elo n tk ,la d iu tr J tta d ¡id ffeg n i,fila v a .
rietadellipretenfioni.Da tuííeleqftalipartiafita ilfeffietto [pefle cornum , ordinaria tirk'
Tnncipi) ha-ptgliatterigirte.. Quedo Jo^ettOy
/acendo corneti ranero, ha contaminate anche
l’ <ini<m,(fi leuato i modi di poterfiabilire, f i '
afiieurare'vnalegafama,ficonfidenzatralofo,kguerra dtfenfiua,b offtnfiua. Herdifart
lega deftnfiua centra tlTurco,bhoggid cteofa
Afficile.perciochtiPrencipiChrfiiantfonecosi
daü’ akro, fiprmipahnentealtmi;
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
.
Ad haec n u la ingens fa d a «ft acceíTio. poft- y f» ^
quam ctiam nonnulli Italia: P nnc pc; T urca- ^ •ff''^flolrum au xiliaim plo aru nc,atqueitam iatisC h riftianorum hoftibus noftra quoque mcria
portqs, tanquam amicis.& confoederatis. ape^
luciunt.Facinus p ro fc d o coiam D co & h o m i‘
mbus ab om in ab ile, A e itr e m ipericuli plcnú;
Sed nc d ic istantum ca u ífa lis c fingere exiítírner, corum qui tam turpi dedecore fcfecom m acularunt,cxcm p laaliqu ot & nom ina rccciv*
febo Alphonfus i . & Ludouicus Sfortia Dux
M cdiolaneníís B aufetLcm z- vnus quioem
contra G allos , altcr contra Venetos euocauit. Kabclla H u n g ari* legina ad Solimani
contra Ferdinandum Rom anorum Regem au­
xilium confugit.
Francifco i . & H e n ric o z.
Francorum Rcgum rogatu Claftis T u rcica
non tantum mare Liguílicum tr a ic cit, fed ad
N iccam quoque & ¡n C orficam cxfeeafione
fa d a , in sum eram C hriftian oru m mu-ltitudincm nulla fcxus nulla at-fitis habita rationc,intr.ñi/fim am ícruitutcm abduxit. Sed
h a c fa tis.
Serta O ccafio qua feliciter Turca: víT funr, viotcafto,
meo quidem iudicio é m agno Chriftianorum Multitudo
Priocipum num ero procellit: e q u o facvieipfi Principum
collig eb an t, fieri non polTequin in tantaP rin- apudChricipum multitudine vix quidquam fufpicioni fiinnes.
bu s,am u latione in u id ia & m c tu v a c c t. S icig itur vniucrfum Imperium in t-ani mul ta dom inia & vclu tim em brad iu u lfu m ,no n potuit non
vchcm cm cr d eb ilitari:fiqMÍdem vircus vnita 8c
v c lu ti vnam inmaíTam aut corpus c o m p a d a ,
m u lto fortior eft, quádifpcrfa veluti & in m uí*
tas partes diuifa, Illud v cro lon g c peius cft,
quod cx hac Regnorum & Principatuum fiuc
D om inioru m diltiadlionc am bicio A vircsfu as
augendi dcfidcrium in Principibus exftit t:qua£
am bitio d ein de, vtficnneceíTc o ft,volu ntatis
& ftudiorum diucrfítatcm, ad coqu c ipíam diP
coídiam gcnerau it.E x his fufpicio nata eft (c6 m unis ,inter Principes peñis) quae vnioni om n e m ad itu m praeclufit, vtnu liafp csfitfced eris Ínter C hriftianos Principes v elad defcafionem v cl offcnfionem , contra T u ;ca s íb cuedi. E t addefeníioncm quidcm fcedus conira
T arcas facere , difficile- adm odum fuerit,
quum tam lo n g o intcruallo d iffitsfin t C hriftianoruc Principum Regiones quorum qu i
longiffimae ab fu n t, ctiam á periculo longe fc
abeflc cxiftim ant «cstatcm fecuri dcgunr. Sed
& adoffenfioncm foedus contra T ureas conci*
lia te , n o n m in u sh abet difficultatis ; q u u m v*
tilitatis fiuc com m odi fpcs valde difpar fit &
in sq u a lis . V ix vero quifquam cft qui vicini fui
c om m od an on lix n isIp cd cto cu d is, ciu fq im a *
,
,
gnfti*;-
deOm^ott,
fif
gnitudincm n c n ia u ifiin fim n l& ru p e fta m h a '
dalptrico ontfarno pc econtofiim andfiptfl* beat. In foedcribui quidcm eiufm odi Sc atpane loreftcuri. Cosbd> metcttfi a fabricare v- m otum con iu nd ion ibu s qu i vel poicus Ha­
naltga offinfiua, nonb cofa punto miXO diffi­ bet vcl prouincias ad bellum g c ic n d im aut
cile ; attefo c h tí vtilt deg'iacqufii, chepotreb- pacta tuenda aptiflimas , gtauim m is apnd re__________
o - -6.........
J
liqu o s rufpicionibus & inuidia laborare £obone efferefa__
tt i,
non pub effert refo
vguale, ci.»fc m a n ch ij terne forfiÍ accrefci mento delfuo Ict : & verum eft illu d , neminem clTc quin Cu
tompagno. A n cor in tali partiti, f i emmuni bi quam ak eri bene eflc m alit. E t h a c qu iajjociationi, quellothe haiporti piu commodi, dem funt quaeobftant quo minus C hriftiaiio*
0 l e Vroumciepik facilia cend-trrt laguerra, rum vircs ad com m unem propugnandam faluouero chepotrebbe meglio conferuareglt acqui/li, tem ,v n iii ac con iungi poifint Sed & vnufquiCfarebbeilptufoffietto fimeluoluto. T uttequ'jle que ferc Principum cxipcd and u m fibi poiiuS
tonpderationi fono quelle che vietano, chenen p u ta t, dum tempus O ttom anidatu m Statui fipoffanocongiumgerfi,vnirfi, ficoagregarfi tc- uc Im perio n u tatio n c m aliquam affera t, rc»
me dourtbbono ptr commune conferuationij. vero ipforum con ftabiliat, quam v t periculum
In oUreciafcuno per fuo parti colarefid a dire- aliqued ipfifibi fubeundum aut im pcnfa n c n
dere, cheiltempo fardquello con la mutatione neccffarias, vti ipfis videtur f cicnd.<s fibi puordinariadellecefe , chedafifieffaapperterd tent. H u ic il!a quoque forfan po ifit addi raqualcheruinabcambiamento dello fiato degli tio : q u o d quum fingulorum vircs pet fcp a-'
Ottom ani, f i the afficurerrd gli affari lote, rum fint validae, eorum nem o , (o lliiitc vircS
fenzo cheperciof i ejfonghino aperifolo,f4tica, fuas cum aliorum viribus crm paran d o , geojpefaalcuna. St potrebbe anche aggiur.gere^ ncrofum aliquod confilium capere auGt,qu3S
W altra ragione, f i inconutnientech'ech'ef c u n d a tio fiue fisi ipfoium d ilid en tia m u lto Jendbtuti quefii Prencipi deboli, cia/cuna da per plus quoque viribus d etrah it, ita v t fi deinde
f e d comparatione degli altri, nonfi poffonocor in hoftcm p o ten tio rcm in cid crin t, e iu slib id iaggtofamente rifoluere d tofa che aloro fia vti- ni omnes ipfbtum fortunae & vita ctiam male,0 neceffaria, da che procede che ia debolez- neat cxpofita.- H o c m odo Ven eti L o n g q xa delleforxt-) loro f i rem de anco minei
per batdiam fcre fu b iu g a 'u n t; icd quum Infubriquefia trrefolutione , 0 diffreggio, f i ne fegui- am qu o qu cifu c M cd iolanenfcm D ucatum tctiPa c b ij cadendogolishlebraccia ^na forza po­ tailen t, cohibitus corum fu it progreilus & l i ­
tente re fiano effiofiiy.all indifcrmiont dd ni- m ites ab illa quidcm parte im p e ro ipiorura..
mieo. Quefia eia maniera con la qualt i Si­ fiintpofici. Eadem ratione F rarci iam ol m o - ■
gnori di Lombardia diuentarono preda de' Ve- mnes in Gallia Principes im perio exuerunt:
netiani, che li ejfugnarenoconncn minorefa - quum vero ad H iipaniaeyfquc fines a ma protilitd chtbrauura-.fe benefuro noributtatiqua tu liflr n t, vicinorum viribus im p e d iti, quafi e
dotentaronoloftatodi Milanoilqua lelimitb ■ m edio curfu reuocati fu n t, & fobfiftcre coal4loropoffanza, iilorodeminio-;0 ¡acquiflf da d i , T u r o * fim ilitcr , quum vniiuerlas fcre
quella banda.- Della medefima maniera i Re Graeciae,Macedoniae, Bulgaria: & Sciuiae PrinFrancefi foggiogaronogid tutti i Prencipi dei- c ip e s ; v t it a d icam , dcglutiiíTcnt: conueifis ia
la Franciama quando vellero en trartjden- H ungariam armis , m u lto plufquam putabant ;
tro le confini deSa Spagna, le for:?^ della gran- difficultatisrcpcrcrunr. T a m e n im Reges ali- del^z» 'Kitinali fermb fubito , f i l' impedire qu o tqu am populiipfis fu b d iti, lo n g o vfu iam
-v oltre. . D el me­
.
b e llisad u c ti, primos aliq u ot corum im petus
no non lafciandoli-paffa-e p. ía
defimo m odo i Tur chi hauendo per m aniera di fo rtitercxcep cru nt& retuderunt: in primis ve­
dtre inghiotú.ti tutti Prencipi G recia, M a-ero Rex L adislaus, & M atthias C otu in u s, quo­
d on ia, Bulgaria, 0 Struia , telen d o anchen
rum multat illuftriifim acdc T ureis v id o i i * fe ­
eccupart-) í Vngheria trouarono d chi p a rla­
runtur. A t quam prim um tam Reges quam -•
populi degenerare,& rclid is armorum ftu d iis, ,
re ,m ofira n d o fim a g g m eil valore d e ' R z j, f i
de i popoli fa tti di long.tmano bellicofi, f i r o voluptatibus& ignauiae fefc dedere cpepcrunx,
h u fiih portare le graueziza della guerra , f i
fcquutae funt triiiiflfim* illae ad Belgradum & e
d refifieig li.ch en on p oteu ap ortare la confidiad M ogacium clades quae p r o fe d o exitium ;
H u ng3riaeattu !iirent,nifiD eus illuRriffiimam >
ratione della g an d e^ z a dellofiato loro: tome
nertndono tefttmonio I' arm i di LadU ho , 0
fam iliam Aufltiacam ( a d q i aro dcuolutum edi M atteo C oruino, che da douero dit dero m d rat regnum ) excitaíTct
quae G erm anorum t
te d a p e n fa ie d i T u r c h i: M a cosí t o fo che i Re,
P rin cip u m , inprimis vero C ath olici R e g is , ,
cui Turearum ivircs-nunquam form idabiles s
f f i j popolihtbbero ,abban dom to quefio primo
T tt
J,
£u€-c .
tuni longi dalmrȟ6,chtqu>Jli tali cosi lentant
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
^T%
T>ifferUtU
'^ahre, 0 lafctaano laftardirtPeferciío deü'
.....................................
■ 0
"*
armi , Solmano U
fuperb, f i a Belgrado,
,4» Mogaca. Doppochen'htbberoiTurchiil fine
.irouanweiofiacelo della eafai’ Auftriafecon,data dalleforzt d’ AlAmagna,fifoJlentata dall«tpotenX»del Re Catholico, che mai non hebbe
timore dei Turcob delli forzjtfue ^ a n to á V e Mecianifi fono fempre , f i f oli eonfotze toro ma­
ritime, f i accompagnati alcune holtedaquelle
dei Papa,0 dei Re di Spagna afat honor atamen
.Umantenuii,0 f i cenIeruat.Ciehnbene,tio l
ehele confini defla Chrifitanitd coi’ Tureo non
furonp mai in mantpiu potenti, ne di cosipiccioJp numero di Prencipi, comefeno hoggidi dache
tifultada confegu enze,Effendoaffiii manifejto
tb i Re Catto/ico gl pub refiftere fenza timere al,cu»o, pup medefimamente com le proprieforze
ftte tenerlo inJreno,0 firlo henire a ragione D i
.prodo che temedo il Tureo hn cosipotente Re non
fl moutra cosi f acámente come foieua fare con­
tra gli altri Chriftiani, chefece confinauano. ll
Mofcouito dal canto fuo, f i il Re di Polonia, f i
ilPerfiano dell'altrofon i ricchidiftrze, 0 va­
lore tale, che nefar anno rijpettare , 0 temere il
neme,^famaparticolan Lediuefttadeflefet
t e , 0 deli opinioni nei fatto defla Religione, f i
tra l’ altre quefladi Caiaino hanno dato luogo,
0 capo alia fettimaoccafione, chefiahero tutte
quofle herefie hanno d if unito U cuore, f i di/ciRate le for^e de’ ChriRiani precioche hanno afiretti i Cattolui d pigliare f armiper dtfend r f,
0 refiftere alie loro damfe,fiperuerfe intentioni.
€jutfia mortifera contagione de Caittimfii, o
iflugonoti ,chk f chiamano s i fiarjatonmaggipr danno f i pericolo d’ alcun’ altra. §¡uijlab
queheckehu/atto rifuonare nefl’ orecchte dei
fpggetti la ribeUione contra i l Prencipe 0 per
Jupi dutpglichefi poteua pigliare l'armi fenze
ptachia alcuna d’ infidel:d b fuggtttione ptr d
fatto dell* Religione: cosi tinti diperfidia hanno,
■
tpnlapiSiefla in mano, piantate H (eme perni«\ofo della fettaloro, ^ e jte medefime herefie
armaronalamanodiGiouanne Regina diN auarra : f i eo' i mezo d' Ifabella Regina d’ Inghilterrahanrrp accefoilfuriok fueco, the d poi
hapoflpmcbbuftionetuttotlfuo Regno, 0 con­
taminato il ripofoffi bete defla Chnflianita, In
fomma i Cattolici fono flati cruddmtnte fcactiatifuorki’ ognipietd, f i conpafiione.fitutti
glieltraggi ne i bini, f i contrate perfone, the fi
fojfa no imaginare, cofa ehefiebbefare harore,
0 defiderio dffidtrio di vendetta ad ogni buon
Chtifiiano. ^efleperfecutionifono eptrateda
git efiecutpri di efe vtto pretefio di defla tenlegutnza rihefliont deflo St ato, 0 ten tanta imjpietd the w n ci akro ehe fl ifitft tirannia.
ppiche
i
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
nunquam formidabilesfuernat,' opibüsfrttSJ
m ifcrclacerati Regni r e liq u ia s c g r c g k b a ñ e
nusdefendit , 8c infolcntiifim i hoftis progrcffum rctaidauit.
Venetorum quoque Rcfp u ­
blica fola r*pe aliqusndo etiam Pontificis &
Hifpauiarum Regis claflibus adiuta , m agna
cum laude faos fines contra T urcas defendit,
llliid quidcm noftro tcn¡porc com m ode cecidiflc vid etu r, quo I Regiones T urcarum im perio con fines, ncc a tam m ultis nec tam exigua­
rum virium Principibus tenentur, v to lim ic x
quo illud boni fe q u itu r , vt iam m ulto faciliu*
d efen d an tu r: c a inprimis q u * H ifjaniarura
R cg s armis & viribus n itu n tu r, q u * Turcis
maxim e funt form idabiles , adeo vt fine peri­
culo tentare vix quidquam pollint.
Solus cnim C ath olicu s Rex is eft , qui fine vi o m e ­
tu Turearum arma propulfarc, & bellum c t ­
iam fuis viribus vltro eis inferre p o flic ; fic vt
tam p o 'cn tií Regis metu non tam fa cilc,v t an ­
tea , ad arma pi cfiliic aufint. Sed & M ofcou*.
tarum Princeps, & P o lo n i* R c r , item q ucP crfarum M onarcba , quorum fines Turearum
qu o qu c im peiium attin g u a t: quorum que vi­
res illi non femcl funt experti , fibulam vela­
ti & obicem graflanti t/ianno facilc pooctc
queunt.
Septima occafio q u * T urearum im perio y¡¡, Qrtiffi
magnum dedit inc! em en tu m , feñarum cft.fi- Dijftdmtlb
u crcligionum inter Chriftianos diucrfitas & gmm.
m u ltitu d o , quibus tam olim corda quam v i­
res C hriftianorum diftr ñ * funt, dum C a th o ­
lici arma arripere,& cohtra damnola & pcrucrf i fcñariorum confilia dcfendercfc funt coad i. Sed inter omncs ciufm odi m ortiferas c on ­
tag io n e s, nulla m a io ritu m d am n o & p cricu lo Jatius ipatfa cft quam ca q u * vulgo H u g o nocarum fiue Caluiniftarum dicitur. H * c il ­
la cft q n * fubditorum auribus rcbd lion cm
c o n t'a Principes iufufurranit, perfuafitquc,lic crcR eligionis caufa fi c d !a macula perfidi*,
arma cap ere: q m q i d c m ra tio n e , atm ata fci­
licet manu , pernici dum fu * f e d * virus illi
lon g elateq u fparfe u.nt. H iiid c m loannam
N au a rr* reg nam contr? R egem & C athoficos arm arun t: in Anglia v e r o , trad u da in fuas
partes E lilab c ti a R e gin a, ea incendia excita­
ru nt, qaibus totum iiludregnum poftca coa flag rau it, vni erfi ctiam C hriftian iorb ts quie­
tem concufleruat & perturbarunt: Catholici»
c to to A n gli* regno profligatis, & crudeliflim e , tam quoad fortunas quam corpora ipforu m , vexatis. Q uam quam vero harum pcrfequutionum & fuppliciorum cauffam non Rc*
ligioncm , fcJ Rebellionem & Crimpn l* f *
M a icfis.is , ad,coque taai clandcftinas quam
aper-
de Omjione.
p ith e tutto fieffiguifct fin t a fo m d ita a lfunadigiuftitia, bX equi.a. Gii Attam f i
ferairone gia di quefio pretefio, fmdando l y
ingiufte perficutioni che faceuano fenttre a i
eh rfiia n i su la confideratione-)delle fiato:
Tratanto ( ch' e peggio ) tl Turco biglto pied e , s' accrebbe , ¿ ftahilt a 'vitta dt ciajcune rendendefi fermidahile-» a tutti i Prenci­
pi Chri/liani. /. Renegati diiteali. (fi tra­
ditori fono quefii the hanno fcope toa i Tureh ii fegretidei Chrifiiani, infegnate lejlrade , f i fatto fcortaaUt lora armatt-> , n tlle noftre ricthe^ prouincie, (fi i'hanno aper­
ta la porta ali' ottaua dfkafione. Ma quan­
to alia nonaf i haurit da confiderere quantzj
afiutie hannopraticate, (fi di doue ha pigUato il fuo principale-) fundamento , quanto a
me tengo che per accommodare mefiio i fuoi
affari, (fi gtttarfi ton maggiore ficurtacprai
chrifiiani te letegghe , trattati dt pace, fufitnfienid' armi, contrattatoda lui con i»ofiri Prtntipi babbiano da o la principales introduitienes, Aggiuntoei ches i Turchi non
hanno mai mcffa la guerra eontra Prínci­
pe alcuno Chriftiano b infidele , s\ ptr dfendere lofiato loro, tome per affalire hoflilmtnte guello X a ltri, prima che non habbino af■
ficurato il Uro paefe contra la poffinc¡a des
gli altri vicini loro. Ma fopra tutto di qutlk che haueffero potu to ( vedtndo li occupa­
ti altroue) fiurbares il loro a ffari, impatroni’fi deüe loro prouincies , f i aW impreuife lanciaruifi dentro. La pace che tonferuaKO con i Polachf dopb cost longo tempo ne ren
de ttjiimonie thiara. Medefimamtnte il repofo, nel quale ¡afcianoi Venetiani cosí lon­
go tempo fíopre affai con quaí tura maneggino quefia prattica. La longa pace ch’ ejfi
mantingono íoni Francefi ¿ infegna anco con
quales prudenza, (fi fapien:(a ejfi preueggono a i loro affari per non effere impediti. b tnterrotti da alcune nimicetit eftranee , quan­
do profeguifcone le ¡oro impttfe. Semprefan­
no con l’ lmpe. (fi con auantaggo Uro. Vitimamentes preparandofi per la guerra con­
trai Perfi, feppiroprattitae cañarte vnafo-ffenfiom d’ armi co’ l Re C aihoí di mames
tache effendofi ben offcurato da 'vna anda,
fubitos’ elanciato daWaltra : faíende a quefio modoco i bene la partes Jua , che comes
arbitro, (fi deüa a ce s , edeUa guerra reftasu
I' auantaggio , jeguitando ftmpre il corfo dt
fitoi difiegni, con atcrefcimento troppo gran­
de , (fi conpregiudicio de’ Prencipi ChriJlU- n i,la maggior partes de’ quali ha tanto ti- dillejm far¡t¡,e., i ’ hanno femprt hauuto
^
'
p m a -¡
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
f i>»
ap etta sc o n t'a R ego i Stanim m a ch in a tis n e i'
fu illc , videri v c lin t; tyrinoicus tam en con tra'
r e o s , v lla iu ftiti* aut aequitatis fo im a procc-dcndi m odus facilc contrarium euincit. H a«
quidé arte olim qnoq; Ariani vG fu n t, fslutení'
fiuc Statum Reipubüca; v .l Impetu pcrfcquutionibus quibus C hriftianos diu vexarunt p rztcxeutes.
Interca quidcm dum C htiftian i
m utuis vulneribus concidunt , T u r e * im peiium fuum m itum in m odum aüxcrunt ¿2
confiim arunt , vt iam om nibus C h iiftia *
nis Principibus , nedum fingulis fiut form i­
dabiles.
Q u id quod ctiam no nnu lli eo impiet..trs
o g ra -'
p rorup crun t, v t a b ie d a religione C hriftian a,
ure ^
M a h u m c ta n znnr^mpn
cm cn A
d are,
& infinellDUS l l f l S .. * »
no n folum fccrcta C hriftian orum prodere, fed
^ ^
ipforum quoq; copiis duces fe p rz b e rc n o n d u b itaiin t
Quae quidcm pro o d a u a T u re i im ­
pcrij m agnitudinis caufa vcl O ccafionc h-aberi poifit»
Ad nonam quod a ttin e t, confiderarc opor- ¡ x . occafie.
tct quanta aftutia in om nibus rcbus & ailio n i- furcarum
bus T u r c z vfi fint. Equidem ita exiftim o «ulla afiutiainfare Turearum contra C hriftian os conatus & cienduinduinfultus prom otos fuiflc , qqam fecqucntibur,
quas dc induftria cum Principibus noftris fufccp cru n t, induciis & pacificator.is A d io n ibus il ud con fcquuti f u n t , v tc x im prouifo
deinde n c ftto s fccorc degentes a d o rti', fa ­
cilem v id o ria m rcpoitarint.
N e c m in o ­
ris m om enti illud e f t , quod T u . cae nunquam
con tra quem que Chriftianorum Pimcipuna
bclluiB fufccperunt,tam ad fui im perii defcnfioncm , quam alieni in uafio n em , nifi ic b u S '
dom i plane pacatis , & finibus contra v ic i­
nos S íq u o íc u n q u e h o ftcs , fed in prim is c o n ­
tra cos qu orum iuiuriis m agis opportuni eran t, p io b c munitis ;n c ipfis externo b c lla y jc -'
cu paiis, alius res dom i turbaret, & p r o u ia *
ciam aliquam ab im perio a u c llc re t, fibiq u cfubiiccrct.
Q u id cnim aliud fibi vult pax illa,q u am cum '
P olonis tam longo tem porccolucrunt & c tiá m
num colu n t’ Idem eorum confilium tam diutur '■
na pax cum Venetorum República oftendit.
S e d & lo n g a illa cum G allis fiu cfra n cisp a x
veluti quadam focietas m anifeftc d o cct, qu á
fo llicite id vnum curent T u r e * , ne con filia ipforum & conatus ab externo aliquo & cx
im prouifo fupcrueniente hoftc turbentur aut
im pediantur. Inducias quidcm illifkpe,fcm .pervero fib iv tile s cum Im peratore fecerunt.;
Superiori tempore quando grauiifim um «is
contra Perfarum Regem inftsbat b c llu m , aftuic admodum inducias ab Catholico H i -
Dijfertatio
pl» caro entrar hiBoeeaditmid'^napaee, b d"
f
L. ih
. . . e—' t » . irf
vnatregméíthontfla ancor» rhe
0
malficurachtWtfporftal pericelo l Uc ueforxr,nSacorgendojiche cejiper deuano molto I tUe
0ecafioniperpigliarpiedefi>p’ »l»i.0<{ithei!on
bifogn» cercare ejjfempio ptk longt h ggid. ,d>eil
Re di Perjia lo cemíatte, Qo ttasaglia ia conti
KH»guerra,per ii meieo (fegli anifiche ue <iengoHojono ver>\glt h» dato <ooa rottaapprffioTaurie dtp'.» di 80090 huomini.ll che íjfeKdo,vñ
Prentipi Chrtfiiini, quale occafcne piuh Ua,
fft p iit o p erta p t r f i , Jefidtret-eper afftlirlo, f i
<0trtdi:»re il dishonfi re deU' ingiuriepafate? Puo
t jfere altriment; cht m ll’ in contri precedenti,
0 i n quefi’ ultime egli non habbia perduto il
fiorediiiuoiCapitani, fifold attelttti, fic h e
ilcelm o dtU’ auttoritd fua, f i grandezz*, non
fiano perpatirequ ilche fitbita muta ione , 0
dimtnúuont, fenei ^ lete firuirui d propofito
delgioco (heDio vi prefent a. Ma chelvoi 9 ’ ad­
dorment at t, 0 non hauete cofa alcuna in effere
per lanciat 9 ¿contra dt lui Sono i peccati nofiri
chtimpedifcono, f i che hanno cofi condotto il
difordinedelleguerre ciuili, cht trauagUano la
Framia,0 tlpatfebaffo, con tanta afiinatione,
f i crudtltd, che cib tiene i Prencipi loro impedi­
ti d conferuare, f i regalare i loro / roprif affari,
f i danue dapenfare d quelli chenon fono vici­
ni, f i che n’ oJono la ‘voce,the cofa diuenterannofinalmente tutti quefii efferciti‘, t emendo che
filogo cheabbruccia la caja dei ^hiiino conrui
nem ta li, nonfatcia il medefimo 9
teUa loro: f i
fopra Ctbf i lengona sit loro guardie per chiudere
la porta dfimili dijiurbi, f i mutationi Pra tdto il Tureo ha ogni commodttd di rihautriideUe
fue perdite fenza impedimento, f i riderfideUe
nofirein onfideratepazzie, dicopactzieptr noi,
0 d lu iprudencia E cedmarauiglioja che con
tantaprofferitd egli habbiafaputo cost bene in­
teraenire iarm i de ifuoi vicini, cht mai nonfi
fia veduto difiticart duequtrtledvna volt a,0
invn medefima tempo: imitando inciblaprudenfe. de Romani, quah hebberofimpre con di
lig en ^ l’ occhiodnon hauermaim<hnmedefimo tempo due nemi.i in tefla. A nzi fef i moueáno contrai' ‘vno, dauano ordine con amicheuali
prattiche, cht gli altri eranob Jpettatoribaffodaticonloro. Selim Primot’ hebbe guerra con­
tra il Perfiano die de cost buon crdine al rejlo
delloftatofuo, cht durante tutto il tempo ch' eg lifk impedito da quella banda, il Soldano d’
Egi to non gli diede alcondifturbo. Solimano
fuo figUuolo continuando la medefima impre­
fa non fu trauagliato datotentato alcuno Chrifiiano.
1 diftgni.de i Prencipi d'Europ a, f i laguerea
c h ij
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
rpaniaram Rege impetrarunt. Illud vero inprU
is T urearum Princeps ftu d et,vtpacis&bclU
fu 3 tb itei,vtq j fuorum con filior m clam qvta
vi,qu,i aitu pci texat, non fu icin g nn C h tift anorum Priru iputn damno & probro quibus il.
le tan :op re tft fo rm id ab ilis. v t pacem au-t in­
ducias quamuis noxi .s & turpes cum co face­
r e ,q 'a m vires ci®experiri m aiiu t, & (ic prarclatas iaepc dom anJ' cius occafioncs elabi fibi pat antur Cuius rc vix vMum clarius c it t i t e x e nplum quam illud q !od nuper bello Perfico
accadit: in quo á Pc. farum Rege vnoad T auri- .
fium p rx 'io o d u ag in ta Turearum mrlba cicfa
dicuntur prartcr eos qui ^Hlffim velitationibus
alijfquc certaminibus abfumti fuerunt. Q u *
vero m eliorac pulcrior occafio , 6 Principes
Cliriftiaai,acceptas iniutias v lc ifc c n d i,& c ru deliíTimi T yranni cxfcindcndi vobis potuiflet
offerri ? Fietine p o tu it, vt am iflb exercitus ro ­
bo re,& au do ritu teipfiu s coH abcfcentc, m uta­
tionem aliquam Turearum res nonfcnfiilcnt,
fi modo vos O ccafioni quam Deus dederat,mo
defuifferis ? fcd vos quidcm in vtram que fte«itis aurem , ncc quidquam habetis in prom tu,
quo nocere ipfi queatis. Peccata fcilicct noftra
funt quaeTurcis fores ad nos aperiunt qu x q u e
ciuili bello mifcras Chriftianas prouincias ;ta •
lancii ant acdiftrahunt vt ab interitu non pro ;
cu la b fin t. Gaihac illud quondam florent fllmum regnum , & Belgium quis videat; vbi tan ­
ta contentione tanti (que odijs certatur, vt n o a
n fi cura altetius partis exitio certamen dcfiturum videatur.Hrnc Reges &Principcsjdomefldcis turbis com ponendis non fu ffid un t, adc< q;
ipfi maximis in periculis vcrfantur; tant . m ab­
eft , vt in com m unem hoftem arma crnucrtcrc
pofllot. V icini vero fuam rem agi pucantcs,
quum proximus ardrt paries, fu * fuorum quc
c u ftod i* v n ic c in ten ti fu n t, ac fuo fe fu n d o s
oflic ocxift;m ant,ficaueantne tanti mali c on ­
tagio in fuas qu o qu ed itio.icsprofcrp at. Intcr im T o r c * n cn folum vircs c o llig u n t, verum
ctiam noftram ftultitiam acerbe rident, lilud
quidcm mirari ficscfolco , quod T urea um
Princeps vicinorum aim a ita lufpcnfa (cmpcr
t e n u it, vt numquam certamen cum duobus
a u tp lm ibu s fimul lufccperit: Rom anorum in
co prudentism^jinitatus, quibus illud fempec
c u r* fuit nc duplici bello cum diucrfis h o fti­
bus d iftringcrcD tur, fcd armis contra vnum
m o tis , om ni ftudioblandirqucpcrfuafionibHS
id e flic ic b a n t, v talij fp cd a torcsau tfo cij ipforu m cflc m allent. Sciimus Prim as qui acerri*
mum cum Pcrfis bellum geflit.tanta prudentia
& dexteritate vfus cft, vt toto illo bello duran­
te , dEgypti Sultanus, ccteroqu ip aru m eiaroi-
deOmfme,
pu
the coii long m enttjh am o m u to inpiede.con cu s,q u io iietitacñ eg Ia ái« m quidcm con tra
tanta oftinationi, l’ hn«con Í altro, hanno fattto ip fum ftrinxcrit. C ^ o s patris mores im italariaftradadiTHrchiperentrareneliadecimaoc- tu sS o lim a n u sfiliu s,d u m bellum illo d p e rcafione, f i valerfi delle loro animofita, f i diui- fcquiüur, neminem C hriftianorum P rkicifioni. Cofi noal' hanno eJfi lafciata fuggtrt, an- pum hoftem vidit aut expertus cft.
Xifie nefono feruiti prontamente, f i dpropofitoptr
P orro tam cruenta illa,quam diuturna bcl- X.Occafio
ilb e m , f i grandez^a dei Iero affari, ¿¡uali ni- l a , quac potcntiflim i totius Europa: Ptinci Bellainter
mititiefono fiate ptU crudelmentt, ejfercitate a pes pertinaciflim c inter fc geifcrunt > de ■ipfos Chriferro,fmto, 0fangue,diquelltohe i noflri anu- cim am quafi fencftram fiue Occafioncm
cefori, f i noifleffhabiamohedutefiejfo tn Fran- T u rcis prolatandi im perij aperucruut: tart(ia , f i Spagml qual odiopiu interno di quello di to m aiori cum C hriftian oium peric-ulo,
quefti due granRe? qualepotenze ,nequaiinaquanto m aiori anim o ac potentia d-idi illi
tionipik ardite, f i valorofe delle loro f i ritrouano Principcspratcclluerunt.
vm quam inihoggidial Mondo ? Et dilaconfideriamo chedhil’ micitia: ferro & igne crudelius exercita: funt,
haueffe congiunte conhna fanta vnione quali qu an up erin ter G allos &Hifpanos.? Q o o d fruttitfiqudifoftegnihaurebberkeuuiila Chri- nam odium atrocius mem oratur quam quo
ftianitd, ^cheruinapottuanoapportartallamo- duo illi potcntiflim i R eges inter fc exatfenarchiadel Turto? certo tale ch’pm non nefitrtb- runt.? C ^ a tv c r o fu b fo le g c m c fta u tN a tio .,
ion fcrfi nouelle.inluogo che ancora egrdde, f i for q u * ad Turearum im p a iu m o ppu gn an midabile. Etfenoi venixmodiparticelaricie egli dum , v c lc t am eucrtcndum , plus virium ac
flatomaiVrencipempiiidpropofitoperuimere, 0
roboris h a b e at, quam d u * ill* F r a n c o r u m
/upcrarei Turchi dt Curio ^ in to } perche oltreil & H ifpm orum gen tcs.iquas fi quis fa n d o pa
halorefito ,cmreinuimibde , f i altre gran parti ais vinculo colligare tum p o tu ifle t. D eum
eherifilendeanoinlui, egli hauea forze d bafian- im m ortalem , qu an tum is C h riftia n *R c ip u zaperefftguirbenequefiaimprefa. Eglierafkgui- b lic s com m odum , quantum vero T u rc a ta toda Capitani d’ incomparabile virtk,0 proui- rum im perio damnum Scpcriculum allaturus
flo d' tffíTcitiinfuparabili, dipcpoli, f i Jlafit defi - fuiflet ? N am vt ad particularia veniam us,
derofid' hnatosifiant a guerra-. egU haueaportiop
quis vnquam C hriftian oium Principum ad
portuni per reparare i fuoihafelli, firiduruiogn
T ureas dom inandos & profligandos magrs
altro aipareichiamento neceffario. Mache: egli a p tu s& a b ipfa N atu ra fa d u s , v c l,v t verius
f u fempre afiretto dt riguardarfiindietro difiarzj d ic a m , ab ipfo D e o datus fu it, quam C a ro su guardia allavott dtli' armi ordinarie dei fuoi Ius Q u intu s Imperator .'in q u o p r s tc r in tc r vicini, quali lo ftimolauano cositojlo,c’ hauea nas dotes, in u id a m fcilicct anim i m agn itu voltatoiipenfierodcefifantaimprefa. llR e Fi- d inem & fingularem prudentiam ,ad tantum
lippo fuo figliuolo haprouati i medefimi impedi- hoftem fupcrandum , tantum qj bellum con ntentr.dt maniera che noipolfiamo dire , theino- ficiendum fumma om nia luerunt. H a b e ­
flripeccati hanno apportate molte oceafioni al Tur bat enim ciica fc peritiffim os rei m ilitaris
coptr correrci adoffo con tanto auantaggio. checio duces, copiafqucvalidiflim as: im perium cfLihaferuito dtpreparamentot^randezza : f i d' ius fcqucbanturpopuli b c llic o fiifim i, é q u i­
jgnificure'fza ne i juoi affari cedendo fempre nei bus non vctetcs tantum fu p p lerc, fcd n o u o s
alios
aUosfor:(fo
forZo delle fut armi.
armi, Tra tutti gli Ottoma ■ etiam cxerckus confcriberc facilc cratrideraniquello ch’ eflatoptit diligente afeguitare, 0 ab- que portus poflidcbat ad bellum m ari gerenhracciare le oceafioni e fiato Amurato Trim o, il dum , quam maxim e opportunos. A t qu o quale {come gia habbiamo detto) mando /occor- tiefcum que tam falutaie bcreditarij hoftis
foaU'ImperatoredtConfiantinopoli,paffoloflret- oppugnandi confilium cep era t: vicinorum
toin ptrfona,0 che fippe impatroniorfi dei due partim m e tu ,p a rtim in iu riisco ad u s, in me*
caflelli, f i farfe ne patrone, Baiuznto Trime dio quafi curfu con fiftcrcfu it c o s d u s . E *fuo figliuolo nonf f mofiro ponto tmm accorto, b dem im pedim enta filio eius i . H iípaniarum
diligente a riconofcere il fuo vantaggio , patiente R e g i, fefe obicccru n t: ita vt vcre illud diceadajpttíareleoceafioni,nemenodiligente d rico- tc p o ífim u s , D cip ecca ta noftra punientiS;
___________
*
glierne lofrutpo
chefe ne pateaf f erare,
m anu m ii 1__^
la m e- fl-._
fleq _
u ?im
m an iffira o ru m 1h o ­
Mainquejla materia della oceafioni la celeri- ftium tes quafi in tu to c o llo c a u it, noftras
td importa piit di ogn’ altra cofa , ptr che chi non vero tam multis pcd cu lis p ro p o fu it, vt tan­
fdpigliare d templó la fortuna per i eapeüi, anzi to citius peccatorum veternum excutiam us.
Ulafciafcorere,mn e inaia tempo dt ricaperar- Inter om nes vero Turearum Principes v ix
difar bene, che f i quifquam fu it in qu srcnd is O ccafionibu s
lalonla mtdefma u
prefenVun
faga*
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
fíf
Dijprtath
ptufentauafehauejfefafUtofeguitarU,fidbracii*r!u come lifognaua. Non e adunquts tutto
qu tU a hefi ri hiede¡tlriconofcereí cpportuni.k
degU affari,ítn z jl* importinzu ccnfifledifiruijtne in tempo fecondo, che fipre'enta per tondurrel’ intentioni no/lre alia defiderata perfettione. Ancora chela ctlerita Jialaudabile in ogni
forteX a ftr i deimportanz*, hajpeciilmente da
efi.ruratatandf ttodeliaguerr* ,in chebpiunteejfarta, che in alcun’ altrainattionencJira:perciothecomediceu* Stlim Prtm». tlmtnore rifardamentoch’ <vis’ mterpone diuentagrande (fi notahile errore, maffimamentt quando leua la commediia, f i í auantaggio cheJi offerifce di ejjeguirebene quel the prudentemente , f i ton faucaer*
fiato deliberato. Annibale brauo, fifam ofo CapitanoneU’fatto deliarmifit notatoX ejftreflato
troppo lento, fipigtonongidapig!iorepartito,ma
a feguitare bene le oceojioai dell* 'iéttoria chepote
uaficuramentefiabilire ifuoi affa ri. ligra» Fom ■
peo f u mtdefimamentt foggetto ak’ ijlijjo errore,
che dituttopunta lo mando mperditione, (fi rui­
na. In fomma niuno moumento che non hacelerita nonpue anche hauere efficactane effetto no­
tabile. Le violenti agitatone con la celerita cc
fumano l’ inpe'.uofita, le naturali I' acquino,(fi
fifortifieano o ejfo. Que/loe quello c’ hannofa putopraticareiTurthirendendoJipromp.i, deíiri,
ffi attieproueduti di tuttele cofe ntcejfane a CIO.di
manitratht laprontezza,(fiproutienzalore non
ha mai lafciaio fuggire le occajioni, cht gli fono
prefentatefentfaricogliernel’ viüe, tla gloria. Ma
alcuno potradire, ched quefiaceUritkX occafion ifi richiede che molte cffefiriírouino inpotertdi
eoluicheuuole feguirequefte 'vefiigie; teloconfejfocostptrcheinveroperfruirfiprontamente dita
tale vantaggiobifogna ejfere fempre armato, che
eamhequtUoinchetipaffail Turco -.perchein ogni tempo egli intertiene tanti foldati , che non
pHo tjjert coitoaü’ improuifo,netrouarfimtrigaa
t o , quando e btfogno di mettere in opera 'vn potente effercito, ch’ egliinalzailcuore, (fifueglia
il fuo ardite, fopra tutto ha cofi gran numero di
(Aualleria ordinariamente inierttnuta, the epiu
eht fujjiciente per farlofuperbamente ad ogni fua
'holuntdmuomre, di maniera che quafi cofi tofio hd tjfeguita la cofa. ( comts penfata ) Tutto
quejlo eamht aciompagnaío da va altra potentecommodita.cheficilitaqueftaprontezza, che
e chela fua Caualleria, f i Fanterie fono Armattaüeltggiera¡fifenzacondotta dibagaglie,di~
modo che piií tpfio ordinale fue iroppt, ^leconduce fen^di/lintione di tempo ptr tutto doue gli
píate. Inoítrelajobrietd, fiparcimonia [familiari d i fuoifoldati) non fanno langutre l’ aceeleW ttne dellefutimpreji, cefitentandoficomefann tjd i.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
fa g a c io r, in arripiendis iifdem magis itnpl:gcr quam Amni athcs P nm u s, qu i ( vt fupra
dirim us ) C on ftantinop olitano Im pcratori fuppetias m ifít, atq u cip fe ctiam Hellefpontum tr a ie c it, & duobus illis é región? fibi oppofitis caftell s o c c u p a tis , vniuerfam iliam oram , vt & m are, fuo im perio fubiccit. H uius filius Baiafithes non m inus
fagax in agnofccndis , nec m inus patiens
in cxfped a n dis, nec minus diligens in arripiendis quibufcunque O ccafionibus fuiffcd icitu r : quibus etiam non fine ( hrifliañor um dam no ad lúas res quam optim c vfus eft.
Sed in occafione m ultum prodeft cele Ctleritatek
ritas:fiq uidcm illaclapran úq u am p oftcaau t Ociafioniccrte raro admodum reuertitur. Q u o c ir - l>nt ^ttndS.
ca non fatis cft , vt quis rerum opportunitatcs fnie-O ccafíoncs agnofc-u : verum e t ­
iam opus eft vt iisq u o q j ad efficiendum id
q u o d v u lt,r e d e vtatur.
Quam uis autcm
matura quxdam celeritas om nibus in r e ­
bus laudabilis fit & vtilis : in bello tam en
ca quam m áxim e cft neceílaria; fiquidem
v t Selimum Primum Turearum Principci
dixiíTcfcrunt, in bello etiam quam m inim a
m ora maxim a datw n aadfcrrclolet, tum potiffim um quádo o portu nitatem illu d qu od
prudenter & mature dclibctatutn fuerat cxfequ en di, nobis aufett. Eo nom ine A n a i.
balcclcbcrtim us alioquin & fort ffimus impcrator reprehenditur, quod (cilicctlentu s
cíTet & piger , & quod Adherbal apud L iuium ei o b iic it, vincere fc ir e t, v id o ria vcro vti ncfciret, Eodem v itio M agnus ilIcPom peius la b o ra u it, & pefium datus e ft..
Verbo dicam , nullus m otus celerita, c deftitutus cffit a i cíTc, aut notabilem aliquem c f.
fed u m producere potcft. E t violentar qui dem agitationes cum celeritate im petum
confum m ant & p e rfic iu n t; naturales ver©.
eum acquirunt paullatim , fcquc in ipfo
confirm ant. E t hac quidem vna racione
Turcaead tantam m agnitudinem im perium
faum pcrucxcrunt , quod c o n filo & manu prom pti o m n ib u q u c rcbus neccflariis
in ft r u d i, in p ro cin d u quafi femper fte ter u n t , nequc vllam O ccafíoncm com m od caliq u id atquc vtiiiter gciendi pra:ccrmiferunt.
Verum cnim ucro d icataliquis» eum quL
bene O ccafionc vti v c lit, m ult saliis rebus
in ftru du m eífc oporrerc. Sic p .c fe d o res.
fefc iia b c t; & in pc mis opuseft vt qnis femper veluti armatu*. ,in p r o c in d u fte c , & qu®ttccclítria clTe in tclligit , adwianus habcat..
“ ■
Qu_%*
Se Occafioni^
^ o ,d ih e r t titqua
}uri~,
watigiarB t i f o , 0 ca tnt
p ?
Qua quidcm in re Tufcar multis parafsngi»
Q ulh.TvvN t
/d a tach t riduionom p cluerefideüa quater,e-> n o ftio sh o m in cs antecedunt: quorum Prin- pracellant.
porta cUjcuno la fua prcuiftone quafi ptr vn me- ceps con tinuo tantos alit c x c icitu s , vt iitif f.E t quando il rtjo, 0 tarnefalata glt mancano, prouifo velutitnpsratus opprim i ru n q u rm
ejfttanno ‘viutre dt icre tauallt fiijft , quali fala poffi t , req u c confil j incertus reddi,fi q u a n ­
v e , tome fat.no anchei Mo¡(ouitt, f i i Tarta­ do validus educendus íii exercitus. Q u in rí. Ma per il contra,io petfa< can,mate i nofiri c tism tL m m axim e fupcrbit, cqu tum prae­
foídaiiti hijognano tante f in e di muntttoni ih e j cipue num ero confifus , quorum ingentem
ncn fi finijce, anza "evna ccnfuficne f i nttíjfita m ultitudinem vcl pede, q u cd dicitur, ic ter­
cesi fitania, chenon e pcfflhtledt^valerfeneprcn- ram illifo cxciiarc : adco vt e id u m quis
A ccedit quod tam
tatr.ente nelí ejficutione at qualche bella impre- fa d u m iJmul putet.
fa ; ma ptit tofio caujano due impedtmintt ella equitatus quam peditatus T urcicu s Iccelertta delle fattieni, tl ptimond preparare non ui vtitur arm atura , ac fcre quocunquc p a ­
potendo per Í rmmer.fitd ijjetzo mat in ordine a rum Gruatis ordin b u s , rapitur m .g is q u a m
tempo : il feccndo, ihela condottanone mai co­ ducitur. Sednibil 1 urcarum conatus m a­
f i bene crdmata á timpo, ccmc bifcgnerelbtiihe Í gis accelerat ac prom ouct quam iobrii tas &
tjfito dei l' imprefa d’ EJfuchium ctmrende trop- pariim on ia ad m iiabilis. Miiitiar cnim af agrande tefitmonianza, intantoiheifcldatipa- qva illis potus, oiyza & carnes la irae m p u luctcm con tufx,cibu s ill s efttfic v t ' n ufquiitttono ptuper caufa diUa fa m e, f i net effit i. d' ‘vi
utri ptr le dfficcltd della eondotta , ehe non ptr que vnius m ecfis cibaria iccum ferte pcflit.
lefo'zepropne de t nemici. Icsfcrl^,te qualtfa- Q u o d fl oryza & carnes d efiet equ ina, vt etrelbe (lato v a ro , fe Í effentio ron f i foffe dijer- lam T artari & M o fc o u it? c a in e v c ic tn tu r .tccntra ad noftros a ltn c c s m ilites q u c tit b.
dinato ptr quefio tnionuentente, the ntíefft i fcl
dat! mezo morteesi fame, f i tálmeme languidi, opuseflPquantus num erus c a iio iu m , lix ash' effi per dettoro V animo, 0 euoredt difender- ru m ,colonu m , om nium denique rcrum n e a
ad vium tantum , verum etiam lu xu m *o m fi. D tihe acccrfitl Generale d tlí iffercitoTurch
efho c fitt b , hela farer, eli hauejfe ben matttati, pars tarum ; Qy^a quidcm ex r c d i o im pedi­
0 efienuati: ptr Jeguitatlt a la corda ntUa loro menta exifteic lolent. P im um cpuod to t
fórzata retir at a , f i tndtltl th t a mente tcntrne- tantafqucrcspiíE parando tempus in utiliter
ue eorrerie , f i fcatamuzze, eheda loro JltJft fidi- p ra ter'a b itu r. D c ir d c quoo nunquam <aJordir,affero 0 sbandafjeto come auenne. Ricot- tis marure & tempore exercitus tr t im pcdemt m quefio propefito heuer ^dito dire d vnptr- dimcDt s im peditus, qu o de>b(t , duci p o Jonaggti- degno difede, ehe quando ¡I Sig. Duca icli : v t : d tilc c c ii m videre fu it, v b im ilidt Saucia Emar uel Phitbett ds felice mtmoria, tes noflri m agis rcrum & om nium penuria
era Generale d ei’ tfjetctioin Ttandra, egli non n- quam b c fiii m armis c o n flid a ti fu e ru n t,
tru ota va aia hu n’ altra diffeoltdp-u mportan- in petvm iiliia cilc fuftinuifient, fi non in cte nelf are !a guerra, eht Í tneon moaitd di ordi- d a languidis & manus fim ul & anim i o b Tiar,, ficonisutre l prcuifienineetfdtie, f i dtcht loipu iflcnt. Q u o d q u u m T u rc ic * m iliti»
hauea ffejfo fatta pre ua. Et per quefta etmt arie­ p ra ie d u s anin a d u c itific t, fenfim ac pedcta , /ara detto in confufione dei C hrifttant, ehe tem im eos caiptre c o n ilitu ic , quoad in e ­
fnaincv f i eud tcdire, ehe pertal manramento, dia & fa m ect n fe d i, figt a ipfidefercrent &
aleun effercito dtlTurro hal hia patito,b f fia pcfio dilabcrcntur ; vtetiam poflca cuenit. M e­
in dijerdine.
mini e viro fide d igno me audiifle , E r c a R ueniamohcra aquefioponto deBa fubita ef- niselem 1 bilii crtum S a b a u d i*D u cem turni
ftcutsone, f i dglr inftrementi, ehtla difiricano, qr um pr® Rege b c 'ltm gereret in B e l­
0- fermiamoci <vnpcco jepra. iotrouoehe la eo- g io , nulla in re quam in com parandis c o ­
fa p’ h necefaria , 0 <vtik e d' hauer ftmprt <c:oa m e; tus & cafticnfibus apparatibus plus
grcjfa maffa didenari tn rifttua, f i itb"edifficile d ifficu katis , labori» & m clcftia: h a b u d thi nomipenfa di buonhora, f i a thi intutte U
ilfe.
cojt ‘vuole Jfendet e troppo latgimenten , ccme
A tq u e, (v tu c fir o s pudeat) illud dicere lifanno i Cht fiia n i: n a nongid. tl Tureo,perehe e- cet,inaucitum ciTc ' t vnqu rm vllus apud
glin’ hdfenprt quando ne<iuole, perfituenire aUe T ureas ob iftarúm reium penuriam diflolunecifftid della guerra, 0 medefimamente atfatto
tus aur di ff) patus Í t c ic n itus.
delle mur-itioni. %utfiaeil neruo dellagtrnra f i
Sed ad celeritatem. , qu a in c j.e q u e tid o
ivmcomeido a’ aecelerareli occafioni, 0 fartrtuv tend u m eflc me n u i: eiufqtiic r d m inicu la
fcirt
fiueinftrum cnta bttuiier txpllcard.? redeo.
V«u a
Prim o
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
i:-I
¡14
DiJfertAth
fl:irefelkemltMeltmpft{icmtfa»m , ma egUal
ritornetitnehna maniera di timborfarfí barbara, 0 infelentt, th eb, doppo hamrfiniHlt fu t
imprtfe, egliridimanda il dmaro , cheh d^ tfo
deifuo ctnnuoutimpofitkni, alie qualif d ptrforXa contribuirei fuoifudditi,il che d lutefaeile:0
tra noi ibprincipale, 0 piit difficile e d,tronare, a
accumulare denari, perche Iamaggior parte de'
F renclp ifi Chrifiianifonocesi mali dijpenfator i,& p o to proutdi,che non hanno maiunjoldo,
f i fonofempre f u Ipigliarne in prejlito, o impegnarel’ entrate, 0 dominio lore. Et ancorachele
nationi Chrifliane non fiam cosi auare come le
Tunhefce, fono pero di cosidura rifparmio ihe bifcgnanoglianniintiiriperaccumularne. Difortt
ehequando CIOefatto,l'occafione di gidci hahoU
tateleffixUe, lafcian docifilamente la hergogna,
fiildifiiaceredelpaco fucctffi, fieffettochehannohauutolenoflreimprefi. Et f i auiene che noi
ptrfifiiamo dfiguif arle, quefio e 10» tanta percipitatione,fiinconfideratkneintutte lecofe,0 mafiamentenelfattodeUaprouffioned'armi,caualli,
munitioni, fia ltrim ijo rij, cbefacenaofiHtutto
fuori di flagione,non ci e laprontezta, l'ordinel'
elettkne,1 'abondanza,ilcuire, nela difpofttiont,cheaUrimentici farebbono fla ti, f i che f i riirouanoneinoflriauutrfarij. C ieh n altropunto il quale apporta gran ftcurezza a i diffegni dei
Turchoyficheglirreadefacileleejfecutioni; ch'e
Í inejlimabile obedienz» de i Capitanialloro Sig,
f i d e i fild ati hirfi i loro Capitani f i amicitia
tale the non ci b dfficcltd, bpericolo {pergrandi
thefiam)chedlorononfiafatiltdafuperare,tanto hanno eflftdcuorei’ effecutione di qutUo che gli
bcommandate, Maimnfibhditoparlart,cheril)eWexe,bammutinameato alcuno habbia impe
dito,eritardatoilc0tfidtilcro acqut/li. Hanno
anche vn’ altro auantaggio molto confiderxbilc,
the e h compleffiene robufladegU huomini loro,
lagagUardefja, ficeleritd d ti loro cauaüi. B out che in contrario i nofiriejfirtiti non ardirebbono quafi mcuerfi, fe non fono ac compagnati da
fiorta ferefliera, £ A lem a n i,b d iSui'fzeri, che
fino nationi, che per hna fubita , f i inofpettata occa(ions non hanno forza,, ne vigore , per che
tí mouimento lorograue, 0 tardiuo,nonlirenieMtkheptrcoprireilcorpointierod’ vna batíaglia , f i fimirgli di filid a , 0 immobile muragtia. G lim ontric’ hannohauutico’1Tureo, Á
Buda e altrout ei hanno fatto hedere che fono iau tH i, 0 dipoca efficacia per auantaggiare dtligentem ente gli affari della Chriflianita in qutlli
farti. Oltre chei canalli de quali (ifiruonoiTurthifono dimaggkr fotza , 0 piuheloci chenoa
finoincffin, llGiannetodt Spagna e ben leggkro,
0 ftffofio,m a ha pocafor
lena. 1 QaualliX
Alt-¿
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
_
Prim o quidcm illod ia p rim isn o a n ilc ta n i
tam fcd neccflarium etiam e ft, vt qu ifeliciter aliq aid exfcqu i v u l t , bonam p e cu ai*
fummam in prom ptu femper h a b e a t: quod
difficile faturum eft ci qu i in tcmpoFc fuas
cogitationes & confilia non eo con ucrtat:
tum ctiam pecuniam larga & quafi prodigamaiau e ro g e t, vt quidcm C hriftiam facerc folent. A t T urearum Princeps lor.ge
m aiori vtitur parcim onia; vnde nec m irum
cft quod nunquam tam ad fubleuandas m ilitum neccifitates quam com pa. andos bellicos ap paratu s, p ecu n 'aci d c c ft: q n * quidem prarcipuus belli ncruus cft , & v n icus qucm cunquc conatum celeriter feliciterquc perficiendi modus Barbarus quidem
ille Princeps non m inus barbara vtitu r eius
quod ipfe im pendit recuperandi ratione, impofito ftatim fubditis nemo tr ib u to , ad lacunas illas asratij fupplendas: quod quidem
fa cileip fieft. Apud nos vero n ih il» q u e diffic ilcc ft & im peditum , quam pecuniam ad
belli fumptus conficere.
Plerique cnim om ncs C h riftian i P r in c i- _
.
pes rem fam iliarem parum frugaliter admi
tyiftrant.adcoquc in magnis rci num aria a n - v ,? ”
g u ftiisfcrcfcm p crv crfan tu r.v tfifo rte p e cu nia opus fit, aut fenori cam fumere , aut
reditus fuos oppignerare cogantu r. Licec
autcm C h riftian i populi non tam turpitera u « rifin tvtT a rc£ e:*grcta m en & ip fip c-.'
cuniam co n trib u u n t, vt ad m ediocrem a liquam fum m am collig en d a m , ineegrisannis «pus fit. H in c plerum que noftri quod
in prouerbio d icitu r, poft fcftum veniunt,
v b i fcilicct iam pra:tctuoIauit O c c a fio ,
nec quidquam reliquit quam pu d orem , &
acerrimi doloris ex in felici cuentu fcnfum .
Q ijo d fi quando iidem O ceafio ni infiftant,
eam quc p r e m a n t, fit illud tanta cum fefti«atione , & p r scip ita n tia & im prudentia
om nibus in r e b u s , m axim e vero in conquirendis ap p a ra tib u s, nihil vt r e ftc a tq u e ex
ordine & difciplina, vtap ud hoftes noftros,
fiar.
E ft & aliud non leue ad res magnas gerendas T u rcis adium cntum , in crc d ib ilis fcilicct p rsfc flo ru m erga m iliti* ducena,
& m ilitum crga prsfedlos fiue C ap itan ees
obediencia , rcuercntia a tq u ca m o r, quo vno freti atque in c ita ti, m axim a qu»que
pericula fu beu n t, atque ctiam vltso prouoeant , & vincunt. A deo illis cordi cft prasftffo rn m iu fta tc ftc c xe q u i. N e q u e vnquam
a p u d T u r ca s c u e n it.q u o a p u d n o s n ih ilia in
cft vfitatiu s,ytfcilicctinilitiim fcd itioneaiM :
* impcrij
>
D iO c c d J ts n } :
f2 y i
Ahm»gmtin tm rA tio fono gran d i, f i forti,
tnamolB,fiordinAriame»ttpar tono male d d la mano, di maniera thefono pm atti per fofienere, f i dtfendere, chenonbper andaré ad attafarefcaramuzza,b darela caccia. Inofiri ca«
ualli dei Regno di Napolifono buoni,(fiforti con
qualche agili/dlaqualesonetenutaper celeritHperfetta.AXincontroHnimicthaicauaUid‘
Vngheriabuoniptrla guerra. Egli ha anchtd
dffofitionefuailcaHallo barbaro d'tfire mateleritd, il Vallaco,ilcauall« Tureo, f i il cauallo
di Morta, chefono tutti di grandifftmo trauaglio,(fi dilongalena,dimanteraiheCipuo coneludere eh'egli ha tuttele cofe neceffarie perla
guerramigUcrfpmbendffofte.fiordinate, f i
in maggiornumero, chenon habbiamo ■ '
th ’\e quello che gU da modo di effequirefubitamtnte,(fiauantaggiofemente di mano in mano
ogniforte d'occafioni thefiprefentano. Ci fono
im pcrij d a n d a w o r c , con atu s aliquis f u r t
im pcd itu s,au tv:d oriarum curfus inhibitus.
Aliud quoque apud T ureas rep etitu r, Bom
m in u s'confideratione d ig n u m . quod fcilicct
quum hom ines ipfi robufto funt c o rp o re , turn
etiam mira celeritate praediti. ficon tran oA ri;
exercitus vix monere le audent, nifi Germ anorum & H eluctioru m copijs quafi fu lcian tu r:
q u * quidcm gentes ad fubitanca & in qu ib u s
celeritate opus cft, inutiles fere funt; at in ac‘e
& ftataria pugiva inftar folid i & im m obilis funt
muri. Q u am autem ad res celeriter gerendas
parum apti fint G erm anices adBudam & a lib i
in feliciter g e ft* fatis docent.E quos etiam melioresnoftris T u re *h ab e n t.H ifp an im fe s qu idem leues funt & bene c o m p a d o c o rp o re , fedi
parum habent roboris. Germ anici grades funt
& fo rtes, fed m o lle s, & v t ^ u tim u m duriores,
vt difficulter m anuregipoifintjadfuftin endum
quam faciendum im petum aptiores N e a p o li­
1‘ altre att toni, chefono quafi innumerabili; ma tani noftri bo ni quidem funt & gen e ro fi,a giles
ctiam
, ita tamen v t ad pcrfcd am celeritatem
pero in nt netirbdue, otre, chefono quafiprodigiofi, tanto b mirabile il lorofucceffb. Amurato no n n ih il eis defit. T u r c * vero primum H u u garicos
habent equos, ad bellum inpiim is idoSecondo , hauendo. nmua dellagranleuatadi
genti', chefactua Laditla» Red' Vngheria co’ l ncosrdeinde Barbaros illo s,fu m m * cclcritatiis
qude egli haueafattepace f i che fi priparaua n e c n o n illo s e V a la c h ia ,& E piro , qui om nes,
per mouerfegli cotra tronadefiegU occupato nelle laborum funt to lerantiffim i, ¿c fa c ilima'nur e ­
guerre dtlla Caramania , ahbandonb jubito 1‘ guntur:.
E x q u ib u sco n clu d e re K c e t, T ureas orrni»;
iprefa,fipafibiniantadiligenza tuítol’ He-lefionto,che infette giotnifi ritrouo aVarna con qufbus a d celeriter aliquid exfequcndum opus *
ottantami'a foldati. Medefimamente Schiuder e ft,m u lto p ra fta n tio ra a e m e liu s d ifp o fita , ac'
Bajfa mandato da Biafette Secondo,per dinerti- m aiori ctiam num ero quam Chriftianos , ia
reL’ tmprefa di Venti iani contra Milano, camt- p ro irtu habere, ac proptcrea mirum non eflcno a cosi grandi gpornatt, che comparat con les qu od celeritate & occafío nib us vfi, res m agnas.
fue forcee nelle parte diTreufo prima the nonfi g e fle rin t, & ad tatam im pcriú fuum extulerint
faptffemouadtllapartitafua , ffi meno ddla m agnitudinem ; Etfi v e r o d i d * celeritatis in fiia'benuta in quelle parti. Parimente Stlim num erapaftim extant exempta; duo tamen hoC '
Primopafib contantaprontez%adaCefartafin lo c o , aut tria an notabo. A m urathes, b e llo in .
ntlpaefed'AleppotrauerfandoilmontoAman Caram ania occupatus quum accepiíTctLadistoni'efferti'o, (fiartiglieria, theilSoldamfelo k u m H u n g a ri* R cgeta, cum quopacem paul9idde$uUbracciaprimache hautffequafitem- lo a n te fecerat ,in g c n te s copias colligere , & :
fo diricomfcerfi, t emendólo tome ell' horaface» bcllum m oIiri;fubito m otis caftris, & celeriter r
piuteJlosuUfirada di andaré ad incontrart il tr a ie d a H o llc rp o n to , feptim is caftris fiUc 7 .
Perfiano,che nonper Auicinarfidlui, Queila. dierum fp ic io cum o d o g in ta millibus ad V ardifígenz.» particolan degli Ottomani non ha nam pcrucnit; Sim ilirct Serddr B'aíTa, á Baiafida effert fimplicemtnte notata neüi guerre di the x.ad diuertendos á M ediolani oppugnai
g n a tio s , tantis itineribus ad Tarui»
T ai
ttrra ferma,chenelleguerremaritimeino» nes ne V enetos milTus,
hanno fattomeno,tantefono ejfijlati vigilanti, fium peruenit',vtpcne famam a d u cn tu sfu ian f
ffi
effakamento dt Ua dignitd,
_ curiofiall'
,
o
. dei ne­ teucrterit. T a n ta veto, celeritate Sciim us I. a i
or0, f i deUofia,
m eloto,fideio
fiato grande ,cheanchehoggtdi G x fare aH a le p u m vfque exercitum cum mamantengono.Etperciohafonomirabtlmenttde-■ ch in is & o m n i in fttu m cnto , per T au ri iu g a
fir i, (fi confiderati nelí armate di more,io non duxit, vt Sultanum n ihil minus c o g itan te m , &
hb giu dicatefuori di toteare breuementei ordi-- quiduispotius quam tale quid fibi im ag in a a- ne cht offeruano ametttrltinfiemt.Primamtn- tem opprtllerit.;
tt effiributtaneri vaffelligroff, f i namUjgranN c c vero in bellis tantum q u * tarra g c r u a - .
ii,ftrcm hefono graui, 0" immobili,f t nonfono tur,tantam cclcrkatcm quantam d ixim us, O t<
por~
Yuu
3
I
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
^217
DiJJertáttó
.ponatidal^tnt», tn modo cht mptdtfcone, 0 tom anidaíPriocípcs adliil)éñt,fcd etiam In miT
fono pik rejio dt nocun ento, the a aiuto d cht li ritim is expeditionibus : in quibus quem o:diconduce iEjfthanntlt lotogalerefcielte , f i l i j nem obferuant.breuitcr in dicabo. A c primum Grandesn '
gatiottehenfroHtftedtfoldati, f i d’ ogn’ altra praegrandes illas naues fp crn u n t, vtpote quas uesinutile'!"
tofa.
----------;contrario
J ...:—
fonduiiamo
r.
‘vnags
nifi vcHto adiuueutur,
pondus im niobiics at, Noi tn
tnU iu a d in a u i,fi gallioni: ccmefonatttnento q u : inutiles reddit , vt potius facpc im pedi­
piuftcurodelleforzenofire, f i della majfa.dtl- mento fint quam adium ento. Bitcmibu» fiue
It r.oftrt prouiCtcni'.co¡a che f i apporta tanto dt- Galeris vtuntur leuibus adm odum : claiTem
fa u itio , 0 incommoditd/chtftnza/ar frutto vero vniucríam m ilite om nifquc genet s ?p.
pajfiamo quafi fempre la miglwre fiagione, f i
paratu quam optim e inftrui curant. E contr*
ioccafiene de gli affari d prepararle, ¿odefptt- nos magnum pratgrandium N auium & Galtarle, 0 ben ffeffo iifogna sfcrnire la ctwma Itonum , quas vocan t , numeri m , tanquam
dtll galere per tdutartd caminaro in ccnftrua virium noftiarum fundamentum & alylum equefii gran xafeUi. D i Id nafce vn altro in- d uc:re fclem us : quibus praeparandis, cxfpcconueniente ,e h e e, che hauendofondataqual- ¿lau d is, au conducendisfatpcm elior tempo­
ihtfperanzadi vittoria ne i nojlri naui q, f i
ris pars con fu m itu r, au trel.qu a claflis diftra•<taftUigrofit,netfent igmeabbandorandolitrcp- bitur. H inc a liu d ex iftitin co m m cd u m , illud
podeholi, 0 prtui di tuore per attaccareilni- nim irum ,quod quum maxim am vidloriat fpem
mko , il quale non pub effere iforPfato di com- in m aioiib us illis N auibuspofitam habemus,
iaitere ,/e non quando gltpiact, hauendo cam­ minores intcrim quafi anim o ab ie ¿lo ,b ofti ap ­
po perfuggiere, 0 affettare Í occafione, comiJ propinquare non a u d e n t, & Bihil aliud fere
uuennealla Preuefa,’ anno i f j y . 0 nel gior­ quam fugam meditantur. Intcrim vero hoftis
no della battaglia di U pante, the f u nelí
q m b u s p o te ft, infidiatur, n ccad pu gnam in ta
no I f 7 r. perche ali' hora le naui della lega re- Jate patenti a quurc eogi p o te ft, fcd cx occaf ii rono adietro con vn buon num ro di foldati, fionibus c.intum aflrlit: vt quidem A n no 1^37.
mefarono inutili in qutjla imprefa per non ef­ ad F reu eflam ,& A n n o 1371-ad Naupadlum a c ­
fet cifitiouat id tempo. Vanno feguente auen­ cidit, vbi m ule* fociorum naues cum m agno
ne il medefimo inconueniente ,aggiuntoui,ihe C l.ifia rio r. m numero nullam p u g n * partem
per la medefima ragunei armata della Lega cap ftcrc potuerunt,quod ncfcio quibus rebus
iella , fipetentenoncombattealtrmente, 0 im pedit*, clafli fenondu coniunxiiTcnt. Anno
ncn effegui alcun' altra (ofa d gna d' 9 « cosi fequentt idem ferc incom m odum noftrt s v al­
granpttparamento. Medehmamentenel tem­ de retardauit, & quom inus quidquam á tam
po , che te Galere dei Papa, 0 Fenetiani fi rtn- valida & inílru¿liflim a claflc cffcdlum fic, in
toKt-arono, 0 cheafpettauano Don Groucnni caufla fuit. Sin,iliter quum P on tifici* & Vcncíh'erarefiatodMefftna per caufa dellanouita t * triremes fc con iu n xiflen t, & loanncm A u ­
dellefioUtuatieni dtlla Fiandra , d ‘v fia deU' ar­ ftrium ,q u i ad Meflanam in Sicilia ob rumo­
mata Turchefcha commandata da Occhiait, rem de B elgicis lum ult bus adatum aliquencheprefentb ‘vna volta la battaglia, ma per i d iu iu b fticera t, cifpcdlarei t , in T u r c ic * c la f
^uantaggio dfl Avento , cheffingena le r ofirtj fis conf; c¿lu; O chia'is qui T u r c ic * claflt mra-.iifcnza altro aiuto, 0 1emendo la cartea da p e ia b at,fem cl quidcm proelij copiam noftris
i ‘vffelt tondi ,firetirb con ‘vna flr at agema ,i l fe c it: quum vero animaduerterct ventum n o ­
quale per tale nouitdritenne d Confieglio, 0 o- bis fecundum cfle , sc rotundarum N au um
pinione dei nofiri capi, 0 condutton drL' ar­ vim a c ieleritatcm lim e rc t, noftros miro q u e ­
mata : ‘veramente degno a’ effert m tato, c h z j dan ftrategem ateclu fit , t a l nempe. Mandae , the ‘videndo caminare lo sforzo de i noftri uer&t fuis vt n fingulis nauibus vas aliquod
‘ca'el'ieongiuníicon legallere,che ci erano dei p u lu ere jy io p ic iu m n promtu h a b e ren t, eiconfiderati, egli commando che per ciafcuna q u :d :t o fig n o ,ita vt 11; quid nocere polTct,
neUefuegaltrefcffe datofuo lod'én barde dipo- pu ljcrcm f bijc-rer.t. N oftris ergo triremi­
luere, 0 ‘bogmdo in dktio ( fenza pcrb mo ■ bus vna cu>”. Mauibus bono o id incad ip rum
fin- re fgr o dtfuggire il <orr.balte>e ,penhe tut- ten Icntihns , pror-as nc fu g * daret fignificatau aappareano le prore dtUe fue G.4ere ) f i tionem : la.ijam ditj o bu erw c;vbi vero inccnjubilo ih t i'fumo hthbe coperta l’ armata , 0 fopuluere fumus vniucriam cius chlTtm ope­
jiofiur^ imontin nte cen U‘vele haflarde d'a l
ruit , ft,atirn iubla.is o m ribus v c l s , N eapolim
tod baffofcn’ andb .t Napo/i di Romanía, fer- in Rom Ilia coi te. d c. Et hac quidem ratio­
za ihe fi hauejfe ardimeruo dt darglt la caccia. ne',illud cfF fcit, V! iam longius antequam n o O fre c' haMa guadagnato i’ auantaggio an­ ftii talc quid iu ,p ic;ieatu r , progrcflum aflcdando
qiii
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
De Occafione.
dando la nojit a a m a t a fhlo c o l tr in c h e tto ,0
thectera pericolo di sbandarJiignotand*H(uo
difeg n o.O tto g ío rn id o pó citiu ed efim o alB ra ctio di M a ina done f¡ fu t r o alcune hggiert /caratNUCcie,maCOSÍteftoche cihedeuam ouererenz a la jío r ta d e i v a fflllieg li cartcaua con tu tta
U fu a arm ata: tome anche quando noi traua
mo o l í ombra d t e fifi tiuraua-, di m a nurache
a líh o fa fijp e rim tn tb ch tle n a u tg ro fje non fer-
q u i n on poíTent, n ec c t l i n e s a b t claíTem fo l'
u crc au d e rcn r .q u id i ll e m o l i t c t u r , i r o ti. O -¿ l o d i c b u s , p olt q u u m in cu n d c m O t h i a l i i * '
ru rfu s in cid iflctr u s , & Icuia a b q u o t p r * lia fi*u e v c lita t o n .s confcruilTem us', O c h ia lis vb b
trire m e s n o ñ ra s N a ii b u s d eft cutas a n i m - d a d u c r t i t, in eg ra m claíTcm c o n ra n o s c d u M t}.
a t q u a m p n m u m claíTcm c u m eis c o n iu n d a m v i d i t , in p o rtu m red ije. E t t u m quidenr» f a t i t
u iro ñ o d ‘ a ltr o .ch e d ’ impedire dt henire aüe^
m ani. lo he fa tto mentsone d i quefio-incontr o
h o c e x p e rim e n to c o m p e rtu m fu it , p raegran.
des & la rd ig ra d a s N a u e s in claíT c aliq u a im p c-
ne i Commentari/ delle cofe m ta h d i di quefto
tempo C tritteriinlin pia L a tin a , f i « o hnpoco
piud lon g ochen en fa ccio q u i,p ercto cheio m iri-
di.Tiento m a g is elTe q u a m ad iun e n to . H u iu »
rci t g o q u i h u ic E x p e d itio n i i n te r f u i , i l L f t r i P
fim i D u cis M a im j c o m e s , in Ce m m c n ta rijs
trouat n e lí arm ata durante tu tto quefto hiagcio fotto la tendotta dt Monftgnort il D u ca d iM a i-
R c iu m m e m o ra b iliu m n o ftri t e m p o r i s , L a ri­
n a lin g u a c o n f c r ip t is , p ro lix io re m a liq u a n to
m e n tio n e m fc ci :a d q u a m L e f t o r c m
a t j.
re m i t to .
TRATTATO> N E L QVALE
SI O PPV G N A ET C O N F V T A
LA I G N O M I ­
N IO S A O P I N I O N E DI M A C H IA V E L L O , IL Q V A le non íi é vergognato di dire, eíTer lecito ad vno Prencipe mancar
di parola,&: romperé la fede,quando fe gli moftra occaÉone d ivn
bel gioco per beneficio del ílio Stato.Et fidimoftra che quel Prin­
cipe il quale fi metteíTc áíeguire vna tale opinione, non íblamence íi farebbe perpetuamente infam e,& abhom ineuole, ma ancora^
condureb'beadcíl:rem aroum aloStato,&:la
T R A C T A T V S , IN
QVO
T V R P IS E T
P E R N IT IO S A
Q V ffiD A M
M A G C H IA -
uelli confutatur opinio,quem affirmare nó puduit, Principi, vtilitatis iuae cauffa,licete promiiTa vel fidem datam fallere 6c reuoeare: fimulq; dem óíbratur eos
Principes qui coniiliis eiufmodi feduci fe patiuntur, aeternam fibi inurere igno^ ■
miniam ac dedecus,ac tandem in extremum praecipitari
exitmm.
L' Machiauello tra L‘ altre hirtu,con le quale
vuoie tendere [egnalato tl Precipe ch' egli ft e
imagínato;lauda grandem eme iin/ideita-tn
vn grande, dictndo che non ha dafar ¡lima
dtW cjferuatione de i fuoi trattatijb di qualchcj
p atto da lui ptopo/lo. Almeno quandofeglt moftrabel gioco, che pub a lí hcrMÍenX¿ftrupulodi
tonfthnzafo altrohonefto rijpetto velare lafua
fpde,fenza hergonatopete lo dretto, 0 vfu delle
genti, fiilgiuramento-,ctfa veramente indegna
£ hn cuore magnantn, o . f i che mat non dehbeefferincorrottatrale <tiioni, bportamenti d'
qpafrtacipt Chn/Uam , affin di non ccntammn
1
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
M
A c h ia u c llú s in te r a 'ia ' v i :t u t :s q u i b ; Machiauel-'
a
P rin cip e m o rn a tu m efle v u l t , v .h e - lue qualem
m e n tc r illi m , s t ipic a p i'e P a t,la u d a t
-
ifr'
:
p ru d e n tia m , v c l p o tiu s , fi v era reb u s frincipiai*
n o m in a d are v e lim u s, p erfid iam & f e r i u r i u t r ,/ f « ¿ « A
q u o P rin cep s p a é la o m r.ia & p ro m ifla a d fu a m
in tc rp e ta tu t v ti li t a te m ,m o n e n s , 'ic e rc e id e m
fine vllo fc n p u lo vel m o rfu con fcie n tia s a u t
Ik n efiatis rc ip e flu fi e g re g ia am p lifican d i a u t
c o n firm a n d i i m p e r j (cie e ffe ra t o c c a f i o , fia
d em d a ta m fallere , a c iu liu ran d um vi l a ­
re : q u a q u id cm e g o n ihil nur. d ica m P r n^ip e , fcd q u o u is c tia m h o m in e in d ig n iu s efle
i a d ic o i J
Sir-I
•i
DiJJemtiú
é>inare con m m hia eo iiiruttá , f i duhónefi»
Hrejlo dellefue virtuofeeperatieni. Che e,perche
iogiudico (quanto am e) quefiatnaffima cosi
trijla,(fi deteffabile, chefolamenuhjienfarlafi
deurebbtdmtmrerojfo-,nonchtfidelrbepropont
ini/crittoperpreccetto a iprencipi che non debb0ne-farprofefftone,chedigiufliüit,figeneroJita.Cib non-b buono, che ptr quelli, che (ono cosi
guajíi,(fi corrotti,che nonfi curano che la pojterita ligiudichi diconfcienzainfetta,
contatninata. PerdireSieritancnfipuo/asamentcj
negare, che il pía folidofondamento d’ ogniprincipatononfsalafama,(fibuonariputatiene,cosi'verfo ifuoi,tomevtrfo ifiraniiri.Qua’eriputationepub dunque hauere tl Principe tra ilfuo
popolo, o <virfoglialtri,fe ha not a d‘ infideli d,di
mancadoredifede, f i diabhomineuolefiergiurí,fen'Ja ojferuaíiene della parola. llMaechiaWf^/iir
írme/wc, che noafd ignorantementt. dice, cht
auienealcune<iclcemolto
dpropofito perilbenede gli affari del Prencipe,
ffi che íoceafione paffata non (i rituptra mai
piu Qual maggior pazziapoteua egli allegartd
fuaconfufione, che concludendo comtfa, cheil
Prencipe non ha dt hauerriguardeall’ obligatio»e deliafed e, feil bene dellefiatoJuoprefenta oc
cafionepervielarla^niunacerto.NefecondcDio,
ne fecondo la dffofitione de glt affari humani
farebbe necfffario che i Principifoffro tali. Perchelarebbela'veraflradaáinonvedermaitranoijchifuoco,(fi Jangue. 1 huoni ahhorifcono
qstefieopinioni.comegidfeceil Re Franeefcoprtmo,chefaceuaprofeifionedtfede, & di honore,
perchertbuttb 'in configliofimile,quandol ’ ImperatoreCarlo V.ptrilreílabilimtnto de gliaffarl di Fiandrapafib par la Francia,ffi venned
Parigi sula fede jua ytrauerfando tuttoilR e¡ n o , ffi laqualfede preferí quefiogeneroJoPren.
cipealmaggíor bene the hauefftro potuío auuenireallofiato fuo,quandohaucffevolutoritenere/'/«;/>er4ri3/í,0’ aflringerlodlafiiarelepiaz7(e,ffi %tatitenutidaluiinItalia,fopraiqualt
pretendeuaquefioFrencipehamrragiont.fi li
quali ha dipei conpocofru m d iba ttu ti'.fi come
fece aneo il Re Henrico Stcundo.perl’ ifteffaconfiderationefipotrebbe anee diré, the alcune'ioltefojfe bene faccheggiare le Chiefe.robbart gli
Altariopprimeregli innocenti, (fifauerire i ribaldi:Perche non cib vitio tanto abomineuole, o
mitfatto cosi bruteo, cheper 'in tempo mnponi
feco qualchejpecie,o colore di bene,^ infua fia¿om nongiouid,chilo tommette,quandobene
non foffequeflioned’ altro thtd’ hauereffcttuntela fua corrottavoluntd. Se quefio nonfofies,
taurefftmonoitantihomkidiarijfal'ari,facril^ i, figentim acchiatedftali obbrobriofeiniqtúta,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
iudico,adco Tt qui vcl cogitare tale quid aufit,
m erito cum puderc atquc erubefccrc oporteat:
tantum abefl: vthasc pr*ccpta Principum animis inftillanda atque in culcanda putem , vtpote quorum prótcipuum munus cft , iuftitia m incorrupte óm nibus adminiftrarc. E th u iufm odi quidem fuaforibus non facilc aurcs
p r* b c b u n t, nifi ij quorum anim us ita corruptusmaIitiaqueobca:cat;UScft, v tq u id d cip fis
pofteritas fenfura fit non m ultara laborent, lilud quidcm negari non poteft , firmiífin^^um Prlnñpatm
Principatus fundam entum eflfebonam ac h o ■
fundamen.
ncñam dc Principis alicuius v irtu tib .tam íub- tum quod.
ditorum quam exterorum opinionem ac iudicium ; vtfcilicetbcn c d e e o b o n i ómnes fentian t,& bencde coloqu antar. Iam quid de ülius
Principis reputatione au tfam ad iccm u s,qu i omnium fermonibus tanquam perfidus Scpetiutus differtur ? qucm omncs cxfccrantur atquc
ab om in an tur.?Ait M achiau ellus, fucum deteftabili fuo crrori quarrcns,id(fidem ncrope v io la r c ) nónunquam Principis rebus neceffariura
effe; quod occafio fe m c la m iffa , non facilercucrtatur. Au d io,M achiau elle:& dc O ccafion c
verum effe non negó. Sed an non pudet tc indc
con clu d ere, licere Principi vtilitatis fu * cauíTa
fidem datam violare ? Equidem o m n ia diuina
& humana iu rap cruettu nt, qui talia non d ico,
doccnt.fed etiam fe n tiu n t.H íc cnim ícntcn tia
filo c u m h a b e at, ferro & igne m o xo m n iav aftari, adeoqueccelum terrae m ifccrivid ebim u í.
A qua quidcm boni omnes femper abhorruerunttvt Francifcus ¡.Francorum Rcx quem quú
M achiau ellifim ilesaliqu ot C onfiliarij m onaiffcnt, vt C arolum V .Im perat.quipcrFranciam Fretntifiil
in Belgium iccr habebat, & Lutetiam ,fidem rc- Franmm
gis ícqüutus,venerat,detineret,exhorrui-toptir R(guUts,
mus Princeps idque confilium vehementer cft
dctcftatus : quamuis ea detentione Im peratorcm ad vtiliílim as fibico n d itio n csad ig cre,ad ­
eoquc quidqui-d in Italia Francifcus ad fc fuum que regnum pertinere contendebat, extorqueri ei potuiffct, E fto .v tile fit aliq u an d o fidem datam fallere, An propterca fallem us?
V id equ am tu d ifcip linam nob is afferas. Sic cnim liceb it quoque templa d iripcte,altaria cxp ilare,opprimere innoccntcs,fures,ficarios,ac
peífim orum hom inum fcntinam foucre. N e que enim v el horum vcl aliorum fcelcrum vllum eft quod non fpccicm aliquam habeat v tílitatis , quodque n o n p ro fit qu o da m m o do ci
qu i illu d c o m m ’u tit,fi nulla alia in r e , faltéin
explenda eius libidiracSc cupiditate. Q u id ? An
tu tantam hom icidarum , falfario rum , facrilcgorum , fu ru m ,& id gcnus hom inum mraltitudincm futuram pu,ta-s,fi fuis ipfi fceleribusníhfl
lucri
Kyin Frincipipnmjfam iidemfuttere liceat.
¡29
quita,fenoH nt riceuejjtroqualchttommodita lucri faceren t, aut non temporalem aliquam
temporale! Voglio anche aggiungere quefia, 0
inde perciperent vtilitatem ? Apage cum tu a o fefientarleariitamente, cheil guatdarela fede p in io n e , ó Principum pcftis. Equidem fic c típromeffa,0 ejfertin quefia ftimaappreffo tl mo- ftim o, Fidem fcruarc, proquc tali ab om oibu*
de,e (ofa dt Dio, f i chi fenza cbparationeb mol- haberi,diuinum quid eife,ac longe melius q u i
tomtgliore,ihehiolarla,fifeguitare hnadan- eandem datam fallere,ctia ficertilTima v tiliianofa opinione MacchiautUtfia. anche quando tis fpes affu lg eat, q u * oculos fa ci'c alicui petcifoJfefronta,fieuidentehtilifd, 0 tale,che^ ftrin g crcp o flk . A cp rim u m ij qu ifid cm ctiam
poteffeapportare colore ccn che contrapefare l’ oc- priuato datam violant, om nium Lfpicion cs &
cafioneper romperla. Oltre/heilhiolareinde- odiaincu rru nt,fic v tc tia m v ulgo cxiccratioai
gnamentelaftdeadhnparticolare veramtntee fin t, ipfique ijfdcm artibus ab alijs petantur,
vn entrare infoffietto,0 in horrore di ciafcuno, exiftunantibus nihil g ratiu sD co faccre fcp o ff i di ptu non ci fkrd alcuno cheferuendo rreUa fe quain fi per fidem cm fm odi hom inem illaq u e en t& falla n t.A liam q u oq u cp ccn a m fccu m
mtdefima maniera, r.onjiimi difarefacrificio ¡
Bío'.Ma tutti Prencipi che unir anno qutjlep&r- ip fa apportat perfidia: iilam fc ilicc t, quod tum
utrfefiradi,cadono in vn’ altra maggiorptnite- etiam quando v eru rn d ic k .re m q u e len o agit
Xfa,cioe che quando diranno alcuna heritd, al­ perfidcishom o, neminem inucnic qui credere
cuno non gli crederd ,n'efiJtderd gid mai di loro, ipfi aut fidere velit. Q u am vero iriftesfolcaat
lo accompagne ei qutfie propoftto d’ infiniti e f effe,hanc M a'ch iau elli d offrinam am pleQ enfempij , ma folo m’ arrefierbá qutllo dei Duca tium exitus , infinitis exem plis dcm onflrare
Valentino, allegato dal Ma'chiaueUo per Capi­ poffem. Vnum h o c lo co tantum afferam ,Bor^ hauer riguardo
^
tano perf etto, il quale fen^a
alia g i* fc ilic e t, fanvofi illius V alentini D u c is, in
ragione,né equita, fenza rijpetto di giuramen- qu o M acchiauellus om ncs Principe vel Capi lentiaDuK,
to,b rtuermza di Riligione,ned U’ honore, c h ij raneo dignas virtutes fa iffe , dicit Is ig iiu r,q u ú
traglihuomtnift d M e conferuare cosi netto, f i
ab ie d o om ni religion is, ho n cfta tis, tidci & * fenzamacchia heruua, s aiiandenaua nondi- quitatis rcfp c a u ,to tu m fc libidinibus dediffet,
meno, quafi orAnanameate ad cgni difiealtd, ac pe iu rio ,p erfidia, prod tionibu s alijiq; fccrornp-rmnto tjjfede, f i tuete le/orte dipratti- Icribusdiuina hum anaque iura pol uiffet, irn­
e
l
a
p
e
r
i
u
m
quidem quam diu pater ipfius Alexanuffers qualche ombra di pre/entehtilitd. Ejfo, d erV I. Papa v ixit, Pon tificali magis partis auhtuendo Papa AleJJando Sefio porre akunifuoi a o iita te quam felici pcflim arum ipfius a¿Uoitffegni inanzi, fofienutipiu tofto dalla Pontefi- num fucceffu tutatus c ft.Q u o m ortuo.fuo qu iealeauttokfa cht dafeiuefucctpjo dellejuetri- dem ipfe malo ftatim expertus c ffq u a m parum
fiebperuerfe operationi. Doppo lam onea nihcj firma illa fint regna q u * fraudibus & perfidia
dei Papa fi connebbefuirito,quanto poco durabi- nituntur. M o m ento enim tem poris afuis deli fono i Siatiappoggiati,0 fondati suit fraudi, fcrtus,am icis iuxta & inim icis e iofus, é tam al­
0 inganni perche fubito Ji hiddt abbandonato to dignitatis culm ine ad im a d ctru fus, vicam
da i fu o i, f i ptrfeguitato da amici, f i nemici,di tandem in fumma mifcria fin iu it, ncc quidqua
mam tra cht per tjprimereben chiararnente eio pofteris reliq u it p r* tcr infelicem ícclcrú fuoch' eglidiuennedopo
^
^ hauer malignamente eJfe- rum m em oriam.Sed d icctm ih i aliq u is,T u reas
g u ite ,0 tramate imprefe cosi alte,fit in fomma his artibus frequenter crga vicinos prafertitn,
(tome fidict)vn zeronetl’ Arithmetica, fiqu a - vfos cffe,magnacunn ipforum v tilita tej c om m
ltfenon.fojfemaifiatoineuidenzadelticofij, tam en im perium firmum e ffc & fta b ilc . Illud
nonlafciandochelatraccia,01’ infeluememo- qu dem dc T u rcisn on nego : fcd diu erfaeft raria delle fue triflttie,chereferoUhita, f i i l nome tio . Q u id quodetiam qui inter T uricos Im pc Turckefuo infame aliapofierita. Alcuno mi dird.cht i ratorcs his artibus pr*cellucru nt in magnis f? rum ImpeTur.hi hanno tmit ato quefii mali artificii, f i f i pe verfati funt periculis?Am urateslI.M ahum e- ratorum fifono feruiti d’ ogniforte d' aflutie, inganni, f i te sil. Baiazethus II. ScIimusII. fingulaics fuc- des f i fertnalafedeherfo i lorohicini, f i tht nondimtno runtfim ulandi & d iffim u land i,ad eoqu c omnis fidia.
cib efiato loro di giouamento, 0 htiliid. Cibe fraudis & a ftu ti* artifices : at fi rem rcéla ratiovero,ma pero It caufe fono differenti , 0 in oltre nc putare v elim us, fatendum c r it, quod fua ifiheded baflanza, cheipiuperfidi tra loro, non pfis aftutia & fraus nonnunquam bene ceffcrir,
fono fiati quelli chefurono piu afficurati neifuc- ig n a u ia& difcordia C hriftianorum faftu m cfteffo de i loro inganni. Amurat Secundo, Maho- fe,ncc eam profperitatem pcriurio (qu od Deus
met Secundo,Baraz-et Secando, Selim Secando, & hom ines femper o derun t) fcd iuftc Dei pechebbero il hamo dei pii*afiuti , 0 cautehfi catanoftraficp u nirevo Ientis,in dign 5tiom adPreaX xx
fcri-
^1
fi
•h
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
DiJferUtio an Vrmipifirómipm^SemfalterelUeai.
Prin cipidtUalorepregeme. M icbifogn atonftf-
fare,chefe quefio portamento tmquoe loro fu tcedutobeneper<0ntimpo theejlatopiu toftoptr
Ufieddezza, 0 difordi* de i Chrifiiani d riftntirfent,fi d reprimere le ingiurie loro, f i non
perchebi/ognipercio credere the fta benfauo effertpergiuro, 0 disleale. Am mat Secando, lo
prouo confuo danno, f i in effetto hautndo riteliutavnarottadaLadulao Redi Polonia,fubitotrattbfecoaccordo,0<ioltele/orzefuec0ntra
ilC*ramano,douementrech'eraimpedito.Ladulaothepenfaea [cosiperfuaduto , 0 auitato
da Papa Eugenio) the nonfartbbe mal fatto,
mancare difede d v » Barbaro di natura injolente,fitanto nemicodelnomeChrifiiano,patendogliognirettura dipace , 0 ditrattatofeco
‘vna‘v:r*offeruationediejft,firifoluettedifargli guerra a li improuifo, la qualt riufci cost peficolofatcbeAmuratoh'vidiedterminedtpretipitare d a W a lt * ,0 gloriofafortuna, in<vna
Iaffa,0iniferabile,fitale the i fuoi affari nen
riceututro maitol danno,0 fcoff»,f e i ejercito
Chrifiiano, cheftguHauala vittoria nonfifofft,come ho detto,pop in dtfirdine,per il qu a ltj
la gloria, 0 iltrinfoR volto dalla banda dell'
«»Jfde/ekCT//ír^«,ó*fo»/»/»a«íd«iC¿'y<j?M»f.
Stlim Secendo , per hauer a lí tmprtuifo fatto
guerra dFenetiani in pregiudicie della/ede giurrata J i tiro le fe r ^ della Legati* le t r a c c ia ,f i
f e ne fa rebiirip en d ito troppo tardife , D h p e r i
fe ce a ti nofiri non hauejfe m modo turatigU otti
d i nofiri Prencipi Ch riflia ni,che nonpotero v e­
d e n , neferu irfi della porta che da fu a D iu in a
M a ie jld tra loro fia ta aperta a d <vna imprefa
1
fcribendam cfle. Am urathcsquidi
II fidcr.
nc an perfidia vtilior fit,tam in te quam in alijs
expenuseft. Q u u m cnim Ladislaum P o lo n ia
Rcgem iniufto bello lacciTiuiflet m agna ab co
clade affcilu s pacem fecit,virefquc fiias con tra
Cararr.aniae regulum conuertit. Interca Ladislaus,á papa E ugenio pcrfuafus barbaro & infolentifliino Chriftiani nom inis hofti fidem non
itarollicitercru andam ,bellu m con tra Amurathcm rcnou auit,co quidcm rcrum ftatu , v t A m urathesiam iam ab ahiflim o dignitatis gra*
du ad infima fortun e ludibria rcfcruatus v id e retur. Sed quid fit.?G*diiur Chriftianorum cxe rcitu s.in p ra lio cadit Vladislaus alijqucpcrfid aeau ilo resacfu aro rcstvtD cu sip icq u a m difpliccat fibi om nis perfidia indicare voluifle vidcatur. Selimus II. quum prastcr fidem datam
bellum Venetis intuliflct ; illi dc qua fupra,
C h iiftian o ru m Principum C ofcd cration icau iam dedit corum quc arma in fe concitauit: cuius p ro fc fto perfidiae non dubito quin graucs
poenas daturus fuerit, nifi Deus peccatis noftris
o ffcn fu s. C h n ftian oru m Pr neipum anim os ita obcaccafTct, vt occafionem m u lto mai® quid
tcntandi quam illa ad N au p aftu m v i¿ lo ría c ffcftu m fuerat, aut non v id e r in t, aur inuidia
quadam & aemulatione neglexerint, S o liaia----- —
i—;-----rfcriptorcs
..:---------;intcr o m n esO
^ thi o nus,
cui;~pleriquc
m a o ic* fa m iliz Imperatores fapiehti* ac pru«
d en ti* palmam tribuunt(fim odo illa fapicntia
in eo cife poteft, cuius animus vera Chtiftianae
fidei lu ccco llu ftratus non eft) quum dcdu fla
An no M DXXX T I I . ad Hydruntum clafle, in tclIcxiiTct Mcrcurinum C atinatium vna cnm
C aftti ciu ib u s, praetcrfidem datam captiuos a
1f
mA
tol m,. I .. I _
^ /T?^ ^ J J ^ . 1___
fuis detineri, ftatim folai cos iuifit. addito hoc
e lo g io .- N o n ciTei illum verum m odum exteras,
gentes am ore & bencuolentia fibi adiungcndi,.
fi quis fidem datam fallere au tp to milTa.rcuocare v e .
Iit.
m o lto p ik a lta , th e n e n fu quella della perdita
T
C
y*M ^che fi*/lim>
*#Jt Do
MA
A u>
dAli Lepanto.
Sdim
ano
ato
P r» en
cip
pii* fa u io tr a tu tti g li Ottomani{fepero pruden­
z a alcuna pub rifflsndert fu o r i dei ‘verolufiro
della f ed e, f i credenza C hrifiia n a ) hauendo
oatofo quando fe to difcendtre la fua armata
Serfo O t t r a n t e i anno d tl 13 3 7 . che Mtreurino
do G * t in a r i,fi i cittadini di C a p o , erano f l a t i
jfa t t i prigioni a ll c reftitntiont, cht fecero della p ia z z a conti lefedepromeJagli, commando incontinente
-------------
^-
shtfojftrorilaffati,dicendo,che non ttanoimodi the bifognauapratiicariptrgu»dagnareilcuoro,il ■
mancarepirffdiefamtnn dellaparola/ u a , quando <vna molta efiatapromtffd.
MSGOR.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
DISCORSO S O PR A L E COSE
DEL TVRCO:
NEL QVALE
PRIMIE-
R A M E N T E SI M O S T R A E S S E R V A N A L A DIFádenzach efih ájch eáC h riftian iíiaim poísibile vinccrlo co n ferza aperta. P oi ii narranole caufe,per le quali ordinariamente ^
trouano di poca efficacia le leghe tra Chtiftiani
fin otan oidiffetti delle leghe dei 1537. &
vltimam ente ii iniegnail
modo di fare vna legha fenza d iftetti, &: bafteuo le ad cipugnarc
qucftogran Tiranno»
DE REBVS T V R C IC IS
QJVK P R I M V M
D IS SE RT A T IO ; IN
D E M O N S T R A T V R
VANAM
ESSE I LLAM
diifidentiam, q u* nonnullomin animos occupauit, Tureas á Chiiftianis a.pertis viribus debellari aut vinci non polTe. Deinde caufae explicantur ob qua®
pleraq; Chriftianorum Principum contra Tureas Federa parum ha<5tenus fructuofa ¿¿efficacia fuerint, ipeciatim vero quid in illis q u * Annis 1538 .& if/**
inita funt, peccatum fuerit.Modus deniq-, indicatur, quo pcrfe<ftum & ad Turciciimperij expugnationem fufficicns Fedus inter ChriftianosPrincipes confieri poifit,
'Y 'X Enchtjtabpimoñequsfigenereile ,cheil
V - L Ture, no pojfacenforz* aperta ttceutre
J L z danno,ne ruina d'impo, taja, per caufa
dellagranpotenza fua: nondimeneuon
iifognametttreiiincerlotraU tofe tmpoffibiii,
nt'heiChrifiianiperdanotuore.bfferdzadifar
itneilloroaffati d preg udi io fuo, A nziin tetrario per le ragioni cht qui /»ijplicherano, debherofferar. cheegf.poffa /fferefaciImSte <itnto,
fifuperat^-iComefannochiaramenteconoJcere
diuerfeefferienze Baiazettoprimo affrontando
topetentiffimo tfftrcito il TdburlanoRe diTartariappnffoilMoteJieil4,furotto toto tale oeciJiene, dellafuagente. EtegUmeriprigiont nellt
manidel Tartaroilquale/iftruiuadi lui^/cakeUo nel motaredcauallo.Carabero Baffad’ A morato Secondo, fudiifatto da LadulaoRedi
Tolenia nell*'valle dei Monte Hemuccoftui era
Sretuto con intentione d' hauerea <vendicare ta
perdita,fi'vtrgognachehauiariceuutailBaffd
■' Nat
— olia
' per U
' mani di Giouani Huniade,
della
tho netlamedtpma moffa hauea contra di luirituperata vna,parte Aelia Seruia , ffi tutta la
Moldauia\ma iniuego difar quefio eglificffo reflo prigione diquefio R e , (fi ilfuo efferato quafi
tutto tagUatodpezzi. BaiaXctto Stiondofpedi
Calibero, f i Quirfeogle fuo genero perpaffarein Apa contra Caithto itldano d‘ Egitto con
vn groffo effrcito ptr 'vendiearfi dell' aceogUenzt
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
T í í m ultom tn aaim os ea o ccu p a o ito l - H pinio , Turearum im perium tantis opib ,
a iubnuum ,a Cbriftianis non dico cucrti,
fcd im p c llia u tc ó c u ü id eft,graui aliqu o
dam no affici non poiTe: eos tñ ego non m odo
vchem cntererrarcjfedct C h riftian » Reip n o a
parú obefle.non ratiouib tantum ,fed exemplis
ct atq; ipfa experientia dcm onftrabo. Ac pn m ú
T urcarú vires:qüanta:camq; e? iint,no eflc ia*
fupcrabilcs,mirabilis potius q m iferabilisBaiazcthi l.cafus docuit:qui á T am crlan c T artaro ruim peratorc.ad intcrnccioneipfius delero exercitu,captu s,& p erlu dibriú diucircum ducSus
atqj ctiam afcendentis in equu Tam erlanis pcdib.fcabelli loco fuppofltus,ia triftiffima fcrui*
tute vitafiniuit. Sim iliftragc C aram bcirus ab
A m urachcII.ad bellú contra H ú n garo & P o lonos getcndú miflu s, in valle m otis Hasmi ab
VladislaoPoloni*R cgeafFc<ftas fu it Q uum n.
iádi¿):usCarábeirus m agais c ú copijs veniiTet
v t clade q N a to li* P r * fc s a Io a n n e H u n n ia d c ,
qu i magna ei Serui* partem , & vniuerfam fcrc
M oldauia n eripuerat, vTcifccrctur, noftrifquc
rependeret: tantum abeft v tq u o d inftituerat
pcifecerit,vc ctiam am iflls omnibus c o p ijs , in
noftrorum venerit potcilatem . Eodem m odo
Turearum exercitus qucm Baiazctus II. C alibcro & Q u c ife o lo d u d o iib u s córra C aitbcu m
.ffigyptiSultanum ralferat, quod is Zizim utn
X xx
f.a.
1
jfz
K
'
DiffertAtii
glUnzefatte da quefio Soldano d Z izm o fu » fratrem B aiazethim ilite ScpscuniamuIlTet,no
f ratello,al quale hauea datofoccerfo dtgenti.fi pro culab Adena C ilic i* vrbc tan taclad caffeAt denari contra di lui. ll fuo effercitof u me- ftus fuit quantam ad eum vfq; diem T u r e * vix
defimamente disfatte appreffo d‘ Adtna Citta icnlcrant: quum cx centum bellatorum rnitlib.
dt]Cilicia, doueil Tureo riceuette h maggio- qu i proelio in terfuerant. vix triginta m illia ete , 0 piUnotabilerotta che mai haueffe proua- uaferint.quam vis Sultani exercitus vix fextam
ta: perche di centomila che f i prefimarono al- T u tcic i partem «d*quaret. Sed num eri defcla battaglia non e reJTo anche il terzochenon ftu m d u oru m ltalo ru m co n filiam & M a m e lu /*/era¿/M««/'f:(^,í, Ó*«í»«</ÍOTí«a5«e¿Zif¿e_> chorum induftria facile fuppleuit q u in d o q u ifecero quefia btlla effecutione non\trano apptna dem T u r c * im prouifo oEgyptiorum aflu ltu ,
9*i» contraf e i , ma L‘ aiute ddconfegli» dt d u zj quum nihil minus exfpedarent, oppreili, fu g *
Jtalieni, f i d e i Mamaluchi fitui-ono cofi be- circum fpiciend* tempus habuerunt,in qua tane d gli affari dtCaiihenach'egli feppe carteare men ipfa quam plurimi qu o qu cperieru nr.A V i.
cn n *ob fid io n c Solim anusdifceflit am iilisfciT u rchi, quando meno fene guardauano, 0
h credeano. SoUmanofi retero, dall’ affedio di xagintahom inu m m illib u s, qu i in vig in ti afVienna con perdita di ¡effantamila huomini, fultibus quibus vrbem inuaferat,occifi funt. E t
ehefurono vccifi in venti affalti generali ch’ egli licet is fequenti anno maiorem fcrc inftruxctit
diedtalU Cittd. L ’ anno feguenie egli rimef- exercitum ( v pote in quo ducenta bellatotum
fe impitdi ilfuo effercito , 0 s ’ ineam: nb con du- m illia fuiife memo^rantur) c o c S filio vtvn iiicreentomila huomini con intentione dihendica- fam H u n g ariam .& B o h cm iam qu o q;d ep op u ­
re crudelmente i ingutia, c’ hauea riceuuta per laretur , atq; ita acceptam oíFcníám quam cruil faccheggiamento della B.emia , f i Vnght- delilTimc vindicaret: tamen vbi primum de Caria : ma 1’ Imperatore Cado Quinta andb ad. roli V .contra fe expeditione accepit,tanta cum
encontrarlo conforze tali ,c h el’ altro fe ne fug- feftinatione retroceifit v t im pedim enta auc«
gi in tanta fretta , the quafi non hebbe tem­ hcndi v ix tempus iumfcrit. Q u id vero dcnaua*
po difaluare le fiet bagaglie. Don Gio. d’ A u - libus Turcarum copijs fcnticndum fit, infignis miti,
flria figliuolo naturale dell' Imperatore Car­ illa & * t e r a a m em oria digna ad N aupaétum
io €¡HÍnto L’ anno 1 3 7 1 . guadaggo medefi» Chriftianor 5 ,IohanncAuftrio C a ro li V .no tho ,
mámente d Lepante quella cosifamofa vttto- Sebaftiano V en erio , M arco A n ton io C o lu m ,
ria contra í armata di mate di Selim Secan­ n a , alijfque d udloribus, vid o ria d eclarat,qu *
do, Cib li ha dipoifatto camtnare ( come (i T urearum ferociam ita com p reflit.v tiam vin­
due ) ton la brigtia in mano, 0 riconofcere ci, vtcum P octa loquar,dociles, Chriflianorum
c’ haueanemalfundato ilgiudicio ch’ effifacea- vires tam terra quam mari m ulto m agis quam
no dell* potenza de i Chnfltani si per mare, eo- antea extim efcaut. Scanderb :gi facinora om itmeperterra. loUfcio anco da banda leprodtz- to ; quibus illc Epirum fiucA lb aniam p atiiam
ztdiScanderbechtontrai T urchi, 0 quan- fu am & aiiitu m im periu m é triftiflim aT u r c a .
U voltt egli hdrotto i Capitani di Amurato Se- rum feruitute vindieauit, tottan tirqu cin clitu s
cerndo , 0 con qual halore egli ricuperb i A l- v id o r ijs , vt verus H ercules merito vid eii pofhania fuo paefe naturale , f i dei quale i fuoi fit.N ih ilh icq u o q ; dicam delohanncH unnii-j^jj^iBueii
fredeciffori , f i lui erano flati ffogliati da dc & M atthia C o r a in o , qui exiguis cop ijs ia- Mutihitu
quefto Tiranne. Cosi non voglio io ritornare gentes Turearum exercitus fugarunt ac diffipiu in giuoco Giouanni Huniade, m Matteo parunt. Sed & Lufitani non ita m agnis viribus
Comino, che tutti con benpicciolo numtro d' Turearum im petus per M are Rubrum in Indiá
hjtomini fermarono , f i ruppero gli efferciti penetrare conantium rcpreíTeruntjVt tale quid
T unhefcii. ne anco i Portoghifi , ancora che amplius tencatc nec velint nec polTint. Nuper
piu helte habbino attaccati i Turchi dalla qu oq;T attari(fi vera fama eftJTauricam Chcrianda dei tnoje roffo , f i impeditogli il paffo íonc.t\xTsx,Perocopfcam hodie did am , T urcis crilouandogU ilmodo , fi- ardire d’ hfcirepiu pu ciu n t.Q uiT u rearu m h iftorias fiue res gcfta*
fuon della bocca.di tffo mare. Et i Tartari cariofius perfcrutati fu n t, aiunt é triginta fex
medefimamente the non e molto gli hanne le- prcelijs q u * ducentorum & o d o g in ta annotfi
uata la Taurica Cherfonefe ( che hoggidi f i ipacio T u r c * cum diuerfis gentibus cem m ifcthtama Perocopska } fe gli auifi che hsvgo- ru n t, d uodcuiginti tantum profpcra ipfiseucno da quelle.handefono h en . ^ e l l i che fono n iflc,ia reliquis om nibus cos fuiflcinfeiiores.
fiatt curiofi nelt inueftigattone dell Hiftoritj E x quibus fane manifcftum cft Turearum vises
Turthefchehanno notato cheneUoffatto didu- m inim e eife, prout d icu ntu r, in u in cib ilcs, fcd
(eat. ottant’ anni hanno esa ihUini loro hauu- * q u a fe r c lan c c ia tc r vid o ria m & clad cfcm p e r
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
A n T A f f e r t i s v t r i h m a c h r iJ lta K Ú v in c ip e f fiin t.
tUttntafei hatt/ighe,dt‘ qualt felamenttn ha~
gnadaga-tt diciott} , 0 perdutu il rejic.
^tfto:ono tu tttftg ni,fifuccq ffl,fip triq u a■
' oncUderefche
■ ■ ■ nen fono inutmibili, f r-i
Itfipub,
che la loro fortuna eflata hHaneiata tra ilguadagne, 0 la perdita: dt manter.i che e da cre­
dere, the fe Dio p eri offeffe noJlrtKOH attaccaua il torfo delle forze de i Prencipi Chnfttani
altroue, che contra tl Tureo, che per vna volta
ch’ eflato battuto,farebbeftato due,0 trt. Ptr
tutti li precedenti difcorfi noipotiamo raccoglieteuhequffiofuperbo nemico non ha alcrimente la tefla cost groffa, che non non / o gli pojfa
rómpete, o benforte danmggiare. Et ancora
che i Pren.ipt Chrifiiani nen habhino d’ attaccarlo feparatamente poffom n contrario facilmentef arlo,regolandofi ad' nione,, ficoncor_
dia,talechenonfia ihe‘vna communefortuna.
Cie conceduto {comi m’ ajficuro che ¡ara bijognera dichiarare, 0 jfecificare, come potranno
profeguire la/ua rouina.
^
^
Molti njpetti,
caufe, 0 confidetationi cifono , ehe feglioao rendere le Lcghtdei PrencipiChriftianitotalmcntedifettoftj, cofa chee
ancopercheioftimontcfffartodidarm qualche
thiarez^pariicolare. Eeofaadm Jfachetuttele attioH! dei Prenciptftmouono for dus caufiprmctpali,cidel'honorem, (ft í v t ile,chela
eonfideratione deWhonorefilafcia ilp.udellt.)
vohefcorrerefottopretefto dtlbene det loroaffa r i, edunqueciappigUeremofiloali^itile,che
noipojftamo nominare intercjfe. Hora quefio
intereffe, alquale [cotnef i dice] ciafcuno <iolentieri$’ attaccx, non puo tjfirefim ik, nt ‘vguale
ira i Prencipi Chrifiiani checoncordementeabbracctanolaguerracontrailTurco, ptrche diucrfamtnte confinano l Vno,01 altro con quefto commune nimico: quefta diuerjita dittide la
rifolutione, f i l' intereffe, f i ancora chectofia
9« inconueniente, che nel cafo di che e quefltone.non edajprezza'e, nondimeno non é dila
(he dipende la principale difficuh ,a n zjiprin tipalmente confif
'0'danza dei
trattatodellalega,0quefiatonc0rdanzaedif.
ficile a componere ptr le ragtontfeguenti. Tatti quifti Prencipi non fono‘i icm i dei Tureo in
pariVgualita:gli‘imfonopiiípoíenti degUal
tri \ queftadiffirenza di poten'^ apporta commodita a gli ‘vni di difenderfi, b d’ ofenderlo
(onle loroproprieforze, gli altri fono deboli, 0
confeguentemente eftoftialf incurfioni, 0 rapinedelTurco. Queftae‘vno majfima infallibile, chequamopwi Prencipifonolongidalpericolotanto mevo fonoprontidmeuerfi, b preporarfi alia guerra, riea contribuiré all» ftefa,
\ 4imodtperímpte/a,cenardore,fieffettiono,com»
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
5; }"
fuifle appenfas: adee vt C ferio vites fuas C hri- ■
ftiani Principes contra iilosconu crrerint, magna vi£lori* fpesoftendatur. & vna fa cilc plujes par-tura fit. Quam uis autcm Turearum
poten tia,vt diximus iniupcrabilis non fit : fa­
tendum tamen eft fíngulorú Principum Chrrftianotum vircs feparatim parum contra eam
poflTe. Q u is igitur cius debellandae ac frangen­
da: m od. s ? Equidem non ai us nifi vt vel om n rs, & ce te przcip u i Chriiriani Reges &
Prine pes com m une con ra hereditarium hoilem fcdus percuciaut, & com m u nem , coniu n d is vitibus fortunarri experiantur. Q u o d
quibus rationibus quam com m odiflim e fieri
p o ifit, b rcu ite rin d ica b o , vbi piius caulas cxplicaucro.ob quas Federa haftenus in te C hriftia n o s c o n tra T u rc a s in ita , non talem qualis
fpC! a b itu r , fortira fint eucntum.
M u lt; quidcm hadenus in Chriflianorum ^ u tin fed ePrincipum C onfedcrationibus v e lfe c u s fa d a , dettb. Chri-^
v clin co n fu lte decreta, vel perperam fuifle ob- ffiaxorumco
feruata dubium non eft. Id fi cui durius aliquanto d id u ac minus probabile vidcatur,a- peccata.
g eom nesres diligcnterm ecu m expend at.C cr
tum cft atq jin du bitatu m , om nibus fc ;c P iin cipum a d io n ib u s duos efle fines propofitos,
honeftatem atque v tiliiatem N e q u e illud hu*
manarum rerum peritus n egau crit, m aiorem
fzp e á plerifq^uc vtilitatis quam honcflatis habcri rationem. P orro quum illaad quam o m nes hom inum ad io n e s collineare dixim us,
vtilitas ab o m nib u sq u i in T u rcici bclli cogirationem in cu m b u n t, p a r a u tz q u a lis fperari
nequeat,quum vnus propius alter longius, ?t á
metu & p e ,ic u 'o , ita á fpe qu o qu ecm q lum enti ab fit: fitq u o q u c vt alij aliis confiliis vt®»tu r ,& h i c illu m , alius alium rei gerend a m o ­
dum proponat. Q u am q uam vero non Icuia ^
hinc oriantur in co m m o d a: illud tam cn longe
m aius cft,ac nefcio an longe m axim um , quod
in Federis fanciendis legibus inter omnes vix
vl'us repetitur confenfus vel concordia. H u ius vero diflenfionis cau fla pracipuc iu nt. P tim o quod Principum T u rc ico im perio finitim orum non eadem cft aut s q u a lis p otétia, fcd
vnus qu id .m viribus prapolleat , altet vero
m u lto fit in feiior. Ex hac virium diuerfitatc Cur Primiillu d e xifiit,v taIte raItcro p lu re sh ab ea t& m e-pes nonnulli
liorcs propriis viribus vcl defendendi .% i, vel agretontru
hoftis oppugnandi fa cu ltates: quG im bccillio- Turea* arresTurcaruir. iniuriis,excurfionibus & rapinis
capiant,
vnd iqu aq u efintexpofiti. lam illud certo ccr- tius e ft,c c s q u ilo n g iu s a periculo a b iu n t, d if.
ficilius qu oqu e ad bellum tam fufcipicndum
quam ge cn d u m , aut vllam co nom ine pecuniam conferendam induci: qui fi periculo proX xx. j
pio-
D iJ fe r tA Ü ú
*1
,we u k .e o m e fa r th h M fe J tiid tJ fe r t ets\ vicim
,4elm de ch e il pericote fo ffttu id tn tt, D i p i k i l
PrtHcipe ( che nea tono;ctgrande'ittle, o intere ffe d v n a ta leim p r e/ a )la d e fid * r » ,& fe n e cu -
p io rcs ciTeQt,Hoa m o d o lidfi o p ib u s,fed ne v P
tac q u o q u e ipfi p a tfu rie ra n t , vt illu d q u am
p rim u m & q u a m p ro cu l á fc d e p e lleren t. P r a te rca illi P rin cip e s q u ie iu fm o d i E x p e d itio n is
, r* moteo m eno, che non f a quello,che la m u ffi.tdrflringe atenerfiprouto, fid t e m e r e sfo r zo
j l i quedo T :r .n n o . In o ltr e ft i Prencipi chiam atiaque/la lega, ffi'vniontconofcono che non
pojfono rapportore gran fruteo, n e s com moditd
v tilita ic s a u t n o n in telli g u n t, a u t n o n fp eran t,
e x ig u a m ad m o d u m vcl poti® n u lla m cius p ro m oucndae cu ra m g e r u n t : e c o n tr a vero q u os
p ro p in q u i T y ra n n i m e tu s p re m it , o m n ib u s
c o g ita tio n ib u s & virib u s c o in c u m b u n t , vt
perlojiatoloro, nenbifognagidaffeeta> ealího
,ra ch ’ e n tr intlla lega, theciappOTtinoianim of it d ,licuóte, ( f i lad ffofitionej' offettione, ne
ta m fuis qu am a lio ru m virib u s q u am d ilig cn tiilim c fc m u n ia n t & d e fe n d a n t, l i d en iq u e
P rin cip u m aliq u is ad c o m m u n e Fed u s v o c a tu s , illud fuis rebus paru tn vtilitatis alla tu -
ladiligenz>a,dichthaurebbeno bifogno gUaffari. Ecco adunque come Í inegualita dtU’ inttrejfertndtilprincipiodifficile,ilprogrejfo, f i
U continouaeiont incerti per le diuerfe mutajioni, (fi 'oarittd, che cia/tu» Prencipe confedt.rato ci apporterd fecondo lapaffione, b affettionefut, da che ne feguita mdubttamente impofbtlríd bengf xndt a fabricare quefia lega, (fi ^
nione coa fondamtnti cosi fulubri, che tlprinciptf pa buono. ilmczo , f i il fint mcgiiori ,in
■
eanto ihel’ efficaci* ¡enz-aí vnient ira ptu agenti rcfia femprt, come nuUa, (fi inualtda. Noi
Jiamo adunque ben longi dal neflro conto .fies
noi»’ appprtiamo qualche rimedio d queflediuerfitd d' intercjje,fi \tile,quefio tn onutnitnfee feguitato (¿contraptfato davn'altro,a'at•
tre tanto b maggiore confideratione. quefio e l ’
intcrejfe,fila tonfeguenz* parti otare dell* 'bi­
ti nanz* che cizjcun hd indtfcetementedaper
fe(o ’ l Tureo : ptr U quale indifferen^fi ciafcun
fcorsdo ilfuo timore defiderard efftr Itbero dalla
guerra Come pereJJ mpiola Spagnatemela vieinanzeX Alg’eri,Venetia,quella d' Albania,
d iU rifulta chefacend fi talegas Venettar» d^JiTerebbono, chi í f rze della legapffero impiegatoinLtuan:e,'fiii SpagnuoUvtrfp me'Jodi,
^ f i che 1‘ imprefa nonpo.rd effert fehcemtntes
hantggiata concontento d' amendut. C i e an­
che vn’ altroimovutniente, che equefii
Prm^ .
dpi non pojfono per vguale portione entrare in
lega , in tanto cht l’ 'bn? non huma modo di
contribuirciindenarij che ptr vnjefio , 1’ altro
^nquinto.ghaltriehenonhauranno denaripotrannocontribuiréd‘ huomirti,bdtvafaüi,gli
"bno, (fi d altro
entr reper metd.lperle due parti. Quefiofono
tutteleporiiorú , per l'adunaaT^dedt quali la
legafipub formoft. B i quefle portioni dtffcrtatififerma'vn altradfffi ultd, b in onuenietitt
[come noi'borremochtamarh) cht e, che quello
che contribuirá lametd 'bor-dhauire nellefuf
mani [compilma^iore, f i pm potente} tutto il
;pottre, fia u m r itd . ilche iffindo »e rifulta
che gli altri nonpotranno metterfi /pimpnfa,0
farco,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ru m p crfp cx c rit .* c tia m fi c o n f c d c t a ti o n i n o m c n d cd c rit,n u n q u a m t a m c n a d c o m m u n t m
caulTam d efen d en dam eam a n im i a l a c rita te m ,
a ff-¿ tu m & d ilig e n tia m a f fe re t, q u am rc in a a g n itu d o re q u irit. E c c c q u o m o d o d iu c rfa v c l
in * q u a lis p o tiu s vtilita tis r a t io ipfis C o n fc d c r a iio n u m p rin cip iis o b ftc tjp ro g rc iT u m re ­
t a r d e t , fia cm vero o m n in o in c e rtu m re d d a t,
o b v a i i o s P rin cip u m a ffc¿lu s & c o n filia , quae
illi c x fuis ip foru m r,.tio n ib u s c a p iu n t & m o ­
d e ra n tu r. E x q u o f a n e f i t v t e iu i m o d i C o n fe d cra tio n ib u s a egrefu bltern i ea polTint fu n d a­
m e n ta , quat foslix p rin cip iu m , progrelTum
p ro f p c ru m , fin em d e n iq u e fiue ex. tu m o p ta ­
tu m d a t e , a u t c e r to p ro m t t c t c p offin t. Q u o ­
c irc a fiu ftra fu e rit q u i n on r e m o to h o c vtili­
ta tis rc rp e ¿ lu , aliq u em c x c iu fm o d i C o n fc d e rac io n e ad re ru m lu m m a m fcu ¿lu m fp erab it.
F iu c alte ru m a c ce d it in c o m m o d u m , a lte ro il­
lo ta n to m aiu s , itid em c x v ic in ita te o r tu m .
P r o u t c n im q u ifq u e T u re a ru m im p e rio cft
p r o p in q u io r , ta n to m a g i s o b m e t u m a b e llo
c o n t r a e o s a b h o rre t. E x e m p li g r a tia . H ifp an i A lg cria n i rc g n i v ic in ita te m f o r m i d a n t ; Y c ;i c t iE p i r o t a s n im iu m vic n o s m e t u u n t , & c * t .
la m fi in te r H ifp a n o s & V e n e to s c o n tr a T u r ­
e a s F ed u s i n ca tu r , H ifp a n i q u id c m m e rid io n a i c m , V e n e ti v c io O r ie n ta 'c m T u r c i c i iraperij p lagam o p p u g n a ri v o l e n t ; q u * d iflcn fio d u b iu m n o n cft q u in o m n e m h u iu s C o n *
fc d e ra iio n is v t i li t a tc m c o iru p tjir a fit. E ft
& a liud in c o m m o d u m , c o n trib u tio n is fcilic e t in aequ alitas. Q u u m e n im fo cio ru m
res i n * q u a le s fin t,fit q u o q u e vt a lte r plus a lte t
m in u s iu b elli fu m p tu s c o n fe ra t. I a m f i ,v c r bi g r a tia , fo c io ru m aliq u is fit q u i d im id iam
p a rte m o n e ris f u f t i c c a t j s p r o c u l d u b io p r * c ijm a sim p c ra n d i p artes fib ifu m p f, o m n c m q i
a d fe tra h e t a u ¿ l o r it a t e m , fic v t reliq u o ru m
.o m n iu m fru itra fine c o fu tu ru s fit c o n a tu s ,
Q u i fi ped em a licu b i fig -rc a u t m o ra ri v o lu c r i t , emeteris q u o q u e d cfid cn d u m c r i t : fi.alio
q u a m in itio c o n ftitu tu m c r a t , c a f t ,a tran ftu Ic rit;
An TurcAApertis viribus a chriflUnis vincipcfFmt.
5; f?
far cofa alcuna che peri' auifo, f i ajpfltnza Ierit :c * t c i is fequendum e/ic : fi domefticis fua. Sehuolerefiareno» pejjono auuamaggi- negotiis auocarus, cxcrcituna vcl claflem re­
a r fi, s’ egli camina altre h e, che iouepotrM o ­ ducere ila tu e r it, catcri fcqai c u m , vcün t n o ­
no defidtrare hijogna the lo feguitino, fe ifi*oi lin t , cogentur : ficq u cilli omne oleum & o affari lo jlringonoa mutart penftero, f i ho- peram , quod aiunt , perdent, & non m o d o
lo n td ,0 f i vogliareiteare, fono ajlretli dif a ­ confilij lui nullum inU^nient e xitu m , fed ct­
re il medefimo, f i da cib a coniludere, che tutte iam , tam fo im id a b ili irritato h o ftc , lon ge
lo Ierojpefe,fatiche, f i trauagli, 0 fantt dij- m aioiibus pcricu'is ic fuaquc exponent. E t
pofitioni fono rinuerfate fottofopra, f i molte pro fc d o haecqu * dixim us omnia & fingula,
fieffo hindtcatamenteeffiofiepoiall‘ ingiuria di li tion ex corp ore, fed fingulis cius membris ca
queftopttitolofo hicino, contro il qualef i erano m etiam ur, tanta ac talia lunt. vt nulla firm a in
toncordemente eleuati. §¡uefiefono per dirt-> eiufm odiFcderibus con co rd iaftab ilien d a ac
ferita confiderationi, f i imonuenitnii di co­ diflcnfion s am olien d a ratio fupercfle vid ea­
ii g>an pefo, f i qualita,miiurandoliper i menf- tur, n fl Deus eam ipiorum Principum animis
Iri, finonperilcorpototale, che bifogna con­ in fpirarit.
H ic á propofito noflro non ; lienum fuciludere, che altro che Dio non pocrebbe ridarte
rk d c fe'd u sq u o fd a m Sc vitia in icare, q u a in
quefta lega d hn’ armonhfa coneordanz».
Etadherenda alia materia nonfara fuori di duabus pracipuis ac maxime m em orabilibus
propofito ditoccartqualchepccoidifettty chefi Chriñianorutn ir in ipum fupsrioris tetr-pO"
Cnrola
y .0 Venetie
fono trouatin-.Ut due ptit memoralili leghzj, ris C onfcderat o nibus pru< cntiores
xurthe dtl nofiro tempo fianofiate fatte ttd i Pre» ■ tunt. H arum ptima fuit illa q u a inter Paudpi Chrifiiani. La prima, thef u rifoluta du­ lu m T c r tiu m P .M Carolu n Q u in tu m Impe
rante ii Pontifi'.ato di Paela T er z o , cioe tra ratorcm , & Venetos id a fuit. Intec alias'
fft»Santita,0 í imperatore Ca^o 6¡uinto.0 i condiciones h a quoque fuerunt V t Im pe­
Venetiani. Tra l ’ altre conditioni era portato rator & Melicenfium cqm tum O rd o e d o - '
the i Imperatore coni C auaglieri di Malta for - ginta duas triremes m itterent , Veneti to ti­
nirtbbon» ottantadue Galere, i Venetiam pari dem , P on tifex vero tantum fex & trig in ­
numero, 0 il Papa trenta fei folamente. A n ­ ta. Im peratoria C lafli p ra fc d u s fuit A n ­
drea Doriafit eletto Generate,delí armatadeW dreas Auria : V en eta . Vinccncius Capcllus:
Imper. Vinctzo Capello di quella dt Venetia, 0 P o n tific ia , M arcus G r m in u s Patriarcha AMano Grimani Patriarca d’ Aquilea dt quella quilegicnfis , ciq uc Vicarius datüs Paullus
dtl Papa, hautndo per fuo Luegotente il Sig. luftinianus. TeSrcftribus copiis fum m o cum
Paolo Giufliniano, E t ptr terra ferna Fer» an­ im periop raeratF crd in and u sG onzaga. C o n te Gonzagafu elettoGenerale. In oltrefit con- uentum itidenn fu it inter Principes, vt qu id ­
tlufo tra iPrendpuchetutto cib chefipigUtrebbe quid in G ra c ia vcl Dalm atia á claflc o cc u ­
dei T urco con lefor^e deUa lega in Grecia ,b in paretur, id omne Venetis crederet, ad co m Dalmacia farebbe dato, 0 rimejfoin potere de penfandam quam paullo aote a Turcis ac­
Venetiani per ricompenfarli di anteffiefe, fiper- ceperant ia d u r a m , & explendas quodam m odito c’ hamjfiro patite a far guerra contra il dotantoru m q u o sfu flin cb a n t, fumptuum la­
Tureo. Solimatio htdendo le forze della lega cunas. Solimanus vbi claircm contra fe ia
effere prepárate contra di lui
diligtnza di prb cin d u flare a c c e p it, magna & ipfe d ili­
mettere la fua armata in mare, f i fit tale U di ■ gentia , luam c io fn a u i t , & vcrfiis C retam
iigtnza che in pochigiorni pafib verfo Candía, infulam e du xit, vbi exfccnfionc fa d a , p r a d *
doue fece qualche tapine:ma nonpetb di confi- aliquantulum egit. H is rebus p e r fr d is ,B a r dtratione. Doppo quefit cofe Barbaroffa fecc/ bafuflam cum claflc in finu Lartcnfi C h iiflia trat tenere tutta lafua armata nelGolfo dt Lar n otu m claflem cxlpcdare atque obfcruarc
taptr affectarequcUade i Chriftiani, checa- iu fli t ,q u a quidcm Ic m oueiat ia m , fcd tam
minauainnazkmacosilentamente cheUfta- parum ptom ouerat vt om ne rei bene g cicn gtontpaffbfenfafarttofa alcuna,ne cht s'in- dae tempus interea a m ilcrit, ac hoftem ne le (ontraffero qualche holta, f i th t fu peggio i mcl quidcm viderit. Sed om nium incom noflri aftretti da hn temporale, firetriarono a moditfim e noft is accidit , quod tempeftaQorfit di doue trano f*artki, Barbarofta Ufegui tc t o a d i,a d C orcyram claflem , vndccgreftb fin a li Antipazjff0 c Corfhcento miglia, fa fuerat, reduxerunt. IntCtCa Barbarufla ad
ma hedendohprcprrMalcobatterefireittbJu­ Antipaxon viquC infulam noftros infcquubito ntl ntl Golfo di £ 3rta,dififte che la noftra tus, quum a noftris ad proelium claflem inftrui
auim adapttiffet, adpiiftinam ftaeioftcm iubiArjn«M rifflm n£andm dD m fh^ ^ ^
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
53^
DiJJertatié
-
mente-rominiuo 'R u fA ^ e , b la Valona , ma il t o rc u e tfu s c ft. Q u o o i r c á n o ftri cón fifio ríitn
tono eJmdem.pgrmloJoptr le gaütre veltb il in ce rti D y rrh a c h iu m p e te re d e cr c u e ta n t : fcd
Jut sforzo contra Caftelnouo, cheftt ejpugnato q u u m p o ttu s iilc trire m ib u s m in u s cflet i d ..
, — dire
j - _ il'ie r t. di
j coii picciola o n e u s , C a ftc ü u m n o u u m o p p u g n a ru n t 8c^-iiffiütí^rejaptr
a ¡peta ataJ g—a a ti o —, •fi
imporUKzalfiKifguaniodeUaffiefa
delí appa- c a p c r u n t , cuiu s q u id cm c -x p- u
. reuhiamtmo)chtcifualtrtt
« o ache fu m p tu um in h a n c ela flcm f a d o r u m f p c d c tu r m a g n itu d o ,n o ftiis p u d o fi m a g is q u am h p v t iltj. Il luego guadagnato li Spagnuolijt n
impatroniroKo,dfoútando lo Venetiani com íj n o r i,, e x^ig u o c e rro e m o lu m e n to f u i t, A rc e m
, to fa a d ejjiappartenentepergUarticoU dellale- h a n c vn iu e rfs claflis v itib u s e x p u g n a ta m H ig a : ma f u fenza fru tto, d chehauendocedute fp an i c o n tin u o fu * p o te fta tis f c c c r u n t : q u am
pernonpoterfarmeglio, tjftpigliareno occafie- íu iiu ris iu riscíT e , e x fc e d c ris l e g ib u s , V cn etí
ne di retirarfi dalla lega. L 'annofeguente %o ■ c o n te n d e b a n t. Q u u m v e ro H ifp a n i ced ere
limanoripigUb Caftelnouo con perdtta di tutti n o l l e n t, V en eti o c ia fio n c m d eferen d i F c d etts
li Spagnuoli, che erano dentro, i quali furo- a rrip u e ru n t. Q u o r u p to , S o lim a n u s a n n o fcno tagliati apfif^i, fiq u e jli, chejifaluarono q u e n ti C a ñ e llu in n o u u m n o n re c e p it t a n tu m ,
furonoridoiti inmijerabile ftruitit. E t febene v e ru m c tia m e tn n e H ifp a n o ru m p r* fid iu m
lapaco ihu d ip oi trattaronoi Venetianif it al- p a rtim in te r e m i t , p a rtim in m ife ra b ilem fc rqudtodifauentaggiofaperlorOfheiberoperbpik u itu tc m a b d u x it. Q u a m u is a u te m p ? x ,q u a m
caro di fofrirloch’ efferzj altramente trattati c u m T u r c i s V en eti p o ftc a f c c c r u n t, d c t rim c n daüalegt, dt quello cheportauanogli articoli. to l a ip ío ru m re b u s a liq u a n tu m f u c t i t : m a lu e itpctribbono aggiungere altre c a u fu , com u ru n t t a m e n p a ce n o a iiu q u iífim a íru i q u am c U cejjatione del comercio, 0 molte altre in- iu fm od i F o ed era in q u ib u s p o t c n t i o r p r a c ip u (omtn.ditd, ruina de i modi proprq che fegui- u m fibi v i d o r i * f ru d u m v i n d i c a t , iteru m e x tano necijfariomente í intrattenimento dille p criri.
Q u a m q ffa m & a l i * fu n t c a u f * q u *
armate.
V c n c t r s a d p a c c m fa c ic n d a m i m p u le ru n t, in V ‘vUimaLegaddíanno\s¡7i. non raportp p tim is v e ro c o m m e rc io ru m c e l l a t i o . a q u ib u s
molto mstggior
frutto,
perchedoppo
oo
j
,r vnagran
o
o m n is fcre iftiu s R c ip u b lic * in c o lu m ita s d c ffe‘a , 0 la vittoria d’Hm battaglatanto fa- p c n d e t , & * r a r i j t a n r s in claflem fu m p tib u s
mofa comefit queUachc fit quella chefugua- cx h a u fti vcl p ro p c d ic m e x h a u rie n d i m o p ia .c u dagnata, nonnertfisho áltro vamaggioper la iu s l u b l e u a n d * , ceflan tib u s c o m m e r c i is , n u l­
Chnft'anitd, fe non cht.) il Tur ce jfetimcnCo lus r e fta tm o d u s .
üfuovalere, f i chedimane iarnan o'lefr^
E x á l t f i .o i l l o F e d e re q u o d A n n o m c l x x i. Tedtuilibidelliaffociati Jtdiuifero, f i medejimamentzj i d u m f u i t , n o n m u lto m a iu s e m o lu m e n tu m ravolmm
i Venetiani ritornarono quaji por lemedejime
C h riftia n a R e fp u b lica c o n fc q u u ta cft. T a n dehetpnfi.
gelofia della legaprecedentes d i trattati della to ru m en im f u m p tu u m a c ta m c c l o b r i s v id o pace.
r i a vix vlius aliu s fru éiu s f u i t , q u a m q u o d n o Sard hora tempo di difcorrere com tj tutti f t ri.p r rfc i tim m a r i ,T urcis fo rm id a b ilii res ef*
quefti tmonuementipojfono ejfere^ rimojft , 0 f c p o fth a c coe p e ru n t. P a tra to fiq u id em ptoete^a la legaftrma ,folida, 0 durabiU, 0 fenza
lio fo c io ru m vires p a u la tim d i f t r a d s a c d ilaeonfiderationed’ alcuno tatenjfe parúcolarts,
p fie fu n t, V c n e ti s i t e r u m jc a d s r a f o r t a f f i s q u a
affiochevoluntariamente ciájcuno conde cenin fu p e r io ri F cd e e * m u l a t i o n c ,i n p acis ftu ­
dacondtuotiom aghrta di Dio, con volunta
d iu m in c u m b e n tib u s.
franca, 0 con vn*Jfeciale magnunimita. In
Ia m re s m o n e t v t o f te n d a m u s q u ib u s m o ­
qual cafo effendo le cbliíionipiutoflo libere, the
dis o m n ia h x c a m o u e i i p oflin t im p e d im é ra ,
fo< zate, d’ vna , 0 de altra partefi pojja rico - & c o a f e d c r a ti c firm a a c f ta b ili?, e x c lu fo o m n i
gliere quaUhe granfrutte . 0 honorato.
p r i u s t * v tilita tis r e f p c d u , ex lib era v o lú n ta te ,
fiedueleght de qualt habbt tnoparlato auenne& fin gu lari a n im i m í g n i t u d i n c , ad D ei g lo ­
nero in vn tempo sostpirkolofo per i Venetiani,
ria m & C h r if ti a n * R cip u b . a u g m e n tu m ,in irc .
ancora chenon inter■
.J f-ti congiungejjer o l e f rC u iu s q u id c m C o n fc d e ra tio n ís leges & c o n ­
ze loro per aiutare, 0 difendere gli altri. C o ■ d itio n e s q u u m a n u lla n c c c ílita te im p o fit» ,
si adunque gli ‘cnifjfendo nelíacqu* fin alia
fed l i b e i * o m n in o f in t, m a io re s i e tiam p r o ­
g ola ,0 m mezo delperi(olo,fi chi altri in con­
c u l d u b io illa a ffc rc t .firudum. D ú o q u id cm il­
trariofenza timgred’ alcun pericolo entratho
la m o d o a n ob is c o m m e t ^ w a t a F e d era te m ­
neip a tti, 0 conditienideílalega, non quali
p o rib u s ta m p e ricu lo fis p J r o f l a f u n t , v t c * *
doueuno tjfere per Tenderla d u ra b fts, mahen
tc ri q u a m u is á p cric u lo lo n g e a d h u c ab eflen t,
taliqualtfuroneprefentatiaquelli, the n’ hacu m V e n c t s ta m c n ( q u i p c r ic u lo p r c i im i era n t,
Htano
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
An Turcx apertis v m hm a Chrifiianü vincipefftnt»
munobifitgm, ficheafiretti da nectffitd non
pottto rim fa úi, affine d' vfcite fuo del male,
cheda <bkmo liminacciaua. Leleght faran»P durabili fefia libero, f i ejfente da ogni nteefftcd, fin o n aípettaré{ to m fü fm to ) ehts
tl T un e metta in timore 'ino de i confederati, fichefifiapoftocosíforteincampagr.a, f i
perjnare, f i per térra, che i Venetiani, e altun' altro de confederati l'habbiadi gidsu le
bractia,(fi poi in quefio cafo d’ vnkfi doppooppreffiperrimediarcifeimprimere vna CiVtapauta,fitim orca i fuoi,(yridurfiinconfderatameiíte dentro Upar ce comefd I' Agnello dmun¡tíMLupo. Bifogna adunque contrattare la le^lom tnodam tnte, f i i n tempo dipace, (fi in
r a n t,& p e r quorum latus,c 3C tc íiq n o q a c ,p ts ,
fcrtim finitim i Principes , p e te b a n tu r) arma
con iu ag crc dccrcucrint. Sic fgitur quum H
q u id c m , V cnetifcilicet, intcr facrum & faxura
c o n ftim ti, cxcrem afcrccxfpeftarent rilli vero
nullo armorum m e tu , ftd veí fpc qu'aá'am am plificandi im p e rij, vel etiam com m iferationc
in d a íli.ia focietatcm adfcribi fc paterentur;fad u m eft vt cae fcderi adfcriptae fint c on d itio nes , non ^quaeadrcm bcnegercndam fioedufque ftabili*cndum c o m m o d * cran t, fed quas
V cneti r-ebus fuis m agis neccíTarias quam vtiles afpernari non p o te ra n t, vt impendens ccruicibus fuis malis quibus poterant modis am olirentur.
fiagtonechegli apciatinonfiano conuitati da
Q u a p r o p te r Fe d u s tu m d e m u m ffrm um c - FedaeJt l i h
alcuno vrgente pencóla ad ahbraccarla ,a nzt
, fin u lla n e c c ííita tc e X p rim a tu r, fa.v,lu„tat*
volontariamente, f i con gto condita tale dt
eou fq u e e i f p c a a n d u m c ft debetm ficuore,ch'effipojfanokg*re. f i vntre tlcorpo t
fo c oru m alicu i h oftis ia m in fid ca t. Q u i cifá.
^
modi,
tutti infierne per ofmodi. leforze,
leforz.e. f i t’ animo
antrnotummítemeberofopprcffi fu e r i n t , a l ie ­
fendereilnimko.
n a m o p em c ir c u m f p ic 'c n t .p r a r t c r q u a m q u o d
Ei per cauarefrutto grande, & honorato da in fu o ru m a o im is m e tu m a u g e n t,fe ipfos q u o ­
^na¡antalega,biíognatimouere, f i ftacciar- q u e in co a fid c ra cc m u ltis n e ce lllta tib u s a d netdffietti, (fi inconuenienti, c' hannopotuto ftr in g u n t, d u m n o n vcilia ipfis a u t h o n o rifi­
di/ciogliere il progrejfo delle prectdenti. Et ptr c a , fed reb u s fuis n e ceflaiia c o n f e d a r i a tq u c
peruenircimtgho ,b necejfario , come hb detto, c tia m a c c e p ta re c o g u n tu r. P a cis e rg o te m p o ­
■chelstrattott fiane volontatq ,cheffionianea- re , a c tu m p o tiflim u m q u u m nuHa c o g i t n e m entei Prencipi longiungano U loroforze, ffi c e ifita s. F e d e ra & f o c i c i a t e s l n e u n d x f e n t , fi
modi ton lamedefima intentione, anccrache p ro m p te a tq u e a la c rite r c o n fc n tic n tib u s a n i ­
per diuerfe flrade,dimankta che'benendo alle m is a u x ilia á lo c iis ve l ad h o f tc m v i t r o o p capkolationi L' ‘vno non pojfa auantaggiarfi sk p u g n s n d u m , ve la d v im rep ellen d am c o n fe rri
•
la neceffttd degli affiari deli altro, quefio e quel­
v e lim u s.
lo che renderdle conditioni'vgmli.chefara cht
Q q o v e ro t a n to m a io r a tq u e h o n c f t io t
ctafcuno apporterd U Jua proportione al fucreffo d.tir imprefa fuori d' ogni fojjetto, figelofia fru d u s e x eiu fm o d i C o n fc d e ra tio n c p c rc ip ia .tu r , rc m o u e n d a fu n t o m n ia illa o b fta c u ’a ,
p a rtk o l . JSTon bafia che i liifetti dede leghe
ftanofiatirkenofciuti,fenontirendon0fauy ,q, u ib n s „felix b i n * illius de q u a fu p ra. d ix im u s .
la '.ompofitione deUefutureperdargU<vnfoo- FogrelTus fu it retardatus.
A c pnnao qm d am cntofolido, fife r m o , (fipien o d id iu o tio dc^n , vti diccre coepimus . neccíTc eft vt pa- ¿
.
« e . f i fm ceritd. C i Spue fecondo ilparerm io
«Diones h * fiuc Confcderationes v o lu n ta n * , J
procedere di quffio modo. N on b mcejfarto d e ft, vt Pifncipes fponre fua & vltro , nultrim enteper fia bilrie quefia lega, fir e n d e r la
lacog e n tc ncccffitarc vires fuas con iu ngant,
fr u ttu c fa ,c h e b forze diiconfederatifi'vnifca.
eadcmque animi intentione , quam uis d in o invnm ed efim o lm g o ,m a fib en ein< v na m e- ^^erfis viis & rationibus , com m unem h o defima ftaggione, d oeche bifcgnertbbe ch es i
o p p u g n e n t: ne vbi ad cradationem auc
P rem ipifu jferopronti.ffim ord ineperm ou erip fam rem Yentum fu e rit, vnus cx alterius n e ­
fi contra r
/
fiin v n
ccifitatibu sfau ni.com m od u m qu *rat. H a c c medefirno tempo ind .u erfilu og hi, ( fic h e c ia f
nim ratio nccon ditio ncs sq u ale s om nibus fcmno<volteffiele fue fo rze proprie dad a ba nd a ch’
eglib piu vicino d nemico per com m inciarglila
guerra dadouero come per effempio li Spagnuo-
t e ta t a í,t ¡c p t o v k m m C a z x x im p ío p o n io a c ,p x o -
li dada banda d'Aglier,i Venetiani, fik C h ie fadaqueUa d' Ablania, legadere dt Sauoia.
M alta, ( f i Fiorenzaattcndejfero 'ialorofamenteadocorfelotocrdinamcontrailTurcoienon
f i f i voleffirqtongiungettconleVemtiane, eco'
ta m a u x ilia q u a m c o n filia fua d ir i g e t a t q u c a c c o m m o d a b it .
VBd
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
cui ab om ni fu fp icio n c.au tin u id ia, v c lm ctu ,
quffqLarifeltcem Confedcrationis finem con-
Sed q u ia n o n fatis e ft C o n fo e d e ra tio n u m
d e f c d u s & v itia h a b e re c o g n ita , iam c ti a m
q u o m o d o e a ru m ftab ilc fu n d a m e n tu m p o n i
Y jry
q u e a t,
f <9
Dijfeftitió
l' Rb d! spagna. l toUuhi verfo U VaUathia
queat paucis & vcluti digitd eommqnftraW;
V Imperatore ton t Alemagna daUe bande £ Illu d , meo quidcm iudicio, in piim is ncceffa*.
rnghena. Beofaetrtacheattaecanddocosiia rium eft, v tS non eodem lo c o , faltem eodem
hnmedtfimo tempo ciafcuno dtl cantofu o , 0
tempore Confederatorum vires in hoftem c e /ttjza mamarut, the'anim o, lo sforzo (arth- uei tan tur, vtquc finguli cum quapro»im us i.
boAo magiori: cerree arschefarebbe il defiderio pfis eft, hoftem oppugnandam fibi fumat. Exde continuare fenfj* riiguardo alcuno di fa ti- empli g r a tia , vt Hifpani regnum A lgctianum
ea , trauagUo, nb ffefafoadaiisu U ¡peranza vcl Tunetanum Veneti & Pontifex Epirum fi­
che haunbbtciafcunodi ratportarnehonorem, tíe Albaniam in uadan t, Sabaudic* fiue Pcdehtiltficurrezzap a rticu lare,ilchen on po - m o n ta n a ,M clite n fe s & F lorentina ttircm cs, *
teanoprometterfintW altreUgge.theb anchein fi V eneta aut Hifpanicnfi clafti eoniungcrc fe
partequelcheleharendute difettiue. llnim i- nolint,vfitatum fibi h adenus teneant cuifum ,
coche farebbe affalito inquejlo modada tante & qua proxim afefc offert o cca fio , fortunam
parti, farebbe effiritteddtuidmle forzefu e , le experiantur; P eioni vero Valachiam & v i c i ^
quali confegutntemmte diuenterebbone meno tcgiones : Imperator denique & G crm a ffil
fufficiente per dtfenderfi da tutte le bande che Principes q u a T urca in H ungaria tenent opfarebbeajfalito. Inprimoluogo le Gallerzjdi o id *& p ra fid ia ag g red ian tu r. C e r ta rc s e ft,fi
Malta auempagnate da alcun’ al re corfeggi- flo c m odo quifquc á fuo latere hoftem carpcnanio (comepotrebbenofare)ptr i Mari di Leud- do velati inter fc certamen ccporint, fo ti vt bott ,ierrebboaointaktimoreleguardie£ Alefi ni cxitusfpe, aut etiam verecundia quadam .ne
fandria, 0 di Rhodi, ch’ ejfenon ardirebhono quis cateris fttco u c rcm gerentibus igoauioK
mouerfi. Poifela Spagna ajfahjfela Barbería, habeatu r, om nci fumptus «¿labores bene colfe Gallettd'AlgierirefiarebkonoperforXaden- locati vid eantu r: quum quifq; rem fuam agat,
tro ilporto,dt maniera, che i'armata dt Vene- «¿quantum hofti dem ferit, tantum ad fuam iliant toniuntaconqueUa della Chiefa haureb- pfius addat vtilitatem «¿fccuritatcm. E contra
be campo Ubero ne ritreuerebbe oppofitiont, c hoftis vndiqnc armis petiti vires diftrahcntur,
rintontro per Mare,che non rompefiefacilimm- í¿ quocunque conuertcntur, depellendo ab o- .
te. MedefimamenoefeneWiflefio tempo l'Im - mnibus locis periculo facis non erunt. M cliptratore, 0 il Redi Poloniafacejfero guerra al tenfium quidem O rientalem maris McdicerTurco.Noi habbiamo vnefiimpio di quefio tem ranei partem pcruagantium (q u o d facile ipo che ride laragioneherufima, ehe eche quan- pfisj triremium m etu , Alexandrina «¿ R h od ido Solimano entro ntUimprtfadella guerra £ enfis claffis intra fuas fe ftationcs con tinebit.
Vnghtria contra i ’ Imperatore Cario ^ in to . Q u o d fi Hifpaniarum rex Mauritaniam ( quae
Andrea Dorra Generala delle fue gállete coa Barbaria hod ie) affiliat, crcdibilecft Algeriavna benpiccioU armata trauaglio tutto il Le- nas naues ftatiotic fua auc portu egredi nonmamepigltbperforza Coron,fiPatras,fifior- aufurasrintcrea vero per totum mare libere v o ­
reua tutti quei Mari feni* tmpedtment» > in litabunt Veneti , Sc quidquid o ccu rrerit, ia
sontro dinemici. Da the rifulta chefe i Prenci- fuam facile redigent poteftatem . Sed «¿ quam
tipi Chtifiiani fimouejfero come he detto in hn confufioncm apud T ureas oriturara exifti9tempo ciafcuno dal canto^fao .,theti- mas , fi P o lo n i* rex V a ’achiam 5 ¿ vicinas rcdurebbonoilTunoallofiretto.Ctehnpuntoche g io n c s . Im perator vero «cG erm ani H ungamoltofailiterebbePimprefa, fiUrenderebbe riam vno «¿eod em tempore innadant 1 Ex-piuforte. f i d i durata, m abdi difficile digeflio- emplum fi quis re q u ira t, recens dabo. Q j x '
ne.chefarebbe d i f arti contrthu re vniturfalmi- tempore Solim anus H u ngacico bello contra
tetuttiiPrenciptChrtfiianhchenonconfinano C arolu m V. occupatus maximas fccum vircs
per» coiTurco. Tutti quali f i reputanocoperti, in Hungariam 5¿ Aufttiam traxit, Andreas Auf i ejfenti delptrieolo,nefannoflimadi quello a’ ria Iitip c tito ri* claffi praefcffus paucis nauib.
altri, fiperilqualenonhorebbono contribuiré omncs ad Oricntcra matis M cdiferrancifinus
f acendo illore conto chenonn haurebbono cht ' impune ac magno cüm fui metu peruafit,«cCa
lajpe'd, 0 gli altri 1‘ vtile. In fomma tu ttii tonem e tia n «¿ Patras .p p iJ a cepit «¿-^iripuit,
Prencipi Cattolici fono talmenttfondati sit que nullibi ne confpedlo qui.iem hoftc. Ex quo Turtavniti*
fio interefiiparticolare,chefempre/i (rouadijfe- facile perfpicicur, fi •' h r i’ iani i’r in cip e sT u r quaquei»»*rente, 0 inegualetralero [fomadifoprabftato cis vno eo.<em.’ '.u- . ■m pcjiearm i iuis quifquc dendui,
allga'r);helaLeganonpotrtbbefferecontrat- in finibus u. ' u'
- ¡ .iinris cos redaduri
ta ben’ i propofito, ne harere durata. Bifgna fintangu'*.
f
quoquc ari dcbclihetutto cib fiafoid a t» , f i cheilfol» defiderio landc.■ ,lC(j[illtn,(eddJffi--
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
'Ja T m A apertu virihm a chrtflUnu vinelptffítol
iell ep lta tioa eM a Chiefadi D i», fiaquell» che tigoli dpunto nectjfario : 0 Ai ehe non
éifign» che<vadino a tercorm ejfempiofuori delh loro cafe, iquali voter.do tmrtare tutto anárdhine. Perinuitanelt adunque addurrein
gioto/a mirtprincipaledeUaLegd fatta daGodf íe di Butñon.fiM ttnti Fnncipt,0 jignori d
tuni maggiori di lu i, chej i coagiunfer» aUajua
Lega, norterafondata chr su L' honertpmtito.
¡are dtlla Maiejia di D io, d che laminando ciafcun d' ijft contale ■¡00,0 diuoüom, fenza aJpettare í’ interuemo, ofoccorjo d'akun pran
Rio Imperatore, congregarono Ssn’ ejfercitodi
oento milacai<al¿i,0trecentemilajdnti, con
le quali prouifíonifubiug trono quafi tutto l'O
tiente. Lafii tndo he,a da canto tutte queñes
mifideratieru ^eniamo allopinione chthanno
alcuni d’ ejfere longi ddpericolo, f i troummo
che forfe fe gli auicinam pih che non penfam.
chefia ‘vero quando A murat pafiod' Afta in
Europa,í V gheria ['hthoral oggetfadTurco) non era ella piu ion: ana dille confine dtlí
Imperio de g í Ottomani, chedtprefente nonio
ilpaefe dt Saxo, o quello di Bauiera, che i Suiz:^ri, f i f i Francia, nondimino none ejlato per
tanto impatronirfene Sara detto adunque che
ptr hauere vna Mortag iadtnanzi, ‘vn Hume
inmcgo, u qualche Statr, cht ci copra, chipercib ch’. dobbiamo :enertjicuti ,0 f t l i c i , nefare
oñfo dell isifiortunic a perico 'o d'altri, no» certo
non: perche fe noi Ramo Chrifiiani debhiam»
nunfolo haucr compajfione dtUe calamitdd’ d
tri, maappor'arui‘vn buono, 0 cariieuolefoc^erfo. In olt re chi non mifura le cofefuture, che
perla confeguenza dellt pr-fent i fi troua jpejfo
ingannato. Bijogna hauer t aleara , f i del
prefente,0delí auen re, chenoilafciamoa‘ nofir. ia mt lefima fic u rr ez ^ , che noi fieffi dtfidmamo hauere.»ffine di conferuarltcon quejla
preuidenz* Ubf i ddpericolo chepotrebbonoin(O•rtredopo noi.Et quando cosifojfe chetiotnon
volejfimo hauere quefia cura de i nofiri fígliuoU,
f i della pofierild f i the la tonfeguenza dello
State nofiro nonctjfingtjjeatal' imprefa.ci fa rd egli cosi poco animo, f i carita in noi. amóte,
f i diuotione verfo la gloria di Dio ,ptr il quale
mt fiamo, fiper il quali habbtamo le noftrefor­
ze,che CIfcordiamo tutto per andaré a coltiuare
la fua ‘v igna0 (catciarue queUi che í octupeno,
0 laprofanano!
A che feruono tutti quefii gran ttfori deFrentipi.di Iiombardia,(he dt ceszi langa ma no h i ­
ño pefii in conferua í <vno su í altro. In ch ti
Tttncipid’ Aiemagnacosipctenti, 0 leC itta
dtU Irnperio ‘voglionojfendere í entróte, 0 ríee h e ^ e loro incomparabili: quedo occafionepifi
keHa
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
d liu s aliquanto quam v t eius vfurpandi fp «
fit.Id vero cft vt omnes vbiq; Chriftiani Princi­
pes, ctiam qui áT uficici im perij finibus lo u g c
abfunt,auxilia confcrantScd vcrcor,nc hic furü o,qu od aiunt,canatur.-fiquidcm quum illi pe­
riculum ad fe non attincrccxiftim cnt.non faci­
le quiíquam ab cis im petrabit v tin c o am oli­
endo aut difcutiendo vllos facere («mptus ia
animum in d u can t: quippe qui minus pruden­
tis eflc putcnt,fuis im pcnfis aliorum profpieere fccu riw ti. Q u u m ergo pleriquc omnrs nihil
magis quam proprias vtilitatcs fcquantur: cir­
rum vero ex hoc bello confcquendarum non
eadem omnib. fpcs fit.•peripicuum cft tieri . i t
poflc v tta lc quale rcs ipfa requirit Fcdus in­
tcr cos percutiatur, aut petcuiTum diu duret.
A tq u i p ro ftd o ,fi quod aifcdam® vere eflc v e ­
lim u s, Chriftiani v id elicet, e ic d is caeceris o .
mnibus e xeo d,-cogitationibus, a d v n iu s D c i
g lo ria m , & Sandae E cclefi* am plificationem
refpiccre, noftraq, c o n ffia & a d io n c s d ir ig -rc
debemus, exem plo pientiífim orúquorundam ,
qui fuperioribus tem poribus vixetunt,rcm que
C hriftian a multis modis iuucrunt,Ptinciputa:
inpiim is vero G o d c ftid iB u llio n ij, qu-em tam
fa n £ l* & fo lo diuino g lo r i* zelo fa lccp t* Ex­
peditionis ducem , m ulti Principes & D om ini
ipfo longe maiores fcqui non dub tarunt, neq;
dum Im peratorisautR cgisalicu iu sau dlo has
v c iau xiliu m in tcru e n irc t, exfpedandum fibi^
ftatucrunttita vt breui tempore ingentem con ­
fecerint exercitum , vtpote in quo centum equitum m illia,fuiife dicuntur, cum om nis geQcriscopiofo apparatu Et his quidcm cop iis
Bullionius vniuedum ferm e O riente dom uit;
regnum certe Hicrofolym itanum & totam Pal*ftinam infidclib. eripu it, cum im m orta'i nomin s fui honore. Q n o d v e to perfuadci t fibi
nonnulli.fca pcriculo longe adhuc abcifc: vahcm entet illi quidcm & no Cncm agnb pcri. ulo errant. Q qidcn im .'T raiicicn tcA m u rath cIf.
cx Afia m Europam ,qua lo n g c ,q u *fo Fiungaria inde diftabat? m ulto certo longius quam
nunc vel Saxonia,vcl Bauaria vci FFeluctii.vel
ipfum quoq. Franci* legnum á T u rcici im pe­
rij finibus abt ft. \tq ui annon magna & mclioc
H u n gari*p ars hoJic fuh triftiifim aT u rcatu ta
fctu itu tegem it.' D e liran tp ro lcd o , v elp o tiu i
in*aniunt qui vcl in m ontis alicuius in trrpofitu,autflum inis (u tfu in tc rm e d io , autalterius
prouincia obiciftuvllam fibi prom ittunt fecuritatemrq' * om nia dici non poteft, quam cito
hofti tam al .eris & potens perruperit. Illud igitur fcmpcr hic meminerint on nes C h riftia­
ni Piincipcs Nuw tua res agitur, paries quum prouimtuardet. Q u id autcm ?ctii fi aperi u ’o q u á
Yyy
1
lo n g if-
Díjferhitio A n Turcst Apertis virih.a ChripAnU v m ifiA jjm .
htUapotrthhonoglivni, f i gh altri trouart di lo n g iífim ea d h u ca b fim u s.an n calío iú , & q u tqutfiaper acquifia re gloria, (fi laude immorta- dem fratrum noftrorum calam itates & mifetiU?baduHq¡»fffaltatione dei nome di GiefuChri as nihil ad nos pertinere cxiftiraabim us/annoa
fio,thebtfignaimpiegareiltutto,fiaUalihera- totinnocentium animarum mircrcbimuri’ antim edeilm ghi [atri, che qmfiiBarbaritpan- non pr* viribus tam grauiterprcflos atque afmggianoeaUaricuperaiiontdeUemigliatadipo- flid osad iu uabim u s t Aliter ^ o f e d o faccrc no
uerifchiauiChriJliani,chipatiifcono,filangu- poffum us, nifi Dei m andaforum q; ciusplanc
ifcono fotto lapotenijfi di qutpo cane arabbiatot obliuifci velim us. Praeterea qu i futura cx prae­
ii rfare k i;¿/4 « x/« »«;{»íí4 dipopolo Chriftian fcntibus tantum con iiciunt,ytp lu rim um a fcino, ^endicarfi degli oltraggithe hari ceuuti, f i pfis decipiuntur. N equ e cnim fi hodie ita cft,
dell’ ingiurie,fibiafteme,chequeJloTiranno,fi cras etiam ita erit. Ea igitur tam pracfcntium
ifuoihannocbmeJfecontralagloriadiDio, dei quam futurorum cura habenda c ft , vt noftris
fuo.fanto nome, f i della fuachitfa.ttfelifcgna eam pariamus & relinquamus fccuiitatem qua
chei’ appetito humano tntri in queflo teatro,fa- nos ipfi ftui expetimus: vtq; nobis donatis &ad
rebbt tofafacile digranPrencipi,cht hannofor- aliam vitam p ro fedis, illi hac vitam , qua ntum
sa,o moltifigliuoli, di metiere quefia confidera- hum ana fisii poteft induftria.tuto & fecurc dctione in capitolatione, che quefii haurebbono in gcrcqueant. Q u o d fi quem ncqucpoftcritati®
fauore dellaibtributione delleforfiloro qualche cura, n eq ;fu i Scatuspericulum , n e q u e g lo r i*
parte dtllaprtda,(fiaequifiichepotrebbf no ejfer- fplcndor ad com m une ho c fedus & ta fa n d a m
fa tti. In oltrefei amore deiferuitiodiDio ope- Expeditionem m oneat atquc im p e lla t: quife
rajfeinloro,potrelono piglia^ela condotta gene- quá nc tam iners atq; ignauus. tam expers charaledell’ eJfercito,edidomaodareaparte delleco ru a tis, ta m a u c rfu sa b o m n ire lig io n c , & D e i
pagniecoUegatSi Godfrepeuero Preatipearijgu- am orcac d iu in a ig lotiarzelo erit, v tcu i vni vi'ardc diqutUi the hoggidtfono ntlla chrifiiani- res fuas o m ties, honores & im p eriü acceptum
td,atien» per vn cosí fantoviaggioil Ducatodi referre debet,eius vineam ,id eft,E cclcfiam ,n6
Buillon. Stefam Conti di Carnutofeee tl mede- colerc ipfc non vclit,fed quantum in fc cft,in fifimo delle fiato fuo, fi'om e anchefecero altri Si- delibus vaftandam & diripiendam proftituat,
gttori, tutti i qualimn furonoffiintia far quefio v cl certe relinquariAd qu id ,o ltalia,tam lo n g o
cheper 1‘ imprefadtUA’Terratfanta. CarioSttti- tépo rc,tot ta n to fq ;congetTifti thefauros? V os Her,tfi/u fi
tno Re diFramianondiede eglifoccorfo all' Im- ^ vero G erm ani* Principes & C iu ita tc s , vbi dd- Utilitas,kB
peratorediConfiantmopoli d' vnbuoi numero uitias vcftrasm clius collocabitis? quam aptio- Turfki.
ditaaalleria,:h’ofiogli mando fotto la cedottade rcm im m ortalis acquirenda: gloria: m odu ex.
i maggiori delfuoregno}bi/ogntra egli che noi re- fpedatis ?Equidem hic de gloriadiu ini no m iJpamo con le hractia i» croce, mtntt chelefiam - nis,dcGhriftianae R eligion is am plificatione amtardtntt della tirannia di quefio Barbaro ab- gi tur, quib.om nes homines vcl vitam ét ipfatu
i/ugcranno, f i con'umeranno lacaimpédere, debent. H ic cÓ filia in tú tu rq u o m a
fadeinoftri'vhtni'i
do fan ¿la illa & ipfius D c i & Saluatoiis-noftií
fc d ib calcata tertacxim m an i eripiatur tyrannide,H ic occafio datur m ulta animarum m illia
e diinlliraa liberandi fcruitute. H ic am pliifim us fecam p u sa p critto ttam qu c atroccsinia tia s &.blafphem ias , quibus rabiofi illi canes Deum ipfam affecerunt , eiufque E ccle, fiam om ni fceieie Jaecraiunt, egpegic vicifcendi. Q u o d fi etiam hum ani animi terrenis
ttnhiantis cupiditatibus aliquidindulgcndum cft: eccc vobis fpcm pra:d? o pu lentkfim *. q u a
iacilcfum pcus á vobis in bcllum fa ^ o s (modo animus contra hoftem ne defit) com pcnfabici.
V obis pr*fertim ,Prm cipcs quibus num erofa filiorum & nepotum eft progenies, qu i hac ra­
tio n e ve! infigni ac praecipuo aliquo,addo ctiam fru¿luofo munere in hac expeditione craho»eftabuntur,velctiam hoftium c x u u iis& lp o I isd itau,nou a im peria acn o u asd itio n e sa cq u i
«cnt.Scd & fine hoc.quidquid ad D ei gloriam &.Ecclefiai falute im penditur, beneim pcnfum
cziftim ari debet. Is,quem dixim us,Godefridus fiullionius totum fuum D ucatum in fan¿l:ani
ffilam Expeditionem impedit.^an propterca tanto pauperior fuitPnequaquam, fed c Ducc R ex
^ ¿lus,im m ortalem poftcris gloriam rcliquit.Idcm fecit Carnutum C om es, aliiq; domini &
*n5gnatcs:ncc quifquam fu it qucm fa¿li poenitucrit. Sic C aro lu i SeptimusFrancorum* rcx,
fiu llo ptiu a t* vtilitatis refpc¿lu,iniigncm equitatum Im peratori GonftantinopolitaBo aaxiIfo m ifitjciqucpraecipuostociusicgni proceres p rs fc c it. M u lta quidem alia h u c a n o b is a d *
Serrif o flsn t: .led haec fatis funt. Illud tan tuia ad extrem um Principes m onitos yolo,Q£ piOi
»U 5iipcikulam « c g lig a u t, fed perfaafuoi h s h c a a iii- a d ft
quoque pcitiiBsre.
T H ;E i
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
DISCORSO COME POTREBBE
G & N E R A R S I AL I E NATI ONI D- ANIMI, E T DI S C E N S I O N E N E L L E S V D D I T I D E L T V R C O , IN
. particolare & in generale.
D I S S E R T A T I V N C V L A : I N QVA MO D I QVI D A M O S T E N D V N T V R , Q V I B V S T V R C IC O IM P E rio ilibditi facile ad feditionem concitari atque inflam­
mari pofsint.
a miferii,0 acerbafertiitk, in the tiene
il Turcipop«ltk.lt4t/oggeni.&lactudile, f i biflialeimmamta fua conti a di
loro,hanno caufato.che egli hapoflo ogni
indufltiaper rende re loro inha tili,0 impotenti
u qualfihoglia, ben che minima .foUeuatione,
cenofcendo d' haueregiujlacauja didoutrne tetnere. Centutte ab non bifogna mancare d'hauefealíuna Jpiranza,che nelíuopaefe,0 corte
fe non poJfagenet are alcuna. Onde mi sforzetb
difar vedere, come 0 per qualiftrade(ipub crdire 0 fomentare taliptattiihe. Et eominciando dalla impreja the pub tffire ineaminata ptr
via dt perjonaparticolare, bijognaprefuppor y o
the quel laperfouafiaprmñtñfbpublica. Leperfonepriuatefono qudle,chefi lajciano ilpiu delle
volteguadagnare ton denari, f i eon quefii tali
nonbifognano tante maniere,mmeIi,Aíafe fo­
tto perfone publiche,ch’habbmo grado, fiauttotkkyfiia pergrandezza di patentado , bpermaKeggio d‘ affari difiato,ci e ben maggiorfatica a
eorrumperli de gli altri. Mafefefifcuopert thabhino lofiimolo delí ambitione, aüagrandezxa,
0 the glifia propofio íeuidenza d' hn prontoJoc€orfoper ejfeguire quefio dijfegno, a lí hora e , che
s tmbarcavofacUmentemetterfiarditamentej
a lí imprefa, medefimamente ognipoco chefiano
d f f f f f a vendetta di quaUhe indignita riceuu­
ta. NenfiemaipotutopraSIicare molto ipartito!ari,fiperfonepriuatefenzaincettezzagren) de,0peticoli:mafeequefiiontd’ mdTÍX^arfib
atufare a Sig.grandi delloflato, btfogna e leggere
il tempo benapropofito, tentare quali fiane mal
sontenti, fipegaiodijjojliherfoil Prencipe ,fia
per íeffaltationed’ alcun altre a loro pregiuditiofoper altra taufa che pub fufcitare la holonta
il¡io ¡p ,fi ffivtpam ^w fiM o stato.
EWt:
L
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
M
lfe ra illa atque acerba fe r u itu ', qua
im manifllmus Turearum T yrann us seruitutsfubditos fuos oppreflbs ac con ftri- ^uiiTurcas.
¿tosrctíetjcundem cogit qu afi, vt o .
m nibus m odis eos exarmare ftudeatjnccquidquam relinquere quod vcl ad minimum depel­
lendae feruitutis conatum animare eos poffit.
E t h u iu s q u id em m e tu s iu ñ iffim as illc h a b e t
c aufas : qu ip p e qui f c i a t , n ih il v io le n tu m efle
d iu tu rn u m : & m a lu m im p crij cu fto d e m eíTe
M eru m .-E tfi v e r o e a e ftíu b d ito ru m p crT n '.u e rfa m fe re T u rc ic u m im p e riu m c o n d it i o , v t fi
m á x im e iu g u m e x c u te re v e lin t,n o n p o ífin t ta ­
m en , q u ip p e o m n ib u s fere virib u s n u d a ti : e g o
ta m e n q u ib u s m o d is a d fe d itio n e m illi c o n c i ­
ta ri p oífin t, p a u cisin d ic a b o . A c priittum fieri p^rfina prid
h o c p o te ft p a rticu la ris alicu iu s petfonae o p e ra . Matacsrrii-fi
Illa v e ro vel p riu a ta c ft v c l p u b lica . P r i u a ts ptnda.
pcrfonae illae fu n t,qu ae o p e ra m fu am ad facin u s
fiue b on u m fiu cm a lu m p » tra n d u m , p re c io a d ­
d ice re fo le n t : in q u ib u s co n d u ce n d is a c fu m m ittc n d is n o n t a n ta op u s c ft a rte v c l in d u ftria .
A t i n publicis c o rru m p c n d is & ad n o ftras p a r- v t^ k lU é i»
tes t ra d u ce n d is p crfon is fiuc illae g en eris f p lc n .
™
d o re fiue p u b lici officij p raero gatiu a in im p ca
t i o a liq u o m u ltu m p o ff in t, lo n g e m a io r follia
c itu d o & d e x te rita s re q u iritu r. N c c c n im fa c ú
Ic eiu fm od i in d u ci fe p a tiu n tu r , n ifi am b itioit$L
a u t a m i c i t ia c x c x c a ti , vcl c tia m iufta a liq u a c o n t r a d o m in o s fu os in d ig n a tio n e ftim u la ti,
fa tu ra m a g is q u a m praefcntia c o n fe ftc n tu r.
T u n c e n i m , praefcrtim fi rc i e x c c u t io vidca-*
tu r fa cilis a c m in u s p e ricu lo fa . n o n i n u o lu n ta ric a u re s n o u a s fp c s in ge re n tib u s p r a b c n t . E e
i l J * q u id cm quae p e r h o m in e s p riu a to s fu fc ip iu n tu t m a c h in a tio n e s , i n c e t t x ad m od fi f u n n m u ltifq u e p ciici^ is expofitae, quippe q u ® fape--
Dijferiátid
02
E c íe i madi., fihaiÍM¡!amcht deUtno tffircs
tlette , f i diligenttmante telüueue da noflri
Fftncipi Chrifiiani ptrfabricara dol ctm tntt
fideftramenti laruina ddcommunt ntmico,
fartando{romtfidice) lapeütdtUa<iolpemluogo,0 per mancamtntodtqutU* del Lione Ildiffietto , 0 gelofia concettadaTaratoBafiacon. tra HebraimB afia per‘vedarlo inalzato da So—
iimaHommaggiorcredito,0 ftima di luido pri■
uareno talmemt dt
.......................
ragione,thelafciandofi
‘ a po­
to a poco traffiortare al defiderio dell* ‘itndttta,
co trtinciofabricare deka commotiontima effe».dofcopertofu fatto fubito moriré.
Vtt occafione medefima ruino anche Tirrho, 0 M tfiafd iaalzati da Selimano. Nel
nofiro tempo nella corte d‘ AcomatoTerzo, che
regnahoggidlqueflegelofiefidifiute fonofiategrarsditra Mahometto, fiM u fiafa ,0 d ipol
traCifieJfo Mufiafd, f i Cieala ,c h t í ha fupperaU),fituttoperlagtiofia, fifau o rt dtlpajtronts.
' Se quefii humori, 0 male diffiofitioni f e f
ftro ftateben riconofciute 0 defiramente cel.tiuate da qualche gran Prencipe Chrifiianofarebbonofiate propofito per fabricare tra quequalche dtffenfione , a ribeüiones.
Et ancora che tali prattuhe non bmefiero al­
ia prima, b ftcondavoltahauutefor^ed bafianza ptr mcaminare í ‘vniuejale mutatio*
.ne, the noi defideriamo a lí imperio di quefio
, .
Tiranno.nen bifognapercib d fifiere,nt afienerficonfiderand»chetlpikdellevolttlipiimiyijdtquefienouit , f i commotionicettftra.or.
dinatie fono deboli, 0 che laedouefi mofiraU
ffiudenza quandofifamobonalimentare,ediligent emente nutriré , afpnche pigUnoacre.cirhento.
to (limo che quando s‘ incontrano
,miniflriche habbino í ambitione, anómefitd,
0 defiderio d i‘vendetta, che quando fono fiati
teflati, fite n ta ti‘<>»a,due,0 trtvolte,cheal
finefifdflradaalialor fid e ltd ,fi ebedienzts.
' Medefimamentefe gli vienprefentato, come bi
/ogna fernprefa r e, fiadbuoKo.b mal titolo, la
ficurezad’ vn gran focccrfo,
dJqm lebifognerebbefargli<iederetlpreparament» perches
all’ hora tanto piu arduamente tentardbono
ojp contra la‘vita, 0 lo Stato del Premipe. In
joltrefadconfidirat»,ihequando talt pratúche
fefierofcopertedal Turro, ¡he’vedcjfeli Chrk
fitani piu diligenti, che non fono fiüti per tl
pajf-ito d tertare il piore de i faoi Mintftrt ,eglt entrebbe all’ horaindifodenz^a tale , ches
is
/ i í n é í e quaUhe cosa male d propofito per quefiimtntfiri, Etqmfiajuad ffiden.
zagenera'ebbe anche miüefojpetti, fi/degni
ttraifupi M infori, 0 ¡uddtti fia pertl man^gio
,
,
d
>
Et
0
fi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
ab vniis infidi komiais íidc dependeant:. At fl
tnagü«um & potentium virorum tentare velimus animos opera danda cft vt idonea captcmus tempo.ra , vtque diligenter obterucmu«
qui nam Prineipi minus ®qui fint, fiue íniuria
quadamfibiipfisillata, fiuea!tetius fibi prtclatidignitate oíFcnfi : & in vniueifum q^jinam
prxfcntium pert*íl nouís rebus ftudeant,aut
libertatem vcl ctam imperium affcdant. Ecce tibi modum & occafionem , quibus fl rede
&dextrc vtantur Chciñiani Principci ,p uUtim communis hoftis imperium labefadarc,
ac tándem etiam cuertete poflint j pro Iconis
exuuijs , quod dicitur, vulp nam peliem in­
duendo. Fcra hcs qiiidem Baila aemulatione
& inuidia contra Ibraimum Baíl'am , quem
^ _praítulcrat , adeo cxcaecari fe
Solimanus ipíi
paíTus fuit, vt (editionem machinari tandem
coeperit: fcd cadctcda, capitctemerarij cooatus poenas lui t. Eadem caufa Pyrrhum &. MuftaphamB iflas áSol mano adfummam dignitatem cuedos, peifumd-dit Supciori quidem
tempere, rcgnante Aclimate Tertio, non minus grauis aemulatio & cortrntio intcr Mahumctem purpuratum,& Muftaph
Imperato­
ris fratrcm,ac deinde iñ ter cúdcm Mu ílapham
&Cicalam e.xarfit: quem quidcm Cicala pa­
troni crga fratrem aemu'atio.ic acecnfifauore,
tandera perdidit & mori cocgit.
Fios animorum cffedus ac perturbationes
fi quis Chriftianorum Rcgum dcxire foueat fifienhm.
magnam profedo ba baris illis ad feditioncs
& ciuiJcs motos feneftram parefeccrit. Ec licct eiufmods conatus etiam icrati ad T urcicum imperium planccucitcndum fa i, virium
non hal’ eant; non tamen propterea defiftendum cft, ícd illud cogitandum, eti m roasimarum mutationum tcuuia femper k fere contempta fuiífe principia, quae tamcn, vt illc dc
Famaait.virescundo, fiuepc; fiítcodo acquifiuerinc; ideoque diligcurer q u * ad diíTcnfioncm vel tebclli< aem augendam pertinent,
comp.iianda & fubm niftr^ndaeíTc. Sic quidem ego arbitror , fi c ú minifter occurrat cuius animUs ambitione aut auaricia laboret, aut
qui magno anim >pra ditus, vlcifcend* iniuri* lioidine flagrct ,eum vbi (émel bisauttcc
ren atus fueric, t ndcm cupiditatibus fuis locum daturum , & fidelita:cm atque obedicariam p. o c d .rumiinprimis vcro,ficertaci fitmi .uxili] fpes n propinquo oftciidatu; (quod
femper,faciendum eftj & ncceíTariusadrcmap­
pa atus coram infpiciend s proponat Jr.QuoJ
fi eiufmodi conat is detedi fuet nt,atque it*
Turearum tyrannus animadici terit Chriftianos injcorrijaipendis nuniftrprum fiíotum apimif
Turck.Imper./uhditi quomodo adfiduionem concitandi'.
¿4%'
nicnis rau ltoiá cíTcdiiigcntiorcs qvráantc ha c
ntfffo degli af a t i , eper il periodo <he
finiont dtlla infidelta, quando f i ha da fores fucrinc: credibile om nino cft, eandem ex diffiton
frtncipt dubbtofo , corne diuentereb- dcnria quadam miniftros plcrafque male haie IJuefto : di maniera, che a peco a poce el­ bituium >& panca cotum fidci permilFutuniiex
la ci ammenirtbbe qualche occafone propria q u o fieri non potcft quin plurim * fufpicione?,
per far bene i nofiri afart medefimamentes ir * , indignaciones tam intcr hcrum & m ini­
fa durante la fomentatione diJftmtU pratti- ftros , quam inter m iniftros & fubditos nafcit h t, auenijft, chei frateüi figliuoli del Signó­ tu r * fine fl-hilqjcuiquá tatú fururum , vt fere
te,pigliaftrol’ armi contra í v n í aliro b che fieri fo lct. quando nec dominus miniftris, nec
viutndo il Padre f i le tafero per dijpuiare tra m in id iifu bd icis fidere audent. Sed omn am
loroilpofefo deli"imperio:perche aU'hora tro­ op tatiirm iu m fu crit.fi dum maxim e hi cona­
uandofi di gia la ¡Irada fatta d quefiepratti- tus vrget; tu r, tyranni filij viuentc pa trcd c im ­
t h t ,farebbefa cilmtntefeguitata con maggtore perio armis intcr fe contendant.-fic cnim in- ,
projferitd.chenonfarebbe fenonfifofftio prin- ñ itutum nullo negocio , ac vcluti fp ontefaa
procedet. ^
eipiate.
Q ijum vero in co qui tale quid aggreflifrus
Maptrioche ci bijogna giudido, teleranza,
fif molta prudenza per condurre tali trafichi, e ft, pra te; accuratum iudicium & prom ptum
farebbe neceffariofar" elettioned’ huomini che con filiu m ,ind cfcfla qu o qu c d iligentia & to ­
hauejjero, quefie parti, afine difaper ben pi­ lerantia requiratur : diligenter prouidcndum
gliare i" occafionc , f i tempo ad erdire le te­ eft v ta d hoc munus id onei homines deligan­
le dellt dtffenficni, f i chenon gli mantafe- tur , qui fcilicct iam d id is in ftru d i fint tam m te denati ptr dóname , (fi diflnbuirnes genij quam co poris d o tib u s , o blata quauis
fra quefle gtnti , che non fono ptu ama­ occafionc red e v t jn t u t ,a c om nia rerum ge­
tori che niun altra natione , the fia al rendarum mom enta c a p ten t: ante om nia vero
pccu n i* parcendum non cft , vt fcilicet h a be­
mondo.
Venendo hora aüa prattica di foüeuationes ant donandi materiam : quum barbari illi auagentralt,e daauuertire, cheil Turco ha dut ritia & donorum cupiditate om ncs gcnteslonJorti di gmte foggetta alfuo imperio. Ct ne fe- gc anteeant.
Iam vt ad m odum vniucrfalis concitandae Tarfa/WIno chejegtiitano lafetta di Mahometto, gli al­
tri la veritd delt Euangelio di Giefu Chrifíe. fcditionis veniamus , fcirc o p o r te t, duorum diii alij M ai
1 Mahomettarñ fe nefian» quieti, percioche ef­ generum ciTc T u rc ici im perij fubditos. A lije- humttani,
fendo delt ifiejfa legge non hanno eccafiont di m m Mahum ctanas fequuntur fu perftition es: alijChrifiitumultuare. I Chrifiiani non fi pofono moue- fnnt ctiam alij qui C hriftianam profitentur rc- ani.
re,perchefóno¡uperatiifirittnuti da maggior lig on cm .llli quidcm ab omni m otu abftinentj
forze delle loro the ¡i tiene infreno. Dimanie­ quum rerum nouandarum cauifas nullas ha­
beant,libero fcilicet religionis fu * exercitio v ra,chenon tie altro modo ptr fargli commeue
re, cht il fargli cocear con mano Sufibilmente la tcHtcsihi vero,Chriftiani videlicet,etiam fi ten­
fieurrtzza d" ^npronto ¡occorfo, f i prouedergli tare quid v clin t, n o n p o ifu n t, viribus deftitnti
a armi,(fid' ogn" altraprouifiont, (fi munitio­ & fc ru itu tisfr* n o c o n ftrid i. Q u a c rg oratione di guerra. Tercht altrimente non epojfibtles neadrebellion cm im p elli polTunt ? Equidem'
the ardifcanofare il minore cennefolamente di hac vna exiftim o,fi armis prius o m niqueap thouerfi.hauendo suleffalleilntmicoftmprts paiatu neccffario in ftr u d i, auxilia noftta iri
pronto.fi armato; chejubito gli opprimerebbe, propinquo quafi oculis videant eifquc tuto fimedefimamente ritrouandofi nudi , (fi difar- ' dcrcpoíTint. N e q u cen im alite rfp cse fte o s v c l ’
mati, comefono , d’ armidefenfiut. o o f enfiue. m inimam daturos metus alicu iu s, aut anim iA cht hauendo d ielim Secondo hauuto riguar- m alc contenti fignificatioHcm ; quum non fe
do , co' Iconfegliod’ Occhialtfece retirare tutti g n o rtn t rcucrilfima d cfed io n is vcl meditatae
iChrifitani,thehabitauano al longe dellari- v in d id aiam humcr s fu s vclut incubare, Scii­
uiera del mart, (fi li mandb ad habitare boa mus quidcm II. ex O chialis confilio o m n c s addencro entena ferma, affinthe prefen^a Chriftianos maritim is locis habitantes ,em fe
delle forz,e Chriftiane non glt d-fje aro.tre di gia re, 3c in mediterranea loca conferre fe iufe
fare mofa alcuna d f io ptigtud>cio . cor.. : a- lit m ctucnsfciliccc,n cilli cum C hriftianorum
uenne quarjo Andrea ÜO’ia cond f d fne claflc 5 fi quando appellcretut, ic coniungei" imprtfi. di Patras, (fi Gerone. ¡' ' WM-u- te o t, & d fuo deficerent mperiorquod pene ac­
uenife che i Chrifiiani p o t.f ■
■
■ a re tal ciderat G crcm r ¿c ¡''anis abAndrca Auria c a ­
dfifegno , bifogner,Ue Ltu-c '■
oíthio d p u s.E tu oc quideram odo tyiannus ille rcbus -
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
¡4 4
i
Ir
D íJ J e m llé \
sbarcAtehn fotm fi U lüsghi di tm a f e m » , fuis & im p e rio o p tiii i e c o n í í il u k .& C h r i f t I a a is
douenonfacilmentefipoteffemouerelacmaSea in fig n cm t e n ta n d i aliq u id c o n t r a ipfum an fam
rMípfrchtcifaHbbtptricolo,thecorlfuoífori(o praecidit. S ita m c n c u c n ia t v t G h riília n ü n m e .
«tnfoffocajfe il primo principio, 0 U riHolta de d ite rra n c is lo c is d cg cn tes, a u x ilio iu uan d i í?n t¡
é ChrifliíiHiypmhefono ceíipotentidi caualle- op era d a n d a e ft v t id fíat ijs lo c is vbi e q u ita tu s
■fia,0 coü agile ¡(htinhnrubitomeíttrebbono n o n c íl m a g a i's v f u s ,q u o t« m c o p i o f o ta r a q u e
inrettatHítotÍ9 ¡ehefegUprefentaJfedinanzi: ag ili in ftru élu s cft: T u re a ru m Im p e ra to r , v t
psrragimt di chefarebke meglio entrare ptr i' b rcui m o m é tó o m n e s C h ti ñ ia n o tu m au t fubAlbania,0 perluoghimontuofi, fid id iffiiile d iio ru m fu o iu m c o n a tu s fa c ile rep rrtiverc, Sc
Meetfo,douenonpefibno/iruireicaugl¿i,c»mLj i n ip fa h c rb a , q u o d d i c i t u r , fu íFo carc p offit.
farebbono in piaña compagna.Ecco qm tohxb- Q u a re co n fu ltu m fu c rit p cr E p iru m fia e A Ib a biamodddire de i Chrijliaríi dominati dalTur- n ia in a u t alias m o n to fa s « c a cccftu difficiles retti quali voglio prefupporre non hauer m A- g io n e s irru m p e re , v tp o tc in q u ib u s e q u itatu s
aamenío di buona holontk kribellione,quando
-------------p a ru
i m efficere p o te ft, cu iu s vfus p o tiffim u m
Frtncipe Chnfiianigli nt contribuiranno i me­ e ft in c a m p e ftn b u s & p lanis lo c is . E t l i s c d e
C h riftia n is fub T u re a ru m ty ra n n id e v iu eo tidi. Bifogna hora vedere qual caminofarebbe d*
tenere ptr incitare i Mahomettani k ribeliione, bus d i ñ a f i ñ t : q u ib as o m n ib u s Sc fingulis v o 0 empirli di diflurbijfidijfenfiomciuili. Chi l u a ta t e m e feru icu tc fc v in d ic a u d im in im c d c vorrk lonfiderartchela loro Religionebpitna di cíTcjperfnafum m ih i h ffieo: fu p tre ft ta n tu m vt
menzogna, f i 1‘ Alcor ano loro medefimamente fa c u lta te s ijs & m o d i á C h iiftiu n is P rin cip ib u s
pieno di paz^ie farebbe facile di cauarne la ma­ fu p p e d ite n tu r.
teria propria perfdrli fcaramaeciare í vno cotra
N u n c d ir p ic ia m u s q u ib u s rro d is ipfi q u oq í
l'altro,0fopra tuttofefiJe minajfetraloro qual- M a h u m tta n i a J re b e llio n e m fiuc C iu ile b e l­
ehelibro proprio pe rdiuertirli, f i farli dubitare lu m in ftig a ri p offin t. A c p ii m u m a d ip íb iu in
diqueftefolle Juperflitione ch’ ejfi ojftruano, co- R e lig io n e m q u o d a t t i n e t , q u u m c a ex m cris
ponendoliper i’ Europa in lingua Schiauona, 0
f o m n ij s , n u gis a c m e n d a cij s to ta c o n te x ta íir,
per l’ Afia in lingua Arabtca. Ma perchefipom e n d a cia a u te m & c u m vero & fecu m ipfis pUr
trébedifiicflmentefarpajjarefimilefcritture^ g a e n t : o p e r * p re tiu m fu c rit in fig u io ta (q uis c perilpatfedelTurcoychefubiíonons’ aceorgef- n im o m n ia poffit? ) in lib e llu m c o l l i g e r e ,eo»
feredelf aftutia, f i cheprontamentenon ciri
tu m q u c a b fu rd ita rc s vaniffim as d e m o n ílra re :
mediaJfero,bifognerebbe commendare dall’ In- q u a re illu d efficietur v t ia m ipfi q u o q u e flu die chejoño lontane, f i poi ptr i luoghi dell’ A - é t u a r e , deq u e fu p e tftitio n ib u s quib u s h a ñ c f ia ,f id e ll‘ Africa,checonfinano conPoríoghe- ñ u s ta a tu m t r ib u e r a n t , d u b ita re in cip ia n t. E t
fi:p erche per caufa del commercio, cheb grande h u n c q u id cm lib c 'lu m ta m Illy rica f i je S cla in qua i lu»ghi,moltf mercante Tur chi, f i altri u o n ic a , q u a m A ra b ica lin g u a co n fc rib i v e lim :
eifrequentans da ogni partit.
^ i ll u m , v t p er E u r o p a m ; h u n c , v t per A fiam d iEjfivengono k MoXambigua in Africa, k ftrib u atu r. Q u o n ia m v e r o in ipfo T u t c i c o i m *
'Zophala, 0 ^ilot,chefonotn A fia .E J fi defce- p erro lib e llo s ciu fm o d i fp arg ere d ifficile, im o
dono anche alie Malutche,kCocien,Goa,D iu, im p oífibile fe rm e fu e rit , q u in re m illi fta tim
Or mus,0 in molti altri porti,che appartengono f u b o l e a n t ,a c c o n tin u o q u a: f o le n t& p o flu n t,
-.alia Ceronadi Portegallo.
a J h ib e a n t r e m e d ia : e lo n g in q u o velu t h * c a d Sepotrehbe anchefeminare quefti Uhiperil m o u e n d a c f t m a c h i n a , & p rim a in in d ijs p e ipaefe de Gentili, chefono amici, 0 confederad c u la fa c ic n d a fu n t ijs fc ilice t A fia « ¿ A r a b ia l o de Chriftiani .corneen CaUcut,Zeilan,Camba- c is quae L u fita n o ru m ib i co n fin ia a t ti n g u n t ,
ia,0 altri,0 fare anche tlmedefimo dOra A r- q u ib u s freq u en s cu m C h riftia n is m e rc a tu ra : Sc
zela, f i altri luoghi dell’ Arabbiafoggott/aaüa c o m m e rc io ru m vfus in te rc e d it. E t T u rc a : q u ieorom diG qftiglia,fidi?ortogalle,0intutti d em fie q u c n te s a d m o d u m ad M o z a m b ic u m
gli altri luoghi delí Europa, cht confiano c o i A frica n a : o r x in f u l a m , ite m q u e a d Z o fa la m &
Turco Bifpgmrebie hauerconfiderateóne cheil Q u ilo a m ,q a a :A fia : C o n tin e n tis p a r s f a n tc o n titolo dil librofojfe talmente Cjolorato.cht a¡pri- i iu e re fo le n t. lid c m in M o lu c cis in fu lis, n ec
tno tratto nonpotejfefcoprire í’ intentione delí n o n C o c h i n , G o a ,D iu O r m u s ,& a i ij s ad L u fl»
autore.mapiit tojle cheinefcajfe,gli huomini al- t a n o tu m i m p e riu m p e ttin c n tib .lo c is frc q u e n í
lafua letturappr certa curisjitk , f i preeílidi t e s n e g o cia n tu r. N e c abs re fu e rií lib e Ilos eiu fdolcezza,0 jpajfo. Bifognerobbe en oltre chela m o d i, a u t q u id q u id a d ta m v a n a s & im p ias fu tentinuatione dtldijcsrjo nonfojfe intricato d' p e rftitio n c s a rg u e n d a s f a c i t ,p e r v icin a P a g a ftlcum dijfiuta,bfottiUta coníra.fiiarttcoli del- norum fiuc
^
'■
■
■
■ ~
■
■ )c r :a d ifGenülium
Principum
impc
fe m >
lacre-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
rturcicJmper./uhdki^omodgadfediúonem conciund.
u tredenz* loro,ma in contrariopieno didi-
/eorft,(ftpropo/iti atti a mouere-rifo, f i nendim eno con qualche tratto cht poffa fte p r ile , b fa r
dubitare dellt fau ole dell'A l orane.
I mere ant i Turchi,» altrt pa/faggiert ,i» m a­
no de'qmUcapitaffo qutflo lib ro , lo Uggerebbono arditam tnte in quefii luoghi doue non b obe­
dito il Tureo.
Et fe ben forfe non hautffero ardim ento di
p ortare Teco tl libro,nond m e n o i impreffione 0
m em oria deUe c o feleited aiffig U refiarebb om
nik' a n im o , 0 poi le recttarebbono,ccme te fe s
mone d gli a m n i lore, 0 dom ejiiei: di maniera
che ftdtuulgherebbe d foco d poco per tu tta la
'vicinanza , on d e ‘vertbbe deftderiod gli altri
conuerfando in quei fa e fi di com prarlo , f i Icggerlo’.
In quefia maniera í Alcor ano ronfuccffione
di tempofarebhe tra loro pocofltm ato, 0 ttdur
rebbefiin burla quel cht con tanto fa o p o lo , f i
ojferuatione lauano di Id dentro 0 cht da que­
f io infine m n fiform affe qualefckifm a, diuortio
traloro,p r h e i ptu religiofidelld loro fe t t a , 0
c h ’. hanno maggior inter effi s'ofiinartbboneper
d iffin d o la.
Ne anche farehbe d propofito di pariare in
qutfloprintrpio in m aniera alcuna di NofiroSi
gnore G l E S F C H R I S T O n en em o d arta conofcere che í Autorefoffe C h rifiian o , per
t h e ío d to immortale che por tano d quefio nome
Io ren d treb beod iofo,0 d ip ) \ofaltelofarebbe
rihuttare.
M a bifognertbbe piu tofio fabricarlo, come Ce
vfciffe da le m ani de' G en tili. b da qualch’ vno
d’ 9 » ’ altra Jet ta,d che fa r e fipotrebbono pigliare in preflito la m ano de glt huomini di C am b a ia , deli’ lndie,d’ A rabia,b di Verfia.
In quefia maniera farebbe ‘ieduto m e g lio ,0
piu ‘v elon tieri.0 portarebhe feco maggior credi­
to, f i auttoritd. Chi.faceffe anche in lingua
Schtauona'vnartmonftranza, 0 effiortationed
G ta n iz z er i,0 m e tte r la in locoperqu alefegli
potejfe defiramente f a r ton ofcere,fi intendere l’
origine le r o ,0 com efon ofiad della loro pueritia
citf*4elmeníe leuati dalle m ani de i p ad ri, f i
m adtilero C hrifiiani,poi condotttinTurchia,
0 IU Í inflrutd nella fe tta di M ahom etto, non
hauendo all’ horagiudido per dijlinguere il bo­
ne dal male'. Che fono effi, the mantengono la
fitureziZfa del Tiranno, cheglihdtiranneggiati , 0 che ha pofto ilpiede su la gola alia liberta
det padri loro , f i cheli tengono fchiau ifotto tí
gtogo d ’ 9 » ’ tn fa m e ,0 barbara íeruitit. Cibferuirebbt molto medefimamente effitrtan doli d
riconorcerfiyper riternare horm aifiglialm entts
a d abbraeciare, f i liberare i loropoueripadri, 0
madriy
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
fe m i n a r e ,v t f u n t C a l c c n ti u m , C a m b a i a , Z e y .
Ion infula, aliaquc pérm ulta; ncc n o n O r a n r ,
A r z c l* ,& tlijs Africa:,& Arabia: locis,tam Poctu g a llis q u a m C a ftili*ri|g n o ru b ic d is , T u r ­
earum vero imperio finitimis. Sed titulus libri
ita formandus e ft, & v clu tifu co tin gan d us, r t
prima facie nihil minus q«am quod e ft, p r * fc
ferat, fcd vt dulci quadam curioütatc in fp ed o tis anim um ad legendum allid at. In ipfo ver»
libelli contextu prolixa: omnes & fubtiles con ­
tra M ahuraetanam R eligion em difputationcs
vitanda: fu n t; fcd Satyrico quodam fiuc falfo»
non tamen illepido rifu pra:cipua com m enta
ptefequcnda atque confutanda funt, ita tam ea
vt q u * ita d icu ntu r, in praecordia defcendany,
& icru pu lu m dc ia cp t flim isA lcorani fabuiis
d ub kan din on ieu cm inijciant. E th u ia fin o d i
quidcm lib ro s , fi quorundam in T u rc ico itn *
periodegentium manus in cid e rin t, auidc le­
d a m i r i , dubium non eft. Q u o d fi ijdcm libe'los eiufmodi in patr’am fecum ,vcl metu v d
religione quadam in d u d i afportarc noluerint;
eorum tamen q . * vel fcm cl leg cru n tm cm o .
riam. Sc imagines fempcr fecum circum ferent,
n -t facere poterant quin aliq u an d oin tcrfam iliarcs Sc a m ic o s, d: ijs tm q uam rebus nouisSc
m irabilibus verba fa cia n t: ficquc quaeillianim o conclufi antea g e f tjtu n t, paullatira diuulg a b u n tu r, & alios ad a c e r a tio r e m inueftigationem accendent j im m o lib ellos eiufm odi
com parandi m iracu pid itateim plcbu nt. H oC
m odo tandem foediflimus ille abfiirdarum o p i­
nionum & vaniilim atam fabularum cin n u s,
Alcoranes fc ilicct,ip fis T u rcis iordcrc in cip ic t; quinetiam fchifmata inter ipíos & fadlioncs acicntur. V t vero C hrifti lefu Saluatoris
& D om ini noftri uom cn in lib ello p rífc rtim
in fro n tifp ício , vfurpetur, vcl A u fto r fe C h riftianum profitcatur,coB Íultum m ihinon videturjquum cnim Chriftianos cañe pcius & ang u eo d e rin t;e iu fm o d ilibellos p ro fe d o nc i
fpiccre quidem dignabuntur, fcd vcluti nudis
preíTic qui calcibus anguem , rcfilircn t, & c on ­
cepto praciudicio iam antc om nia dam nabunt.
G persprecium ergo fu c r it, titulum ac ftylu m
libri ita fo rm are, vt á pagano potius aut altcri
fc d * a d d id o q u a m C h r iftia n o ,p r o fc d u s v idcatur,ficenim gcnt lcsinInd ia,C an> b aia, Ar a b ia , & Perfia m inas ab eius Ic d io n e abhor­
reb u nt, & facilius T urcis v t & ipfi legant pctfuadebunt. Illud qu oqu e ncfcio an e rc fuerit,
vt fcilicct Illyrica lingua confctipto libello la- lanitzaru
n itzarosfiue p r*torian o s m ilites quis cxhor- ortm tpfotM
te tu r, cifquc oftendat q ü am in d ign ism o d ise ( í ? i »
Chriftianorum parentum finu ab rep ti, & foe memoria redis illis fupcrftitionibus antequam m alum á uocandu
Z zz
bo n o
j4 4
DiJftríAtio T urekJm per/uhditíqutm ddoadfidithT iem eom itandi.
m»dri, che li piangono ognigiomt, f i cosi r i tornarend dolce Ceno deüa Chiefa,neU» quale
fono ftati prima regenerati, S f che gli a feita
ton le hraccia aperte per riccuerli, (fi faluarli.
Tuttequejiecofepropriamente, ( ¿ btnincaminaterenderebhneinfsneil Turco tantofofettofo .difidente t f i mal tratt ahíle, the apporttrebbt molte occafieni a i íuoi popoli perdeftarfihormai ,( fi pinfa meglio d Uro che nonf anno
ptr ifcrellart queflo crudil giogo, (fi infopportabile ch tli opprime, (fi tiene totalmente abbajfati yfitomporfi d vna vita pite dolce, f i
falute deü'anime loro. Chee {per diremero)
d che ogni buon Chriftiano debbt diligentes
mtnteptnfare, ( f i nenaltrimtnttdruinarfi,(fi
difiruggert, comefanno V ^n íaltro contra il
tommandamtntodiDiOytheraccemandatanto (fi tanto la chanta dtlptoffimo.
b o n o p ct a t a t c m in te rn o fc e rc poíTent , im b a ts
fint P ro in d e r e d e fa d u 'ro s, fi r c lid o im p u tife
fim o t y i a n n o , ad p a te n te s & c o g n a t o s o b u ijs
vlnis eos c x íp c d a n te s r e d e a n t ; & tam fc q u am
d u lc Ifim am p a tria m a c p a re n te s trifti fc ru itu te lib e re n t; q u od f a d u ipfis p e rfa c ile fit, v tp o te q u ib u s T u r c i c i im p crij fnolcs. m a g n a cx
p a rte in n ita tu r. H aec o m n ia r e d e a c p r u d e a t e r vfu rp ata d u b iu m n o n eft q u in ty^rannum
eu m a d co c x a f p c t a tu r a , & d iffidentia: a c íufpje io n is im p le tu ra fin t, v t o m n ib u s fc rc in tra d a b il c m fe fit p raebituros. E x q u o f e c i l c f i e t v t
q u i iam fub ipfius fe ru itu te g e m u n t p o p u li,
q u a m cu n q u c ta m g ta u c iu g u m e x c u tie n d i in iw ri fin t r a t io n e m ; ac fpem vitae in p o fte ru m
m c liu s a c fecu riu s degendae, l u b c n tc r arrc p tu ri. E t C h rif tia n o s q u id c m P rin cip es feas o *
m n c s h u c c o g ita tio n e s , co n filia & a d i o n c s
c o n fe rre o p o r t e t , v t d c f tr u d o im p e rio T u r c i c o , ve ri D e i c o g n i t io n e m , ad m u lta ru m a « i m a r a m f a lu te m , & d iuin i n o m in is g l o i í a o i , a m p lifice n t a c p ro p a g e n t; n o n v e ro m u tu is
fc ip fo s,Y u ln c rib u s lan iare & c o n fic e re : q u o d (p r o d o l o r ) fieri h o d ie v id e m u s , c o n tr a e a p tcfiu m D ei m a n d a t u m , p ro x im i ch a iita te m ta m fo llicite a c ferio
a o b i s fo p er o m n ia co m in cn »
dantis.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
DISCORSO DELL' ILL V S TR E SIGNOR HORAtorio Malagtfzz.i GentiChuomo ReggU no,
N E L Q V A L E > S O T T O BVONE R E G O L E DE’ M O D E R N I GEOGRAF I ,
V IE N E F A T T O D IL I G E N T E P A R A G O N E DELia grandezza de' Stati, Dominij de’ cinque fra li piu potenti Regi,
&: Signori deU’vniiierfojcioé dei R e Catholico; dei Prete Iani;del
C ran Cane di Tartaria; dei Sofi ouero R e di Periia , & dei gran
Turco;m ifurandogli Stati,é parti di ciafcuno, á ragione di migliit
quadre Italienc, é calcándole eon rególe di G eogra­
fía, M athem atica, é ArithI L L V i T K l S
D.
HO RAT I.
M A L A G F C I ,
F A T R IC II
R e g e n jis
D I S C V R S V S , SIVE DI SSERTATIO, IN Q VA
S T A T V S E T M A G N IT V D O Q V I N Q ^ E T O T I V S O R B IS
potentilIImorumregnorunr,Rcgis fcilicet Hifpaniarum C ath o lici, Regis A hyllinoram , fiue Presbyteri loannis (v tvu lg o vocant j magni Tartari* Ch am hRegis P e r f a r u m d e n iq u e Imperatoris T u rcici, rationibus é
Geogtaphia & Arithmetica petitis, intcr fe
comparantur.
OuenJoio <te»ire al punto di quello,
cheV. M.dtjiderafapere da me,dico,
chediuendoft la Terra tutta, fecondo
iGeografi moderni, in quattro parti'
principali,(ioe nell Europa,nelí Africa, ntllA fia , df nell' Am erica, dettacommunementes
Mondo nuouo-, ll Turcofc lámete ntlle tre prime
hd Dominio, (fi poffitdeftati,la deue il Re Ca­
tholico daW altro canto hd fla ti, f i Regniper
tutto,aoze ioloSignore dei Mondo nuouof i come
Aimofr rb apprejfo, Mddefcendendodparticola n ; Sappiamo il Turco nelí Europapojfederes
buona parte di queila cioeparte di qutUo,ches
Tolomto mette nella nona tauola dt queUa, ciob
parte d iía zizi metane( li, cht ¡ono comprep in
qutlia parte , t' heggi <hien detta Vatacchia,
pane ddla Dacia, che f i computaalprtftutes
nella Tranflluania, la Miflafuperioret’ hoggi
abbrac-
D
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
E R R A M vniucrfem rccentiores G eo- Terra pati
graphi plcrique in qua tuor pai tcs diui- tu .
d u« t, Europam fc ilicc t, A frira m , Afiam ,& A m cricam ,fiu cao u u m O rbem .
E tin trib u s quiJfcm tantum prioribus T u re a­
rum Imperacor m ultas ac latas regiones poflidet;at Rcx C atholicus non folum in illis qu o q;
longe latcq; dominatur.Ced N ouu m ctiam O r­
bem folus fub im perio h a b c t.'
V eiu m v tad particularia veniam us, in E«- Turcaru»'
ropa quidem T urea bonam parreai carum re- in Europa
g ionu m poffidot;q uasPtolom «»noaa G xzTz- imperium.
bula complexus c ft, magnam nempe lazyg a rum Metanaftarum partem ,qui hodicValachia
com prchcnduntur;partéD acÍ2cqu?hodicTráfyluani* acccfctur; My fia fupcriore,qu? B o fn i,
T
R a fciá & S ctu ia m có p le d iru riM y fia m in fe rio re ,cu iu s p a r t c ,v i & T h r a c i * , B u lg a t i * t e g n u t n
Z iz
a
co*.
•
ü I
f4S
Regumqufimnctamintírfe comparat.
éhbráttiaUBoffim, la R afiia, f i l a Simia:
Domina anconi la Mifia infirióte, parte dtlla
qual’ ecentemtanella Bulgaria, laqualeBuU
garia comprende ancora vna parte della Thratia , f i i l fuo rimanente e hoggi cbiarhatJtRomanía. PcffiediantoraquajituttoquelU, che
Telomto abbtatcia ntlla décima Tauoladelí
Europa cioe la Ma(tdonia,ch‘ e quafi 1‘ Albaniad‘ hoggi,í Epirro.chi diteno B u trin te íA tafia detta medefimamente Grecia , 0 ilPehpónntfo, che hien detto la Morea-, Domina
farimente I' Artiptlago, tontu tteí Ifole fue
dettt Ciclade da gli antichi, rtmantndom pe­
té aicune , cht ¡ono fottop ffie a Sighori Vene­
tiani. E ’ adunque chiufo quel che tieneil Tur­
to nelí Europa htrfo Leuanto dalla Propontide, detto mare di Marmora dal ponto Eufino,
tl hoggif i dice timar Maggiort , 0 dal mar Egeo chiamato holgarmente C Arcipelago , da
mezo giorno dal Cretico, b di Candia, f i A htoradatmar Mediterraneo, da Ponentepoidal
mar Adriático, f i da Setteniricne, dall’ Vnghttta, dada Tranfilumia. f i dalla Moldauta i U circuito litorale del dominio¡uonell’ E u­
ropa pub efieredamtglta Italiane r o o y o, in
tirea-,Et mtfurandone lafuperficie, reducendo il
, tut» a miglia quadri pub ejfer da miglia 31t i y?.
Italiane.
N elí Africa domina, il Turco la cofia del
mare, comminciando da Firamida per termi­
ne Orientqliffimo, f i caminando herfo Ponen­
te , in fino alli Zerbi, termine, o confine fuo hl
íimodaÜApartedt Ponenu,con il qual cami­
nof i comprende tutta la Riuiera dell Egitto,
4$ tutto qutl tratto di mare, the il Telomeo
abbracciare nella ftconda , 0 ítrza Tauola
Dell' Africa, da lui detto mare Africo , 0 an­
tera l i Libia Mitmarica , da modemi det­
ta Borea; Pub tutta tal cofia tffire da miglia
1 4 0 o . fraterra poi nelí A fr k a , non domi­
na altro, che i’ Egifío , dal Tolomto mefo ntl­
la ftfiaTauola di Africa, i he 9ien ad tffere^
quelli parte d e j]i,th t dominaua tl Soldano
M Caito-, perche ilrtfioviendominato dagU
J ta b i, gente vaga, la quale no» obedifct $igncrealcuno -, Domina ancora hna parte dtlla
tofia dtl mar Reffo , verfo Ponente , partea
attinenti aü’ Egittto , f i e d a Zues ,fiono a
Z ib ií, cht pub ejftredt camino da trectnto cin^ a n ta miglia m circa , tfiendo il reflo pojftdufodalRe di Ethiopia detto il PretiIanniE’
thiufio adunque tutte queüo, cht ilTurto do­
mina nelí Africa daUa parte di Leuaattj
Ja-vna parte del mar Rojfo, chía mato da gli
antichifino Arabico, f i da hna linea, ehe hitn
tirata da Z u u , a Foramida; da Fonent e b altrefi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
continetjreliqua v ero pats T h r a c ia h o d ic R o t
m aniadicirur. Idem p ta tc ie a fub im perio habcl omnes eas regiones quas P to lo m a ’ in D c cim a T abu la c o llo c a t, M acedoniam nem pe,
quaehodic Albania eft; Epirum ,Butrintum hodie;Achaiam , nunc Graeciam v u lg o ; Pcloponncfum .hodic M oream .
Idem dom inatur óm nibus infulls in Archipclago, m agno numero íp arfis, quais Cyclades
antiqui nom inarunt : quam uis carum paucae
fub Venetorum manfcrint im perio. Includitur
itaquc Turearum imperium vcrfus O rientem ,
Propontide (qa o d h o d ie Mare di Marmore v o ­
cant ) P on to Euxino qui hodie Mare M a in -,
& M ari iE g * o , quod Archipclagus alias api.
pellatur: á M eridie mari C retico item que Med itcnanco : ab O ccafu mari A d riá tico; á Se­
ptentrionibus vero H u n g ari* , Moldauiae &
Tranfyluaniae finibus. E t circuitus quidcm vniuetli Im pctij quod in Europa Turcrepoirid en t, fecundum p r a d id a litora com pledlitut
Italicorum m illiaiium circiter dccem m illia &
quingenta.
Q ^ m íuperficicm vn iu etfam , fi redañis ín¡
qu ad ium m illiar bu s, mcnfura com p leñ i vel­
lemus, reperem us m illiaria Italica circiter tre­
centa duodecim millia & vnde fexaginta.
In Afrtca Turea oram litoralem ¿Firam ida
tanquam term ino O ricn ta iiifim o, ad Gerbin
vfque poilldct: qu o quidem trañ u v n iu ctfa.£ g yp tu s& omne id quod P tolom au s in Secun­
da & tertia T abu la A fria x p o n it, con tin etu r,
Tt & Lybia M arm arica, quae recentiotibus B o ­
rea dicitur.
T rañu s hic omnis m illiaria circiter m ille &
quadringenta com pleñ itu r.
Q u o d ad interiora Africae, nihil ib i T u r c *
poflident praetera£gyptum, quam olim Sultan iA lc a iti fub Im perio habuerunt. Reliqua te­
nent Arabes,gens vaga,n ulli ccrto dom ino vcl
R e g i obtem perans. Poffident tam en ijdem
T u r c * M aris Rubri aliquam partfcm O ccafus
v etfu s, á Sues vfque ad Z ib it ; quod quidem
fpacium m illiarium eft circiter trecen to tum &
quinquaginta. Vltcriora vero RexiE ihiopiae
fiue Aby ffinotum (Presbyter loanaes v ulgo ) fub
d om in io h a bct. Sic ig itur Turearum in Africa
im perium ab O rtu quidcm partim m ari R u ­
bro, quod antiquis etiam Sinus Arabicus, par­
tim CO in tcrftitio quod cft á Sues Firamidam
vfqu ctin clu d icu riab O ccafu regno Tunetano;
a Scp tcm trio n ib u s,m ati M editerraneo & Sinu ^Egyptiaco : a M eridie vero defertis L yb i* , & parte aliqua a£thiopici regni diftcrm inatu r. Vniuerfa autcm ora m aritim a q u *
Turearum in A fricafu b cft im p e rio ,co n tin et
m ilii-
9
T
Rcgum quormdam in íerfi comparat.
tn fitttm in á to M R tg n o A iT u n ifi.d a Sstient r t o m ,d d m a r M editerraneo, di m ate Egitto , f i da M ezo giorno da deferti della L ibta, e
d a p a rtt dt Regni d' E thiapia: E tu tto d lito
m arítim o , che í Turto domina m il’ A frica
m ig lia ij^ o . Pubpoiejferelafuperficiedí tu lt o í E g iito d a 1^6160. m ig lial M a perche in
m e h e p a r tie d ü h ié ita to e pieno di luoghi defert i ,0 p a r t e h a b it a t o d a g t n t i che non obedifconoeffo T u rco, peo noipotiam o dtre, lu in elí
A frica quanto alíafuperfy'cie:di quella domina
re la m eta della fopradettaquanliidyche^ierebbe «defiere ly ^ o i o . miglia q u a d ri: Con tutto
cib.co in eli’ Europa, com zjn ell’ A frica, tgli
dom w apartín obilijftm ediquelles: poichef«ppUmo n tlí Europa, la ptu nobil parte ffiere L’ ltalia, fiapprefib glt antichi fu prima chti Ro­
mani fiorijjero la Grecia , domtnata al prefentid al Turco: Ddi’ Afn. a fappiamafemprzj,
eper tutti tempi, per ogni qualitá fpettahilts,
noiHiffimaparte efer eflita í Egitto :0 eanN elí Afta poi, dcu’ rgli ha la maggior par­
te deli’ Imperto fuo, pofiiede molto paefe, partedel quale fenza eontreuerfia e il pihciuiie di
quellaparte, 0 doue per altri tempi fiorirorno
learmi,lelettere, 0 ogni altra nobtleprofefJtone,
Piimietamenieegli domina c.ueüotht Tolomeocolloca nella prima Tauolad’ eJfa parte,
nella quale apprefio d ilu i,fi contineuano Ponto,eBithm ia, chtsdicono Turchia, 0 quella
partt, che ptopriamente ejft chiamano A fta , ,
hoggi detta Na:olía, la Frigia che vien dttta
hoggi Paria, 0 Brtbicia, la Licia chiamata
volgarmenteBriquia,laQ«lacia, laPofiagoniahvggtdetta G alatia,la Panfilia, ta Cappadoiia, í Armeniaminorechiamata Anadule.0 la Cilicia dettaCaramania-Je qualitutte hoggi vengono eomprefe da queSa parte che-t
^itn chiamata cen nomegeneralefatíodalparticolare Natolia, 0 che da gli antichifit chiamata propriamentt come f u detto Afta, della
qualt ieparti, o le Prouincie tutte hanno,ft
me fie vedutto mutato ilm me , f i maggior
mentepoi le titíd, H circuito di qutjia Peninfola dell’ Afia minore,coit chiamata volgarmenpe, e dtUt Natolia, partendcfi d’ Aleffandretta , chiamata daTolornto Alejandria, 0 circondandoattornofinoaTrabifonda, da Tolo
meodettaTrape3
fu»,edimigliaduemilaquatttotento in circa-. Peffitdeancorail Tureo bue­
na parte di quello,che Tolcmeo mette^ella ter:(a Tauoladcli'Afia, effindo il reflopofieduto
daTartari,0 dqlparteeiArmenia maggio94 da Tnnhi detta Turcemania: Domina ancofa.
m illiariaciic tcr 1750 o^gyptiquidem fispcr-...
iicics milliarium e ftc iic itc rjy iitfo fcd quum
m u ka fint cultoribui vacua , nonnulli ctiam
popu li Turearum im perium no-, a g n o fe an t,
non errabit qui fcmifl'cm a fuprapoíico numerod cm ferit : atq u e ita ic fta b u n tíy S o S o m illiaria quadrata Certum vero cü nobiliíEm as
tam Afr c * q u a m Europae regir n sT urcaru m
fubeíleim perio. H od ieq u id cm praílantiífim a to ciu sE u ro p * regio Italia l.abeiur.at olim
antequam R om ani florere ccepiflcnt nrhilnobilius aut celct ratius fuit Giaecia, q u im v n iucrfam hodie T u 'c? te n c n t: Inter Aitir ae vero
regiones quantum ad omnia quibus regio aliqu an ob ilitari A co m m end a r poteft a tg y p to
femper ab om nibus { a m a fuit tributa , & c t iamnum tribuitur.
Ad
q u c d a tti n e t, T u r c a s qu d cm ra ra
p acn eo ir nem fuo co m p le x o s eíTe im p e rio in ­
p rim is ve ro cas r e g i- n e s quae olin i a m i s & l it t c r i s p r * c a e t c r is f l o r u e r u u t , e x tra c o n t o u c rf ia m c f t. A c p rim u m T u re a ru m im p e rio fu b c f to m n e rllud q u od á P to lo m a e o i n r i m a Afiae ta b u la c o l l o c a t u r , P o n tu s fcilice t & B ith y n i a , q u a m l u r c i a m d ic u n t.n e c n o n A f a p t o p rie d i d a , quae T u r e s h o d ie N a c o lia : itc m
Ph rygia.q u ae P a ria h o d ie & B c b iy cia : lu m L y c ia v u lg o E r i q u i a : p raeterea G a a t r a , EapV.lag o n ia .P a m p h y l a , C a p p a d o c ia (q u ü e n u n cA m a f i a ) A rm e n ia m i r o r , & C i'ic ia qiftc h od e
C ara m a n ia rq u a e re g io n e s o m n e s h o o ic fiib N a
to lia :n o m in e c o m p re h e n d u n tu r,olim ve to A fia p ro p rie d i d a fu e ru n t. H u iu s v e ro P c n in luIae(quaeol m A f i a m i n o r , h o d ic N a to li a ) ab
A le x a n d ria T ra p cz u n te m vfq u e circ u itu s c o n t in c t ro illiaria c i i c i t c r b i s m d l e , & q u a d rin g c n ta . P o flid n tin fu p c r T u rc a e m a g n a r o p a rte m ca ru m ic g io n u m quat k P to lo m a e o in T ertia Afia: T a b u la fub Armeniae m a o iisn o m ÍB C
p o n u n t u r , q u * h o d ie T u r c o m a n f a v o c a tu r.
R e liq u a T a r t a r í h a b e n t. T e n c flt iid e m omQC
id q u o d q u a rta : Afia: T a b u la ap u d P t o l o m » u m c o n t in e t u r , C yp ru m fcilice t in ftjlam , Syt i a m , P a lz ftin a m fiuc l u d x a m , o ta m S y t i »
m a r i t im a m á f o t a m i d a A le x a n d tia m v f q u e ,.
q u a :e ft e ftm illia riu m fcre q u a d rin g e n to ru m
& t r ig i n t a : A ra b ia m P e tra e a m , h o d ie B araab ,
d ; d a m :M c f o p o t a m i a m , D ia b c th h od ie : A ra b ia m d eferiam : & B a b y lo n ia m , fiuc C h ^I*
d atam . E o ru n d e m im p e riu m a g n o fc u n t p .lc-
ratquc o m ncsregio nts quae Q uintie Afia:Ta*
bulae apud P tolom aeu n i in f e r t* f u n t , A flyria
n c m p c ,a d A rab iam vfque F c iic e m , A T r a p c z u u te d ein S e p tc m trio n cs verfu s id em im p e ­
riu m ad C im e riu m v fq i c P o fp h e ru m p o r r ig i,
tl^r, q u i C h c rlo n c fo ,, h o d ie G azariae d i d a r ,.
2zz
5,
eon^
I k'Í
’-V-r-l
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Regnm qufirandam in terfi com p a n t.
torailTareo tutto queUo, (he Tolomto mtUt
-utlla quartatauoladeli Afia,cieti' Ifoladi C ifro,c(sHoggidttta,la Siria detta Soria,laP afí/íwaíA/AOTííaGiwdea.ííed/i/ofeflrá/ídífe
in Soria,partendfidaForamida fine ad A ltffnndria,migUa quattrocento/eventa in cmn-X
Arabia Perna detta hoggi Baraab: la MtfopotamiachiamatahoggiDinrbeth,i Arabiadtferta,laBabilonia,icuipopolifuronogidiCaldei: Pojfftide parte di quello cheTelomeo metto
\ellaquintetauolad’
A^fia,cióel‘ AjJinta,. da
ntlla
quinte tA
fopo i A:(imiachiamata: f i terminal’ Imperiofuo to n i Arabia felice, partendofi poi da
Trabifonda,afcende verfoCettentrione jm o a liofirtm,chtgliantichichiamano Bosforo C imenio, che termina telCher/oneffo hoggi detta
Gazaria, daquellapartedi Tramontana detta
C aita ihi, da Totomeo detta Cerfife,cieefwod
Ai itrig»,for[t da Telomeo detta Htrmanajfa,
feno dtcamiifo litorale da 4^0. miglia:Etparlendo poi da ZuiSjforfedaTclomee detta Clifma Pieftdtum f i cir:ondando Í Arabia felice
infino ctUe bocche deifiumeTtgrt,hoggi chamato T ig il, fonodtcamtno licoralttremilajeetetente Linquant a miglia.
t a ¿o«<4Cío^íW£>i»y»f»í
de Uti maritimi tl Turto poJJitdeneW A fia,vengonod-ffere miglia joio-tncirca: Et la/uper.
ficte di tutto qtuUopaeje, che egjtineli' Afia Imferta eXimiglsaquadri.710640. Maperchein
tutcoquefiepaefe,ebu9napartediterra,9 defer,
ta.bch'efrd terra, come nell’ Arabia felice, che
mobedifceadejfo Tureo,pero noi qu fia quan
titdfottotrahemotlquarto, íA 'e 177660. mi
glia quadri refianomiglia quadri 1531080Tutto quello p oi, cheü Turto domtna neti’
A fia , tch ufod a Leuante, dalfino Perfico, b
Mare E lc d f , dalfiume T ig e , t' hoggi dtcono
Tigil.(fi 'vna parte dei iito dei mare Caf i o hog­
gi deno mare diBacu.daPonente dal fino A irabico f i mare roffo,dal mare Egeo, b Artipeiago, d-Ua Proponte des hoggi dette firetto di
Confiaminopoli, dalpente hujpno , chiao.atornare Magg ore da Settemrione , dal mare
Maggiore
da parte dtlla Palude Meotide,
thiamatamareui Zabuche, fiUaparie dtUa
Sarmacia Afiatica detta Tartaria da mezogiorno dall’ Oceano Meridionali b Indico,dalm»
*re Mediterraneo.fi dal mare Maggiore.
Horaraccogliendo tutto quello,(heilTurco do
minade' liti dei mare, neUe trefapradette parti
ttouartmeafcendtreallajommadiTvndecimila
discentoottantamiglia, filafuperfiiiedetutto
il Dominio'uo nellefopradtUetrepani,bdt rni
gltaquodriltaliani<inmtLlmt,'biniitrem la,
duttnto dieciMue miglia.
Habiia-
confinis cft , qu ó quidcm tra d u fcptemtrioS
n a li, C aicta ch i d ió lo , M atrigam vfque ( q u *
foitaffis Ptolomaci H crm anaffa cft ) fc c u adum litus numerantur m illiaria 4po. A S u c j
deinde (qu ed fo rtafle Ptolomaeo Clifnnapta:fidium nu n cu patur) circum eund* A r.biam
Felicem , vfque ad oftium T ig r is fiuuij (qu i
hodie T ig il) m illiaria circiter funt tct m il.
le , fepiingenta & quin quagin ta. Sic ergo
ia vnam fummam com putatis q u x T u r e * m
Afia fecundum litus am bulando .po ilid en t..
efficientur m illiaria circiter 705o- Supcrficicsvcto om nium regionum quas illifu b im p c tio in Afia habent , cem p lc d itu t m illiaria 7 1 0 ^ 4 0 quadrata. Q u ia vero carum
pars autdeferta ia c et, aut aliis regulis 8c dom inis fu beft, nos e iam pofita fumm a quar.
tam partem detrahemus , q u * eft m ili arium
i j y 6 6 o. ficquc reliqua fient 5 3 2 9 8 0 . mil- .
liaría.
P orro T u rca ru m in Afia im perium ab O f
tu quidcm finu Perfico (qui hodie E lca lif) T i- ^'»<tTuru'.
gti flu m in e,& littorc M aris Cafpij (quod nunc
'" H
M a tcd e B accu ) a b vn a p arteterm inatu r: Ab**^i**‘
O ccafu fincshab ct Sinum A rabicu m , fcu M a­
rc R u b ru m , M are JEgxata fiue Archipelagus , P ropontidem fiue Fretum C o n ftan tinopo litan u m ,& P o n tu m Euxinum , qu i h o dic Mare Maius. A Scptcmtr onibus itidem
P on ti E u xin ialiqua pattc, &c Palude M x o tide, q u * Mare Z a b u ih h o d ic actandcm patte
aliqua Sarm atix A f ia t c x fiue i artarix in clu ­
d itu r: ad meridiem vero O ccanum Auftrajci»
fiue Ind icu m , Mare M editerraneum , ¿cM are
M aius attingit.
Iam vnam in fummam com putatis o m ni­
bus q u * in tribus hiffie T c rrx partibus T urc x fecundum oras maritimas fub im perio ha­
bent, inucnicnius m illiaria vnd ecicsm ille,d uccnta & o d o g in ta : fupcrficies vero vniuerfi
huius im pcrij mi.li.<ria c o m p lc d itu r decies
cent>.na &. vig in ti tn a ir lilia , ducenta& vnd cu igin ti.
H a d e n u s T urearu m in Europa , Africa & H ifanM
Afia im perium dcfcripfimus : nunc q u * Ca- Regis imfttf,
th o licifiiic Hifpaniarum Reg s in iiidcm Ter- um in Eurt-^
r x partibus fubfunt im perio regiones indica-pa (fi F » *
bim us A c primum im perat is in Europa H if in Hifi^*'
pa n i* v n iu c r f* , Iberix G r*cis á fiu m n c eius
nom in is olim d i d * : q u x quidcm regio o mnis non minus popu lóla cft quá ampla Strabo corio bouis exte ifo eam fimilem facit.’
P tolo m xu s vero ecunda E u ropx T a b u k c in t
com prehendit. Vniuerfa M ati vndiquc clauditur (nifi q u aF ra n ciaiu rcfp icit.aq u a P yrxracis m ontibus dirim itur! a b A o u ilo e c feiliccc
^
O cci-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
iá
Fegtim quorandam in ter f e compdrdt.
fixlhiamofinquidefirittotutto qu,lío, che
Turcepejpede ntlietrt parti del mondo,Europa
j-lf>tea 0 Afia P armi tempo dtpajfare a quel­
le chetl Re Catholico nelí iflefie tre partí domi­
na ; Et cominciandoda quelh Regni, eda quei
i t a t i , ch’ eglthknelí Europa, dnopnmt eramente,comefaptamo,che egli domina diprefmtela Spagna tutta thtamata da Greci ibtna,
dalfiume Ibero, hoggi detto Ebro, Regione non
men pfpuloja,chegrande. Tu da Straboni la Spa
gna ajfomigliata ad vn Cuoto dt bue dtfiefo, f i
da Tolomeo t’ abbraecia nella feconda tauola
dtlí Europa,eh‘ e tut a ehiu/a dal mare ,fuor rh'
ta quella parte, deueficongiunge con la Tranza,
tlquale congiongimento e ne’ Monti P iremv.fi
i fuoi confini furono apprejfo, a gli antichi dalla
parte di L euantei Monti Pireni gia detti, vt rfo mezo giorno il Mare Balearico hoggi detto
dt Maiorica, 0 il Mare ibérico , conlofiretto
dt Zibilterra da gli antichi detto Herculto,dou
Het tele toUocb i termini a Nauiganti, tio e ltj
Colon ne l’ vna nei monte Calpe nella Spagna,
0 1' altra in Abila nelí Africa: verfo Occiden­
te I’ Oceano occidentale, ^ verfo Settentriote
í Océano Cantábrico, chiamato hoggt Mari di
Eijcaglia.
Fit da gli antichi partita la Spagna, in tre .
principali parti, cio"enella Retita, nella Lufitan ia , f i n t lia Tarracontfe, nellt qualt trepartí
hoggtfono difiribuiti quattordeci Regni,noue de
quale htgono comprefi nellaTatracona.tre nella
Betica,0 due nella Lufitania La parte Betiea e
diuifa dalla Lufitania per il fiumeGuadiana,c’
hoggi hien detto A n a , il quale paffaper quella
penée the chiamano Ejlremqdura-.dalla Tarratenofepoi vtenfeparata nei Capo di Gata, ch%
glt antichi chamaron Caridemo Promontorio:
ta l (he la Betica e tutte quel pez^o diSpagna
thiufe tra Ifiume Duero, f i i l Capo di Gata:in
quefia partefono tre Regni, i quali fono qutl di
Granata.d’ Andalugia.fid’ Ejirtmadura, (y
U Metropoli lorofono Granata,Seuiglia,0 Me­
tida.
La Lufitania parimentee diuifa dalla Taraconefeptr il ñume, detto Duero da gli antichi
thiamato Duro, 0 e apunto in quellaparte di
Ponente,douebilporto dt Porto hallo, cosi chiamandofi hora tutt a la Lufitama cioe Portogallo,da taleporto, ptr ejferfi di quello impatronaú
ptr íadietro, 0 fatto quiuifcala, i Galli, (ice i
Francefi.
E adunque chiamato Vortogatto,tutto qutl­
lo della Spagna, eh’ e chiufo tra la Citta di lipp e ,0 chebneU’ Andalugia,filaC^ttkdiBaiona ; In qm{ia parte dtüa Spagna fono i regni di
Sff
O c c a n o Cantabikco ,a b O ccafu H cff cn'co íi­
ue Atlantico , ab Auftro vero mari Iber co fiue
Balearico , & freto H e rcu le o, vbi olira H e itu liscoiumnaE,inHi(pan aad C alpeo v n a , a'tc*
ra vero in Africaad Abilam memorantur. PiOuincias Hifpaniae ret'ett P tolom aus tres.B xticam ,Lufitaniam , & Tarraconcnfem . Alij
morant rer,Tar:aconcníem , C arthaginiéfem ,
Lu fitaniam .G aliciam ,Baeticam,& t acisfretum
in regione Afiicac T in g ita i am
M aurorum
tempore regna fucrunt in Hifpania plurim a,
poftcriores in qu nqac diuiferunt, C aftclla,A rag on ia,P o itu g ;llia, Granata & N auarra.
Partiuntur tamen q a dam noua diílributionc
totum im perium in tria rcgna Aragoniae nem­
p e ,Caftiliae & P ortu g alli*.S u b R egn o Caftiliaí ,
com prehenduntur B ife .¡a . Legión fiue León ,
Afturia,G a!?cia,Efttem aduia Andalufia, Gra­
nar j, Murcia, vtraquc C aftiliacu m acceíiione
C ana iarum infularum Sub ^ragonenfi regnu
com p chenditurpcxter A ragoi iam C .ta la u n ia, V - lc a tia , M a io rica,M in o rica Sub regnu
P ortugdliaecom prehenditur praetct P ortu galliam , Algarb a. B x tic a á Lufitania flumine
G u ad iana, qui hodie A n a,d icitur,& B ftrem aduram prattcrlabitui: ab A ragonia vero Capiter
di G a ta . quod vctenbus Charideroum d iñ u m
fuitp tom ontoiiu m .d iftcrm m atu r. j a v t B a ti­
ca vniuerfa intra Durim fluuium & iam d iñ u m
p rom ontoriu includatur, tria continer,s regna
Granatenfc fcilicet, An laluííam ScErtreiBaduram :quotum m etropoles & reg i* funt Granata,H ifpal¡s Sc M etida.
LufitaniaabAragcwiia eodcm flumin-e D u ri Lstfitaitktí
fcparatur, & a C a le, vcl vt alij volu n t, G a llo ­
rum p o rtu , h o d ieP o rtu g a lli* n o m in en o tio t
cft . quod quidem com prehenditur om ne id
terrarum fpacium quod inter Icppem vibcm ,
Andalufiam & Baionam continetur. In h o c
terrarum trañ u fitum cft iam d d u m Portu­
g a lli* regnum , cuius m etropoiis eft O lifip po, Lisbona v u lg o : item G a lx c iz regnum ,cu ­
ius m etrópolis cft C om po ftella; ic liq u a A r* g o n i* adfcribuntur, in qua noucm (vt a lia s
qu o qu c diuifion s non pr*tcrcam us ) regna
rcccn ícntu t, Lcgioncnfc fine
( alias Vettit
Cafiilia ) cuius regia cft ciuitas Lcgio ncnfis,
£ « » v u lg o :fecundum T oletanu m (alias CafiiliaNoua]cnm ciufdcm nom inis m etropoli; ter­
tium A r a g o n i* , cuius prxcipua vrbs Saragoffa hodie d ic itu r. quartum V alcntianu m , cum
eiurdcm nom inis vrbe re g ia : quintum C a ­
ta la u n i* , cuius p re cip u a c uitas Barcino eft^
Barcelona vulgo ; fcxtum regnum M u r c i* ,,
cuius m etropolis M u rcia; ícptimum regnum»
N aU írr?, cuius m etropolis P a m p elo o ia ;O d a litia¡.
aums*
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
5 íi
R egum quom ndam in ter f i compAVAt.
liria, f93cempe/felU Metropoli: m to drefio, u u m , rcgnum Bifcataíi cuius prarcipua vrbs
tltre le parti dette dell» ipagnit, i Tarracona, Bilbao d icitu r: nonum vero rcgnum LipurnellaqmU fvnonuoueRegni, tiob il Regnodi quae, cuius m etropolis fa n a m íiuc portus S.
Lionceche per altro neme, f i dice Caftiglia la Scbaíltani cenfccur.
P o rro H ifp a n ia , in itiu m á C ou im b rica fu - HiJJaniavecchia, e la fua Metropolib Leone: Il Regno
di,Toledo, chiamato Cafiiglia la nuoua, cenia m endo(C(j/«¿revulgo) per m ontes Pyrenaeos rum magni.
MetrepoliTe'edo: llRegnod’ Aoagona, 0 la ad Fontcrabiam , & indc ad Prom ontorium tudo.
quod caput Finis terrae vocatu r , hincque ad
Metropoli Saragoza : U Regnodi Valenze , 0
la Metropoli Falenza: ll Regno dt Catalogna, prom ontorium S. V inccnt j , indc ad' Gnbal0 la.principale CtttaBatctllona: l l Regno di tc r r a m .a c h in e denique rurfus ad Conim briredeundo, am bitu fuo co m p led itu r milMurcia , f i la Cittd Murcia : i l Regno di Nauarra,fi la Cittd Pamplona: ll Regno di Bif- lia tia 1896. Fdifpanica . quae Itaiica efficiunt
caglia, f i Id Cittd Btlb»o:0 il Regno di Liput- bis m illc ccntum & nonaginta fere. E x qua
fum m a íí pla n * huius fuperfiáei m agnitudi­
qua, 01» Cittd &. Sebafiiano.
Circond*poi la Spagna, caminando da Co ■ nem in daga c velim us , rcprricmus milliaria
libre,etrauerfanloi Monti Pirinei aFonteRa- c c n tic s & ^ d ic s m ille , o d in g e n ta & quadrabta 0 da Fonte Rabia, al Capofin'u Terra,, f i ginta circiter.
Idem R cx'C athoIicu s in feriorem ctiam G er­
d* quíui al Capo San Vicenlft, 0 india Ziuilter a , 0 indirtternando a Colibrzj miglia, maniam q u * Belgium olim d id a fu it,& a Ptoi%^6 dt quelle di Spagna, ma It altanefono m i­ lo m * o partim G allia B élgica partim fub Gerglia dues mila tentó nouanta i» circa. Et la mania com preh en ditur, fub im perio habct: in
fuperhctefuaridotta dmigliaquadri Ualiane, quófeptem decim P rou in ci*n u m crsn tu r, D u ­
viene ad ejfere dictnto otto mda ettocento qua- catus íciliGCt quatuor,Braba 1 tia,Lim burgum ,
L u x em b u rg u m .& G eld rii: C om itatu s fcptcm,
ranta in circa.
Pojfiede ancora il Re Catholico bona parte Flandria, Artefia, F ía n n o n iaF iolia n d ia Z e la n ­
del í A'emagna Baja. Faefi, chefono parte d ia , N am urcu m , & Sutphania : M archioi adiiere da Tol orneo abracciati nella Gaita Bel- tusS. im perij: D om inia qu in qu e, Frifía, Mcg lita , 0 parte nella Germania fifinu m era- ch lin ia, V ltraicd u m , T r a u fifila n a , & G ro .
»0 in tal paefe dominato dal Re Catholico, die- ninga.
cifetteJiati: Et prima, tl Ducato di Barbaria,
P rou ín cí* h * vn iu crf* am bitu fuo'fccundi Limhurgo. di Lutzemburgo,fi>di Gheldria, dutn maris litus, com prehendunt fixcenta cir­
i Contadi dt Fiandra, d‘ Artefia d’ Holanda, di citer milliaria Italica , f d o in itio ab O l i o A ^
Zelanda di Namurtia. edt Zafania: l l Mar- mafis fluuij tanquam o rieotaliflim o lim ite
thefatodelfacro Imperio, iDominqdi Frifiadi Greuelingam^ vfque ad oftium A f lu u ij, tam ­
Mechthnia dt Vhraietto, dt Tranfiluania, (ft quam finis carum regionum ad occidentem
dt Groninga. 6¡ueñi paefe tuttipojfono ha- cxtK m i.
. ueredícofiadi Mare ,da feicentomtU ItaliaT r a d u s h ic a íé p te m t ion bus O ccan o Ger­
nitn circa, numerandogli dalla bocea delfiu- m anico & G allico clau ditu r,ab aliis vero par­
m eE ons,anticamente detto Am afio, fic o it tibus diuetías regiones a ttin g it, vt C o m ita ­
poflda Tolomto orientalijjtmo termine di tali tum Frifi* O rientalis ,*Epifcopatum M onaffcfíat i , infinod Crauelingue , chebvella bocea ricnfem , D ucatum C l i u i * , Aichicpifcopatus
delfiume Aa,term ine oecidentaUJfimo ditale-t C olo nicnfem & T r cu iic n fe m , Ducatum IuDominio.
liacenfem , & F ran ci« reg n u m . P lan a ciu slu Echiufe quefio paefe dalla parte di Tramon­ pcrficies con tinet circiter quadragies feptics
tana dalí Octano Germánico, f i Gal/ico, f i
m llc & fexccntam illiaria.
daUe altrepartí confina ton ¿iuerfiflati, tome
H a b e t idcm Rcx fub fe B u rgu n d i* D ucr- Rurguniie,
to' l Contado diFrifia Orientale, co’ l Vejcoua- tu m , F r a n c i*u c g n o v filgo annum erari folito Monafierienfe, co’ l Duca diCleues, coní tu m rcu iu spo pu h fiu e in c o l* p r * tip u ia Caefa*
Arciueícono di Cologna.con quel di Treutu, f i rc ic P to lo m * o Sequani dicuntur. Sed ne in
ce l regno di Francia. EtpubUfua fuperficie, eius d cfcriptionc longius im m ore r, planam cridota a miglia Italiani quadn ejfere daqua- ius tantum ponam fupcrficicm , q u * continet
tantefettemtla, 0 feicento in circa.
Boucm m illia & o d ro g c n ta milüaria'Italica.
Domina ancora ill’ Contado di Borgogna, P rsc ip u a totius regionis ciuitas & caput eft
ch’ enumerato nella Francia, Prouincia, nelh R efon tio , hodie Beyáraio».
quale apprejfo d Cefare, f i d Tolomeo ,qu ei
P urro fcmiiTcm fere to tiu s Ita li* idem Rcx htlt»li4>
fepoli erado deiti da loro^Sequani: Et ptr non po ifid e t, v tp e te in cuiu* d itione f«nt Regna
aUon-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
f
Regum quórundam inter fe c m p d n t l
mnaUtngArmimoUoinc'htuderlocon fueteo»
fini, folodtrb , the htfupetficte di talecomado,
ridotto A migliaqmdti,puo effere da nuoue mila.cyottocenM miglia Italiani,in circa-.LaPrin
cipale Cittadi tale contado t Bijanzone da gli
antichi detto Bifontio.
DominapoiilRe Catholico, quafi meza /'
Italia.effendocem’ epAdroneddregnodiNeapo
li. fideiD ueate i i Miano, Re di Sicilia,di Sar- degna. fipcffledealcunefcrtezze ia Tofcana:
Nen flaro a dire, che effndo tutti i principali
Geneutfi fotto l’ Imperio di Sua Maefia Catho
lita, f i regendof i quafi la República Gtnouefe
afuo<voto, cheper quefio p puo thiamare Signort di Liguria, koggidetta RjaiitadtGeno'
ua, f i per con/eguente di Corfica, effendo tale 1fola dominata da Sig.Ginnouefi.
Ikegno di Neapoli tominda nel mare A driatico detto Mare fuppett, cdifopra,nelfiume Tronto, chiamato tmicamente liunto, f i
finifcea Fondi, girando attornoa quefio mode. Tirifiana linea ches trauerfil’ Italia, al
mareTirreno, hi amalo ancora mare Inferio■
^infino a Fondi luogo , o terra cosi' detta
a'
tempi nofiri f i da Tolomto ancora, f i girifi
attrono, poipartendofida Fondiper la Marioa,
faffamdo lo flretto dtl Faro di Mefina , chiamatoanticamente Fretum Mamertinum , f i
ritornando attorno , fin ches’ arriui alie iocchesdel Tronto: detto di jopra: contiene fottodi fe tutte quefle Prouincie, tioe Campania
Felices, hoggi detta Terra di Lauoto : Luca­
nia chiamataB filica ta , Buocij, c’ hoggiela
Calabria inferiores: Magna Grecia c’ hoggi e
l i Ca'nbrta fupiriores ? Salentini ches hoggi
detta te-rad’ Otranto, Aptdta Peucetia hog­
gi ‘erra dt Barri; ,4puUa Dannia hoggi Pug'.ia
Piaña : Samnites , hoggi l’ Abbruz.zo. E
queño R gno tutto circondato dal Mart Adriá­
tico, (fi Tirreno ,fuor che taparte fopradetta
dal Tronto a Fondi : f i circonda partendofi
da! Tronto, f i girando attorno per Fondi, per
Rhfgio.per Taranto.per Otranto, f i ritcrnando al Tro uto.da miUe,(fi cento miglia It altant,
tn c rea. Et la }ua fuperficie rtdotta a miglia
quadri ltaliani,puc effeteda'viníiiinqusmila,
educento
La li'ilia p oi, Ifola ncbUffima, f ia U n dantifftma di tutto quello, cheaWvfo huma­
no pu'o feruire, efiparatddalT Italia per quel
picciole firetto, t ’ hoggif i dice dd Faro, chepub
nella piit Jlretta fua parte effere di larghezza
tremigUa,in qu^ptro-e fatta, came vnTriangolo. t due Uti deU^defiano vguali. f i mag­
giore liafcum dd^Kjjjp, che Mat emat ici chsamano ifojule: wf^MCondare quefi’ ifola po^
comen»
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
íí |
N c a p o lc o s & S iciliae,S ard in ia,í c D u c a t u s M c d iolan enfis : p rx te r a rc cs q u afd a m & t a r i c o ri,a q u a r in H c tru ria id em h a b e t.V c ia m dc G c n u cn fiu m R e p ú b lica n ih ild ic a m , q u ia b i m p c ri o C a th o li c i R e g is fcrc vn ic e ia m depen
d e n t , v t n o n i r m n e t it o L i g u r i a e ,v t & C o r f i c a :
i n f u lx ,q u i m G cn u e n fcs t e n e n t , dom im us d ici
& c r c d i p o ifit.
R e g n u m N e a p o lita n u m á m ari A d riá tic o fiu e fu p cro in itiu m f u m i t, ad fluuium T t u e a tu m , & F u n d o s vfque p o rr ig itu r. V t v e r o v niueiTum em s a m b itu m r e d i u s i n tc ll i g a s , d a c i t * lin eam tra n fu e rfa m p er m e d ia m Ita lia m
a d m a re T y rrh e n u m fiue in fe riu s , F u n d o s yfq u c , P t o l o m s o e tia m h o c n o m in e n o t o s , in d c vlreriu s e a n d e m ,litu s fiuc o r a m im a titim a m
le g e n d o , per fre tu m M a m e rtin u m , & f ic p o r r o a d o ftiu m vfque p r x d i d i flu m in is T r u e n t i
d u cito :q n o q u id cm te rta r a m f p a c i o n o b iliifim ? h x re g io n e s c o m p te h e n d u n tu r ,C a m p a n ia
felix (h o d ie Terradi L «« < » 'a }L a L u ca n ia (ia ra
fi'icata] B ru d i j fiue C a la b ria i n f e r i o r , M a g n a
G r x c i a fiue C a la b ria fu p e r io r , S a lcn tin i (h o d ic
lie OrMMip) A pulia P e u ce tia (tu n c Tc/--
radeBart) A p u lia D a u n ia (h o d ie Fugita piane)
S am n ites fiu e A p ru tiu m . O m n is v e r o h ic t r a d u s m ari allu tu r . Ad ia tic o fc ilice t & T y rrh e ­
n o , c s c e p t o il lo in te rftitio i m c r F u n d o s & o f t i u m T r u e i u i :a c c o m p l c d i t u r a m b itu fu p ra
m ille & c e n tu m m illia ria Ita lic a ' fu p erficie v e ­
r o fiuc in p ia n o vig in ti q u iiiq u c m illia & du­
c e n ta fere.
Iam in te r o m n e s M a ris M e d ite rra n e i in fa las Sicilia c la rita te Ac re ru m o m n iu m fe rtiiica t c e m in e t.
A b Ita li» a n g u fto a d m o d u m f r e ­
t o , quod
h o d ie v o c a n t , d i r im i t u r , v b ian g u ñ ifT im u m c ft, tria c ir c ic c r a u t q u a tu o r
m illia ria la to . T r i q u c t r a e f t , vnde Ac T r i n a ­
c ria o F m fu it d i d a , d u o eius c o rn u a fiue l a t e ­
ra x q u a lia fere fu n t , v tru m q u e ve ro t e r ti o illo
m a iu s.
A m b itus ciu s cft m illia riu m c ir c it e r
fep tin g cn toru .m Ita lic o ru m : fuperficies v e ro
p la n a d ecies fepties m i l ’e .d u c c n ta A iviginti fe ­
re c o m p i c d i tu r .
‘
S ard in ia fc q u itu r , cu iu s c irc u itu s m illia - Sardinia.
riu m eft p a u fe m in u s fc x c e n to ru m ; p la n a
v e r o ftip crficicc i i S q o . m illia iia c irc ite r
p a te r.
H a b e t idem R c x D u c a tu m M e d io la n e n fe m ,
q u iM o n tis fe rra ti,P e d e m o n tij,V c n c ta :R e ip u b l i c x ,L i g u r i x fiue G e n u e n iia m , R h aetoru m Ac
H e lu c tio r u m c o n fin ia a ttin g it. P la n a ciu s fu perficies p a tc t c irc ite r q u a te r nw llc fep tin g e n ta Ac vig in ti m illia ria .
Ia m fi o m n e id q u o d f a e p ^ id u s R c x C a ­
th o lic u s ad m a ritim a s E u r o p i o ra s p o (fid e t,
A aaa
co ra.
(
^
Hegüm quorundam in ter f i eom p a n f.
tt m»M ftfetttCfíitt migli» ltdiani. E t lafuftrñMÍuaridottaamigliaquadri Italianépüo
t h re d a detiíett*mila,dHetm»,vimi
tfftreiU
dteifitttmil»,dHeem<y,vmti miglia i»
tirca.
Segueta Sardegna,il eireuilo della qualepuo
tffert pocemerto di (e cento miglia Italiani. Bt
la fua¡Mperficit, ridoitaa miglia quadri Italia»#,;! 12800. migliatntirta. Refia dire queilo,che eglipoffiede in E»ropa, il Ducato dt Mi
U no,irqaaüíonfinaeíl M m feratt, col' FitmomtytoníoftMtdtSign. Vtneti*nf,<tnla L i
gwia^ieo'lGínotteft.toniGrifow.tcongliSutX,
xeriFab effere la fup effit/u a ridottaamigita
■■ in orea. Dt
~
quadri Italiani ,< /2 4 7 1 0 . migli*
manitra.ehe raec gUendo tutto ti lito del Mare,
ehe l Rt Catholico domina nell' Europa, afeendtalla fommadt quattro mila, cento nouanfa
miglia Italiani. E t lafuperficie afiende alia
fomma di duceutofefiantafii mil» centofeffan
ta miglia, quadñ luliani. Signo rtggia il Rt
CathoUto ntlíAfri'a
I Regno d O'ean.con tut^
talaCofla,m (inoalJo{irettodiZM ttrradofufon» Marx* ch bir, Melil¿a,Tanger,0 altri
lu o g h i: E t e credibile Oram ffe r t appreffo
'' T
~o ­
lom to, q u tl ch’ tgli dice, Fortín M a g n m ,0 ta -
gtr, che ¡ia Tingie, doprefa ntlla M a u rita n ia , c‘
hoggihien detta B * r b a r ia ,0 il Regno di Oram ,
f i qutllo d i T tim iftn . Pue effere ii U fo, da Oa a m fio o a lio firetto , day^o. miglia Italiani in
tircafra tetra poi poco,o nuSa domina. Poffede
ancora l'lfoU di Canaria, da gli anticht dette
Fortúnate
NeU’ Afiapot,di fua tagionefoHo huonapar-U dtlUMolmhe,fiantt la deuifient che Papa AItjfandrjfet* dtl Mondo a due R t,di Cafiiglia,
0 di PortogaUt: parttndafiambi quafi d’ hno
fteffo termine, fipeftro a nauigare i PortughefiintormaU' Africa, andando herfo Leuanto,
f i i CafiiglianiperilGolfoverfe
, Ponente, della quali nauigatione come fappiamo, Chrifioforo Celombo Gtnoutftfutnutntort.fihenendopoipiriconfinitralo'oacentefa. Papa A le f
fandrefatto della Contifa Giudice di tenfenfo
deütparti, doueil termine commune vnMeridiano chepaffaua p erí Ifoledi Capouerde ehe
fontl'Efferidedegliantichi,determinbchenon
quello, ma vn' altropiu verfo Occidente foffe
ftrh en t' vmgradadfiante dal primo: per moWif the
rh» doue
aitdloFaviw
tnm iáconfini
rícofcfiono dt
Ja* CafligUani,
-oflitoléJtoMm an
man
do,
prima
dando verfo Ponente, 0 tinondando attomo,
paffandoptt Magaglianes , noa arriuauano al­
ie Moluchtf'onqutfia nuoua diuifione, perden •
do vna particella del Perie, oioe, vna parte d i
quella PvoHÍnci%thechiamano Brafil,laquahvennearimanere d Portughefi, vtnnero eifi
tevenmartmanere
eft
udhauerfatto a :q t ^ o di buona p á r t e l e
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
com putcm u», efficientur fecündum aftibítímp
circiter q u atcí m ille ccnium & no n agin ta milliatia Italica : fecundum ver© fu pcrficiem , du­
centies fcxagics fcxies m ille, Centura & feiaginta.
In Africa R c x C ath olicu s Regm im O ran
fub dom inio h a b c t, cum vniuerlá ora mari- licii»Ah
tim a, ad Gribaltcrram T fqu e, in quo fpatio im ttr iijff
M a r z s c h ib it.M e lü la , T á n g e r , & alia oppida & a ces continentur. O ran quidcm eum
pertum efle qu i Ptolomaro M agnus ffi i ui,,
& Tánger T in g im , fub M aur tania ( q u a h o d icB arb a tia ) olim eom prchcnfam , icgm im q u e O ran T rem iílcnum olim d id u ro , v e ri.
fimile videtur. Litoris am bitus ab O ran vfqn c ad frctum G aditanum íiue Herculeum
m illiaria k a b e t circiter trecenta & quinqu».
g in ta
lden\ R cx Canarias ínfulas poffidet lo r to *
B atasvcteiib u s d id as.
In A s í a R e g is C a th o 'ic iim periu m agno ¡n/lfg,
fc u n t, p rim u m M o lu ca eln ftrl*, excad iu ifioae q u am Alexander Papa ín ter Reges C a ftili*
ít P o r t u g a li s le c it , q u i illisqu idem térras ad
O c c dcntcm fitas, & á C h r ¡fto p h o r o C o lu m ­
bo G cnucnfi primura d c tc d a s , his vero ad
O itu m etpoTtedas a d fcrip fit, ab o lito com m u n ia n tc a lim ite ,p e r Heípetides ( quae nunc
infulae Capiris V iridis) M eridiano d u d o , Sc
^
^
altero quodam
v n o g^ra d u vlteriuSaprim
o con
ft tu to , fic vt iH Lufitanorum poteftatc MO'
laccaf& P hilippinacinfalaeperm anícrint(qua- Molm tm
íu m priori T orn o á nobis fa d a eft m entiojnce
non aliae m u lte , Z cilon n em pe, B o r n e o , C elibes item que am pliffim a lap p o n ix & Sinaru m rcgn a,q uoru m tam cn p a u ca, v t & p aedid aru m in fularum , Lufiranos d om inos agnofcunt. Q im m veropofteaF crd iB andu sM agella n u s fiip r ía to fr e c o a fe po ftca d eno m inato ,
ad M o lu ceas appuliíTct, nom in e Im peratoris
C aro li Q o im i earum poffeffionem apprehcnd itfib iq u c vindicauit.
In A íia ig tur R cx C áth ó lícu s íonge lafcque'
im p era t, qu am u is, n id ix im u s m u lt* & vaftae regiones ac fcrc innum crr populi cius impcrium v cln crB no tint.vcIn onferant; vtetiam
Brafilia , q u * eft P cruan* p a rs , non Lufitanis
fcd C aftcllanisfubeft. H u cacce ffic, quodGaw
^
^
. ..’
.......
rolus Q u in tu s Im perator
ic i nu m
arí* penufÍjp r c ffiis ,Io a n a i vltim o huiüs nominis P orlu g a lli* R egi Scbaftiani A n no M d r x x v i í.iff
A frica e « fia a o , cam partera M oluccaruro quaí’
in d im fio n c á P a p a Alexandro fa d a fibi obuencrat acceptis trecentis D a cato tu m millibu®
it. Vndc fa
f a d uunnM
^ fc o fte
l a Luíítani
o pp:gaorau
p pigaorauit.
M olu ccasfolip oflcd cn at, 4 B I||p Caftellanisv
Sed
Regum quorundam in ter f e comparati
Mduche, che feno í ¡fele Filippina, Miadanao, Gibblo, Qailo», Machan,Borabar, Palohan,CoUbes.Burneo,0 aliri: Ia oltrt il lapa»
fip a rte dei continente delC Indiagrande, degli
antichi, b Orientale de’ moderni, cieil Cataio,
il ftuinfui, la China, f i altre prouincie di quelleparti.
A queda fentenzA ft giondie , ch' hautn­
do Magaglianes nauigato at torno, per tom ■
MiiJJtone dei Re Catholi.o , paffando per lo
firetto detto poi da poiieri dal r.emt fuo di
Magaglianes , ar uando alie Moluche , prtf t tl poffejjo di quelli per í Imperatote Car­
io Sfuinto.
Hdadunque.il Re Catholico Domino neU’
Afia-.tnaficemeeglinon dominaattualmente quelle parti tofi i Pcrtughefi non dominano
anualmente quella particella dei Pertf, ch’ eil
Srafil la quale fiante la ftntenza di/ua Santitdtoccb loro.
%igionge,ch’ Imperatore Catio Quinto ha
utndo bifogm di dauari, diede m pegno per treCtnto mi aducatiai Re Giouannt ‘vltrmo di
quefio nome, dt Pertugallo , Auo dd Re St> éafiiano , 'últimamente mortodeU anno 1377.
in Africa, quella parte deUe Moluche, cheper
ladtu fione gli toccb: Et da tal tempo in quat
Portughefirefi rom Signen affolutid Ile Molu­
che , le quali il Re Caiholko ,.onfi cure Ui ricup trse.
Epciil Re Catolico, Signore dei Mondo nuoUÓnel quale altrt non hd chefa^e, 0 douef mo
gtandfftme r rouincie, f i quelle ne figno reggia lo Riuiert , ma nel piitil frd terra an­
tera.
li mundonuou» adunque noi diuidtremoin
due parti per hora: í vna delle qualt chiamaremo, lanuoua Spagna,(ft L’ altra il Peru, Intendtremola nuoua Spagna, dello (Irttt odi ter­
ra, doueilPerit ch’ t Peninfula,« quafi Ifola, fi
tongionge con laTerraferma, ch’ ela noua Spugna,0 douepar ticolarmentebla Cittd di Pannama: Partendofi adunque da Panama, (ft
circondundo tutto il Pe>it,andando verfo tl Bra
f i i , 0 quinJt alltfltetto di Magaglianes, f i
quirui d: rtuouo d Panarr.a.fi no dt camino lito*
rale., dt miglia lulianidodetimila, 0 feicento
in irca.
Epoifuperficit dtl Perd,ridotto d miglia qua­
dri ltaiiam,jeimilliom, fetterento vtntimila
miglia. Dt quifia quantitd io úoglio battern.‘ It miglia Ittteiento vinti rmila , per quedo,
che pub tjfen nelfrd terra, nen hahitato:Refiaranno. per Id quantitd habitada fei miWonidi
mighaqualri Jtaltaat,in ttrca:Simile mente l»
cefia dtlla auou» Spagna, partendofi dalia Flo.
•
rida,
fi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
SSÍ
Sed omnium latifliraum C ath o lic i Regis in In Nouo 9 r N o u o O rbe eft im petiam , quo etiam fo iu si- bo.
ple fru itu r; ncc folum m aritim as, fcd m editer­
raneas etiam ora i & Taftilfimas regiones fub fe
P orro N o u u m O ib c m nos in daas partes
n u n cd iu id cm u s, quarum vna N oua Hiffiania,
altera PerM appella, ut. N ouam Hifpaniam il
lum tertas trad u m dicim us, qui á freto vbi Per­
uana,qu x peninfula c f t , C ontinenti iu ngitur,
vbi Panama fitacft. lu crp to ergo á Fanama
in iiio ,v n ia c r f* Peruanas, pcrB ia fi ix^ora &
Fretum M agcllanicum Panam am redeunda,
circuitus eft m lliarium circiter irrfoo. A tfu perficics vniucrfa com p lcd itu r fcx m illiones,
& viginti m illia m illiarium . Ex hac fumma fi
detrahas fcpties centena & v iginti m illia , q u *
Icca deicrta & occulta o ccu p a n t, reliqua fient
citcit tfcxagics centena millia, fiu cfcx m illia nes. N o u * q u eq u e H ifp a n i* ora a prouin­
cia Florida lucatanann.indc Panam am & Q u iuicam vfquv- vctfus occafum & Septcm trioncs,
m illiaria con tin t quinquies mille ducenta &
vigiu ii. Superficies vero dccics ccnicnaSc 88.
á quibusdem pt s o d u a g in ta m illibus q u x in cultaforfan ia c cn t, rcftant decies centena m il­
lia , quibus in vniuerfum patet N o u a H ifpa­
nia. Iam con tra d a totius N oui O rbis vnam
in fummam quantitate fiuc m a gn itu d in e, cir­
cuitus cius litoralis m illiarium cft 17810. fiiperficici veto finus om nis fcptcm circiter m illio n e , fiuc fcptuagics centena m illiarium m il­
lia com plcditu r.
Vt vero fupra in dcfciibcnda T u rc ici im ­
peti) magnitudine muUas infulas om ifi : ita hcic quoque in N o ui O rbis d im e tie n ­
da quantitate nullas q u * in iNouo O tb c plurim * funt & im m en fx, addo ; quam uis h a­
rum fp.cium illarum am bitu m ultis part bu«
maius fit.
Q g o d fi ergo vnam in fumm am c o n tr a ­
hamus illud quod a C ath o lico R ege ia E u ­
ropa & N o u o Orbe taurum polfidetut , omifiis q u * ia Africa Sc Afia cius fubiiint im ­
p e rio , repcticmus c rcuitum litoralem com p lc d i m iliiatium viginti duo m illia & de­
cem : finum vcr-o fiue fupcrficicm v n iHctfam feptem n illioncs , & infupct d u ­
centa fcxaginta fcx m illia , ccntum & fcxaginta.
Quut» vero fupra dcm onfiratum fit am bi­
tum o rx m a r itim * á I urcispolTefl* contine­
re milliaiHim Italicorum vndccim m illia d u ­
centa oduaginta:m anifc(luir. eft C a th o lic iR c
gis fecundum hanc dimcniionecr im perium
dim idio fcrc eflc maius. Iam fi ad ipfius fin®fiuc
A a aa i
fi,t-
H ifa
.;
Refum ^uorundminterje comparat.
tida, f i M t E f i r m o M a punta, eh'entra in fu p crficici ve n ia m u s d im c n f io n c m , q u u T u t .
mart, arcondando il Golfo,fino a J u m a n , f i c a ru m q u a m l o * g e la tc q u c p a tc t i m p c rm m ,
quindifno k ?anam a,i¿ qumdi a■ 6¡Miuira, c o m p l e d a tu r f c p te m m il li o n e s m i ll i a r iu m , &
Sterfo Ponente, f i Settentrione, fono di cojia.da in fu p cr d u c c n ta fe x a g in ta fc x m iilia , c e n ­
tinque mila, ducent o <iinti miglia. Et la fuper­ tu m & fexagi n t a , c e rra d c m o n ftr a tio n e e u in ficie deüa nuoua Spagna, ridotta a migha qua­ c itu r C a th o li c i reg is im p e riu m T u r c i c o i m ­
dri, fono di vn millione, f i ottanta otto miglia. p e rio fcxies fc rc & d im id ia p a rte n iaiu s clTe,
Biquetta fuperficitioh abbattero gli ottanta n c c h o c ,q u o a d a m p litu d in e m , c u m i llo c o m ­
milennigliaper qutUo, chtsnonehabitato,i p a ra ri poíTc.
Ia m ,v tillu d q u o q u e a d d a m , q u u m v n id e rmales habitato : Rtfla 'vrt million dt miglia
quadri per la fuperficie deüa nuoua Spagna.. E t fus orb is te ire f ttis p a te a r m illia tia Ita lic a ff°°ú trY i.
zz6oo<
v n ig ia d u i m a io ris c irc u li. c o e icílis a taccopiando tutta la quantita dtl Mondo nuo­
ue, appare la cotia b tl ea mino litcrale di queüo trib u e n d o m i l a a r i a j t a l i c a f c x a g i n t a interre»^** ’
tjfere dicefette mila migha,oítocento vinti. Et ftri c ir c u lo ,d ia m e te r v e ro té rra ;,Ic cu n d u m A r­
la fuperficiefua ejfere Jette mUíoni di miglia c h i m e d e m , c o m p l c d a t u r m il l ia n u m fex miU\
lia , o d in g e n ta fe p tu a g in ta d a o .-e x m u ltip lic a »
quadri
Hb lafciato diconfiderart la quantita deü' . tio nc p r x d id x furom x nafcctur vniu etfx fuIfole, che nel monde ituouiPfono, hauendones perficici tcneftris quam late patet quantitas,
ancora lafciato molte nel confidcrare il paefe del conrincns centum quadraginta o d o m illioTurco: q uantumque quefie.che io lafcto in que- nes.quacér centies & quinquagic5 m ille , non­
fiaparte,eccedano meVo.ffimoho queüo.chehb genta & n o ucm mihliaria cifcn c! :cui us vniucr r
lafciato, nel confiderareilpaefe dominato dal fx fiimmaetcx C ath olicu s vnam & viginti cum
dim idia partes fcrc poífider. Q u o d ita in tclliTuno.
mrracoglteníío tu ttes queüo , che' R es gcndum cft: liyn iuerram han eruperficicm ia ^
Catholico domina neüt due pattifele delmon- viginti partes diuidamus , Regem C ath o licu m ¡
d o, cioe neli' Europa ,
nel mondo nuouo,, de ca tcnetc fub im perio vnam partcm & d im ilafciando di metiere in confideratione queüo, d iam fere : a c ffc a o d s m ia c e n tu m & q u a d r a -,
eh'eg'ipoffiede neU” Africa, (fi nell'A fia, iru-. gjnta odt> partes partiam ur, T u teara vix y n i.
euo ejfe di camine litorales, ‘vinti due mila, _ cius parti imperare.-,
f i dieci miglia, (fi la fuperficie e dtfettemiüioQ u o d fi omiíTaifta accuratiori tcrrx dimcn-i nidutento fejfautaftim ila, tente fefjantami-- h o n e , & jn illiariu m calculatione , fcire quis ;
¿ ia .
c u p ia tq u an tu m .Turearum im perium fpatij ¡
Ecperchedifcpratrouammo il lito del ma- - in tcrre ftrig lo b o c o m p lc d a tu t, fciat is in vnite,domina dal Turco efiére miglia, vndecimi- ucrfum eíTe circiter decies centena trecenta fc .
la,dueentoottanta, perb comparato q u fió , a xagin ta ra d o m illia nongenta & vnd cfcxaginqueUodtl Re Catholico, tvoumtmo quellofu- ta.milliaria. A tC a th o licireg isim -p eriu m con perare quefioquafilametta: Etafcendmdo la. tiu e to d o m illio n e S i fexagintaquatuor millia i
fuperficie dtUa térra dominata dal Turco, ad ccntum & fexagiraia. H in c m anifeftum cft C a4>nmiü¿i)ne,'btntiiremila,ducento, fidíecino- thoJiei R egís im perium habere fc ad T u rc ici i
im pcrij quantitatem , tam quam tredecim ad I
MemigUa.
EtqueüadelRe Catholice, afeíte miUioni, d ú o : aut vt accuratius rationem fubdueamus,
dücente ftfjanta fei m ila, centefiffanta miglia, vclu t o d o g in ta ad trcdccim :aut quam accura-,
per tanto appare, larTerra Deminata del R es liílim c.velu ti fe h abent 807416c. ad
.
Catholico,tffere quafi
fei volte, (fi mtzjapiu.
di vel dcniquc ad m inutos mumcros red u cen d o ,.
^
.
queUa cí'e. Dominata dal Turco, fip trb n o n : v c ljt4 3 3 .a d 7 4 .M o n itu m tam en te h ic v c lim ,
fimo datfjere compáratele Signoriedtl Turco,. L c d o r .n o s a d viu u m ,q u o d d í.citu r,om n ia h ic
dqutUe del RoCatholico,eccedendo quefie di B «a reíecarc, fsd yerba rebus accom m odare, .
ffanlUngaqueUe,.
q u x quidem . G eom etricas ^demonftrationes >
Nonlafcierb horadi fare 'vhatonfideratio- ■n o n admittunt.-,
ne.cheeffendo ilcircuitcrdtUa detta terratutta,,
Q u o d fi quis dícat,in H ifpaniarum dim cti•uinti vn mita-, fifenentom i¿ia Jtaliani, ri- cnd ó am bitu nos Lüfitauiam fiúe Portugalliá
ffiondendo, fecondo í offeruatione de' nofiri A - - qu oqu e inclafiíTc,qux quum Hiípaniarum refironomi, a i ogni grado del Meridiano Qdefiey, g i fu b ied a .n o n fit, ad íupcriorcm quoquc iledelmaggiorecerchio,feffanta migUai interr» lam fu pp u tatio n cm .vcn itcn on .debeat: is ve­
de’
(fi ilfuo Diametre trouato con lére-- lim confidcrct quam m agnum terrarum ípa*
¡ ¿ e d Arihimeds effinde ¡ i i milaettocentejeta. cium H iíp a n ico fu h ied u m im perio oraiftriUntee«u»
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Regum quorurM m in terfi comparat:
$(77
ia.»tadue , 0 ettovndecimidtmigU*. Etna-- m u s : vt omnem illam cui C ath olicu sR cx d o-Jiendo dalla moliipltcatione dtUdcircónferen'!» m in atu r,A h ic* oram ,vt Baleares infulas, M adelltterra.ndiuo Diametro fafuperficiedella iorican* V Minoricam hod ie,vt Fortunatas iitenatu!ta,chevmebbeade(feiecento,quaran- u ; C an arias, aliafque prrm ultas ; quarum o . ''
taottorrMwni quaitrocento ttn quanta. mila < mnium fpacium illu dq uo d Por ugadia detranuouccento,0nuouemigli’a quadri-fihndtci '- hic,non m odofu pp leu erit, veruractiam fupc«
mo dimig[ia,chepeiv diqutftata’e fuptrficie.tl ra n t.
Re Catholicam domina la hinfhnapqrJe , 0 ' Ex ijs qua: h adenus dcmonftrata funt facile
qmfimeza,Vogliodirech’ intendendonoitut- p a te t, fi impcrij amplitudinem fpedarc v c litalafuperjiciedillaterta , diUifa in vln t' vna i mus . Catholicum Hifpaniarum Regem inner
pm s,chedttaliilKeCatholico nedominapiu'- om ncstotiu s O rbis terra;um m onarchasprid’ vna,anzihna.fiquafim tza-,E tilT ún0nt mum o btin creIócu m ,nec qacm quam cum eo
haene a dominare, hnadellicento qmranto ot- com parari ppife.;
toparijdt quella-, Voglio dire,cheprenddndo noi ■ Quamui-S enim m agnus T a r ta r i* C ham fi- Tartarici
U medefiinaft!) erfiiie della terra, diuija in cen-: ue Im peraror vaftiifimis regionibus dom ine imperijmato quarantaottoparti, di quellefolo hna ne de- ■tu r : vnincrfum tamen cius imperium tantum
minailTurxo¡0forzemenoL
circiter vicies & bis centena» m illia m illiatiMa chi voleffe, fenfa sbattere cofa alcuna um quantum quantum eft.com plcflitor.
dtUa fuperficie dellatina, ch' edominata dal
Perfavum quoque Rex licct am pliifim um Perfici.
Tuno,faperekquantimigliaafcendefaperaef- poilidcat im perium ; id tamen T artárico a liferevn milUone , trecento fettant' otto.mila, quanto minus eft : quippe quod in vniucrfum
nuouecentocinquantanuouemig/ia quadri:
circiter vicies centena & qu in qu agin ta m illia '
Et lafuperficie delidTirra dominata ddlRe m illiarium sontinet.'
Catholico, e di otto millibnifeitanta quattro: Inter omnes vero folus'A byflinorum
\hyfin»\H
mila.centofettantamiglia quadri."
aEthiopiae Rcx{qiicm y\i\^o Presbyterum loan- Regit.
La doue appare la Terra dominata dal Rb nem nom inant.alij Pretiofum Impeiatorem inter- Ctifhelico,hauerfi,quafid quelladel Turto, co- - prctanturjimperij m agnitudine C ath olico Rem etredtáadüei0'ptr darla alquantopiupre. g ip ro xim u s cft: quum quin qqagies centena & ’
cifa-,comeoltdtaairede:i,qtfafi-, ¿tprecifijfima quinquagintam illiarium 'm illia|<juinquc fcilifnrapoi, pigliandoinum. come fiitouano,cice cct ■millioncs&dimidium ) fuo imperio fit c6bpan-ridottaaquei piu plexus,in quo tamcH m u lt* vaftiilim * fua: fo» ■
minimi numeri, the fi puo apptoffmare come.j litud nes & loca habitationibus vacua..
433. a j 4 . ' Et fl dite appioffttnare,poiche mna
Reliqui O rbis terrarum M o n a rc h * , R e g e s '
fono quefh cofe in vltimaprecifezza per riff etto. «¿Principes , fi impcrij fp ed etu r am plitudo,
deUamateria,ntllaqHaU chrouiamv,ldquale cu m p rs d id is nullo m odo com pararipoíTunti
mn coimporta, chef i truoni quella ctrHzza the c o q u cin h d n c numerum fiuc-C atalogum non
nelle cofe, afiretto di Gtometrta, } di Aritme- - accenffintur.tuaffifuolehedere..
D icim us itiq u c,id q ;iam d e m o n ftrau im u s, Monarcha '
Etachidictffe.chemlccmputarelaSpagna, quoadim peri)m agnitudinem ,prim um «¿pias- pracipuiOr- di efja Cebprefa tuttala quantitaxhencnfi do- cipuum totius ©rbis M onarcham eife Catholi- bicterraru. •
ueua, non effcndo il Regno di Portogalio della cum Hifpaniarum R gem.
ragione dei Re Catholico,firijpenderebbocheef.
Secundum locum Presbytero Ciae -Pfeciofo lo- fendofi.lafciate le parti dtli. Africa dicompu- ■annt,khyffinorum hilMthiopum Rí¿r dabimus.
tare, f i cosi 1’lfole di Maiorica, f i Minorica,
T ertiu m magno Tartarorum Chamo- h il Impe- ' altre
• parti,
. dominate
. •
ratori,’.
0 le Canarie,
con molte
C jaxitam Perfarum Regi fiue Sophi. \
d il Re Catholico, che peropoffono bene qutfie
Q u in tam Turearum Imperatori.
quantita rhompenfare qutl peTgO della SpaOm ncs reliq u i; v ti dixim us; totius O rbis :
gna,apparttrtentea Pertogallo, cofa chepoco riP rincipes; quantum uis m agnas Sc opulcni
leua nffttto airefib."
habeant regiones,
.....................................
cum quinq; his >
'• • •im perio
tio hal
Datutioqueftodifiorfeappareil Re Catho-' fub
lice effereilmaggiore Prencipe dtl Mondo, ri- M onarchis conferri non poflunt : qu ip pcq uo f f etto allagrandizza dt‘ Paefi, che domina, no rum om nium im perium contineat vnde vig in ­
pqtende, quantoaldominio niuaPrencipe com- ti circiterm illio ncs, ducenta tria m illia, cenm
pararR alui.
«¿vnd cvigintim illiária: q u *fu m m a cu m vniEtauengqche'lgran Cane di Tart ariafia ■u crfaT errcftris g lo b i fuperficie coiDpatata,vix r
lMtrme.dimoltepqes"e,ium lofiatoJue nendi-- odáuatn cius partem adaquat.
A aaa Q uo¿i
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Exhrtatióád Regn. Hijfait,
tn e a tu m arríu^adttem tSitni.fiductntom iQ ^ o d f iq u i s a d t c r r e f lr e iflo rtim im p criu tti
h m gha quadri Italiani dip»tf$.
M a ria & A q a a s e o c o m p rc h e o fa s a d i u n x c tk ,
llR ld i Perfiapoi quantunqutfiagraaPriH- p io c u l d u b io d e p te h c n d c t v a iu c riu m e o ru m
tipe,nonditptno IofiatofuobmmartdiqmUo dtl d o m in iu m fcm iflem T e r r * V A q u a sq u aerau a»
graaCanedt Tartaria ,pottndo arriuarttutio glo b u m c o n ftitu u n t, c o m p l c d i A fo rta iC s a liHfiio Paefe.d due miliioai, f i cinqaanta mil» q u a n to p lu s .Q u u m r e r o T e i r a e o ru m c o n t e n mtglia Italtanijn voca.
ta im pci io , aq u is p c r m if t a , vt c ft, in te llig a tu tj
iole il R i d' Ethiep » , detto il Frete lan- cred ib ile c ft ex o m n i te rra ru m illaru m fp acio
n i . s’ approjftma di (lato al Re Catholico, poi- vix du as p a rte s alteras ei® q u o d a q u is o b ru tu m
(he dominandi p a je , da tinque m illioni , f i e f t ,r e l iq u a s fie ri, v t f a c il c d e p re h e n d e t isq n t
oinquetento tnilamtgliaquadri in circa. M a
M a t h e m a ti c o h ic c a l c u l o v t i r c l i t.S c d h a t c
epaefe, t hd molti luoghi dejerti, 0 poco haia m fatis fu n to .
bttati,
AUri Principi poi nenfono da compararfi, riJpettodgUjlati loro ,con ifopradetti,
Biremo adunque per grandez^a difiatofil primo ejfere il Re Cathelico.
Jl¡econdo,il Frete/anni.
il terzOfilgtan Cane di Tartaria.
i i quarto-,il Ri di Perfiaib il Soft.
¡Iquinto,il Turto.
TuttiglialtriPrincipipergrandi,chefi»no, nonfono da e(fere comparati con quejti,i quali oecupano to’ l Dominio loro.diecinouemiUioht ducento,0 tremilacento diecinoue miglia italiani quadt i,
(he comparati d tutt» lafuperficie della gran mafia della terra, (ft deli aequa,úiene quafi ad ejfere í ottauo di quella.
Et cht poi conia terra domina!a da lore,eemprendefii,t mari d loro/lati attinenti, feni{a dubiioi
ildominioloro(arebbe,quaftUmettddellafuperlicitdellaterra, f id e li aequa, fiforfipiu ,C ontu tto
cio-intendendo mi la terra dominata da loro,efiire difcoperta,com' e dall' aequa, b credibile, non nmamere nella terra due altre tanti parti di difcoperte, come potrebbefapetfi da chi úolejfe pigltare il carteo
della upputatione, M» tanto bafii ptr hora.
DISCORSO ET
ESSORTA-
T I O N E : PER L’ I M P RE SA D’ INGHI LTE R.
RA
A L S E R E N IS S . RE C A T O L I C O D E L C A -
nalicrSpannochi, &c.
E X H O R T A T I O N. S P A N N O C H I I E Q V I T IS , DE IN V A D E N D O E T S V B IV G A N D O
gli:e R egno ad R egem Hifpamarum C ath olicum.
Otentiffimo Signare', ll trauagUo, ehe dd
quejlo Corfaro Drago d tutta Spagna, 0
f confeguenzadtutioil Modo, middardireptr dejiderio chehb delfuo cafiigo,0
1
^'pdeLi,rA.tio Ut F. M .aporre in carta quefio
ireue di( orfiperdenimifi,/upplko,ta audava,
f i non fi fdegni úJirto con quella huona, f i fin(eraúol‘o ,td,C )nlaqH ai.tol,offe ,fco. F .M .
{per quello the da'fuoi fa tti f i pub giuiicaire) e
Irincipe
P
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
O '
AN-
V u m p ir a t* il l iu s A n g li F ra c ifc i D ra ­
c o n is , t o t a n n o s ia m H ifp a n ia m a c
p ro in d e vn iu erfu m o rb e m infcftai>ti$
pi
jodiumjtMTO fin g u la rc V. M a ie fta tiin fc tu icn d iftu d iu m a c z c h s m o n e t m c , v t f c r i ­
p tu m h o c b' cu e V M . o f f c r a u .; q u o d v t V. M .
« q u o a n im o a c cip a t , & a u d a cia m h an c m c atn
_______
b
o n a m in p a rte m i n te r p r e t e t u r , h u n a ilim e ro g o a tq u e o r o .
Q u a n to
Deinuadend. Regn,\séngk
frincipeinono (fi Chriftiano, f i amice di pau,ptrthefin‘ ahorapart ch» habbia piu attefo
a t»nferu»rt it fue cenfa r buoni pertamenti a
fisoi VaffaBi.ficonuiáni.fiamantemreprefidif (fifortt7^e,cht a offtnd'.re c^ellt,chepombiero fiwhare lafuaCatholica tntettont. Se quefio e coffygUeffempq di molti Fottntati antichi,
f i modernifipotrtbbero allegan dprouare, che
i>npotente Re. hauendo animo di con eruan il
fuo.miglter via non hd, cheacquifi»rfiÍ altrui,
pariando in materiadi fiato, f i tenendo quefia
per tnaJJima:Chi conferua non acquifiayne me­
no conftruando puo tórrela 'folontd diptruerii
diproiaetiatglifiurbo.Quefieragionidourtbbeno preualere piit in Vofira Maeft ,thtinalcun’
altro Frtncipt potche ha tlfuo grandefiato ajfai
firarfOffila maggiorparte di quefiafua potenza
tonftfitin cofe mobili, lequali fono le Flotte delle
due Indie, the neprefidij,nefortezze, neportar , , _____-s______'.........................
menti buoni lepejfanodifendere.aa
corche habbia V.M.maggiorpotenza,Vediamoalprefente
qufftocerfare,chenonnuBaebafidiediniquietareilmondo,noagiouandoleprcuifioni,chedal
eanto nofitofi/a»no,neevtripmile, ehefi habhia da contentaredelfatto, (fi dopb lui nafctray
vn alro ,(fiv n altro aieftatt dalle rictheprede,fifomentatidaínncipicenuicÍHÍ di mal'
animo V.M.determimíimprefa contro Inghitterra, cht b lofturboprincipale di quefio com­
mereto d d í Indie ,.ne credo cht cifia firada mi gliore per la quiete dellofiato di V .M .nem ailo
puote megliofare,the hora. tfoua»dofi,perquel
ihepare,fieuroperle coje di Leuante, le quali
p'uhauerebberopoffuto impedire quefio dijcgno,
chealcun’altra cofa,(figli altri fnncipi,che gli
fono d confine,fi trouano occupati neÚt ioro ciuiJi dfcordie,da non quietarle mai,perchefonoper
eattja di Religione.
MoUridtri Prencipi aderiranno aUa partes
di Vofira Maeftd.conutntndoinparticelaretal’’
Imprefa fita d Santitd, piu che ad ahun' alm , (fi per quello che Tin ttn dt,la bramain eftremo ,poundomolto aiutarlo con gente beÜítoja,con dañaré,(fi cengiuftipreghidDioptr
lano/íravittoria.TrouanJiquefiiRegnidiSpagna alprefente pergratia Jpecialedel Cielo ab«ndanti di <oottouaglit d* munire qualfi voglia
grojfoejjereito,p a rm a ta ,Trouafi V. M tantegalere, ^ ¿ a le a z z e , chefifianno dpia teres
per li Porti, tanti Galeem, (fialtrigroffi nauigjijfchebafiartbberodJoggtogart RegnOmolto magiore(hequeSod' Inghilterra, H aCapuani ,G em rali , foldati da mare, ^ da terra .a u ezzid vincer giornate, (fi defiderofi di
guerra, ptr laChrtfiiar.kd ,poiche il fuotitolo
b Cathohto » (fi fard comta gli nemici della
nofir*
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
m
Q u a n to p acis f tu d io M . V T tb o n ú & Chrfe
ftian u m d c c e tP r in c ip e m , tenfatu r.cx r a d i s e ius fa c ilc in tcU igi p otefl: qu ppe q u x h a d c i.u s
in id m a g is in co b n c rit q u o m o d o fu a re g n a tu e ­
ri & c o n f c r u a r c , fub d itos i n o f t i c i o c o a i i n c r e ,
& vic in o ru m b cn c u o le n t am fibi c o n c ilia te »
q u a m alios q u ib b o a a m & C a th o lic a m V .M .
in tc o iio n e m d iftu tb a n d i volun tas a o n d e c f t,
offen dere p o ffct Q u a ra c is au tem ia h o c M V ,
con filiu m a o n d a m n e m ,m a cocum ta m e n R c ­
g u m a c P ri a c i f u m ta m ¿ ve te ri q u a m ic c e n t»
h ifto r a p e titis e xem p lis d c m o n ft are m ih i facilc e ffe t. R e g n i alicu iu s a c S tatus c o a fe ru a n d i
n u llam fa c ilio re m clfe a c tu t o re m r a t io n e m ,
q u a m q u x in a lie n o a c q u i r e n d o ,a t q , fu o a u g c n d o im p c r io cft p ofita. G ui q u id a n fc n tc n t i x h a n c M a x i m a m íiu e a i.'o m a t a n q u - m f u n ­
d a m e n tu m fu p p o B o : E u m fcilice t q u finibu®
fuis c o n t e n t u s . c o n f e r u - ti o n i ta n tu m lui S ta tu s ftu d e t, a lien u m vero nihil a c q .u i i it ,m a !c u olis h o m in ib u s t a m v o lu n ta te m q u a m fa c u lta te m n o c e u d ia d im e e n o n p o f ic .
Q u * q u i d c r a t i o ap u d V, M .m a g is ^ v llu m
a liu m P n a c ip c valete d e b e t q u u m g ran d e illu d
V .M . im p e . iú lo g e la te q ; d ifp ctsu f i t , a c m a i o r
p o te n t >x V e f t r x p ars ab in co a fta n tiflim isre b * »
v e n t o fcíli e t S ca q u a id e f t , ab c la ífib u silli»
ex v c ta q ; In d ia v e n icn tib .d e p e n d e a t, q a i B u lIx c tia m m a io re s v ires a u t con filia p oífu it d e fe n d e ts fed t o i ? v e lu tiin F o i tu n ? a rb itrio f u n r
p o f i c x .P k a t á h u n c, de q u o d ix i,V id c a m u s jq u t
n u llis fc rc viribus frc c u s , to tu m oi bem p en u tb a t : n cc q u id q u á p ro fu n t c o n tra eu m á n o f t r i *
h á d e n o s vfutp aca re m e d ia N e c vero q u ie iu r ú
c u m p o r r o ,a c ijs q u x i á n i m i s m u h a f c c i t ,c o n ­
te
n tu m fo r c i quin
o tiu s ,p o- ñ eu m a h o s ,o p t i'-;"
__________
, , p____
m x f p e p r x d x l í l e d o s , e a n d cm v iam in ftitu ro s verifim ilc eft :a d q u a m rc m c is vi in o ru m ’
P rin cip u m a c S t a tu u m , q ui V. M m in u s b e a c v o lu n t,ftu d ia & a u x ilia n o n funt d c f u t u » .
Q u a tc c o n fu ltif lim u m m ih i vid etu r v t M .V .
A n g li * te g n u m o p p u g n a n d u m fu fcip ia t;v tp a '.
te q u od v a u m la d k u m illud c o m m e rc iu m m a , x i m e i n t c t t u r b a r c a t q u e i m p c d i i c p o t c f t ,q a o '
q u id cm con filio ad c o n fc ru a n d -n i S w tu s v e ftri q.uietcm n ihil m cliu s n c c h o c t c m p o r e p c t fe fl u facilius clfe i u d i c o , reb u s o rn a bus ad O r i c n t c m ,i n T u r c i a fcil. p a ca tis ac tra n q u illis
q u a ru m p e rtu rb a tio p r * e x t e r is o m n ib u s E r p c d itio n i hu ic im p e d im e n tu m o b ijc c rc p otO iff c t ) c * t9 t i s v e r o v icin is-P rin cip ib u ' c iu i li b c l l o o b r e lig io n e m o c c u p a tis.
E t h u ic q u id c m V .M .c o n a tu i a i o m m P r i n cip u m ftu d ia & a u x ilia fa c il t p o t e r ú ta d i u n g i ,.
P o n tificis i n p r im is ,c u iu v t p r x c i p u e h a n c c x p e d k io n c m f d i c i c tj^ crficiii.te rcftj ita m ilite »
p fe c u o ^
erftéo
'¡Exhortatio ádReg.HíJpA».
.moflriUggeHd la giu/litid dal canto fuo ,che
jp e fí ordinario fuoi dar laúitioriaaUaragione,
■
per le caufe cheglinemitizi hanno date ptr i loro maliportamentitifeldatianderannodibuonavogliad far prede di granriche'^e,ptr ejfere
,•quel Regno tlp iit delitiOjO ¡ilpitiricco, che hab, b ia il mondo S ¡u iu i non e m t lit ia ,fe non quella
poca che hannoapprefe dalla Scuo la di Voflra
,Mae(ldne<vie alcuna forteXzA , ejfendo fiato
prohibito il fabricaruele dattCe Herrice Padre
d quilla Reina.NoihabbiamoeJfempii,che Cefareandbad acqmflarlo con tante migUara d’
huomini, ficauaUi,maiimendo erapiiicopiofo digentiaIlhora,the aWetdnojira,come'eben
chiaroperí hifioriediqueitempi. TuttoqueUo,
thefílafciiuad dietros haueua dinuomdcob<*ttíri,fibifognaualimantenerelafuaarmata per difendere quel che haueu* acquiflato, il
quales’ eradtpoiribeIlate,fi micacciarlo delle
JueTerreerammicopiu lontano, 0 perquejia
tufa era forza dfar magg'or p-owjioae, non
ajpeitando altro foccorfo dalla fua República,ne
a lí hora era d uerjitd dt legge-, conueneft vnitamente contra di lui í Inghilterra, 0 non viera
caufa maggwre diguerra ,c h t í augmento delí
Imperio,
f iio a tutio quefiofoggiogb
Regni
,
c quei
c
in tos\ brtuetempo.fi contantafuagloria. Ne
facciano per í amore di Dio i tiepididtfficohd
hegiornatedelmare¡imaginandjfiinfiniid
diútjfeít,perchel’ effempio ci hafia moflro m lí
occafioni, che armando non ne ha potttío metie­
re infierneptii che quarantd úaffellt, f i e da credere,¡hí habbia fatto elpojfibth.poichejapeua,
íhe le Flotte »£» erano menpotenti della fua ormata, 0 ecofathiata chenonfi moffeper altro
ijpetto, hepe-pig!ia'la,0 dato che potijfeúre,ducent o úajfeli,0 piu, Sappia me quejli tte ■
pedi, che la maggiorparte diqueüifono piu atti
kcorjeggtare, the acombattcreatalgiorneta-,
Ne fiptgli la comparatione datíardimento di
quefio Braga ,poiche finche non s’ incontru in
faccie di foldati, fempre andera aumentando í
audacia,cenfidandepiu nelia nofira trafcuraggme.chentlfiuopteprioúalore i Etper quefia
eaufapigliandofi 9 » giorno per la parte nofira
(oüericarefolutiene,lefara caderefenza dubbio
nella rete. Ne anco ci tmaginaremo
particolare valore di quella nationeper mare,
poichefividdeí anno cheilMarchefe di Santa
Cro e diedelarottanaualeai Franc-.fialí ¡fi­
la di San Mtchitle,che iprimi 9 ffelli, tht fipofiro in fuga fuTono glt Ingltfi. Sctolga Vofira
Matfiailfreno aüafuaira,0 conquífiofi materralafierezzadei fuoi foldati, pnma che s
htiepidtfcano gli animi,che dipoiefatica a. ri(taldargli.Necíemedodifareaicordo con huominiy
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
i pecunia & precibus ad D cu m veftra: maicftatis
rescum adiuturum dubium n o a t ft H ifpan i*
regnahoc quidcm tem po re, fingulari D e ib e : neficio ac c x li benignitate rebus óm nibus ad
v id u m fpedantibus rnirum in modum abun­
dant, vt facile quamuis m agnos cxCrcitus a'ere,
ac maximam ck llem omnis generis comcacu
in ftru crepo lfin t.T u m c a p aílim iii V M . por­
tubus triremium ac vari] generis nauium eft
co p ia ,quanta ad m u lto maius quam Anglia eft
rcgnum fubiogandum fatis cft N o n d c íu n tm ilitares tr ib u o i.p rafeíli ac duccs, tam terreftrct
quam na u a lcsco p i* pugnisinn'Utritae,&vinci
pene n cfciz; quae tanto ad bellum hoc alacriores fu tu r* fu nt, quod id Veftr.r m a icfta tis; vtpo te C ath olici R egis,nom in e digniflim um , &
pro falute C h rift an * R c ip u b lic * fufcepcum
cíTe intclligant. S tatá V c ft;* M aicftatis partib u scau fl* iuftitia , quam plerum que v id o ria
com irari fo le t, quum Veftra Maieftas multis
iniurij s ad hoc bellum fit p ro u ocata; cui ctiam
tan top rom tius milites nom ina d ab u n t, quan­
to m aior, vipo tc in regno totius mundi dclicijs
affluentifíim o o p u le n t* p r a d * fpcs eft N o n ib i ytla m ilitaris difciplma aut ar» rep *ritur, nifi
exiguum illud quod in V c ftr* M aieñacisScholad id iccru nt : non p rx fid ia au tarcts vrpotc
quas cxftruercrcgijsproh ib itu m cft legibus in
p rim isH e n r c i VIH. h u in s R c g in * patris.Ve­
rum quidcm eft lulium C afarcm m ulta tam equitum quam peditum m illia ad rcgi um hoc
fiibiugandum olim adduxiíTe: at tum m a io rcrac inhabitantium m u ltitu d o,vt ex hifto rij vil­
lorum tem porum liqu ido apparet. P rsterca
n o u * q u o tid ¡c C * fa r i erant in ftitu cnd * oppugn ation es.tu m adeasqu asíu bin garatrcgion cs
tuendas, c o p i* m in u c n d * : q u * etiam lap e re­
bellabant, adeo vt cxpull-o C z íá r i, m ulto d ein­
de longius hoftis qu srcnd us ac proinde ma orcs c o p i* ad d uccnd * c fle n t, quum ramen no ­
ua fiibfidia.ob nimiam d iftantiam .áR cpu: lica
fpcrare non p o flet.Q u id quod Anglia vniucrfa
tum velut vna m ente & manu C zfa r i íefe op­
p ofu it : qui quam uis nullam alia m b cliicau ffam haberet quam im perij augm entum , nihilom inus tam cn rcgnum hoc tam breui tcmporc,tan ta cum gloria fubiugauit.
A t naufllcs quidam Anglorum copias & n u m erofas claíl'cs ia d a n t,& mctuendaspratdicát.
H o scxcm p ü sn o ftri temporis refellere fatiicft.
C o n ftat cnim m ax mas Anglorum elaíTes vix
vnqu am plures q-’ adraginta nauibu siu ftxm ag nitu d :nish ab u.íre. & tam cn crcdibilscfteos
om ni copia p r*fenti vfos fuiíTc, quippc qui fcirent H ifpanorum ,quas illi o bfcruabát, claíTes,
ao n paucioribus vt plurim um conftarc naui-
D einuádend. Regn. Angt»
rminifoptr dirm
egliocon dome,ftnzahggcj,
.quanto meno ejfendogikpafciutt delí tfca delle
ricchez,zedell’ Indte. Neheggoagiudicio mié
difficelt dimomento, ihepojfainterrompertla
giornata,fefipigherd. la toja da buonfenno, f i
aperiamente.
Et poich.vn* imprefa reale nonfi puo celatamentepreparare , 0 quandojs fotfffe,non
hxueriperbe» fatto falo, anzi come ¡ojíuma
uano i¡ Romani, tern i, chefufft bene mandarglielok notificareper vno Ar.»ldo che nen queJio ft Ituarebbe a gli altri Fren'ipiilfoffetto,
ihepot!Íanopigli.,re delit proutfiom fecretametefatte ,0 al nemtcof i ..refcerebbeffefa,ponendolo inneceffita di chíamar foccor/o diftranieri ptu per tempo nei fuo Regno, cheper f ordi­
nario fuoi ejfer la total defiruttione delle Prouincie, tanto che molte v d tt i medefimi fujfidij f i ¡ono impatroniti de’ noflri, che tn loro ¡eccorfegHhanmchiamati. h ’ tjfempiofipubda­
ré dall tjlejfa Inghilterra, che prefe il nome d"
.AngUa da natiom cht amate infuojoccorfo,the
pot f,fecere fignori deltutto. 1 foldatiflranieri,
eJfntJo che non aderijíano fenon per tntinJfíLj
ettUelofO paghc a deJlfuUtone d’ popoli, m an ­
teando loro qutlls a txmpi deí iti, fubno s’ abhutt in a n o , 0 tígafi per certo,che baflera quefto fo ­
lo per cafttgo detlí Ior’herefie,0 tn iqu itd fe ch tim:.vareno rnoltogente; 0 non so manco come le
xaffe diUtefoTo della Regina comportap r o f fe fa
cosi g ran d e, che ben ft sa quello , cht cofia 9 »
Reggim m to di TicUfihifolo , fotche quefta fo ía nationelap otrafcru u e , trouandofi IsFranx e f i occupati nelle loro guerre ciutli .parlandofid in e ru o d i gen tei 0 tn fajianti.% accoftifigU
.d i qual f i voglia n ation i , peranno per piu ccnfufione d il Regno, 0 per j a r quella Regina piu
ed icfi a i fuot naturaU ‘h ajallt-, poiche ella ¡ola
h a a t t a cau'atc- il danno-, f i in quefio modo ap rira la ftra d a a lL ip a n ia U ia , che heraflanno
quiete,<osi de glt off,fi,to m e d i Cattolict: ancota th e n o n fia d a conftdarfiin quelli nondimeno
b v (;ifim ile,ih e nafta q u d ch e tum ultob noftro
b u s. E f t o , d u ce n ta s contrahant, & p lu r cs , e ru n t ta m e n om n e s ad p iia tic a rn fac ie n d a m
q u a m a d n au ale c o m m itte n d u m p .o e h o m t t
a p tio re S jira a la crio re s. N e c m ih i qu is h c i c i n ío le n te m D ra co n is a u d aciam o b ijc ia t q u ? n o*
ftra m a g is fg n a u -a q u a m íu o ipfius ñ ititu r v a ­
l o r e , & q u a m d iu m ilitari m a n u non re cu n d ctu r,m a iu s q u o tid ie fu m c tin crc m e rw u m . A t fi
d ígn u m á liq u o d ta n ris iniurijs con filiu m c e p e ­
rim u s , d u b iu m n o n cft q u iñ is t an d em i n te r e
p e rtra h i p oflit. Fa llu n tu r q u o q ; q u i vni lerfam
A n g lo ru m g c n te m ad res m a ri gerédas p r * c a ­
teris a p ta m efle c x iñ i m a n t: q i'u m c o n fte t in
'p u g n a tilla-n au ali q u a M a rc h io S a n ta cru ciu s
G a llica n a m claflem ad in fu lam S. M ich a e lis
p ró flig a u itjp rim u m f u g * rn itiu m ab Anglis fa¿ tu m cflc S o lu a t c rg o tán d em fra n u m ira M .V ..
q u a m il tu m a lacrita s p lurim ú a u g e b itu r; q u *
vbi fcm cl in te p u e r it,? g re p oftea itc ru m p o t c r il
in fla m m a i Ñ e q u e en im ípes cft c iu fm o d i h o ­
m in es alia ra tio n e ad officiu m ad d u ci p o f l e ,
p r * 'c tim q u u m f r c q u e h t i In d ica ru m o p u tn
d c p r * d a ti o n e í | ® m i r a b i li t -r fint í n c fc a ti.Ñ e ­
q u e v e to v l l u r t ^ o v i d e o i m p c d i m c t u m .q u o d
h a n c E x p c d i t io n c m re m o ra ri p o ífit, m o d o res
c a q u a p a r cft: p ru d e n tia & in d u ftria a d m ira ftrctu r.
Q u u m vero ta m re g ia E x p c d i t'o cla m n o®
p o fíic.n cc fi p o flíc,d e b c a t a d o m a r i,c o n f u ltu m
m .h i v i d e t u r , v t v c t c i u m R o m a n o ru m exe m ­
p l o ,b e llu m R e g i n * m iflb F c c ia li fiue H e r a ld o
d e n u n tie tu r. H a c en im ra tio n e o m n is fu fp icio
iu re liq u o ru m P rin cip u m an im is e t a n to a p p a ­
ra tu n a ta ,e x im c ti u ;& h o fti m a x im o s fu m t’ f a c ic n d i & p eregrin as c o p ia s in re g u u m a d u o e a n d i im p o n e tu r n e ccflita siq u o ru m h o c v n u m
n o n p au cis reg n is e x tre m u m p e p e rit e x i t i u m ,
q u u m fc il.p e re g r in a fu b fid ia illo s ipfos á q u i­
b u s e u o c a ti f u e ra n t op p re fle ru n t& fu b iu g a rü t.
E x e m p l o fit h * c i p f a d c q u a d icim u s A n g li a ,
quae ta m e n fim ul & iu gu m a c c e p i ta b c a n a tio ­
n e q u a m in a u xiliu m a d fc iu e ra t. P e re g r m i c n im m ilites q u u m n ihil aliud q u am ftip c n d iu m
f p e £ lc a t,c o d eficien te , c o n t in u o ad p r * d a m &
rap in a s fe v e rtu n t N e c fan e fc io q u o m o d o R e ­
g i n * a ra iiu m t a n t ’S im penfis fu fficcrc pofli r, fi
q u a n ta: in vna.m G e rm a n o ru m v e x illa tio n e m
irn p cn f* f a c ic n d * fint e o n fid e ra m u s . Ab h is c n im fo lis a u xiliu m A n gli fp erarc p o f l i m t , G a ll is in tc f tin o b :l l o im p lica tis.
E f t o v e ro , i n tro d u c a t A n g li * R e g in a e x t e ­
ro s m ilite s cu m fcu n q u e n a tio n is in r e g n u m ;
Tremodihannodadifendtrfiaím
ióparere
iteir.-.ci,Ir,(ciandodapaneCingfgnoí-Jidtm
uou.i-caltíiPrencyi am
oleftareda9 «’ altroV.
Maefa,chezorr.ehodeti■
>
,lefiatodeüecofedtl
Knndoneniocom
porta: liprlrroe,thedopb
í hauereh:ar.:atcinfinitagtntefiranterainlo­
rofcccor'o, fi rfoluanoi»tuítoad gi­
ornatanauA'e-,0í altrodefenderefolam
entl leierre:fi tcrz.o,chebilptggie-e, rifolutr q u is n o n v i i c t m a x im a m in d c co n fn fio n e m o fialí‘bno,0 alíaltro, diuidcndole-lorcfcrze, r iiu ra m , & fu b d itos ip fos eam o b cauflair. m a ­
tum..n-fi< in tora, patitoal conjidarfifo- g n o in R e g in a m o d i o e x a r f u r o s jv t q u * t a n ti
lam
entenei manan.cnht txaggiotquantita i n c o m m o d i ca u fla fu e rit ? S ic e rg o m u lti tu m
B bbb
a n im i
di^af
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
BxhormioadReg».
it^ 'a 0 i,(fiX h u6 tnini hautjfero, io tengo la animi fui fcnfa nu d abu nt, qui hadfenus ca c r 9ittoriaficuraptrnoi,perche la qual tddm o- la r u n t: non C ath o lic i tan tu m , verum ctian»
fir iv a ffim ,che bilpiaimportante in quefii in- qu otqu ot incom m odum aliquod fcnferunt;tontritfardfufficienu dcowbatttretmtaíar- quibus ctfi om nin o fidere M aicftas V ftra no n
mata, che fi pffk'onire alie parti Setemirio- p l f i t j credibile tam en eft aliquas inde turbas
n a li,fecondodtuifalanofirantimoio, chequt ad promoiuendum M afeft. V e it.x con atu m ,edifiinguo.
rituras.
- N a u id iea ib itf6 o .it ,oo.foUatil'ónaper
T ic s om nino , meo quidcm iu d ic io , fu nt
Valtra 60. iS o o o .
m odi quiLus A n g li* R cgin afccon tra Veft. M .
Gabhienei^. ^ tra' quali i gal b en i gran- defendere quodam m odo po tcft ncquc cnim
didiPortogallod4 *0 . foldactpertiafeano x;, in hu ncnu m eru m ili d v e n ii, vt a 'io s Princi­
pe contra M a l ft.V.ea concitaturam fcfpcrct;
10000.
Lefeigalealf^ c< poa.foldu.i per 'vn» 6. quum ftatus tetmn is fit vt nemo facile ad id
induci fcfitpaifurus.Prim usillorum modorum.
3000.
Galere 40. dcento foldati ptr v , ^ ben' e ft.v taccito in a u xiiiu m m a g n o e ztero ru m m iJitum nu m cro, naaali pfeeho dc fumm a rei de­
mcconcit 40. 4000
P inazze,é'Fattaggie 40 ¿rio oo.jeld a- certe t Secand u s, v t rcrrcftribus tantum c o ­
tifratutti, ches'hauaranno d’ Afiuria, (fi Bi. pijs fe defendat. T ertiu s, vt diuifis co p ijs, tam
fta g lia ,^ Giupufto» ,intucto'vaffaU.i
M are quam terram ipfam tueatur. Adprim um
foldati 38000.
q u o d att nct , equidem fi rei fumma nauali
LiSpagnuoli
16000.
proelio com m itten d afit,ccrram M aicft. Vcft,
Jtaliani >
lo o o o .
vidloriam pro m ittcrcaufim .etiam fi& nau iu m
Tedefthr
iW h o .
Atclalliatiorum numero Angli fint fuperiores.
Bifognerd oltre alie forze f ^ d e t t e dueA Ea cft enim nauium noftrarum fa b rica, cafirmilaGuafiatoricompaniti ne'¡udet detti ^a- m itas& a p titu d o ( qnod longe m axim i eft m oJelli, (fiantomiüecaúalk farannodimoltetim- m e n ti) vtquancxcum q» claill qusein plaga Seportanzapoi chepochi nt fono in quel Regno, (fi ptentrionaii contrahi poifit fa ts fit. C h flc m
la fotza e aperta, (fi- commoda ptr lotoffa qua­ vero ia haec nauium g cn eia diftinguo,
le ptr ejfere la nauégatione deüa Spagna ajfai
N aues q u * GoíWí* v ocan tur, funto fcxagin- s iu tfo tUfi
hingaper condtrr e cauaüeria,jarti di paret z j , ta. E arum quxuiscapiatm ilitcsjoo.Siceruntyy^gj';,,^^,,'
thef i ttfigtttaffe»0diRiandra,thebtn vifaran 180 OO;
f t f i i atu d quefie,con tutte impedimento , che
Gabbioni 15 & intcr haS m a gn * il l * Lufitapoteffero dare li Stattibaffi.
"■ ll* v eh an tc lalfiario s400 E ru n tin x j,
Ñon ragione delí att ¿ ia rta , monitioni, (fi lo o o o .
altre prouifioni.prefupponendo , che Vofl. Mae­
Galiaz!(a fcx, inqueearum fingulis claffiatij
fid pojfa comandare , che f ano pro'iifii fácil­ yoo. Fient ergo i n n i s i .
3000.
mente , (fi eon qftefta armata inanziadogh/úGalera quadraginta, q u * vch átfin g u l* ciaftratofa cercar di combatiere i armata nemica, fiarios io o .E ru n tin h i» 4 0 .
4000.
$he con ogni
_ .fuo,potere non farahafiante d conq u ad rag in ta,in q ; h is o ttaftereconUfopradetta-,tir piacendo d Dio di m a ibu s 3000 claflia rij, ex A u ftria, ftifcaia &
dani lavittoria, cerne laragione lomofirafen- G u ip u fcoaconfcripti.
za por tempo in mezo-, sbartare in Inghilter­
r N au ium
171.
ra i (finelpiitpropinquo ,
commodo Porto,
™
Glafliariorum ;
3000,
perriceuete altri nauilij, the dtl continuo do^ F íifp a á f
r6oooi
ueranno andaré, ¿r venire, cosi di Spagna, co.- In his fint <( Itali
ix o o o .
m edi Ftandra, che tuttiJi ajjicurerann 0 celri(,G crm a m
lo o o o :
pare dt Galeoni, ^ galeaz'je,
deue^ le quaU
,
H isad d en d ifu n t duo folTorum m illia: nee
ranno interi enerf i andando,^ venendo dispa- inutiles fuerint m ille aut eo plures cq u iq u o gna, ¿0 p orta nt le cofe neceffdrie ,
ajficu- rum ib in o n m agna cft copia,vfus ta m en , vtin*
tando il mare : »0» miprefumendo, the pei regionepU na & cam peftri,m agnus cft futurus,
eht fia votta i armata nemica , poJfa venir Q ^ m vero H iipania longius abiit quam vr
quantitd di nauilij nemici y ptr comraftarts inde com m ode nauibus ad u chip oílint; fuafcton quelle -,poithegli Ingiefi haueranne ajfai tim v téF lan d ria fu m aa tu r,q u q fijsh á cad rem thtfi»^ ntüe loro Terre,
gli altri conf ede- aptis abundat.
. _
tatt beutrebbere trauaglio, (y fatica in porD c reliqu o belli ap paratu , v t m achinis
Trotlium
tt infierne iumataper m U fiarei nofttiuhes q u * ad eatum vfiim p c ttin ea t ^ n cc n o a a li-? w « » y
"
«nciMiSi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
D e m m d e n d - R e g H y K s 4n^.y
ib m i'b ú ip in fin iteetcafionilanegbgenz», fi
.tenfuftaned’ CoUegatiincsndudere cof» di f ifianT»,fenon nel primo impeto delle fattieni.
F oi^ erl noflri fararanno sbatcati,Antonh<u
in Porto mal ficur o , i he ptr nautlij ror.di non
imperta , pigliare ún fito luone iit fcrtificaru ifi.ih s b e n f i trouera , perche non fi deura ricercare da quello fe non ficurb sbar e di
jae/ chi diionfinuofimandtra. 0 quiui fabriore vnafortvfz* dt Utra con ogni foliaiiudiite , 0 Ufitato tl prtfidto che bafii alia
fuadijfefa ; llparcer mio f ie , chefi úada con
-tutto i ejercito al Capo dei Regno , cheb Londra, fe la battagia naudt non fara flata ce« fanguinofa, che non tefiinr úinticáoque mi
la foldati cnelquitlecafo il Capitán Generales
doura corforme alio ftato , in che it treua eg li, f i che f i troua gagliardo, il nemico, prouedtre. E t non pataque/lamiaop nionetropp»ardtta,foichei popoli grandi, f i che mch‘
anni nonhunnehauuto ajfalti improaifi
t
impaurifiono in efiromo , f i non ct e huomo
ihe troM la via k far buena rifolutione. S<r
««il per effemp o tl facco nt Roma datogit da
Borbone , f i pik mode*ámente quel d' Auerfa , tantofegnalato: (ft akrt m olti, the non
h eU .roefii/eittccnirttdtlotocctipotenti: poicche.efi tardajfe k lombatterla fin che f i fcac
cíale la pauradagli animi de gli habitanti,
ItCittkff-andibimpcfilbileacquiftaiU pet forza S¡ttar,do inemici fccciano rtfolutione fo
Umente di dtfender la terra manche ranno
dtlla loro maggior prfianza , perche f i fitmano úaUrcfi ptu in mare, f i <on tutto cie non
potranno impedire le cbarcare k i noftrt, ihe
b n s b chiarito quefio iit altre tnjintte occafioneejrtimpojftbilempidirlo, f i non Irimpedendo , f i sbarcartdeúu'effi rato della quaUt* fopradetta , f i mant.rrk contro qual fi
veglia iniomro de nemiei : Pighando ii prudente Capitan Gemrate il úantaggio de‘ fiti
fe per forte trouaJe ( come hb detto ) gli
nemict fi poffentt, che non potefft peraL’ hora far lagtornata, la qualtofi ncnpoffopinfare , pérchela Regna non hk í Indiedapeisr fupplire k tanta Jefa . che tratttndofi li
¡nofiri quah he giorno , eia non fiptrda d' antmo, fempre ihe tn qutfti ccntraflinom' abbandonime le jpaie dei Mare, per lacominodita d-lle mcmt o n i ,f i vftteuagle, ancoracheflmig'ierfiimofiailvenir’allemaniquanto prirra, poiche ntUa prrjle’jfza della giornata corfifle Ututo. Et fe il mmtcofi rtfoluetk
di diffenderh in terra , (ft in mare, la prima
oofa, cht dal canto tipflrofi dpuetkprocurare
d: fare fitrajuperare Í armata nemica quai
tll*
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
m e n tis , n ihild icO , qubd é« o m nia Maicftati (ammituml
V c ftr * paratu fintfacilia. Idtantum rei caput dum.
eft , v t eiufm odi apparatu in ftru d a claffis
quam prim um edu catu r, & hoftem q u * ra t,
quem equidem pares ad tcfiftcndum vites n o a
habiturum certo pcrfuafum habeo. Q u o d ii
is tamcn cum noftra con cu rrat, & , v t crcdibile c ft, vin catur; proximus quifquc portus c a ­
picndus, & exfccnfiq fine vllam oia in infulam
facienda e r i t ; interim veto naues fubfidiari*
tam cx H ifpanijs quam Flandria fumm itteoda:, ad dcfenfioncm autcm euntium & rcdcuntium vol tantibus paifim G alcazzis & Galeonibus r c c verendum c f t , ne Angli claiTcn»
fuam femcl prpfligatam facilc rcft- urai e poffint , quippe tcrreftri bello plus nimis o ccu pati & d iften ti: alij v ero ipforum C o r fcdcrati
eiufm odi nauium numerum quo noftros mfeftarc queant , * g r c contrahent . quum crperienda com pertum fit , Confederados plerum que in rebus m rg n i m om enti con cladendis , nifi in [tim o fa d io n u m im pttu , ncgligenter vcrfari; vnde magnae oriri confuCones folentE xfccnfionc fa fla , et ana in portu non ad- Lendinum
m o d u m fecu io q u o d a d rotundas Naues pa- vrbsaggrtrum in tercft, lo c o quam ccm m odiifim o m u ditndk
n id o excitan da, & quantum fatis ad cius d e ­
fenfior.cm vid cbitu r,p rziid io firmanda eft.Inde , mea quidcm fcnicntia , exercitus contra
Londinum rcgn icap u t & m etropolim duccnd u s , nifi foriaftc nsualc proelium tam crucntum fu e iit , vt viginti quinque bellatorum m illia non rtftcin: quo cafu vniucrfi exercitus Impcrator & prafentem rei ftatum confiderarc,
& tam fuarum quam hoftis virium ratio n a n
hibered eb ct. N ec meum hoc confilium nim js
calidum ac praccej s videri dcbetiquum eertui^
fit fi in gentem aliq ’ am qi aatum uis num crofam ,diuturna tamen pace im bellem ,ex im prouifo v isfii t,om nesingenti trepidare m e tu , Ac
paucos qui in m edium aliquid con fulcxcpoifintrepcrid.
Exemplo fitR o m a n * vrbis fub B o rb o n io ,&
mu to rcccntior Antuerpia: direptio , m u lto
paucioribus c< pijs,im o á pauciifim s ficiuiura
ff eifteturm ultit do facft.) At fi im petus co viqj
differaturdum met' d fp ulfoci es anim um rccolligan t quis non intejligit q u an t* difficiiltatis fit praegrandes & populólas ciuitat-s pec
vim occuparc?
Q u o d fi hoftes ( A agli fcilicet) tcrreftri raotum ciefenfioni i te. tifu c iin t,m a io r i fuarnm
virium parte d eftitu en iu r, vtpotc q u * naualibus copijs n agnam paitcm conftant ; qu ibus lam ca om nibus exfcenfione noftios prqBbbb
t,
hic Cie
Exhortatio adleg.HiJ^a».
eUafiotyflitndeperetlthorain mttre, ^ qugflo
p»r ajficHtareinofiri N m ifft, che redando, poi
can peca gente ia lor, diffefa, non ^enijferod
trauagliarli, ritornando alio ^olta.di Spagna,
cerne credo, che daureUero ritornare,,la f c t mdojoloigeleoniiC^lé galeazze fepradettzj,.
iard facile rcmp.re quefia armata-, poichzj,
fenza dubio fard minot della-nofira ,.(fi con,
quefiagiotnatas' ageu&ltrdmoltola battaglia-.
di térra ,nelre(lo,
andando l' imprefa.in-n a n zi, s andera prcuedende con la pruden^a
de i Capitani Generali di mart,
di térra, «o
mancando dal canto nofiro quefia re/olutione in
iuttoquíHó, cheaccaderd; fiero in D io, ch cj
in poco tempo f i fiianard ogni cofa , p o k h tj
quel Regne b aperto , (fi fenz.9 fitte z za <*l»
cunai.
piteando dá quefia deliberatione non s' afiettajfe altro, che <¡>s honorato.accordo, quefia'
fola caufafiinge V. M . d prendere la guerra,
*
d mettere tlpiede fu l terreno de' ntmici t,per~ehefiando le cofe in queftoprefente flato i no» ci
imodo d 'accordo.ne conumbbe- alia reputatio- ne d i quefia natione, ne olla grandezz,a di V.
M : accettarlo , ancora ehefuffi con le migliore:
conditioni 5 che daUapartenofirafipoteffero de»
fiderare , (fi per contrario quafivegliaaccordo, che (ifacejfé, effindo la nofira gente ia ter­
ta X nemici ,farebbe honorato , perche ilpeg—
gier accordofiattribúirebbealla benignad, £?
elemenza di F. Maefid nonferrándola porta d :
queüa..
lFajfaUi di Vofira Real Corona, cost gran-dt,comepiceiíli afiettano con gran Jefiderio la->
rejolutione,perprouareleforze, ¿pilvalore lo­
ro. Et con quefia oceafione intanto ^etrd adintredurfi vna Scstelaper gran Signorigtcuani,
thegidparechel'infaflidifcal'ottodella Corte,
gil agi f^ i emmodi dtUiproprie.Cafe loro.. Dichiarifi V. M . (fifiedrdlaprontezza d eg lia n im lero..
Non parlo degli <btiU, che feguiranncr per t ‘
mquiftodi quel Regno, perche f in ta s ti,
f iíh ia ñ , che tutti li pojftamo giudicare, fola-mente d metterfi in confideratione lafiefa di
quel che imponerd ogn’ anno.la dtfefa deüzj
llátte ,( f ijl f ifiid ie , che tutta .ioolta andera,
pur crefcende per l'. audacia che haprefo U n emico offendendo sn tante parti i (fi fcemando.
V. 'a-tioritdaüiforzenoftret che certo pofio in
iilancia , fi trouerd effer migUor partito il
oomLattere il nemico , , che alcun'altro. re­
medio .
Le obiettioni che potrian fáre ferfcfne irte-filute . per non romperé il filo délfopradetM ^ H iita te d fodufattione 9nmtfale di
lorie
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
hibercn oii po teru nt, id qu od m ultoties alijK
occaíionibus com pertum eft. T a lis vero ac;
tantus escrcitu s, vb i femel terram apprchendcrit,non facilc iude depelli p o te rit, ,fi pracfcrtim prudcus im perator , negara proelij copia;
aut hoftc adco potente vt confligere non aufit,
loca ad fui d efenfioncm opportuna diligenter
muniat; Q u o d fi fiat,atq; exercitus aliquandiu
in in fu la rctineaturjequidem ftiturum o m n in o .
pu to vt Regina animum ab ijc ia t, óm nibus tá.
dem viribus ( qu ip pecuiad tantos fuñineados
fum tus, n u il* fu n tln d i* ) cxhaufta. Illud veio
n o ftd s vnice cauendum eft;ne a tergo m atis ad
aduehcndam annonam & reliquos apparatus
fummcneceíTarijs com m oditatibus excludi fe
patiantur quam uis optim um fu e rit,m a n u s,
ftátim cum hofte confcrerc , vtpc tc ia qu o .
caput ac pr*cipuum totius Expeditionis fe­
liciter. p e rfiiicn d *. m om entum fit po li­
tu m ..
Si vero hoftis tam terra quam m aridefea»
dere fc fa te g e iit, in id primum vnice noftris;
incum bendum fu e rit, vt nauali praelio hoftem
vincant.Sic enim id efficietur vc noftris nauibus ih H ifpaniam redeuntibus (qu od ficrideb cre eg o exiftim o , rei'¿Iis folis Galconibus 8c;
Galeazzis ) minus ab h o ftc , cxo ccafionibu s
affilicnte 3 futurum iit,periculi. A t hoftiletm
profligere clailetn non diffitilim um fore cre­
diderim , quum noftra omnibns fere rebus lit;
in ferior. H uius v erop r a lij cuenturi, terrcftris.
quoqueproelij euentu sfim ilisfu tu ruscft:acd e:
ce te ro , quid-porrofcilicec agen d um , im pera­
tor ac duces, qu*,ipforum eft pru d entia, facile •
ftatuentiae plane fpero om nia brcui ita proccffuj a , vr felicis exitus certam fpcm habere polGm u s, praefertim quum tcftainfu lavnd iq;aper­
ta , m u nitio n ibu sd cftitu ta, & ad inuafionem i
opportuna fitrQ u o d fi ex hoc in ftitu to nullá al'a quamr
h o n eftsT ra n fa d fion is fpes elTct, tanti profe(fto fuerit bellum hoc fufciperc , & exercitum :
h o ifilifo lo im m ittere. . Q u atnd iu cnim res ita com parat* fuerint, v tia m com p ara t*fu n t,.
no n video q u o m od o vliainftitu i poflit T ranfarftioivel pacificatio ;; q u * ctiam fi‘ qaam o—
ptim is con ditionibus ab hofte ipfo oflFcratur,,
non tam en V e f tf* M aicftatis m agnitudini
coau cn icns fa c tita tali gente cam accipere jCcon fta v cro i qualefcum que pacis fiuc Tranfea ftio n is lc g q s , eo tempore qu o exercitus no-fter hoftilem terram infeddric, l a t * , non m o­
do de M áicftátis V eftr* exiftim ationc nihii
detrahent , verum ctiam eidém fumm am bea
nignitatis^ & . c k m c a t i* lau d em ; c o n cilia r
bunt.:
:
BeiMN-
T
de inm dtnd. Regn.K^ngl.
fúTUinqueíio zitime. ÚitUnno alcuni, che^
Francia s‘ vnira per impedire quejla gtornata-.
tache fi trattadtlí mpojfthtlt, porche lecofcj
dtUeJue dtfcerdit, f í>»í e di fp ra fi d t p , fono
per centro di Religione princípa ’mente, (fi fon
f ro.edute innanzi ton tanta afii ez z a , che non
Jen capatt d’ accordo; con Utíío quefio prefuppoi
fio che s‘ vntjjtro, per rifolutrfi in
tempo ifiejjo dfoccorrere ¡(fi dmerttre, tnqucfia guifa
non doaeranno ir.ped.re la giornata , poiche
dmdtrannoleforzeloro, (fi nonpotranno da­
ré effetto K o a ív n o , ne alT aliro, (fi fe fola
mentefirifolueranno a fottornre, cheedipci-le.? credere, che per vttle altrui vcgUonofpkrgereilfangm de loro Vafaüi, (fi conf ie fe Uro, che
benfifa L’ vltim o, che d R'iglt ha da mantenere conlafua propria borfa, an(orche-t>iu fo r^ concotrepero d’ Inghilterra , non fariano bafíantiafor:fare i noftri a lenired dubiofa gior­
nata , prefuppojlo la prudenza delnojiro Capí
taño Generale, (fi l’ ifit ienza de i vecchijol
dati, deiqualiJardpienol' epercito diV. M,
con lepalle del Mare, chefenza contefarefiard
dal canto noJlroficttro. Adherendo lefvrze ntmiche alia-dipefadella...........[olamente, f if i
rifoluerd Francia per tnaretoníutta láfuapo-'ten\a,d cercare di rompere ilpapo d i noftri Vaffellt,gidJifa,chenon haquantitane qualUdodi:
legni afti dfar danno di momento aüt noftri. fi
^dde l’ tperienza di quefto, quando f i fece il
cenf ittomuale altijola dt S. Mtchele.che li^in
ticinque dt*Spagna mpperoU fefjanta loro, di.
. maniera che per quefia v ia , dgiudicio mió, non
vedó cofa, che popa impedtríla noftra battagUa '
incominctala, ¿T fe ^otranno affahre le Terre
dcUÁM. V. daírepartífilamente lapoiranfa-'
rerancort he temerariamenteper vna che quefta
fifonturadi Nduatra; ó* Eeufiurchgmfifia 1‘a firizza delle terr e ¡ le Fortez:(e che fono in effe ,
Ingente ton bclUcofa, quanto in qual f i
<óogliaparte diSpagna, potrebbtro tentarper ió
fiato di Milano c sifedeled quefta Corona, che
. non fidourd dubitare dinouitdalcuna,purper
mmagmationeine quaitoUre l’ ¡mpcd.mendo
del Ducadi Sauoiatro <iarebbono adcgnipaf-f i forttzT^ da certjuma*ein ctafcma di loro vrd '
epercito. (fimoló itnni ditempo quandomnfi
rrfoluepe ii Gouernatore, che per V. M.fitroua
in queüoflato. vfcirgliall‘ incoetro con la mi—
liíia d. Vapatli, '¿r gente £ arme di quelpae-f«¡ (fi'fifer Fiandraójohpe tentare qualche notútdi lafciando da parte l’ inimicitia concetta
conqueipopoli perlatragedia d'.A'.anzont¡ ^
pfefuppcjioilpeggio per taparte noftra, chefarebbt chiudtre nei pr eftdü i fildati dt V. M. e
d iS filtd credere, (hequcUo, (he in tante an­
ni,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Bcncfíciaríj & clientes R e g i* vcHr* co oí
n * , tam fuomii quam in fim i, in vniueríum omnes Expeditionem hane optant & exfpc¿iant,fuaí ve virtatis fpccimcn cü ere , fuam que
fidena-V. M. probare puifint. Et hac quidem
o cc a fio n c N o b iü iuucDtuii , q u * iam aulico
o cio qu odam m odo torpere videtur, (chola ad
militarem, artem difeeRdím & toleraodos m ii
liti*Iab oresapciictu r- T an tcm annuat coníilio huic Maicftas V cft a , & videbit qjuam
prompte arque alacriter, im mo v ltio ojnnes*
fint concuríui'í>
D e.Vrilitatibusquas'Regni luiiusit'ccupafio
,
allsturaeíl-, -.t di.am nihil neccííc t i l , quippe .
j'
ita r aan ife ftisv tn cm in tm iatcrrp o ílin í: lllud
Expedí^
tautum con íid .rarí veüm , quanti fumptus M.
V. quotannis in ñaueslubfidiarias. q u * I n d i ­
cas claíTcs com itari & d cd a terefü lc n t. fa icn-d if i n t ; qui com agis augebuntur quod hoñis >
quotid e creíeitau d a cia, vi lum vero noftcarum minuitur cxrftim atio , adeo vt vel h * c v na cauda ad bcl'um ( quod vnicum eft huic
m alo remedium ^ fu ícipiend ura fati', cíTe dea
beac.'
R cñ at vt cu ndatoru m qaorundam'diíToI- obieSíionS
uam o b ic d io n es. D ieunt quidam Gallos con - dpolutionis.
ia n d is cum Anglorum gente yiribus, E xp ed i­
tionem hanc qua po íT n a t, im pcditutos ■Id
vero íiriüinvc -verendum fuerit , cum G allo- DeCaüU.
rum o ifcord i* ¿R eligio n u m d iu trfiu te p o tiL
fimum o ír * tanris odiis hadenu s cxe rcit*íin t,
vtpacis Ínter ip fo sv ix vllaTpesiit. Sed e ñ o í c o n iu n g -n tfe Anglis G a 'li, acfim ul a m e fa ­
cere hoc poterum quin vires fuas diftrahsnt,
parte caíum confederar s in fubfidium m iíT a ,,
partead dcfénfionem p a tr i* . & hóftis auerfion em collocata ? qua quidem raticneneu rru m '
q u o d ín ñ i'U eru n t, p e rfe d a ti íünt N ec ver© •
cxiñ im o cam G allórnm r e g ia u tG allis m e n ­
tem eíTc , vt fuorum fa n g u in c, aut fui ipforum ^
fum ptibus A n gló sd cfcn fo sv elin t, quum pro^'
priis omnes vtiliraribus m agis quam alien is;
diicam ur: ad coq u erexip fcfu is q u c q u e b c n e - ■
fí.’iariis ñipcndium nu m eiaic cogatür.
A c
quam uis m .ultom aiotfs ex A n glia vires c o n -trahancuGnunquam tamen n oftri ad in iquum >
aut dubium comrnirtendum proeüum cogi pos­
terunt , qu u m ca fu ducum noftrorum ¡nuete- rataprudéntia', ca vctanoram miUtum dexte-'
ritas & prorop titu d o, vt facilc om nes f o ftin m '
con atu sclu d crcp offint. Q u id , quod ípfum r
qu o qo c mare , áte rg o femper apcrrum j no- ftri ad quodúis confilium vnlc e rit, & fe c u r i-tatcm p r* ñ ab it Iam fi Anglis ad fi * tan tum
regionis defenfionem inrcn is , G a lli o m n i­
bus fuis m aritim is copiis iter nobis in terc la -Bbbb
3
d erc:
5^:#
Exhfirhortathad Reg.
fiíe n ta r to fa tig u e s 'íg u ítd a g n a tg .jifia
d e rc c o a c n t u r : q u i, quaefo , h o c f a c .r e p o ­
per perdet e in vn fia n te ferg.» punto gieuare
q u ii fo r ti f i l i , che qu i^ ifite n g o n o p etrV.M
rV ^ .
rkeuere
f i fe cal tempo f i fottfie penfa’ e dt rii
te r u n t, q u u m q u id q u id h a b e n t n a u iu m , n cc
n u m e ro , e c m a g n itu d in e , n e c ylla a l k te
cu m n o ftris c o m p a ra ti q u e a t ? Q u id G a l.
li a o n tra H ifp a n o s m a ri p o flin t , iu n a a a .
li ad S a n n 'ic h a e le m in fu la m c c u f l i d u a p .
p a .u it , vbi vig in tiq u in q u e H ifp a n o ru m ñ a­
ues G a llica s íe x a g in ta h id c ru n t a c fu p e ra ru n t.
Q u o d íí iid em V e f t r * M a icfta tis r e g i o ­
n es t . r a in u a d e r c v c l in t , trib u s ta n tu m p :t tib u s id fa ce te p o íT u n t; a q u a ru m vn a v a l .
d c te m e ra riu s q u o q u e & m a g n o cu m p e ri­
c u lo íu tu ru s cft aíí'uitu» , l im iru m á N a u a rijc f i m b u s , o b l o c o ru m a fp e ritarem , & gen ­
tis fo rtitu d in e m , quae b e lla n d i ftu d io & Ia.
-s
_
!<
qudehe danao , con tutto quefio non doutiaimpedtrelahreuita della giornata d'Inghiltetra di maniera che daliaparte dt Fran­
cia [dgtudiáomto) non^tegghfturbo diquaUta.
Dipingtranno ancora i titpidi quaU htj
motiuo del Tuteo f ti qualeprefuppojlo, che
gidfufie sbr/gatodal Perfiono, f id a iT u r ia r i , f A o ten f i fa quanto gagliardatnente lo ftringeno , i ehiaro che non potra a t­
tendere fe non a i alcme rubberie dt Cafa U , f i di luoghi apertiada marina , perche
b o ru m t o le ra n tia n u lli H ifp a u ia ru m g en ti ca­
d it.
N c c eft q u o d M a ie fta s V . I n l u b r i* ficon ogni fuo potere ando fopra Malta , che
ue M cd io la n e n fi D u ca tu i m e tu a t , vbi ea tft
f i difefe tanto tempo , iforj^ndo'.o aW ,91 ttmo d partirfene con vergogna , (fi quan fu b d ito ru m e rg a M a icfta te m V c ftra m fides Sc.
do pur vo'ejfe tmpe’ ire quaUhe cofa di foa m o r , vt n o u a ru m rc ru m n u llu m o m n in o
fiang,a , obra che s ^niranno tuttt i Pren ■ fit p e ricu lu m : tu m p rartcr Sabaudias D u ­
cis rc ru m v e ftra ru m ftu d io fiifim i, v ic in ita ­
dpi d' Italia contra il commu» nemico,
gíiftati d tF . M.fono in quelle par ti di ma­
te m , t o t a c ta n ta p a flim ib i fu n tp raefid ia, tara
niera prouifii dt militia . f i del refto delm unitae a rce s & o p p id a , v t e o ru m q u o c u is
le galere, chefi laeúrebhero in quei mari, che
vel m a g n i exci citu s im p e tu m fu ftin ctc & r o ­
noncFecaufa.chefiurbi l'imprtfadü cafiigo
b u r a tte re r e p o i f i t, ctia m fi re g io n i á M aicftadi quefia Regina, che tanta cagtone ce ne ha
t c V eftra P raefed u s e x e rc itu m h o fti ^ p ó n e ­
t e n o lit.
da a.
Gli aiuti di DoJtna Maria , f i d‘ A letna^na tanto tfaltati da gliJpirti di contradtttionz^. non f i dmea no hauen in m- gginr pregio , chc-> s habbino gli a'Uti v e ­
nali , non hauende altta caufa d’ accoftarfim fauer a‘ Inghtltetr* , percht.j non haueranno da fcjfettart^> , chcj tv.padronendofi F. M. di quel Rigno , « o venga lo ­
ro danno aburro , (fi la caufa della Religiop í j ron dourd ¡reuale o in qufio , per la
^uerfita , the^ e da i Luthir- , f i i Caluinifii, dt maniera iht-> thi haurd p k dona­
ti , quído Sierra a trerre maggton aiuti
della gente-) Tedefca. Et *U‘ \>Uime tutte I' imp!efe fino in mano del Noftro Signore Dio.
Voflra M. hit gittfa cagiontj di muo t*er(i , f i ptrihe-) il pro , (ft contra procedone in infinito , d Dio f i raí comanda il fuefefto , f i Lome-> in altre.) occafieni moltt^
v e lu s’ e btflo concorrere il fuo diuinfa uoteaUegiufie Impnfetaíteda
y .M .y c
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Q i ^ d fi B e lg iu m G allis , fcp o fito p au lifper cx A le n z o n ia n a T r a g e d i a c o n c e p t o o d io , a g g re d i vifu m fu e rit , c o q u e res e t ­
ia m d e u cn ia t vt M a i c f t a t k Vcftrae m ilite s
p is fid iis in .lu d a n tu r : c x iftim a n d a m t a ­
m c n n o n cft id q u o d t o t ia m an n is a c t a n ­
to ia n g u in c ibi p a rtu m eft , vn a qu afi h o ra
rurfus a m iftu m ri , q u u m p r i f c i t i m is l o c o ­
ru m qu;c ibi M a ic fta tis Vcftrae te n e n tu r praefidiis , fit litu s , v t Icra q u e n o n c ap tu t a n ­
tu m , fcd e tia m o b icflu h n t d ifficilia E t q u a a j uis m ctU ' c f l c t , n c ta n d e m te m p o ris fu cccffu d a m n u m ib i a liq u o d a c c i p c i e tu r : id t a ­
m e n o b fta rc n o n de c t q u o m i n u s ta n ta ac
ta m b rc u i te m p o re p e rficie n d a e xp ed itio fufcipiavur.
A T u r e a e ia m n o n eft q u o d v llu m M a ^ Turtefl*
icfta s V c ft a valde t im e a t pe i c u l u m , vt m c - ftankrm
tic u lo fi q u id a m i a d a u t .
Q u id en im is , fi regi nthibtvel m a x im e P cifa s a c T a i t a r o s n o n i a 't ñ o s menduMh a b u e rit ( quo< ta m c n lo n g e h ab et iam w fe ftiffim ' s ja liu d c fficcrc p o t e r i t , q u am qu od
villas q u a d am ih m a iitim is o n s depraede­
tu r i Ille id em q u u m M e lita m in fu lam fu m mi;: viribus d iu o p p u g ; aflcv . ta n d em tam en
jc i n f e d a ig n o m i n io i c i n d e d i f c c d e r c fu it c o a .d u s.
deinuidend.R egn.i^ ngl.
du s.
Si ta m e n is vel ttia g n u m q u id a u d e a t , p K terq u am q u o d vniiterfar I t a l i * v i ­
res in fc p ro u o c a b it.p a r u u m q u o q u e o p c r * p tc c m m in V c f t r * M rie fta tis d itio n ib u s
op p u g n an d is fa c ie t , v tp o tc q u * ta m m a ritim is q u am terre ftrib u s co p iis k a i n f t . u d * & m u n i t* fu n t , vt ta le m im p e tu m ta cile iuftincre p offin t : a c p ro p te re a
e xp ed itio h a c o b m e rita s ab A n g li* re g in a fu m en d as p ecnas , i n te rm itti n®n d e ­
b e a t.
N e q u c v e r o illu d m a g n a m vino ad re m o ra n d a m h a n c e x p e d ition e m h a b e re d e b e t,
q u o d n o n n u lli G e rm a n o ru m a u x ilia A n g iis in p ro m p tu fo re i a d a n t : q u oru m q u id cm F itc m G k m »
B d a m a io r h a b e n d a c ft r a t o , q u a m a n im aru m p re c io c o n d u d a r u m Id en im ( p re ciu m
n em p e fiuc m crce s )fo lu m in cauffa e ft.v t R c g i n * reb u s fo rte n o n n u lli ftu d e a n t : q u u m
fi vel m a x im e to tu m illud re g n u m V c ftr* M a icfta tis a c c e d a t i m p e r io , n u llu m rn d c fibi
d am n u m illim c tu a n t. N e c ta n tu m apud c o s v a le b it re lig io , o b a c c r b iffim a s in tc t L u ih e ra n o s & C a lu in ifta s d ifle n fio n c s , c x q u o illud f i e t , v t q ui p lus a rg e n ti h a b u e r it , Sc o p im io ra n u m e ra rit ftip e n d ia , m a io ra q u o q u e tc c e rtio r a á G cim a n is au xil a ip erare
p o flit.
•.
A d c xts e m u m illu d a d d o , E x itu m vniufcw iufquc ex p e d itio n is in m a n u D e i e ile : cui;
n hu iu s q u o q u e e u cn tu m n oftris p recib u s c o m m e n d a re d e b e ­
m u s : i t a , v t i n iufta c a u ffa fa u fta o m n ia ab c o
R e ta c e n o b is lic e t.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
SáS
DISCORSO
SOPRA L A
M ATA , ET
R A ,
C H E
FATTO
L'
ANNO
P Ó T E N T E AR-
A L T R I A P P A R A T I D IG V E R -
I N Q V E L T E M P G S I
T R O V A V A H A V E R I N
pronto il Re Catholico, doue per fondamenti di ragione
diStatoriandauaefquirKamenteinuehigandoqualimprcialaMaeftariiadeftinaírcdifareconqiielic,forzc,&inparticolare íi diíputaua qual era meglio aíialire la
Fiandra^ 6 ínghilteria^
DI S S E RT AT I O
ANNO
jjü B .
H A B IT A Q V A N D O S T V P E N D A IL L A C L Á S S IS R E G I S C A T H O L I C I I N P R O C I N C T V S T A b a t i n qua difputatA uóior,quonam eius conuertendusíit im pe­
tus 5 ípeciatim vero , vtrum ea BeJgium vel Angliam
oppugnare magis expediat.
Cosf grande hoggi la ponza del Re di
Sp igna, fono' osi numerojigU ejjerciti,
^ apparecchi dt guerra, che f i trouano
tn pronto, ^ e cosífie/cala gloria delf
acqaifio di Portugallo .che tuíto il mondogindi •
canon p rp ofiib ne, zh--ia M íuanon h M ia
dafufcitare qualche granmouimenio,conforme
al beneficio del tempo,(fi deW occafione, che fe le
apprefinta. M afi come tutti gli huomtnis' accordano fácilmente a lafciar coirerei ^otilcro
in quefio partre,cosí molti fono diftrepanti tra
ejfi,mentrefi refiringono alperticolaredeli' Imprefa ,per che efendo diutrfigU humort, (fi Izj
trcltrtífcísni íútuttijauuiene ordinariamente
cheleperfonefiformtno , fyfidipinghino aloro
fiejfile cofe co» quellt colorí medefimi, che.j gli
fomminiftra ia qualitd della pafftone intrenfeca. Cpsíanco intrauiene milidifcorfiordinarq,
che ftfanno fopraí Imprefe da pigliare per la
M . Catholica,
fe bene tutti cor.corrono d rejiringerle in tre filamente, cúí d' Africa , d’
Inghilterra, ^ di Fiandra: nondimeno ia rifo'.uerfiqual di epefiapta ipedtente, (fi conueneuoledSua M, tutti fono repugnanti traloro,
necen-
E
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
V ' B '1 A n ta h o v íie c ft H iíp a n ia r u m R e g is p o i
t c n tia ,ta r n v a lid ic x e r c it u s .ta m c o p io fl
íi ad b e llu m a p p a r a tu s ,ta m r e c e i.s á u u í ita n ia n u p er im p e r io a d ic d a g l o r i a ,
n ih i l vt v u lg a re i a m ,fe d in ííg n e a liq u id a c ran-
taeM aieftatism agn itud in ed ign u m , cum pr*ícnti tem pori & o ccaíioni o p p o rtu n u m , ab eo
exfp ed etu r.
Q u em ad m od u m vero plerique omnes conBtum hu nc fiue confilium R egis , qu odcum que tandem fu-turum fit; ira in co qr-id potiffiiTium ac prim um ei adgrediun um , ficnten tiisd ifcrep a n t, d um qu ilqu c pro fu ocaptu
íes gerendas d iíp o n it, «eearum mom enta fuis
ponderatafFedibus. Ecfi vero tr um tamum • ^
generum h a c in r e opinione- repcriantuiqquarum prim a A fricam , f cunda A n g lia m , tertia
Belgium C ath o lic o Regi praffcnti cbíTcoppugnandum proponit:in eo tam en quodnam h o ­
rum vcihíTimum ac facilim um fir , om ncsinter
fediíTentiui t: quam uis induciis iam opportu­
ne Ínter Regem l'hilippum & T urcas ía d is ,
corum qui/=ifrican* expeditionis au d orcs fue­
ra n t, exclufafit o p in io , ita VE om nis delibera-
Vtrum 'Belgium an AnglUmelaJJe pskfem dg.exped.
0
i }
■mmumirnoinaltro^thiinSiiaatHiiltnttcen- lio nunc intet Belgium & A a g liam veifetOft
tradittiom: volmdo alcm o, chefufebene af- E t in hoc quidem tanta c it rationum quas pro
faUre,U Fkndra,altri V Aftiea,árr>e»pochi 1‘ fua vtriquc ftabiliendaadferunt o f ir i o n e , vaIn^hiherra. Ma hora feno tante pik diuerfe, rietas,vt mirum fit, quumrplu vno> verum non
ffi ofím-te in qufio l'cpmwai dtgh huomini, '■
fic, q u om od o tamen ialfum to t veri fpecies afi ’ ip rci tano in campopidflretio,^ ifu m crcp o ffit.v tp ro ip fo veto facile fcfc vendi­
di?! angufio,chena.iShAnfaitopertlpaJfato,at- tct,& inc»u tis im ponit.
tefoche tregua fenrxta cos\ opportunammte dal
'V t vero cert ;u« om nia ac melius' inteM i^ a*
Re Filippe cel Tureo haU iafeclu/a la p a d a d t u t : conititur in hac mea Diflectationc h veris
tutti quiRi giUiuij, (hepiegmano volentur* fundam entis
principiis i-llud dem onil are,
alCiifiprefa Africana : per modo i he alii con- R egi C ath oK com u 'lto vtilius ac cóuctviedtius
tempLtiííi rirr.ane ‘bna frem» nectffltd di re- effe expeditionem hanccontra Angliam rjuani
fir ingere i toro dtfcerfi ,b ait Inghtlterra id alia contra Belgium fufopcre. O pini^ nisau tcm
F>andrafcla-:nente,
in quefiofon» tanto va- meae fundam enta voco non com m um ifim a il k
rij Ufendamenú, chefiattecana dalli,parti per Naturae aut Scientiarum prin cipia, m u lto niifi.ihilimentc diquefia, (fi di qutlia opinione, nus M athem aticas dcm ouftrationes, quae ia
' cparierto rr.eramgita ctme ejfendo'inalave- hancm atcriam non cadunt.'fed probabile^ &
ritddellecofe ,poff*ncnd<menocoiiberie^ejhr- veto congruentes rationes.
f i la fallat ia degit habiti dei vertjtmfle,che muM ulti funt,qui cxp cnfisvtttm q u equ asT la 'Vtfttm JiU'
tandofenbiantefiabenejpefio tenuíaííuogedei- thólicus rcx cam Angliam quam Bi-lgium op-^r.«a»Biila Steritk.
pugnandi liabct rationibus,ita ietitiuntiqttam gtnm oppuLi*,:n&eXerdare qualche lumedi rifelutio- uisiam didto Regi grau iffim * cauiT. A,.g!i rmgnandum.
»t alletinihn atquefla iactrie^^a.imiedi/- .fibivendicaadi n o a defm t, maius tamen ei ac
fcgnonelpre/enteetifcorfe di mojlrare,come F . praicipuum B clgij rccuvicraodi deberec *e ftu5. lllufirifftma mi comanda, per'dia diftnda- dium ,q u u m in om n i R cipublica prior ae pomcntireaii, chemoltop.u dpropofito, (fiptu tio rfitre .u m p o ííc ia .a m c o n f r .ia n o ,q u -m
fieduadefia^Ua Matild Catholicadimmuer- non pcifl.eflatum acquifitio & rccundum l'oeficcutre lnghtlurra,ihecomroUFhndta. Di- tam , non m iuorfit vittus quam quacic^c parthiarandofipiTó , ihtperfondamentireali ,in .ta tú en . Q u atru isau te m a x 'O i r a ho. politiquefic.ib noninietdo i.prtnctpij tommunijfimi cum magnam vrns habeat ; aon f.m cn tantum
S ila n aturi, odlIefientte,r.e tam peco Ude- ci tribuere debemus, vt folum id fatis eflc i adimsfirai.oni M -ih una tiihe, deilequ-ltiapre- cem us, quod bik n c c m , priefcrtim quan 'o in
finte maur.a non t tapace: rnafi bene ieraggio- alterutro m om ento fumma rei pofita e ft , in v niprebabili, fonUamentaredaldero. Mol- aanrpartem impellere poflit. Q u ocirca in gtatifiircuano, ch( confiderando in primafaccia uiifimis hiicc deliberationibus n.nntam eqnfigltiiiterefil diS M. CatholicaicnFtaadra,^ dcrandum cft, q u id d cbeac, quam qmd ficti
con Inghiliirta, dicono, thefe bene quefi‘ tfo- p o d it: & quodnam cx omnibus vtiliifim um ,
la per gtuihjftmi prttenfionis' ajpetta al Redt facilim um , & m agis expeditum. S*pequ id eni
Spagna, noiidimeno che rgli flatanto piu obii- P rin cip csh o n cftatca u td e b ito , aliq u o o fficio
gatv per horo.d ricuperarfi la Ftandra, che a ad fulcipiendam expeditionem aut tale quid
conquijUre l'Inghilierra, quanto in ogni poli- tentaadum exftimulantur.-iidem tam en,contitavdprima la conferuattone dellece,e pejfe- fideratis circumftantiis & aliis in co m m o d is,
duie,thel'acqiiiflodell*nonpcjfedute. maque- m oxrcfiliunt, & prius confi'ium afpernantur.
Jlajeben’ egranprepefiíione dille cofe pclitiihe, E xrm p lo fit V enetorum R efpublica. quasnk
non voglio pero the iratiando noi materia dt hil aliud confidcrans quam D u cis M cdiolaStatoJagiuUichiamo di tantope/o, chebofliper neniis iniutias , & im moderatam N .N cupididareiliraiolioaddnahilancta,chefiegandopiU tatem , cum H iípaniarum R cgcfeco niu nxit.*
dii V» -ato, ih. daii aliro , pub importare la fed pene nimis fero didicit, prudentis cflcaffeJcinr/.adellecofe. Onde in quetle grauiffimt ¿Iu s, iram piacfcirim , quando dc rebus arduis
dAiber.ittonitionfclobifegnaconfiderareiibche cft deliberandum , f arnare 8ccoercere; vtpodoarelbefitfi, macóme fiapojjtbile, piu vti- tc q u i longum & finuoftmi grauiflimorumca#
ie. p:u facile, (fifptdientedfarfi. Attefo cht fuum fyrma poft fe plerum que trahunt- Q u a molte dcUei 1‘ nncipijonofiintidaftimolid‘ ho propter exeo quod m agis veteri conf-ruandas
nore,
X d debito d quaicheimpréfa , cheil quam noiia* acquiiendar poíTcífioni infudaufreno d. molt' alire circonjUnze, che hifogna dum f i t , non tc d c q u isc o n c lu fciit, C a th o 'i AuBoru fin
tcnfidttart ne U rturano indtttrc: D i quefio ci «o R egi con tra Belgium potius quam Angliam ttm ia.
firuiC ccc
claflcm
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
^fg
1
1
)
\h%
m
i
'
ili
I
1 *-^
B
■
■
DiJJertatio ad Reg,
ftruiremoperefimpiodeSa Rtpuhlic* Venetia- claiTem ciTc e d u c e n d a m : n c e in ta m g ta u ib a s
n a , mentre nan f i conjiderando ad altro, che al reb u s ta m leu cs a u d ie n d a iu n t ra tio n e s. V c debitodirijentirfico' Ducadi Milano , ^ prt- ru m c n im u e ro y tq u iu is i n t c l i i g a t , C a th o lic i
ponendotMtilirijpettiaWimmoderata
Regis ellc .Angliam potius quam Belgium inficongianfe co’ l RediSpagna, f i bentariis’ uadeic: (cn ten ti*m c*fu n d am en tu m non veaccorfe,ihevgicio della priidem:,a itempirare rura taatuuj fcd ncceíTaiiam quoque fubllerlepejfione, f i lifdegninelle rejAutiom tmpor- n a m ,lio cacm p c:iu b iu g ata A > gha,fjciU fore
tctgfi , f i chifitirano dte>te<inacoJa dig-an- B . l g i m qu oq ¡evincere: econtra B elgio fu bdijfimiactidenti. None>unq it ¡ufficteníe-o iugato,non minus plus d.ffieultatis to rcin iu b
quefta cenftderatione , chepiit obUgp hahbia- ioganda AngIia,im m o ciusiubiugand^ patum
mo a cenferuardlscofepojfedemo che d conque- fpei mturuin. Btquodplu:. eft,dico.fi rem aeftarelenonpoJfedute,per(oncludirechela Ma- c u .atc pcr¡ cn ism u s , fa .ilio rc m cffe A n g li*
¡
ieftdCatholua debbia prendere p;u tcftol'tm- quam Belgij occupationem , v tin f a liq u id o o prefadiFiandra, che d’ Inghilttrra ne che in ftendam. Q u o d (i ergo Augliae occupatio Bcleffett» tanto importanti fidebha ricercare ca- gium fecum trah it, fi illa facilior cft & ccctior:
gioni tento leggiert. M aa ctb firredachiar), quis dubicct cum qui ordinem hunc pcruertheper ogai Tifpetto ilRediSpagna e obltga o tcrevelit.tam prqclaram o ceafion cm fibiipficall‘ impref» d’ Inghilttrra , vogUa ft*hilircj repturum .& fuo fibi ium cnto m alum ,quod diinanSfi adogn’ altra cofa vn fundamento non citur.adfciturum ?
pur<iero ,maneceftdno ,chefardcome/o/iegKo
A d p i m u m p r o b a n d u m q u o d a t t i n c t ,f c i li - j,
ditutto l’ edificio deSamiafintema. Et eque- c e t, A n gli* occupationem ptns vtilitatis alia^
fto , cheSnncendofi i’ Inghilttrra,fiS>tncetnvH turam qua occupat onem Belgij tr ia h s c prinmedejme trattto aneo la Fiandta, mavincen- cipia prasfuppeno. Prim o Belgas Anglorum
d o fih Fiandra, non¡ivmcel’ ¡rrghiltera, ne au xiliisfub iiixos, tam diuhadienus bellum
***‘
f’ acerefionoforftleJperanze ehe potrebbero ha- fendilTe, fine quibus ftare nequaquam potu ifuerfi di conquiftarla : anzd dico di piti, che’1 íént. Q u arc vt corpus fubti^ado alim ento in «onquiftare i’ Inghilttrra non e epaa ptu diffi- tereat ncceflc « ft: & ignis fine m ateriaaggefta
tile, em ent cuta di queUochtfifuftela Fian- e x t in g o it u r iit a p o fd o B e lg a r u rebellio Andra, chefeinqurfloparagone bolemo intrinp
glorum auxilis deftituta finem quem cunq; ncta-fialleminuiiftime difftrentat, dtrofempre c</Tari©habebit. Quem adm odum v c o tutius
chehabbiaqualchtmaggior dtfticoUdí aequi- cft ign em ,fub ttad a materia extÍKgucrc,quíhi
fiediFtandra,ihenon ha quedo d’ Inghilter- con tratio elcm en io opprime. e & fuftbcare (fi.
ra,come Stedremofrapoto, chehora piua baf- quidcm prim o illo m odo vim illam & ardo¡cm
fodiro.ctfel’ Inghtlterr»fitirain tonfeguenza in fcipíum vcrtit,& fcipfum qu aficonfu m it:aliaFiandra, f i feepiitfacile, f i piu ficura da ter v c to fi adhibeatur,farile ficri poteft, vl non
ettenerfi, thidubtta, chtilprtuertir qutfto fa- tantum non extinguatur, vcrum ctiarn longius
rtbbe appunto 9 » diftruggere l’ occafioni, (fi ac latius fcrpatjitaquoq; rebellionem . SícÍFIodruentarfabro dille fue difgratiemedefmel m* rcntini tuncprim um P ilan oru m , & non prius
ioSroglioprouareconragionftfficaci l’ Smo: (fil‘ extingucrc potuerunt rebellionem . poftquam
altro membro del mió fundamento, cioeche-j exterorum eos auxiliis cxclufeiunt:in q a o v a o
la Sitttaria d' InghíUerra epilf S>tiie,the quetla om nia tanca ad im pcriú reducenda vrbis m o ■
di Fiandrra:^cheeforzepiufacileaconfifuir mcntaGrát pofita, quod quidcm cctcroq'ii nec
fi. ^ a n toa ü a prouadelprimo fondamento, fiis n c c C onfederatorum viribus tam facilecf»
to ptg'to tre capí principali, li prmo , che la ficcrc potuifTeat.
JiandranoHhamantenutaUguerra tavtianSecundum principium ilíu d p o ao .q u o d AntamupP
ni.fenon congli aiuti d’ Inghdt erra, la qua - g lia n o n folum fubm iniftrádis au x ilu s, verum
le i Renuta centmuamente-' femminftrande ctiam ipfa tanrum vn.bra Belgarum foi cc re- ^ « L**
materia alie fiarr.me di puella nbtllione: c A o bcll oncro. Belg.a enim quam pritrum Hifpaf i l ‘ lnghilterr.iber>i(fea mancare, etosiihianoruiw vires n fe conuctfas auim aduciterint,
10 , chela Fiandra nonpotrebbe_, mantenerfi adAngliam t>mquam exfi ijfu i fiuefu g xrece¡euz’ ejfa, fome-)"e chi„roche il torpo anima
p acu lu m continu orefpiciú tjcaq . ruta , fatisfe
to non pub mantenerfi ienzanutrrfi. Piteficu- tu o sa rb ic a n iu r: fiqu dcm
ig n o ia ot An
ramentes efiingueiifuoro,leuandogliilnutri- glos vontra quem cum q; qu arn ata m a liü as
mentó, che-> tendando diconutnctAo col'^uo partes cla ’lcm adduxerit,arma c -pturos. Q u a
tontrario: poiche non hauendo dt chtnut.irfí, quidcm in re A th cn icn rcsin itan iu r qi-ilalu»
i^trtitainfefttjfo la Soielen'ia UeU’ a-dore, f i f i O lia th io iu m c iu ita tc , ie q u e q u e fa.uos püiz(infuba..t;.
non
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Vtrum ndgium m Avgliam clajp fHeremág.exped.
sft
eenfumadafemedefimo: mavolenddo 'uptra ba n t:qu a fu biu g ata , n o n vid eb ant vllum obtecólfuoconuar¡o,put,¡uctedete, thtin<oect fta cu lu m ,q u o d h o íte m cx A ttica v en ietein rcd'^inguerhaicreftamoltoptulafuaforzafetl tnorari pollct. Idem hcicaffirm arcau C m , A n iontrarto eJoprafatto da luí : cosí i Fiorentini gl la ab H ifpanis lubiugata, Belgas ferociam ilaU'hora, (fino» prtmaejiinfiro ifaoco deüa lá con tinuo pofituros vbi fcilicct c o p to p u gn aribelitone P,¡anF, quan.to gli tolle e tl nutrí- c u lo d cftitu to s fe v id c d n t.in q u o h a d c n u s a tmer:to, chegh vtntua da^ orajitert, (fiperufk ccm dcfcnfionis fu * pofnerunt.
tuttavn'atttoneilnmoutrtcgbam-ide PnniiT ertiu m p n n cip iu m h o c fitrquum B clgam m
picolleg^Ujé-racquiflare vnaiiitd ¡cheper i' vires & facultates tam diuturno b ello ita attri- haufit.
adntsotuto losfor^Uro,^ de eenfderatt non tx Sc con fu m t» fin t, v ix vt qu id q u .m rcftare
/aria laiobafiantedcon/egutr/a. ¡lfeconde,per videatur, vt qui non tantum vitam ipfi fuam &
'
‘
to tfu b d ito ru m m iü ia m o rtio b iccerin t.v eru in
che /’ [nghdierm non[oto mamttne mficure:^
ZalaFiandr/t congliaUti ch> fuggertjce,ma ion ctiam im m odicis v ed ig alib u s (d u m é cen te­
ilfinjpUufupttto deti' cmlra fuá a tteochcli n is,fivcrasrationes inire velim us quadragenos
numos publicis nccelfitatibus im penduntrcdFiamenght Joko[ titt d'efjt'O coi
tntntrefi'higger.o anantt vh‘ ojlacolo delle for- dituum am iíTione, agrorum qu i inculti iacent
ae Spagnucle, ^ conoftono, chegUlnglefifa- fterilitatc,m ercatur*i, in qua praccipu* ipforú
webberofempre contrafio ad rgn' vno,ihe conar ■ o p esro n fiftu n t, M ^ * q u cn tia, frcqueutiflim is
vnata pet enteJi moupeptr e¡utUepa>ti. Inque- m ilitu m d e p r * d ^ » i b u s , inccndiis.cladibus
^ cutí dalle v ib iu m c x p u g n a t^ ib u s ,a liifq u cd a m r,is forfioiaAthenitft reputautno d' tfferfs
/orz,e diFiitppo,memteche Oltnto ft mimttne- tunas fuas ira exhauílas vidcnc.vt w non auxilia
Mainpied.-.^pertontrariofuperaiigítOtintkij ipíis ab A n glia fubrriniftrcntuc , c e c animus
non ^edtu*t^ impedimento alcuno, chepoteffe nccfacu ltas vlla ipfis ad rebellandum rcü qpa
tenere difcofto quelí tnimico da Attica yccfi an- fucuiafic : facilc c o llig i p o te ft, v id is A n gú s,
eofel' Inghtiterra cadepe mtnano diSpagnuo- B lg a s q u o q ; v id o s fo rc,non contra v c to .N e Uymamhieratutt» il fondansemoaUatemeti- que en m exiftim andum eft,B elgio fu biu gato,
iadeFtandrefi ¡leaandofeglt quei propugnaco A n g li* occupationem ita faciicm futuram ?
lo.co'fauordelquaUfonovenuíiconttnuamen- ■quum regnum ho c poientiífim ura arque op.ut*fomentandoitptrittdeü‘ tnjolenza,ffipertt- lertiífim u m íuis pfius o p ib u sn itatu r, ao fccunaiialoro.
ri caris fu * fue dam ceta in feipfo collocata haIlterajoper(hetlpefo£<ónaguerrastlurga, bcat : in quo vcl d c u id is Bclgis o p p u g n .n d o ,
hatalmintedebilitata la virtude' Fiamenghi, exteri non minus quam h o c ipfo tem pore diffifhe nongUí rimafopik pclfe dopb 1‘ epirejiati culcatis inuenturi fint. Q u antu m cnim ad fu i
trtidelpminon mem carnefici delle vite,theti- defenfionem a ttin rt Anglia non ab aü cnis, fed
rnnni delieíele fo-jlanzeprepeie,tagUeggiando- fuis ip a opibus & ce piis dcpcdec:aut fi aliq u id
fidalcrojiefií pmquarAntapercento: eltrzj extern isq u o q ;a u x ifis t- b u e cd u tr.p u tct, ncíh e l' h n g perduto tanteam.atedirendite^, quaquam tam en ad rebellantes illas regiones
per Uwiphttrade i catnpi : oltre íhauerdif- refpicict v tq u e ab ipfins to t* au xili s depcnmejj-l’ v[o deUtmtrcantta cotí importante in dcanc cantum abcft vt ali<s iuuare poíTint.
quel luogo , (¡y oltre aW hautr pauto hormai
Often iih a Icnus quanto plus em olu m enti
tanti a c h i , tanti inuaf.oni, tanti m endij, c v id o r a co u traA n g lo s quam con tia B Igas
tar. te rette, tante fpugnat oni, gy altri notabt- fperari po'-fit: icftat iam vr (q u o d alterun, fu it
¿lifimidamriiyperLtqualtnenbp p ib tieth ee p fcn té ti* m e *c a p u c)i lud q u o q u e cui«cam,^af p n o mantener vtua ( ¡u ja rdellione ¡man- ciliorcm A n g li* ciíe qu«m B elgij cxp ug n atio (andogU I'animo
h p n ito , che glidaual' nem.
Jnghdter^a:St<bedeaduKqueehe La\>ittormdi
Ac primum fiuc g lo iiam , fíue vtilitatem ,
Fiandraepi-rtcriidiomelegnitrafgluoiad-l- fiuc (ccurita tin , vcl denique q u o dcu m q uc
¡a <<itroiia d’ Inghilterra, anzi he qi-ella fe- tarum rerum quarum pr*cípua in ard u isconftgu ta quefta non pttrttome figltmía ¡orna- fu ltationibu sliab end acft rat o,confidcreivius,
are,ti.a(omeombradcorpo,¿comenuttirren- cq- id e m A o g l am p tiu s quam B e'gm m inuato alia vita.M a non eiosí, feparliarr.e neW or- dtndam ceníeo.
ccmrnutato, penhtquande henejicenA fac litat: m quod attinet,m u his rationib. ■pa.riliua ,tr,
cedefteSjitita. odetellaia la Ft-ndra, nonper demor.ftrare poíTum., ei qu B Igium inuaHcrc ^ /■ ^
tanto m a'-.hem ono intcppiper I' acquiftod' vclit,cafdcm d.fficultates upciaedas forc q u *
InghiUtiraúaqualeependoregnopothe¡nbruó ci qui Angliam opp, gna- da fib ife m id it, Pri- T J lr ,
.m ,it lafuapum zzHdaaU ri¡chedafeftefla, ma h * c cft;quú regales ciufm odiE xpeditioncs
G ccb
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
z
cok
I
‘• m
i e,
Dijfertatie ad Reg. Hijean.
i
i t
|;
■I
'4 :
i
^ cM ^ ú eSe mtdefmtferze s\ cppo»rebbedgU c o llefto ¡am iufto exerciti!, tum facilius pcrg- ‘n tmmforaijitrt, ft U liandra vcniffe in mant - cia n tu r, quan do m ari & terra fim ul fie im pren­
di SfagnuoliaJfilutAmentf itheftrtfiaJfeHtUi fio ; dubium non cft quin hoc in A ngliam clm á.:
urminidiprtjenttipercht nellt difefe í t í tila, quam in .B elgio ficrippflit.: Q u em ad m od u m
potejftfartíbmndepende daallraychedaftmti enim ite r pcrm are im A ngliam brcuius cft &
defimajbfepurWefftatptndere, .mnfartbbe : cxp cditiu squ arain Bclginm : ita q u o q i eameontodeUi. State ribelii dm tantoM jognofi di - dém térra inuadéreprom prius c ft, quum cxerdiptndtretffidajtUriyquanmmpptfntiadare. c itu sp a rsin S co cia fecu rein tcrram cxp o n i,a tdtpendemjeadaltrL-.
que in d c c o n a a 'A ijg liá m d u c iq u e a t, v t in f ia ■
lioras’ b <éijlaiadilf>arita,eh'ftdf ^na(fiI’ ‘ diccmus.> F. contra non nifi per lo n g iffim o s.
tra !Ü quefieimpr efe i (fi quando pikoppmuna. viarum trad u sex H itp a n ia in Italiam , inde in .
fia queda d’ Inghiiterra.
Germ aniam , ac porro in B clg iu m te ireftiiitiBtempohormaich' iofacáapefÁggiadfe-- n e recie rcitu sd u cip o te ft : qu od & im m cufos .
sonddCapo delmiofondamento ,c oedmofira- rc q u iritíu rn tu s; & m u lt¡sta m b e líi quam v ía .rt,cheil mucuerfi perloacqu-.fío di qmW ¡fola, rum pericul s eft propofitum.»
someeteatatiuo, optu fa ttle ,b pik difficeledi
Secunda ratio efi:quod traied iis in Ahgliana5
qítellodiFiandra,(osiperog»‘ altroriJpettOydc' n o n com m od io r rantum eft & b r e u io r ,v e r u m ’.
«eejfireprtfentoadejjo, óvopam o ccnjidera- ctiam tutior.-quum á Gribiltcrra fiuefrcto H e r ;
r e l'^ td íe i’ occafionifoilÉÉKUie.eUgloria, cu ícoa d ip fa m v 'q iA n g liiam m arc apcrtum fit,
lia fi u rtzxa , « com jnoO ftfí qualfiSoogli* Hcetvllum im pedim entum ' vllibi obriciatuí.'
altrorijpettodiquelliychefonorepuíatiintrin-’ - Afc fiq u is inB'cigium conrendcrc v c lit, cine*
fec h i, e^proprqalla natura détutte ledelibe- ccíTario A b g lia praetetnauiganda cft í q u * fine
fattoni importanti,. Mapadando hora déla . dubio (vt quiderc ipfa politica pipecepta m ofaülita.deü. acqutfteAn paragopedell» Fian- ncnt)tum H ifpaniatum regi ciu fqaeclaffi illud ■
dr'a loprouo, cht ’^na medeftma dijji: olta con- teftatum fa ciet,& am icos & in im ico s parú gra- uienefuperareagUaggrt(fon di Fiandra¡ che tossíTé.&vacccpros fi m agn o num ero arm an ;
dqueliiX Inghüterra, per.mtittragiani.’í La • v en ian t: n ccfibrqaidquam deeíT e quo minus
prima, e 'quejla chiprfiupponendo tovna maf- - in cUíTem vis íiat,qnam voluntatem .Vhdc du/averadel¿'-tJJ¿rcitomilitare,{hel‘ impreferea-- biutirnon cft quin Belgium inuadcrc cu p icti, .
, lis'accaftoao alia loroperfettione.qitandofi te-- obftaculuiíi h o c perrum pendum , atqu c ita tu^dam per mart,(fi per térra,nonl dubiorchéme *■ tum itc r aperiendum fit.í
gUopubferuirfi diquefto^antaggioil Re Fdip-'
T e n ia tatiofirm illim oartis m ilitaris axiaf o neli’ imprefad’ Jnghiiterra i che snqueUadi- m a rein n ititu r: N um qqam fcilicet ad in uafio*
Ftandra, perchecomtla ^adelmareeptkbre- nem ló cfa lícu iu sp ro g rcd iu n d ú , fiá te rg o tUfme,(fipi»ifpéditdinqueü’ Imprefa, cheinque* baeoiiripoflint.; Q u ocirca m in im e co n fu ltu ra ;
f ia , tosi aii’ áffalteX Inghilterra pile commo- fu e rirBelgium op p u g n are, r e ü d a á tergo ArxeUmenteptitprocederenel rnouimtmo centro í
glia:apud quam geqrem vt vniuerfus bíc cona-a
lnghtítkrra,potetsdoJ¡dtfmontare fuuramente tusfiífpicio n er& in uidia labbrabit r ira perica-:
i» Sceiiacome diremo piitabajj'ó i ladoueftln liim c rit nc.in m edio con tra Belgas p u g n z aíliandr'a s' haueffero d trafiortareejferciii da d b refc im m ifc e an t,& e xrm p ro u ifo in m ed iam i
tora/arebbelunghffmogtromcondwrliptria . e la ílem im p ctu m faciant.’ A c p r o fc d ó n o n aSpagnaper i'dtaüa.^ ptr U-Gerntania ,chéol- li’am ob caufam infelicem h a b u itcucnrum C a- ireíagrojfifímafpefa, íheportarebbÓTtole(on- ro li V.in Prouinciam Galliac e x p e d itio , quam ’
dotteper tantedijlanze dicossgran numero di qq od contem pto M árchio n isV añ an i con filio,'
feldati.farebbe egualeilpericolo deüiguerra, lo ca m unitaaatefccapcreneglcxitrquaE res n 5 '
(fijieü* lunghtzza del viaggio;- Ld feconda. Im p eratoris jtantum copiis,verum et Antonio >
per che il tragettarfi in inghtlttrra oltrethee Lacu*i cuius confilium Im pcrator fcquutus fu*
fiucomm sdo, cirpiftmcinofeancorpiUficuro,- ctat.in p ern ic¡e n rvcrrt.'
attefo ch’ dallo fidfttodíGibilterrafin dquejlac
Q ^ r t a ratio cft,*quod Belgium oppugnanti J
tutto e mart apertffnt f i troua impedimento d res futura cft cfi perito, feroci & bellis in nutrifitperarfr.ma'óoltndofifarfitUoaeUdFtandr*, to m iiite :A h g lo s vcco videmus o m n ia r te & d ibijcgna necejfdriamtnte lafciare ddiétroX Ing- fciplinam ilicariddftituros, quippe qu i nec vlla
hilierraslaqualeperogniraffo»edijlitto,'doura fcien tiam , nccarm o ru m ,p r*ierrim
pcii v ocan tur, trad in d b ru m vM rah a b cn tia tsjeatorut, cht ne amici, ntnemieifi<leggono
cu bu s ex':fp’ is & ba h ftisi quorum tam cn vira
fim m i, q ttm dffim a m a ti trtfpopotme ¡ &
om nem 'calfidcs
lo r ic a ne ftfo ru m facii»
thi ‘
- - - .
eiudnofc
&
■hi;-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
■
lajjepetere mag.expedl
eludunt Equidem tantum cxiftitR o íritér AnS (o ¡o n td ,fip er b n o n e d u b io -.rh efp in g en d o JiaU ’ glum & B e'gitr. militem intcreiTcq-iiabrum m tcrcft in ter ocium Sccx-Tcitiium , v c ! , vt m cluis
iih p r e ja d t F ia» d r(t,b ifeg n ereb b tT o m p e req u e ( ia Sbartd b p e r d ir m eglio. jpianp.re^quefio m o n - ■ d icam , in terin c mem fcaim arum Q^ianti v e ­
te a d v id or'am -ir.téific contra im pe itum pu­
sedeU ’ In g h .lt e t r it .e h e s ' a n r a m r fa a lp o jfo .
Laterzaragioneepurfottdata in vna rego'a gnare m ilitem , inter m ulta alia M i tia d isn o s
firmijjtmxdell’ arte militare, <he tu non dtbhi d o c e tc x c m p ln m , c u i in eam; iv M ar u h o n ijs
mai occaparti nell’ affalto di luego alcuno fe alie cum decem Icled oru m n il'ibu s v-riuctluin
ftalle ti re/iano femi potenti di qualche diftur- Xerxisfexcrciriim .in quo adm odum frxcenta
bo. Onde nenefana dsliberationel'app’gHarfi hom n u m m illia fiiffe d im n tu r.p o flig nit.
Q u in ta ratio c ft, qUod B elg ) t p p u gn atio '
ali‘ Imprefa dt Fiandra ? quardo ft lafcia d dietrailPiiefeinfetto,(fi fimette banirnoinS/na tan to plus habci' diffi'cultatiJ qu an to m agis
granfoftittionetonisgelifia , chedehit»rr,ente hbflis ftringitur & in tro com pelí tur i t l vt ne­
fidoMt hsuere d’ Inohilterra >,la quali fotrebbe ceflc Ct qusfi pcdtEintim pro g red i, & iam ad '■
ajftltare d impreuifb, (fi corrodi mezo l’ arma­ hunc ism ad ilium locUm oppi-guand rm 'vn ita Catholica mll'ardore della guerra comroi uerfum cxeroitum adhibere : q u o r u m tam co ’
Fiamenghi. Non per alno riufcirono infelici li loceranrt o ccu patio rKpeparum adferEtm oIu.'
fúccejfi'diC a r td ^ im oin Profitnzafenonper m enti ;nifi quod viélo iicí curfum ei qü i ea o c ­
bduere dtjprezzata Í opinione delMdrchefe dei cupare nititu r, vald.e rem ora ur.E con trario in '
Vdfto, chefidoueffero innan^fiadcgn."altra co­ An glia n u 'l* arces fu n t, nu laé m u nitiones aut r
fa imerprenderelefert ez\e ; OndsfhpoiqueUa propugnacula q u * vidlotis progtefTum in h i­
■fifolutionenon manco pernniofa alie genti Im­ bere p o ifin t, vbi is fcm cl pedem in terra C*eperiali, cheall’ amore diqteel configito Antonio ' rit:id quod adco d iS itilc n o n fuerit , m ultas o b ’
cau fts quas infra dicem us, fedinprim is H ifpa-‘
dtLeiua.Lá quarta perché anddndofi d debdlire la r n ic * p o .e n tia itcfp cd u .
Q h u m crgO A n glia arC bas acm u nitis locis ^
Jiandrafivddpigliare tfuffa conJoldattbraui,
tft.trimetati,fi nutriti ntU»guerra;ficoi»eptr ' pam m fitin lltu fta iB e lg iu m Viro totum v n a & ^
contrariogl’ Inglefifon priard’ arte, f i di diCci- quafi perpetua arx fit Sc ^ptopugnacslum , tam
plina militari mantando in tutto della peritia, iritUs quam fotisrquis nc n videt tan to illam clifiAeW-Sifo cofidegliarthibugi, come difutt e l’ ie oppugnatu faciliorem qiiáto facilius cft v iu altire armi offenfme,etcetto Í archi, (fi le faet- - cerc eos qui non repugnant ? H u us rei aptius '
tg,leiquaUper li morrioni, ficorfaletti Sfati da exem plum adferrcfton pofiTum q U a m c x h o c inet tifcono infrmtmfe , (fi da farftnepocafli- pfo Belgiorin qUo licct paflim a R ege magna & '
ma, Ortd’ iogiudico ijfeir queUa medefiitfa tom~ - firm iifim aprafidia fint c o llo c a ta , fingulis ta­
paratianetralifoliati lngleCr,fi Fiammer.ghi, mcn fere m onentis rcs ita tu rbaturivt ea oppu - tht ¿ na i’ etid-,fii’ efircito,(fi trd l’ armata, (fi gtlandis qt 3 2 fc opponunt arcibus & o ppidis, ■
difarmato. E t quantofik Sraiaggiofitl combat- - latisn on fin t.fn L u fitan iav C ro q U u m n u llafe re =
i¿re confcldati imperiti ilodtmoflra chía rofra r fint loca contra vim hoftilem fatis m u n ita , fa - molt altri i ejfempio di -Milciade ne i Campi cile fu(t Hiipants prim o ftatim ad regni v fq u e MáratOKtfxht ton manco didiéci milahttomi- vifcera perierraro,& in co lis fpém o m n e m te c a - ni brauifugo ititto l’ rjferdtp di Xerfe imbcUzj, . p é r ín d iadim ere."
tht n’ haueua megHo difetcen^omila,
Sexta ratio c ft,q u o d éi qui cUm exercitu rc-í"
La quinta, perche Id diffuoltd d’ dtquifisrt g io n tm aliquam in uadit, arces & d p p id a mu» Id Fiandraf i dtfficulta tanto ptu , quanto Í ini­ - nitapoftq uam occupata'fuerin t.no* rairius f e ­
micofifti'iga-p:u in dentroj-hifogn íñdo acqtti- re pegocij facciTunt quam adtequam fu é iu n t '
fiprstl terreno Apdirho :hpalm>':,(fi ottdparrgli ' occupata, vtpotc quibus prafid io fírmááis m a .
eprcitiinterineLl'ffiugnátiótte d iqu fia (fi di io r pars éxcrcitas a c tra h itu r, ac proinde veh e- qneilaforte'(fd per altro di pov'a mperlanza,fe meritcr copiae vniu erf* d cbilitaaturi Septim o '
non quantofdgrsndijp.rho impedimento d corfi " m eo quidem iu d icio , vel vfia fatis fit ad meae '
dsUa<bittoriie,a chttcHairnpadronnfine. Per veritatem opinionis euinceitdamj Sc haec cft. Si :
tonrrarioA’ InghilterntnonhapiaTzs, ne For- ' H irpatiiarünn'Rcx ad pUrgandOs rebellione ¿ r
,
ftz z a alcuna da fitardaref impeto ddiinimi- BclcarUm animos cxe'citum m it'ari veredum
"j
*
tctS/mciton, quando hauejjcrominciato dmet-' erit fle non tam m aligni hum ores euacu catur
^ttunott
itre itpiede m li IfoldMiheperriJpétü,ché diro q u am ip fib d n i q u o qu ec«m m o U cantu r,atq ue
pacofette, none cofa ripierra dinoltoidifikoltd itainfirm itas quaedam plena p e ccan tis& p u ttiidlapottnzddel Redi Spdgria) iichbftendoprk d« materiae g ip a t u r . Iam vero quum fana m a .
’
HfV
Ccc«- 3
*eru i
d e p e r V ja r e fo r z * n o n le m m :a d t r o ,fi» o n U
villi
■ ^1
/"■
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
DíjJirtatíO ad Reg.HíJpi».
, .u i l In g U ltm * ¿ if o r tt X g t , dalle froatiert i»
p e i,(fitfe -> d o la F a nd ra t u t ta fe u t z X e den' tro ,^ d if u o tin o n t d u íio ch ita n V e m tn e d tf.
ficiU<jue/Utmprefa,<heqHefta,qua»toepii*fa\eiU d ^ »cereq u eü i,ch t nonttrepugm m o. D t
qtttfiononfaprb che megito effsmpio arrtcarne,
ch tl'tflepa . C o tt'e t dt Fiandra ,neña q u a lz j
nanojiante <h e il Bd habbta pefto ta ntig ig lia rd tp r e fid j ,tu tta u t» fi trouano ad ogni p a fo into'> p icrsiriU u a ti,ihe be» jpejfo reflano g tia g greporifuperati daUamolta « .p ^ f tone ¡che g li
f in n o quelie fo r t e z z i, cosiper roairario noneffindoinVortogaUo F t a z la n e c t fir ia d efa reofia co lo a ñefo rzenem ithe,U ru efu bito penetra r e li Spagnuolifin dentroU <itfceredelregní non
f Ofendo con aUun termine dt difenfione npatarfetto. Lafe/íaper heltfo rtet¡ze ’onoiiglt effe r c in a ifilio n a ltr e ia m o moleJU dopei confeguite ,che aua ntiilconfigu h U , p e r í obligo,m
them ettonoii^óincítoredipa-ti*e in p ittm e m hriicorpidegiefJeuiti-fQndefi^engono d d tb ilrare.gr an demente.
L a etUmaragi ns b queda .che in ta l tafo
m ipa r/o U b f i a ’ited m o jir a r e 'a v e itkdeiT o
pinjone m ía , quando bin mt fupe per og»’ .d
t 'o rijpettodato incontrerto , ¿ ’ í q u f ia (h(.j
andando íl R i diSpagnadpurgan eU rtbtU ene
d i quegliaairni Ftammght ,fi pot JJe d u c h a n
g 'a n d em en te, che qurfia medicina non haaefj é ot» fo ‘io dacommofur. gU humor i bao ti, che
da tuacitare fi maHgni, eaa ando ^na i tfr -■/t a tu t t x n p - e n t d m ite ritp e cca n ti, fy n x n i hli-, ioueho-a ependo Ipr dominio dalla p irte
d 'le materie fane p o :e m o p e r ir e ,h e in p r o 'e ff ' d i t ’ mpo 'bira f a c i mo h v ir fu d e l m altj-,
<c ¿lio dire, che con q .tfto m oatmento f i fo trtbbtro m ittere fotlo 'opra g li hu<r. o-i dP M ilio n tanti fy fd gna-e i i m aoiert qu g i
che
m utando form e d eli/ guerra , m .tta p ro anco
b.ind ere, (fi l' inclinationi T u tt! ¡apptarno ,
t h i per li capitoUttonifeguite tra loro , ^ la
M a f i a Q a fh j’ic* dou‘ a l a 'i o a r i a d epti'affu m o dt quefl - guerra , rim o.ren-ioim a ltu tto
USpagnuoH , t a l c h 'f ntendoji horaoppri>
&
eperdto Real- dt spagna
tontito'o -dd-htllartla Fia idra fa rehbero,
cheelftndo vtntiper fcr'pa ¡i F'amenght da Caflgtfdni fier^eb-eoionueíftta di óiuere ogni
h-geadai-^.trio deu'i •vinretorí, t¡y li Malcou
t . it i non fia ptrder-.hbono I'ambitione , che
h »m d' f o f enere cosí gran pefo di guerra , (fi
i' merito che pritanienc riportare p-effo Sua
M .efid , ma duhitarfbbono moho dt nonhaU'reptU d refare in poffefo di quelli priuilt.g 'j, (fi immunita a contemplatione de' quali
Jtfonr
ejfercitarefieramentoi' armi contra
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
tcria adhuc p r*dom ínetu r; íp e r a tc h c c t.v ita
njorbi taadcm ipfa tem poris diuturnicatedU
f uíTam & luperatam in ; ccontra v c io fi alia
ad hibtaturm eJicina/acilcficri poíTit vtM alccooten torum , qu cs vocant, hum oresoninino
corium pantur; id cft, v tad resillin o u asin citciui :& vt R ex m edicinam : itaillian im u m mut mt & a lio icfpi-iant. Scim us.vi C ap itu lationis fiue tiau bd ioH Ís inter Rceiam M aieftatctn
& Belgas fubditosfadae bellihuius onus & c6pofitioncm O rd iscs in fc rccepilTc, h a cco n d id on e vt Hifpani ic peregrini milites e B c lg io
rcuacentur, Iam íi illi exercitum cxH ifpania
ad debellandos Belgas miíTutii au ttantu m d cftinatum audierint:facileintclligcnt, fibi v id is
á v id o ie Icgcs accipiendas : & M alccontenti
non fo lu m ,tan ti bcllí onus fu ftincdicupiditatcm ab j c i c n t , nncritorum íuorum quac crga
R eg. M aieft. prartendunt, nu ll;m habcrirationem cau>flaotcs;vcrum ctiam fpcm om ncm im .
naunitatcs & piiu ilegia fu á , pro quibus tanta
c o u tcn tion cip íi intcr fc totics d ep ugn arun t.
confcruandi ami. t. nt Ex q u o . ve & a lij s quas
ia hanc ícntcntiam a ferrcpoiTem ration bus
p a tct.qu am pcnculofum fit bocrerum ftatuam icotum ánimos tam aípeta medicina cxaccrbarc. Si enim M a lccontenti lli aducrík fad io n i fc quoque a Uungant & H ifp m isop p o nanc. fa cilcin rclligi poteft quá:o graui-.S bell u m h o c á p a te R e g i* M aieftati, iu tu ru m fit,
noo co raatum quod tam (Jcrtum ac peaíéns
auxilium regijs cop ijsd :trah ctu r,vetu m etiam
m agna adhoftm m vires fíet acctífio. E t h a d e ­
nus quidcm probauimus m ulto o ppoitu nior m ac faciliotem eíTe Angliaequam B cigij op*
pHg.iationcm.
R eftatiam v tn o n p c t m odum com paratio- Angliaprim
nis,r-d cantum rci ¡pfius re fp e d u nationibus a- ttntani»
liq u o t ofteiidam us , quanti Regis C a th o lici quamBáinterfit, & qu am faeilccid em fit AngI am occapare P im o dubi im n o n e ftq u in lü u d m e d .carneo tum laliuifcrum d ic ip o flit acd cbcu t,
quv'd non folum p:rcem oíFcn^m fanat, v rum
eti '.m m orbi radices tolh t. Iam fi R cx Cacholícus armis Bclgium íubiugarc c o n ctu r , pla.gara qu dem rebelIiontsfoM afle confo! dabit,
fou tcm tamen ipfu:n m alignorum hum o um,
qu ib u sm orb us litu r .n o n exhauriet, rc lid *
fc ili.c t A n g lia , qu perpetuum fomentuoo tcb e lla n tiu m '-elgatum viribu hadenu s fubm iniftrauit
icct autcm impraefcntiarum B clgium h a c ia Jifpofitione vel m orbo om nino libe e tu r: quae tam en aut qualis íanitas illa dici poteft eiufm odi corporis quod com iau u ra
fu g g eftioo i peccantis materiae cft obnoxium?
Q xaK Anglia prius tcn ta n d a cft, vtfccu rcp oftc»
ñ r u m Belgium an Angliam clajfepeuremag.exped.
^ g fifteJJI,& U vi/eerepreprie. Per qu efieadm q u e , (fiperm olte altere ragionipotem o dire , c h t i a n ifth ia in quefii /ojpetti tentart-»
g li anim i de g li a m id , eon incitamenti con
v i a i , o> penetran ti, cheje ptrau en turaqueft i Malcontenti ft dechia r a jiro . ontrarij alht
fa ttion e Spagnuola, ridurehbm o quella guerr a tu termim molto piit difficili, che f ia Jia t a
m a ip er lo R e C a tto lu e , no» filo perche fe gli
lemartbht vn' aiuto cos't th i a r o , f i rileu ate,
m a p erthep aJferebh ead arcu m u U alleforztde’
m m ici. Sia per tante m o/irato, che e m o lto p k
opportuno, f i anco pare piit f a ile dt dar hott a a l i Inghilterra che alia Fi%nd,a. Hora dtfio rr iim o d iq u ifia im ptefancn gia i» paragotiea q u e lia ltr a , come habhiarr,o fa tto m a in
r ijfetto d i fe ft e ffa , mo/irartdo alcuni cap’ , che
tneglio dechiarono, (fi fanno bedtre aperta la
im portan za, (fila fa e ih d d ie jfa . Non m i par
tofa da dubitan , che tl medicamento all'hota Stiene th i* m ato falu tifero , quando h *
/i m ira non f i lo dt fanare la parte o ffe[a,m a
d i troncare le radici dei m ale. Pero J t l a MaeJ l a C attelica f i m oueje aW acquiflo di Ftandra , fa ld ereib e fo rfe la p ia g a di quellarebellio n e, I t a non euacuartbbe li pnncipij de gli
hum on m align i, chthan no dato nutrimento
a'i infirmitd , attefo che i ’ Inghilterrae Jla ta
qu-U a, che h * date perpetue fo : ente alit fer z-e
dt Ih Stati di Fiandra rib i I h , (fi fe bene U Ftandra fan a jfi in tuttodtU* prefente indijfiofi
ito n e ,tu tta u ia ch efan itd puo ejfcr» q u d l* d'
v n corpofottofofioad v n a lonttuua [eggeflione
d im a t r ’e,ch ep ern a tu ra uaconferuar.o fim prtnelloflom aco q>*elche p a n e d' humori pectan ti?btfogn aAunque afidharel' tnghilterra,
accfbpejpam epotfiicuram r.tt o digirke,o euatuare i concorfi. M a per trattare hortr a i pih
dijiefamente della fa c ilita di queUa im prefa, ie
non nego v eram en te, ( h e i’ inghilttrra non fia
potentijfimo Regno, (fi la maggior l eia , di
c h efi troui m entiofe apprtjfo gli a n t iih i, poi
th i Siolge di gero , comprefa la Scoti* , d«e_>
tn ih m igli* , fe bene it moderni U computano piu di 2 0 0 . m *m o. E fia ta i» gran m aniera fa u o r ita dalla natura per ficure-Jz» co’ l
muro , che g t i f a i f intorno l’ O e a n o ,d a lq u a lerefiad ifie/a, f i bafi on atatalm et.te,ch eje la
Scotia ju ffe fotiopofi* alia fu a giurifdittione,
Kcnrefiarehbeon •'rpotejjeejfereajfalhaper^iia
d ttert*. T u tta u ,l:ab v erifiim o,ch ela'tpu tatione la quA e lonferua queli’ IJola nelle cofe
d ’ guerra .e jc n d a ia p tu iofio;ép r*qu elle, chc
erane i ttm fi d dieiro, che jcpt aquello che fia
ppejenie , coit btn fttfth auiene , che l ’ antmo
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
sff
ftca om nes concurrentes hum ores aut digeu
au tcu acu an queant.
a„„UaauÁ
Verum vt defaciiitate clarius ahquunto di- A n g ita q n a
eam , cqu.dem non nego,quin Angliac tc g a ^ m potens oltrn
fit potentiiTiinum , n p o tc m axim a om nium (fihodte,
quae ab antiqu is com m em orantur infularum .
Ambitu enim iuo,vna cum S c o tia , c o m p lc ^ itur duo m illiarium m illia : quamquam rccc a t'o rcs ducentis m inorem faciant. Q u id ,qu o d
fingulari naturae beneficio mirum in m odum ‘
munita c ft. O c c a n o , tam quam m u io ,v n d U
que c ir c m d a ta jita vt Scotia ad ciui im pe ium
adirdba, n u llib ;, terta inuadi po/fic 1 . tam en
verum eft, rei m ilitarisgloiiam q u * An.;lorum
gem i tribuitur , antiquis p o ii. s q an. ijs qui
iam funt,tribuendam .
Q u od igitur alias fieri videmus vt fcilicet animus n.agnarum rerum im aginatione grauidus liccticb u s m utat s , cafj.em nihilom inu s
ret neatim agines;id he c-jUO.jU: acc dit. dum
Aogli® vires non c x prafenti rcrum ftacu m cti*
niur j fed ad antiqua il a tem pora refpicim us,
quibus N orm aniam , Britanniam A traoricam ,
Vafconiam a iafque florcutiftim as G all * p io uin cias& ciuitates fub im perio habuit. Eidem
S c o t i; f it tribut .ria : im m o vniuerfuna p *n c
G a lii* icgnuin Angliae fccptro rcgcba ur.adeo
vt H enricus V I. in ip a Parifiorum vrbc G alI i t Rex fit coronatu s. At fi prafcntem quis
Ang i * ftatum c o n fiic tc c , facile p ro fed o in tc llig c t, potentiam cius q u * olim p otentiflimis totius E u ro p * regibus form idabilis f u it ,
hod cn o n v sld c cftc metuendam. E tp r o fc d o
fupcriori tem p oie tantis calam itatibu sinfu la
h * c fuit obruta , vt non hom inum tantum ,fed
cccli qu eque cdium in fe concitaiTc videri pof-fit- Poftquam vero in fe lici ct nidio in Schifm atis tenebras p r * c ip ita u it, procul dubio fc '
terribilibus ijs rebus obnoxiam f c it quas fidei & religion is fecum adfcrt m u tatio , t r it i f fim a ad ruinam & exitiu m om nium R cru m publicarum via. Q uum enim R eligio vnicum fit fidei & o b cd ien ti* fubdkerum erga '
magiftratus f.n dt.m en tum ; qui d u b ita t,
quin eo fubruto , vna fim ul vi . j rt g 1 1 ,
d iu io * ac h u m a r * leges conciu.,flt ? T a n to
vero perniciofiorcs inde fcquUntur effciftus'
q u an to magis rcp e a tin * funt m u ta tio n e s:
q u a x s i la iunt q u * in Anglia a c cid eru n t,q u *
mort euto fe e tem poris c fummo R elig io n is
faftigio ia abylP.m infid clitaii p i*cip m au itj
e qua q um vix pauihdum fc Icu .ftet , & olu lo sad Cath l ic * R clig ioh ts him cn fiexiflct,
tandem in denfilfima. h *rcfis ten eh r.s c'ea p fa ■
c ft ; qu a quidem m axim a Rcruropublica nm
■
peftis ;;
. DiJJertAtio
ad Reg. HiJ^a».
, tno-g’^ u i d o ln * Scolta d'<eoncttti Cmt u ra tt, dt peftiscftSc ruina. Fícrl e rg o n o n peteft qu ia
,.ch^fima,)fienc.r,en ifi .Kte,che ilfoudam tnto, hisin flu d ib u sd am n o fu m v ald c paíTafi. nau,.$ lq u » lei’apf'Oggia, f ia m u ta to , ffi diminuito, £ agium Vn g lia , cuius quidcm effcd a manifep v b egrande nea animo noflrol' eflimatione X fta vid-brmuSjfi confideremus id quo prsrcipuc
Inghiiterra yp,r>he tutti U rifguaxlam oconl' o m n ise iu sg cn tiic x illiín a tio & fe c u iras q u o ­
que iniiiccbatur, ¡am coUapfum eiTcfundamc^ttih 0delia m idefimií confideratione, ih ctra
, u m o foliti di r g„ar guardarla altre W t z j , tum , rerum fcilicct maritim avum copiam &
quandopojfeX u- con antica fucceffloHodtp>udi g lo r ia m , qu it'u solim ad miraculum abunda­
trtcento a n n i, la N orm andta, la Bretagna, La ra t:vc vidcre cft exea laíTc quam H en ricu sV I.
G h ien n aja Giajcogna \s haueua refatribu ia- contra Carolum Vi. GaUiae regem cd u x it, in
riaU S otia, ^ p e r m o lio tempocommemorato quaodingentae m aiotcs ñaues fu iíft dicuntur,
ajjolutam ents il Regr-o M Francia-,onde Herrito ita v t Oceanus quafi ponte conltratus vidctc%e(lo n e fh publicam ente coronato in Parigi,ma rctur. N u n c vero adco m utata cft rerum ibi
chi'ootr.drtguardarla adejfo jp eg liata d i tante con d iiio .v t H cnricus vtcrque V i l .& y i l l . .e n tum illas ñ a u e s ,.quas príedcccíTores iptbrum
fo r z e ,
tanti a iu ti, giud’chtrd ch‘ ella fia
con tin u o.in p rocin d u h a b 'crclolcb a n t diutius
gtandepntperla riputattone deU‘ antica fa m a ,
che perla qu alita dXlt prerentiforze,^' ‘he ella fuftentare non p otu erint, quin co tandem anaeufiapiuquelL' Inghilterra tantograuz^i, (fi gultiaium red ad a cft A n g lia ,v tc x Ihs ipfis najpAuente <3ole gid a i maggiori Primtpt dell’ E u ­ uibus quatad rcgnifecuritatcm cran tin ftru d ?
ropa,(fi veramente danonm olto tem pt d dietro &diípQ fit*,m aícu:;parsfitvanum data. T a n to
s’ b ojfiruato, che fono piouute tante dijgratizj plus potcft apud l^ Q cipcs in o p ia , quam pro­
aidojfo quell ¡¡ola,cerr e che s’ haueffe inAn me- pria: fecuiitacis refpedus.
d /m o tempo concitato, non pure l' odtadrgl’
Sed quo m clius id qu od d efeailitate disi, Anelum.
h u om ini,m adilleco A c ts(ii, ^ dipoi ch' ella in tcllig a tu r,d u o co n lid erá d a p ro p o n -m quo potttkcum
ten tanto infelice rifolutione trabotco nellofcu- rum priusadcum qui oppugnatur , alterum ad Hifiamtpi.
ritd Jelle fc ifm efife r e nectjfaria mente foggetta eum qui oppugnat,pert:net;in qu o liqu ido ap- ttitta tm .
dqu eÜ etern bdi,ofe. che fi tira con fic o l'a lte- p a reb it altero .tanto inhabiliorem círedefen p^ratur,
rattonedellafede.fy' d ellareligione, m tzz op e- dcDtcm ad fc defendendum , quam hab lij; fit
tentiffim od'egnirouina,(fideclinatione dt Sia- offendens ad offendendum. Iam fi quod o f puti. %e U religione e Í vnica bafe d ella fed t,
gnandum eft r e d e perluftrcmus, A n gliam a idell’ obidienza de’pepoli,chi dubita, che leuan- mirum ;certuta eftH ifpaniarum regis viribus
do quefia, cade aterra la. regela della v it a , (fi f i c m refiftcre non p o lle , fi m odo is íuis quas in
dijpergono infierne tutte le leggi hu m an e, (fi di - p ro m tu h a h e t,c o p ijsv ti ve'.it & oppu gnatio ­
mntUn che fono tanto piu caíam itofi i p arti » nem íe.io in ftitu a t. Q u o d quidem diucríis ra­
per dir m eglio gli h a liti di quefiaperniciofiífima tionibus probari poteft. Primum enim quum
fie r a ,quanto le mutaüor.i¡onoptu repentine, ty A n glia, v ti diximus , m a gn isin an guftijsiam
pifi<óahatitrdloro-,comefopra tu ttel’ aitrefino vcííetu r , fi ia ij*s tamen ipfis ad d cfen lionem
fi„ ieq ttefleX Inghtlterra, che da <ona fom m a cScra hoftcm porcntiffim um fe com parare ve*
leUgionefiprecipiteaW improaifoneüabijJedell’ lit,Ídem fa c'c t ac fi ccelu m fu lciroton ctu r.qu ú
ia fed eltd .
di idriforfe Son’ altea M ía alia tamen nec Alcides fit,nec Atlas.
tuce Cathol ca , on dtepoi ritornata di nuouo d
Secundo quum A n glia bo no carum naniíí, Angltec*rouinojam eate cadere nelle tenei re deldHerefia-, qu acadrcgn p ra fíd ram & íécu rita tem co m p a retrtouihm
la quale e tanto detrimento fa a llifia t i, che non latac olim fucranc,Bumcro c a rc a t ¡am demu (fiprtfiiX
fiirou ap efiilen za muggiore ,( f i chtpiU fiacthi quis nauaiem conquirere apparatum conetur;
lafolidez^z» delle fcrzeloro. E adunq¡ netfjja- ídem faciet a c fir o b u r a b infirm o íi>merc,aut
tio,che m quedefiunuationi i Inghilterra h a b - ipfi tem pori & Naturas rerum Icgcm pónete
h iapaütigran difftm i naufragij, di chebtn e ne vclit, dum fcil'icct in fumma inopia & breui te­
v edem ogli effetti,figuárdam e, che ella h a p tr- poris fp acio ca com parare fatagit, q u * in íurafo quelfortdarnento, a l quale s‘ appoggtaua tut- mis diuitijs lon g o temporis’ fpac¡o(tot euim ac
ta lafuanorr manco reputatione, cheficureza, tantis rebus opus cft) com parati vix poflunt.
tice haperduta l‘ au ttoritk,(fi la poien'fa, cht».
P r* tc rc a , nunc demum eos conquirere vellc
g ra p op d eu a nelle cofe di M are,perche tn altri apparatus quos R e í C ath olicu s iafhdiu in protem pi quefi'l ola nu'nua gran moltttudine di ptu nabct, Ídem cfta c tum demum arma vellc
n auigli, (fi ne tenetta continuamente arm ata
capcrc qu aad o hoftilis m uero iam iu gu lo cft
Sonaquantitdm n n u d m rt,d a chenafceua, che im p o fitu s, nec vllum deliberandi nobis fpaciú
Colendo taluoUa venir e d tauttrefotza dalle fu e reliquum eft, Ftuftra Íiicdixeiitaliqu i$ ,po fie
Anglos,
,
,
IK
m
,fi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Vtrum Belgtum m AngUam chjfepetere mag. exped,
fi>rz,e i truno ( ¡ u p ín iig lta fp a r a tifm i, « o t o
f i ^idds tragli aitri quando Herrico S eflofi m off t contra Cario Sefio Re di Francia con quafi
ettocentonauigtojfechefateu*no P ontealli Oceano. m a fono cok dtuerfe , ( f i m utate le con­
ditioni d i queli’ IJo la, ( h td a Herrico V I L é"
V I H . in q u a non ha poluto m am entre quelli
cento nauigh erd m arij, che feíeua fiip en dtart,
tener prouifii a fitu r e z z a del/o S ta to ,a n z t
e caduta in td n tafirettezzaqu eli’ ifo la , che de'
m edefim tnauigli, chtl' afficurano da i pericolifo rajíieri, ef i a t a cofltetia non fo lo di m m uir e , m a Ríndeme la pite pa rte, tanto e piu^ rgente n ei Principal bifogno dellepou etta, che*l
n fietto dtUa(tcurezza propña. St che vinend om íhorm aiarifolu eretlpun ío della fá c il ta',
che trouarebbétl Re Catholico ntll" impre a cot r o q u t íf Ifo la , farann o m p in confideratione appnpodi m i d-ie capíprefenti; ^ro dell’ aff d i t o , Valtro dill' sifiditore-, n.oft a n lo che altretanto f a irh a b tle tl difenfort a d c f.n d ir fi,
quanto habile L’ offer f rendo fiendere. 6¡uanto all' a ffilit o , t h e e d Regno U’ In g hilterra, f i
pub aire ce-t..m ente, cheeglt non poirebbe fla r
fa ld o contro le f o tz e dtl Re dt Spagna, s'egli
^ olp e inuaderlo con que He prouiftoni, che ¡ono
p o ffib ilia lu í, (firecerca 1‘ i m p :é fa ,( fil’ importan z.a deW a ttio n titlch e m oñro chiara mente
• per dm trfirifpetti. llprim o , perche, come ho
d eito, I' ¡jola d ’ Inghilterra e hoggt ridotta in
m olía fir etteZx,ct,(fi s’ ella in quefia deboUzzeítentape dt reggere U dtfefa contro lo sforzo
d ’ potent ato potentiptm o, tenía' cbbt de tegg ered Cielo ¡non effindo ne Alctde , n e A tlan ­
te. llfecon d o,perche rijpetto a quefia nectptta ch’ io di o , n o n h a p tu i» ¡p c rtla C oronad’
Inghilterra qual buon numero di vapelli ,ch e.j
g ia (ra no dcflinati alia protettiene, (fi ficu rezz a del Regno, tfi tl volerne farpiouifion e adef
fo b apunto v a c au zrjorfa, dalla d tboltczza , b
p idtoflo vn metiere leggeal tem p e. (fi alia nu»
tura delle c p e , tentando di [are in vn a fornm a
poueria , ¿o con breue p a c to di tempo q u elite
p rou ipo-x.theper/agrandezzu loro hanno bifogno dtm oU ortich izza, ^ di buon numero a
ann¿-,ol/re che il dar principio a d p o a quefli
tepparec'.hi , d¡.‘ q .ia li i l Re Fdippofitrouagia
proutfio , nene'altro certo, che ’h n ^olerfi mett ir c a d ordine d‘ a r m i, ^ di difenfione, oguando L‘ miinicoreftafopra con la fia d a , ne da. tem ­
po a fu.-i corifigli N e q u i hifognamettere in
son fídera tiont, <he g ti IngUft ia ogni pencólo
fip o p en o x a lered tll. ».->utdefartt>olartdd Regro , perche doue il male fu ffi vtcine , 'e prefente , quefto rimcdio farebbe tardo p ju del
bifogno , doHondofi li detti nauigli conuo-
care
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
577
A D gIos,in gruen t*pcricu lo,p ríu ato cum naurbu sad p ub licasncceílitares v t i: q u u m h o c r c m édium nim;s fcrum íltfjtu ru m .m a lo iam incu m bcntc,nec ñaues illae é locis rem otis & lon *
g e Ínter fc diflant bus tam cito con trahi no n
poífint : v td c c o n ih il d ic a m ,q u o d homine»
priuati fuas fortunas ad publicas vfurparineceífitates.aígrcpatiuntur. Q u are o m nin o ncccíTum e f t , v t in arduis expeditionibus P rin ci­
pes fu is ip í^ ^ m v iá b u s n ita n tu r: quum jj qui
in r e h u s a d " tem aut exitium v e ifu r is ,a b a ­
liena opc depcndcnt.prius & p c ab hoftc oppri­
m antur quam aliorum auxilijs vtip oífin t.
T c rtio fa ciliscft A n g li* o p p u g r a tio , vt cui I t im q u t t l
non Doftrema pars ad m ilitia m W q u iíita, defit, quitan*.
cqu u atu sfcil.cct.cq u itatu s, inquam grauis ar.
m atur*,cu iu s n i^ l fereapud A n glos quam te ­
nuis qusdá^m n o titia repcritur, A d leuis vero
arm atu r* equitatum qu od attin et,parui k crít
m o m e n ti,n:íi quaP tatis d c fc d u s , quan titate
fiuc m ultitudinc'com pcnfctur.At q u in o n p a u ­
ci tantum funt equi in A n g lia , fed illi ipfi qu o­
que qui íun t.m otb id i fcrc funt & flaccid i, ndn
tantum cocli fiuc aeris in gen io , vcrumeciam
qu o ! con tinu o in pafcuis, tanquam cap r* oBcrrent.
()u a rto ,co n fta t A n ¿ li* reges fiuc negligen- O m nideniqf
tia iiue inopia lanidiil qm nisbe}(ici apparatus, bellico appain q u o conquirendo tah tu m ftu d ij icliq u i pó-.,ratu.
nu nt Principes , curam abieciíTe : q u o tam en
nu lum temed um a i quofuis fiueinteft nos fi­
ne exteros reprimendos tu m u ltus, cft praífcritius. Q u Í j cnim fupe.iorum tem porum Reges
curam om nem m m aritim is procurandis c o pijspofuerunt. fa d u m in d e cft v t terrcftrism ilit i* nulla fci e habita fu r a tio : qü afi fcilicct ia
Ínfula num quam bellum tetra g ere n d u m , aut
naualib js c o p ijs b c llu m teircftrc adm iniftrari
non queat.
Q u in to , certum e f t , rerum nouarum ftudi­ A n g li nouuum r nglorum genti velut á natura infitum ef- tm rerum
fe.N am (i quis cius gcntis h iftoriam perlegerit, tpidi.
inucH Íet,fcdit¡ones,c 6 iuratÍQnfs,proditiones
& fímilia quafi d om iciliu m fibi in Infula illa fixiíTe C u ius reí etcm plu m habemus in E du ar­
do R ege,q ui in GaÜiam profugere cft co a d u s :
& recentius in M aria R e g in a ,q u * V c llcn * ;fo rtc V ia ti } al orum qj coniurationibus fu itp c tita.Scd infinitum fu o m n ia ciufm odi rccenfere.
Vnde patet quam facilc in tali R egn o con fu fió
a ’ iq ua feu perturbatio orir p olfit, prafertim fi
hom ines peí fe nouarum rerum cupidi & tu r.
b u len tipotentem ho*ícm a n tefo resarm atum
vidennt.cui fi nullam aliam ob ca u ir,m ,fa 'tim
poen u u m ob rebellionem m etu ,vltro fe.e pro cu ld u bio con iu ngent.
D ddd
Sexto
í > i f e r H t h a d R e g ’fíilp m '.
t» rM u o g h im o ltirtm ti,(fidifiam i-,oltre^
chtiparíicolari conuerttno mal Siolontieri Itj
cefe priuati aell’ vúlita tom tm ni^. Pero e
mtcejfaño cheidifegmde Pretuipi ntü’ ImpreJe grandi fcaturifcano dal fiante della potan«a propria. atífo che il diptndere da altri,
quauio f i tratta a la total falute , b la ratna , bm t:(0 btne fieffi da farfi incorrere.)
nel ptricoío , fin za tjferfipreparara deli’ amto feraflitre, finoprentnutt dalla forza dell'
inimho,
Terzo,perche¿lilnglefibmanmllbdel tutte, b fono woltodefettofi inbn principal fondamentodtllí gutrra,cioedella cauaUeria, perche
parlando dell* graue, appenathe fe n habbi»
altrochelaccgnitioneapprejfe dt loro ,(fi¡eparhamo della leggiera, quefta nenjartbbe me :0
tenfiderabdt,fe U quantita^nSrentffiindefetto della qualttd, auuengacñttuttiicaualli
éhe fomoinqmlla Ifola , tenendcfi continuamertíedpa ctlarein tampagna d guifa di Capre,dmtnianemerbidí, fifiaccht,tanto pihaÍHtatidali* temperie utU’ a ert,fi dalla dolcezixa di quei terreni.
efifarto, tht il Regno d’ Inghilterra, optr
ntgligenzaha trafcurato. b per impotenza hd
h f ciato d diem di tenere le militie apparechiate , prouiftonate, tome tengono tutti gli altvi
Prencipi, acciafianovn promo rimedio ad ogni
repentinotumulto.chepoteffenafceredentro, f i
fHoriianzjptrthe tutto ilptnfiero de gli arttichireftauariueltoaileprowfioni m a r i t i m
enato che le militie di terra fiano reflate fuoradiconfideratione , come f i neWlfile ancora
nenhi;cgnajfealle volte fa r guerra in campagnarontroliforafiitri, bfileguttrediterranon
fotejtro amminifirare ton liprouedimenti d i
mare.
^
C¡rtinto,ptrthelavaghezza di tejertumee
propria di quel Regno gli animi def quale afiiranofimprt alfar mutatione, (fi chi offtrua Í
hiftorttpaffiut,giudichtTdchtquihabbeano il
prcprionido lefeditioni , le congiurt ,(fi ogn'dltro difetto d' animo inquiete, ^ SgaciUante, di
quefio ntS/edemol’ effempionelmouimento ehe
pfictaltem podel ReOdoardo, quando fe n z j
fuggr in Francia, (fipmfrtfcamente<biutndola
Regina Maria thefiain C ieh , non felo perla
tengturadi Vellena, ma per tnfiniti cost fatti
accidenti,chtogni',dt/uftitano,li quali njpetii
aceompagnatialia natura ordinaria de Fopoli,
di
9
Umettereinconfufionequel Regnofubtto che t'
apprefentiael'arruidital mmtcochepoffaaffi.
truartUtiheUsafcoprirfifinzAdubiodiriportaregafiiga,.
iefio,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
S cx toq u u m A o gliplerique o m n ís ín fo íc n '
.
tcm R c g m * hum s dom inationem ^grc fctant,
.T
vt q u * non tantum parum prudenter & m o d c‘
tatc im perando, v rum ctiam inhoneftc viucndo odium & indignationem fubditorum in dics m agis m ag.fqucin fc co n cite t : quis non
crcd»t labentcr eos tale iugum , offcicnte f t
o cc a fio n c .a b ic a u r o ? Quamuis^cnim populus lile íingularem quam dam obfcruantiata
f teriori gcftu & vultu crga R eginam fuam oftend at; fi quis tamcn penitus in tro fp ic ia tjin
in tim o an m otu m rc clfu acerbum odij virus
crga ca udcm : cpetici ab lco n d itu m , adeo vt
voces ill* p .lam í* p e non ai ud magnates tantum , verum ctiam in tcr ipfum populum ia¿icn tui quum .eginailJcgitim is nuptijs nata
fit, non polTe eam in pr*iu d iciu m vcro ru ia
h crcd u m ,& c o n tra R eg n ifta tu ta jR e g n u m tenerc. Q o a rcm ag n a íp e scft, fi C ath olicus Rcx
arm acon traR egin am raou earfu bd ito siofign e
aliq u id in ciufdcm perniciem m olitu ros ; quu
fic co m p aratu m fit,v tp o p u lio d io a u ta liq u o & lio aíFeiftu ftim u latí, quam cum que eum quena
oderun t, perdendi arripiant occafionem . Sic
T aren tini Gaij Liberi P r x fc a i imperium pcrt*fi,-CarthagineBfc$ in ipfius c o n fp e d u , in v ibem receperunt.
S e p tim o , quum A n g li, fi vetera fp ed em u*, AngU effnH
alios tantum infcftarc fint io liti, ipfi vero raro dtretm m
ab alijs in fc fta ti; fiet p ro fc d o vt vbt reiiato fiUti.
iam fortunam vid erin t, anim o ftatim conftsre nentur. InfoJitaenim F ortu na faries valde oznnibus eft form idabilis. H o c m o do G r a c ia
alios o ppu g n arefo lita, quam prim um ab alijs
oppugnata f u i t , in aliorum dcucnit potcftatc m .
0«ftauo,quum A n glia,iu ftoD ci iudicio,iam (Anglk dideclinare coeperit, faciic po teft in rcllig i quam
procliue futurum fit eandem penitus deturba
ro:quum declinat o n ihil aiiud fit nifi via q u a dam ad ruinam Sic Rom anum Im penum vbi
ftm cF d cclin arccap it,m om en to tem p o risp e ft
fum iu it;& in gen s illa m oles ingentem fecui»
ruinam traxit.
N o n o , quum A n gloruj» gens peritis duci- kngUMtnih
bus & Capitanei* priuata m ag:s fit quam c* tuducUm
r e a t, milites pr*tcrca ip fi, v tifu p ra d iaim u s, effata.
parui fint v a l o i s i & vero cctuorum exercitus,
etiam Icone diicc, parui fita ftim a n d u m : facile
in tclligi poteft quam ridicului futurus fit cer<uorn m cicrcitu s,Icpo reau tcu B Ículo duce; ca­
iu s fim ils fo rta ifis Anglorum futurus eft.
D e c m o & vltim o ,etiam fi A n gi aarm is, mi- PtcunU it'
litib u s, d ucibu s, a n n o n a , nauibus om niquc epsi
neccíTaiio abundaret apparatu , nihil m n s
tam cn a io , om oia lix c in utilia fo ic , fi vnum
iU ai
ytrumSelgittman AngHamctaJJepetere magjxpedt
%t/l»,ptrthttutti queUi Ifelani tengono gli
tnimimoltoSilceraitptrl' infoUntt.dommiodi
quefia Regina M q u a lt conii peco mpdo digo.
uernareaggiuntaladuheneftd della vita , <ha
tuttauiacufnuUndele materie d t g lie d q ,ffi
degUfdegntinquiipop3li,noneJlante,che tUa
f a certa dtU* peca inclinatione, cht ttngom
<htrJodtleiipetofemprtc h ele ihd'ioluto/ceprire
L intrin/eco di quefia ebeditnz* efleriore delii
fuai Popoii, hatrouatoafcofio nel luego fecreto
vnpeftifero<hinenodimaU<óolontd,
teattone, che tutti feruano contra di lei ,a n z fi
tuttauia(ono i» p ie d i,^ m e jfe in v o c t,n o n fo loapprejfo li S ig n origran di,m d»pprejfoilP cpolo ancora, quelleragioni, le quali fi prettnde m an ifeüam eu te.cheejfen do la R eg in ab aJ ia r d a , ^ m ta d in o z z e iU e g ittm e , non pottf/éfiíccedereaU accronainpregiudiciodefuoi^erip reten fori.tfiicon troltfiatu tid elR eg n o,fer
m odo che ejjendo qutipopoii coti m ald ijp efii
SberfelaprefenteRtgina.potrebbtro dare f a d l m ente occafioned qualchefirano accidente,/L>
l* arm e dei Re Catholico t’ apprefentejfero in
quefio tempo, ejfendo cost ordinario, che It popolt concitati da quakhe gran pajfiontbd'odio,
f difdegno <ber¡o cht UgoHerna,piglierannofempre tutte lipartitidanne fi alui. Costi Tarenticiim alcontStideigogernodi Cah LiberoPrefe tto , chiamorono , fsr introduffito fugU occhifuoidentro dtUa Cittd gli nemici Cartaginefi.
iettimOfperfheglilngleJjfHlpetto ad' antica
loro grandetcza, fono p iu a u u tz z i adtn feftare,
th ea d ejfere infefiati, ffi perg quando f i kedefiero inondatt d avn prcfiuu io di braui nemici d areb btroin tantogranfiau en te,quantoil< iedert
m u ta r M to aSa fortun a e ffe t t acolo ajfai fo r m idabiltper coloro d c h ie in/olita qu efia <óifia,
tostla Grecia gid patrona dell' Oriente ,fu bito
cadde inpotefid X altri,ched'affalitrice diaentb ajfalita,
O ttau op erchel'hautrel'Inghilterraper diuino o iu Jich cem inciatod d ecim are, ogn'^no
sd quanto i facile date la Jptnta d. cht ftd p er
precip!tare,nonejfendo eltro la declinatione,che
Sana fi’a ta alia conttteone.
Coti l' Imperio potentijfm o de’ Rom ani dopo-checomsnito d dar v olta ,fi vidde in confeg u en zacaiu tocon tu ttotlp efoal^ n a m achina
tan tofin ifu rata.
N on o,perche la natione Ingtefe c p ih tefio
prtua ihepou era di C ap itan i, ¿ k huom ini di
g ou ern art, imprefe , il qu al diffetto aggiunta ali' infitfficttnza de foldati diqu el Regno,
f a r d c h e f e gliefferciti de L eo n ico n d o ttid a v n
ceruo fe n o 'd ip o ta ejlm ation e , farebbero ri.
dicoli
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
$ 79
illu d dcfit-quod ipfam form am & cfTcntiam, v t
cum P hilofophis loq uam u r , E xp cditio n ibu e
la rg itu r. Q u id illud cft > pecu nia
c u iu i
n o n tantum ob regiorum reddituum exig u ttatem , fed ctiam fum tuum m agn itu d iB cm
tan tain A n g li* rcgno-cft in o p ia , vt m a gn * alicuius expedi tionis onus fuftinctc n o a p o ifit,
im m o p r*clare fccu m a d u m p u tc t, li nccelTaria ad folitas im pcnfas, habeat. Q u i v e r ^ mium fuis tribuit v itib u s, illifq u c g ra u iu sW llio n u s in fc r u fc ip it.fu a m ip fc fibi pernicicns
accerfit : E ft enim certilfim a illa regula : Si
princeps aliquis talcm fu fcipiatexpeditionem ,
cuius onus luftincre non p o flit, cum nem in i
plufquam libiipfi nociturum , D c fic ie n ic n a m '
que annona alijfqu c rcbus n e c cfla rjs , & ftipendió non procedente .im p e riu m d e tr c d a rc fo lcn t m ilites , v t non m inus a propri®
m ilite quam ab hoftc fit p ericu li. Sic G c r^
m ani m iliics qu i L a o zk n cc h ti vocan tu r , o lim M onpcnicriam Ducem in regno N c a p o litano d c ftitu c ru n t, & C crefolm armis occu*
p;irunt.
Q u u m hadcrm s d cm onftratum l i t , facite
cfle C ath o lic o R egi A n gliam o c c u p a ic , fiip f*
q u * oppugnanda c ft, in fefpcd cs u t :iam porlo id ip lu m , fi o p p u g n an tis, C a th o lic i fcilicet
R e g is , vires con fidcrentur, lon g e facilim u m
cfle, & quidem m aioris m o m e n ti rationibu s
probabo.
P rim u m , quis nercit quan ta fit Philippi H i Philippi
fpaniarum Regis potentia ? cm tis im p t t m m g u ^^tintia,
ijfdem quibus folis curfus term inatur fin ib u s :
quippe quod integr< m tcrrcftriv glob i diam cttum com pIcd atu r?ac proGeilo fi vctera& re«
ccntia percurramus ., nullum ex o m n itu s o m nium temporum M onarchis & R egibus in uenicmus qu i tantum a c t m latum poflcdcric
im perium , princeps armis,m li ib u s.fiu rib u s,
terre >r bus & mar. tim is opijs auro & aig,ento om nibus denique rebus quatum a liq -i eft
vius, lo n g e o p u lcn t flinras-, \rinceps, iDquam ,
qu i folus tam T e r r * quam m aris im perium ten crevid cm r.
S e cu n d o , tanta C ath o lico regi ad naualem N aualu C a l
appaiatum Lufitania impc rio a d ic d a .fa d a e ft
acccflio v tiam cen tu m & q 'in q u r g in ta n a u c s apparatote»
am plius educere poflit: q u *.cu m reliqua claflc
c o n iu n d * ,& m agnitudine fua om nium an im os in ftuporem rapient, & m ultitudine iplum
m are im plere videbuntur.
T e r t io , prster has & alias naues quas idem
in C alabria prouincia non minus regi fideli
quam in pernauigando .O crano exc.cita tiifim a parat s h a b e t , tum priuatoium qu o qu e,
q u * hinc indc in p ro c in d u ftant m agtiu m
D ddd z
rquo-
,
f ff f
DiJJertatie ad Reg.
ditoliquellidecerttiguidati¿a<bncPMigUo ,cótne ia ttm m bh * per am entur» »h' InghiU
ten».
Dteims,^S}Uimo,tercht conctdutdel»»»turachel'InghilierrufitroHap. ben fcrnita d’
» rm i, digenti, dt Capttani, di<bettouaglie,di
legni, é'diquántofameJíieroaUaguerrainottdimeaoiodilo,che iuttaquefiamateriabinu.
iiUtmantandotiqueUa conditione, l» q u a lcj
d ^ r m a , (fiefiínz/aW imprefe, (i>e ildanato ,Mtefichel»Coioaitd’ InghtltirntaonmiieoptrU ftarftta. deli' intrate, the ptr la fuper. finitadellefieje ordinarie tvenw aintaleflretdi danari , no» potreibero fupplire aUa
inglurict d’ W imprefa regale , quandoapena ha tanto cibo, che fupplifcaaibifbgno di nufrirfe medefima, (fi c h ie troppo largo Giudice
delle fue foTze nei retterarfi a dopo <bn grauiffitttO pefodiguerra,eancajicuro Minijlro delitj
cpprejftont difeftepo ,perchee regola certa, che
q u a n ie , vn Prencipe ha dato mouimento ad
alcuna imprefa fe dopoinoni bajlanti
tenerla, torna in ptmitiemanife fia dei proprio
autore, che mancando neghefferciti le debite^
prouiftoni ,fi da materia a mutinaminti, cfy
teb Uioni depreprijfoldati.. Per quefio i Lanziabbandonarono Afonfigmrdi Alomftnfterin N a po li,^iT htde[chi fireittrtron o
ialfuttodarmediCerefuoia.Horacheptrparte dallapf lito habbiame dimoftrato effere Imprefa non in tuttoripiena de dijficolta quefia d'
Inghilterra per lo Re Caiholtco ,^erremo mojlrando pure quefia medeiima per la parte defiP
affalitore con ptu fondamenti.
Il primo e qutllo della grandifftm a potenza:
dei Re Filippofil quale abbranciando nell'amtito deifue ampltjfmo dominio tutto il diame­
tro della P alia Terrenapojfteie hoggiptit parte,
the ne» eonobbero mai tutte infierne le Aionarth ie é'R fp n b lich ed el AiondotPrincipe opnleat f f m o a ’ arm e,digtn ti,dim ilitie,dt Capitani,
diU gn i,de^itteu aglie,(fid’cgnialtraprouifionedaguerTa\Principt,checom earbitro,t^m adtratore,part che folo regga freno deli’ Imperio
della terra,(fi delm ate:
llftcon deperilgrande appartcthiod’ a rm a la c h eeg lifitrcu ain tffere, che non felo etu tto
q u tllo ,c h efectl’an n oa d ietrol'im p refa d iP ortagallo,macento e cinquantadipiu cenquiftate
tnqu el Regno,lequalf prolonga, o p e r í a grandezTft loro empirono difiupore, non the altro H
maroififfo.
ilterzo,percbtoUrtdquefti»aui,(fi quelle
tiepotriah tuere dalia Vifcaglianen maneofe dele alia Corona di Spagna
che ejfe citata
ntil» nauigaiione deli’ Oceano, elire antorá
allt
,
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
q u o q u cvfu m Mediterraneae ili? triremes prae¿
ftabunt quae in fuperiori conrra Lufitaniam erpeditione nufqiiam fe com m ouerum , quod
vulgo perfuáfúm cíTet earum nauium in O ccano nullum cflc vfumrquafi vero O ceanusnum q u a m , ctiam je fta tc , tranquillus , & ad nauigandum facilis e flct,q u u m con ftct iribus a fliuis mcnfibus fine m agno peiiculo tiircm cs
qu o qu cillas in O ccatio haberi poflc. Q u ic la dem á Caefarein Brittanico O c c in o acceptam
h ic obijciunt,fruftra funt, qu u m isid e m tem paftatcm illam non ipfi M a r i, fed L u n * adfcribat, quae n o n in O ce an u m tatum verum ctiam
om niam aria vim luam m irabiliter exercet,v t
non tantum M e tc o ro lo g ic i, verum ipfa quoq;
d ocetcxperiem ia.
Q o a rto vbi tam validae claflis beneficio Rex
C ath olicu s maris adeptus fu tr.t im perium ,'fimul qn oq; tcrraeacquiiet dom inium Q m cnim tantas habct vires v t cop iasad infulae defenfionem oppofitas fa cilcL p e ra rep o lfit,eid e
qu o q ; facile erit in tciram cxp on cicm ilitcra,
« cv id iicib u satm is vniucr.'ám iufulam pctuagarl: praícrtim quum ea fit h uius 'n 'u l* con di­
tio ,v tfih o ftis fc m c l in eam penct a r i t ,& ca­
ftra atque exercitum h m ilitari difciplina.ordiH aiitcom c*.tusintcrcluderc,& incolasfam ead
deditionem cogere queat.
Q u in to in m aiitim a expeditione C ath oli- Auxilie Ri.
cu sR exprocu td u bio H ibern oru m , vt qui iam bernotum^
ante partium ipfius ftudium aperte prae
tule- Scaorm.
raefcfcti'
rint & f d is teftatum fecerin t,, fentict fauorcm & opei ; ad tS teftrcm Vctb quod attin e t, n ih ild u b ito q u iij Scoti quoque C ath o li
ci R egis conatus pro viribus fint pro m o tu ri,
n o n fo lu m initeterati'idius odij é naturali a m u 'atio ne , quae m ter vicinas gentes ob fre«
quem es dc finibus con tentiones exiftcte fole n t ,n a ti r e lp e d u , verum etiam ob recentes
huius Reginae iniurias, vt qua: rebellantes Scoto s contra ipforum Reginam ad iiiu er.t, cxcrcitu finib usim m iifo . Iam Scotorum a d iu n d o
iauorc, fa cilec ritP h ilip p o R eg iA n g lia m á Scptcn trion ali p lagain u ad erc: non obftantibus
q u a e ib ilo c ifu n t,q u a m u is p a ru o n u m e ro ,a rcibus & oppidis , vt qua: non tam ad^prohibendum taro validum potcntiflim i Piincipis
exercitum , quam ad larruiiculoriiitl & p r a d o n u m f eprimcm lam audaciam apta fin t, & pleraq; nec m u nita fa tis,n cc fufficicnti apparatu
in ftru d a .
Scxtofqu od tamen in ipfa delibcrationepti-Expn/iV —
m o lo c o confidera,ndum cft ) habendus cft
hac in re bo n e ftatis& iuftaecauflae reípcdus,y?*# 6 f gkquum C ath o lici R egis im prim is fit, Gatholi- ria.
cam fidem & religionem defendere , ea fiducia
f
Vtríim Belgtum &n t^ n g lU m clafefeiere m agjxpcd.
581
duciavrcenopcrfuafivm h a b e a t, nu llu m fo rc
- ____ l!
<•/>*»_
ctnto ,r ceucranonpicciolo fa u o re dalle galere, tantum im pedim entum , q u o d h u n cip fiu s c o ­
natura,
di uino prafidio fubiiixú retat dare pofle quali m IÍ tmpre^a di P6r, ogallopaie che hab
b in o j non u u ata.fcem ataalm an co queUafu- iit. Infirma enim funt & vana o rn ia hum ana
p rihtio a crederza neftra ih t i Itgm dtllc m a ri­ c o n filia & a u x ilia, q u * fupremi illius arbitri
ne dt qua nonfiano huoni tn ahun iempo da na- v olu ntati icfc opponunt.Sed & pra tcr cas quas
u igan l' O teaao, m m e ftl’ efiate non fu jjt ho- C ath olicu s R c s h a b e tin Regnum hoc pr*ten n acda in quel mare, (fift la bonaccia fu jfe aborti fioncs:ca eft muneris ipfius & officij r a tio , v t ;
nullam luo & m aiorum n o m in e, qu i C a th o li­
u a di legni; onde noneduhio, che U nofiregale
repojfonoficurámente arrifchiarfi in quel mare ci d id i funt, digniorem expedi oncm lufcipelitre meft d.W E fia te , f i qm liiche oppongono rcpoffic. H a c enim ra io n en on (olu m iu ftifin contrario ia rotta di Ce/are. fian o coc tenti di fimis dccaulis fibi dtbici R egn i a c q u in t pofgtuiicar btne^, che Í iflejfo aut tore troua Sma fcllionem , fcd ctiam im m ortalem nom inis
cagione non in tr in fe a a q u e lm a r e , m aeflrin- gloriam p r * c * t ris om nibus q a i vnquam f u ­
f e c a , d itan to corifitto, perche Cefdre inauer- erunt R e gib u s, fibi com p ara b it, a d k n d o v i ­
tentemente non feppe dt/cernire il tempo della delicet ad H ifpanias tam am plo & celebri re­
L u n a , che ali' h o rafittou au ap ien a, f i in que- gno.
Septim a ratio á traied u s com m od itate fufioejfere per latroppa hum id iid fu a e folita di
eonturbare, nonpurel’ O ceano, m d t u t t e íal- m u u r,qu i vt intcr fretum H erculeum & hauc
ire marine nel Dominio che effer cit a fo p ra l’a e ­ infulam brm is admodum tft,ita ad con uch cn que f a l f c j , f i tome ben tefiificando It M euo- dos omnis genens apparatus aliqua ad bellum
n eccflaria, valde cft opportunus.
logH ..
O d a u o fi Philippus Rex bellum hofti d om i
H q u a rto , perche diutntande Sua M. C a­
tholica certo Signcre dtll* nauigatione con tan­ io ferat , certum cft in A n g lia ingentem paifim
to grande apparecchio d ’ a rm ata, diuenterd ntl orituram trepidationem & m etum , & periculi
medefimo Signoredeliaterra, attefo che haue- propinquita em om nia d cfenfionis con fiiia
r e ferz e b afianttaJu ptrare le diffefe dell' Ifola perturbaturam . T errib iliu s enim nihil eft,
fir d ' in a m edefim a attio n eilm ec tin ilp ied e^
quam ferrum luo & fuorum iu g u lo quafi im ­
nel Regno, (fiilcorerlotutto coni’ arm i ^itte- politum cernere. Agathus quidem S ic ili* t y ­
rio fe , percheta leb la con d ttiiem d i queli' ¡fe­ rannus, Syracufis á C arthaginicufibus expullá ,c h e fisbito che l'inimico f ia d e n tr o ,^ con aut fus,eum paucis fuarum copiarum reliquiis ia
torita in campagna ,p u e interthiudtre ficura- A fricam n a u ig a u it, arma no n tam inferens
m en te. f i a fa m a r e il Regno ¡I quinto per­ quam o ftcntans: cuius quidem ctirm v i d i &
che tl Re Fitippo per ^ia dt m are hauerd chia- p rofligati afpedu s tantum terroris attu lit, v t
ram ente U fauere de gli Irlan d efi, ehe aJla fco- Carthaginienfcs AÍdrubalerr, dom um reuocaperca ft fen o m tjlrati adher enti d lu i, f i per u etin c, A g a th o n o n m u lto p p ftlib erc a d fuos >
v ia di terra non accade porrtin dubitatione^, reueifo.
che liS ccz z efi non fian o per atufare lidijfegni
N o n o ,p lu r ir a ifu n tin An glia qui C a th o lici In Angli»
fu o i d tu tta lor poffa,'per le ra d ici, t h e fir u a - Regis patribus faucnt.. Q u is v ero nefcit qnan m u ltiC a th t
no f i potenti d' vn' odio, inm chiato centra g li tiin tcrip fo s hoftcs habeream icos & fautores.? UcoRegi
Jnglefi, nate p erla naturale em ulaiione, ch iu Id qu id em C anncnfis illa c lad csq u a R o m an i fau en t.
fu o i regnare ira'hicin i, per U g u etre,
rifft exercitus ab Annibalc ad internecionem ferc
pajfate f r a d i loro perle diffirenze de' termini, dclctu sfu it,fatis dem onftrat. N c c p ro fe d o v lfid u o n fin ip e r le cofe, t h e i R'e d 'Inghtlterr a lus locus tam m unitus eft, qui non facildexp utengonovfurp ate alia Scotia, come f r d l'a ltre. gnari po flit,fi intus fim ul cum c iu ib u s, Sifo ris ’
l a f o t i e ^ a d iB a r i, (f im elto.pikpergi'infui- cu m h o ftcfitp u g n an d u m .
t». ch ela prefente Regina d iS cotiah d riteuute >
In A n glia vero m u lfoseíT equ iP hilipp o R e gi i
da quella d'Inghilterra, fi>hauende il Re Fi-, fint a d d id i, ' eiufquecaufla qu id q uid polTunt^
lippe fau eri dalli Scol^eft , hauera v n a por- fa d u r i, tribus probo rationibus
t a fic u ta d 'entrarfene a p ieparim elt JnghilterP rim a e ft, infignis illius h u m a n ita tis, cie- phi/itp i R«ra per quelld frontiera di Sittentrione . ch iu
m c n ti* & b cn e fic c n ti* qu am agn u sn oftcrR ex
quantunque hahbia a l í in controla fo rtez z .a in tegen dis regni illius lu b d itis ,v fu s c ft, me‘
di D rauicche, verfo Leuante la d t t d d i C ar- ■ m oria,plurim orG anim is itiim p r c fla ,v t q u o d .
eoU , vero p onente, Moran, (fi Vareo, Forti • uis aliud im perium huius rcip cd u tyrannif r a i v n a , f i l ’ altra,n ondim en oqu eftefonfor- cum m agis quam legitim u m ipfis videatur.
t t z z t m a l f o r t i , f i prepárate filam en te ton- - Q u a n tu a i Tero in fubditb ruro animis pciTit
tre j
“
D d dd . 3
eiuf- a U en a u ita riu eL ri.ch eS u a M .fitreu iiin iro,
*
^
. . . #
...
»
m
irr
r
i
-
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
« il
DfJ¡értathad Reg» Hijfatí»
tra i fofintíiaS ígat» di SctxA» , ntngid, centre
h sforzjod tlm a^ fforp oten u tadtim an da.
Ü
ftfio rt.U' ord tn z j, m a prim e neUa cenfidtratio n t, i il rifitítú deUe grande h o n efia, ffi giuf i i t i a , che accempagna quefia c a u fa ,/a q u a ie f i porta foco titole eosi honorate , (fi pieto
fi» della f e d e , tjyrtl'gione C httfiian a , chenon
jato, intoppo h adante dritard areil cem batter e con ia Sñrth d d braccio D tuino, ^ m ilita •
reCottolofiendardodt C h rfiotfen o infirmiffim i , a n z ifo n o om bratutuU coafigli, (fia iu itih u fn a n ifth e i’ oppongono alia volunta dell'
arbitro fuprtmo : an zi fono ta li le pretenfioni di Sua Maefid^fopra quefio Regno, ^ tale I'
■obligo, chqagli deue a l n om efu o, é ' de gli A u ifu o i, di C atholico, chenon (gtl imprefa a l ­
ta n a pii* debita d lu i, nepiu propinqua di que­
f i a , i he no» fole v d a m etterfi in poffefo delie giu!li(fimi ra g io n i, che h a fopra quel Re­
g n o ,m a d arenderfiil piughriofe Re chefu ff e tm i nella memoria di tutti li Prettcipi del
m ondo, aggiuttgenJo
Regno cesigrande^ ,
^ costfum o fo alia Corona di Spagna. llfe t tim o e quello della commoditd del T ragitto,
fapendofiquanto breue trattefia dallo firetto di
G tb ilterra a qu efi Ifirla, nafcono infiniti com­
m odi a lia fied itio n e, C agtmle'^za del trajpertare'hetteuaglie,monitioni, F anteria,C auallaria,artígliera , f f i ogn altraprouifiene S a ile é '
necejfarta alP Im prefa.
V o ttau o, perche il Re Fihppo andera d por­
tare la guerra i» cafa dell' inim ico, che vuol
dir tanto , quanto andaré a d empire di fom mo fiau en toP inghilterra, (fi confindere tu t­
ti li dijjegni deEe d iffefe, con la prefenza del
ptricolo, nem e cofa piu horrenda ch eil 'hederf i fldojfo q u e lfe ir o , il quale deue ejfere homi­
cid a d ifiu fie jfe , (fi dt f i gli fu oi. -igato T i­
t a n io deüa Sicilia ejfendo 'iinto, (fi fcacciaco da Siracufa dalle fo r z e Cartaginefi , a n ­
da ton alcune poche reliquie a - a n z a te dalla
f u a r e t t a , a f a r fi ied tre * rm ato in A fric a . a l ■
ia quale su cosí fiaru ntofo il io lto delT m i ■
m ico, quaneum que v in to , ^ fu g a t o da lei,
t h z j richiam ando A fd r u b d t j dolía Sicilia
n ld fu a d ífen fio n e,lafcib lib eroad A g atech e
eiternd neUa ju a P atria con ogni fo d u fa t tiene.
l l nono percht'la M .C attolica h a m ohiffim i
fa rteg ia n i in qutl Ifo la, (fi ttb che im porta h a ttere tra gli nemici per ene del tuo fa u o r e , ben
U M m cfice quel' auuifo d’ A n n ib ale, con che egli diedt lagranftonfitta diC anne,¿rfli m emorabile ejfempio a tut t a l a pofteritd come none
R otea cosí ben m u nita, chenon rim an gdabéattM ta ,q u t n d e m i n mtdefim» tempo le fono
csntrs^
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
eiufmocii im pcrij m e m o ria, p rafcrtim vbi ilK
imperandi
in folentia exacerbati fu e rin t, Fcrir „
'-------------------------------------------------------------dinaadi N eapolitan i Regis nfts d occt exem ­
plum , qu i ab cxfilio tcu o catu s, & á fubditi^ ia
tegnum reftitutus fu it, non alian» obcauíTana
q u im quod im perium cius quam diu regno
pr-tfuitj m u lto tolctabilius*quam G allorum
videretur.
Secunda ratio eft á Religione. Scimus enim odngHaJct
Angliam agrem io S. m atus Ecclcfia: hodie a-thelicamttu
uulfam elle,non quidem in ueterata aliqua aut giontmai,
naturali infc¿Wone,fed errore potius & e scita- hutpronh
tc H cnrici V ll.rcgis, qni á libidine ita traniucrfum fe abripi paflus eft, v t om nia mifccrc n h.l
penfi habuerit. Q u o d fi ipfam Anglorum gen­
tem fp cd e m u scon ftatfa n eil am ab antiquiifimis vfque temporibus S. C a th o lic a religionis
fuiíTeobfcruantíírimam:at fi ptsrco tem co n fidercmus ftatum , rcpcricm us cam non fua ipfi­
us voluntate aut ftu d io , fed iam d id i Regrs vcr
fania ia prscip itium ho c abreptam . lana ü
tcm p usinip iciatur: equidem plaga h s c infide­
litatis recens adhuc dici p o tc ft, nec dum cicaerieem obduxifie. N e q u cen im m ulti anni funt
quum Maria rerum p o tita , A n gli ad piiícá C a ­
tholicam fidem velu tpoftlim inio rcucrfi funt,
ap ettcq ucoftendetu nt anim os fibi non alia re
excscato s ciTe quam graui illo lethargo qn i
Regum animos ligatos & opprciTos tenebat.
E t quom odo fieri poilit.vt A n gli non m aioreia
in patrem funt C a th o lic i; quum vel ipfi , vel
certe patres ipforum in hac fandiifim a fide na­
ti fint & educati; Anne adco facilc fuerit R e li­
gionem , ctiam quum aldlfim as in animis no­
ftris radices egerit, tollere penitus & extirpare.»
A ut adco inconftans voluntas noftra fit, v t c r
folidiilim is tam f a o d s R e lig ió n s dogm atic
im b u ta & p t 2tcep tisin fo rm ata, v d u t Proteus
q u id am , fubindc in varias fcfc induat o p in io •
ucsrEquidem fid e in o ftcs ch a ra d er m u lto a l­
tius coi dibus n o ftiisim p tim itu r, quam vt tat»
cito deleri vel o bliteran poftit. Q u a m u i, au­
tem Angli ad R egum fuotum voluntatem fcfc
accom m odent & a b h o c diucriarum o p in io ­
num torrente abripi fc patiantur fie i tamen no
p o tc ft quin in penetralibus anim i n o a id terna
neat in qu o vcl ipfi vcl parentes ipforum fucrunt inftituti & etuditi : Q u o c irc a extra du­
bium fere eft,quin ill>,fi id fine m agnopcriculo
fie i poíreanim aducrtccinx,aBÍm iíuifcnra lint
declaraturi Q uantum cnim apud om ncspopulos fcmpcr valuerit & quantum adhuc valeat
religionis in qua quis n a tu scft 6 t educatus tefpedu$,tL;m c x a u t quorum quam reccntiunt
bellorum hiftoria m aaifcftum cft,quorum ple­
raq ue ptodefcndcada & propaganda religione
geft*
Vtrum Belgium an K^ngltam clajjepetere m agjxped.
m t i j t g u a lm m te g iim m ic id ifu o r e , (fid eftn fo rtd t dentro. M a c h eil Re Filippo hab étagenteriueltaaU kden otio»e/H ai» quelt’ /fid a , lo dimoflro ton trepre/enti fon dam enti.
llp rim o p e r la m em oria, che reftaar.cora im preffa ne gli anim i d iq u ei FopAt dtUa ciernenH a ,($ h u m a n itk eostgrande d iq u e jlo R e , the
altre volte come leg ittm o Trincipe gli h a gom ern aticon tan ta.odufactioneditun i.cheogni
Imperiodtuerfodatquello gliUeue fem brareptu
tirannia,chedom inio E t q u a n ta fo r z o h a b a ianeipopoU la rkordattom d’ v n td g o u e rn o ,
majft-ne quando f i trouano, tjafierati da
Prencipeinfolente ,fu c h ta r o in Ferrando R ed i
N apoli rm effo in fittto d a p ro p tijfu d d ittp trla
ticordanza dei fu o gouerno , inparagone di
q uellochep rou au an oali h o ra d a Francefi. Il
fecondo e quello dell* Religione i fapendo pur
noe.che C Inghilterra non per am ica ,b naturB/íw/í/níBí |« ¿ íg ji m embro recifo da cerpo
d i S anta C h ie fa , m a pue prefioper v n a ffa i
frtjc a cecita dei Re Herrico Settimo il quale
glivem itb adoffo, tutto ilpeflifero <beneno dei
la fu a pefiifera libidine: pero feguardtam o a lla natura dell' ifola npn e dubio th e per l ’ a d ietro ella e f ia t a fem pre offeruantiffima deUa
F edenoftra : feguardtam o atl' eccafione, ella
fu t ir a t a in quefio precipitio non dalla fu a prop ria v olon ia , m a d a ll’ empito d iq u ei fu riofo
R \ & fe g u a r d a m o a lte m p o , f i pub dire, che
lap iag a aeltin fed iltd fu a fiaancora f r e f c a , ^
nen tnfifioUta d e ltu u o : tantopiu , quanto
altem po diUa Reg/na M ariatu tto qutl regno
fec eritorn oallafu ap rifiin afed eC attolica , (fi
moflrb aperti gli an im i fu ci,
oi, non per altro offuft a t : da que fie tenebrt che per logt aut letargo,
che tenne opprefitUfenft dell' muUitto a l Princtpeloro, ^ co m ttp o jfib ilt che gli Inglefi non fiam la maggior parte C attolicil f e oejft bper tl
manco li Padri loro feno nati
eruditi in qutf i a antifpm a f e d t : e fo rft coii facile i e remouerfi da gli anim i neftrigli h ab iti dtlla reltgiene, quando Soi h a fa t t a potentijfima radite,
(fi eforfe tanto im efian tela ^elontd noftra, the
eJfendo<iium tntetnform atavna v olta d e prele t t id ^ n a Jaldi/ftm a religione, f i a nondimtnotap aci a guifa di Frotheo m u tarfi, ^ ^eftirfiegnigierno di ^aria opinione i p iu fald am tn U i imprime ilc a * a tt» e della feden elP arnm a
noftra di queüo che f i a ba fla n tea Ituarfo la ctti di legptro , ( y f t bene gli Inglefi Soedtndo la
volonta dtl Premipe loro f i cenformano ton ef-
5
gefta fu n t.T ertia h a c e ft: quum ReX C a th o li- sp trtü en ^
cus non folum opibus ipfe ad m itdfulum á b ,^ \ i.
undet, verum ctiam in to to fuo im perio m num era habet qucftuofa officia, tam fccularia
quam ccclefiaftica, adeo vt bene d cfc m e ritis
ampliffimas habeat referendi gratiam o ccafioncsifacilecidem fuerit A >glorum aoim os adfc
pertrahere,& opulenti alicuius ptoucntus fp«
inelcatc.
C u iu srci quanta vis fit, vid ciecft
in Philipp oM accdoae Alexandii M ag n ip airc,
qui hoc modo brcu tem p o iis fpacio viducriam fcrc G raciam fuo im perio fubiccit. V ndc
m em orabile cft ciuidem H ipatam obfidenris
apophthegm a , quum iis qui in cxp u gm b ilem
vrbcm i lam efle d iceb an t, rcfp o n d iffit, N ullum locum adeo munitum cflc quin expugnan
poffit,ad quem quidem m u lop ccu n ia ©nufto,
aditus p leat,n cc fefellit efi op in io: poftquam
fcilicct corrup tis auro cuftodibus «cprafidialii s , did am v rb em , cetcroqu i m fupctabilera
habitam expugnauit.
Q uum d cm onftratis h aden us ration ibus ob Solutio elte^
quas R ex C ath olicu s Angliam potius inuaderc H ionuiqua
debeat quam Belgiurn:ncc non quam facile c i- tam en dttfi.
dem fit Angliam occu p are: refla t, ne quid h ac
in te inexpiicatum m aneat vt eorum refpondea m o b ic d io n i, qui aiunt A n g li* occupatione
vetus illud b ellu m , quod iam fub pacis cin etib u sla tc t , inter C ath olicu m Regem fiuc B urgundicam dom um ,& R -cgesFranci* refufcitatum iri, & in m ulto maius fortafle incendium
quam vnquam a n tea , erupturum. N e q je n im
credibile efle F r a n c i* Regem ociofum huius
T ragoed i* fpcdatorem fo ie cuius c ataftrop h e
F ra n ci* rcg nom axim um p ericu lu m ,& fo tta ffc exitium qu oque afferre poflet. Vnde r a tio c inan turqu idem :Fran ci*rcgcm cum A ngliap O '^
tiu sarm a co n iu n d u ru m , quam paflurum vt
H if p a n i* R e i,e a opprefla, arm a inde in Franciam transferat , cum pratfcntiffim o regni;
e x ilio .
t E e T O R I S.
V a a d Ultimam Differtationit huitupartem , n l
rum quidnam Francia R ex , armit drC athoiite Rege centra Anglos fu m ffu fa ñ u t m f i t , au l fa c en queat ,pertinem , in omnibuo qua <bidi Italicu tx tmplartbue om ijfa/unt. Cauffam equidem neftioxtam tam en indagere fagact leíiori hau d difficile fue^
tit. Inttrim politicarum f erum nen imperiteu
' " them
' a hotproponat,
»
ipfi
Cf quidin viram qu»
p artem adfetri p o ftt , per­
b p e r a , chtneüo in trin fecon eín m an g a queli’
pendat, V.
h a b ito , n elqu aleh tjfib , iP a d rilo ro fono f i a ti*rHditi,on d efiten d u d ec erta m em e, che fio»
,
ir tn k i
¡R A G í
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
O
^fS4
'Dbjfert adReg.Hijp.Vtrum Belgtum an A n g lc k jfe petere tnagjxped.
prt t tbheno quefta volunta fim pre th e ild e chiaratfen on fapaccom pegn ato dagrauepericolo : percht
quanto potentifiano apprefo egni popolo li refietti delt educatione in v n a religione, e thiaroper tutte leguetre antiche, fif m oderne, la maggtor parte d t quali f i fan n o d d ife fa , (fi accereftimento di queUafedeftn che s' e nudricato.
U torze bqueUo dU agranricthezza dei Bd Filippo,il quale noU'amplijfimo fu o dominio ahonda di tdte
com ende,cyiante penjwtji, f i tante officij. f i di tante it,traie,da ingr affare a ltri,che bem haurdrsofor:(a
d^ cornprarfiglf anim i di quegli Inglefi,(oii efim pre fa< ile ad efiaregU hom ini coi’ aeno d' orod' efftmpto
di (A ne/qrd-Filifipo M a. edone Patre dei Magno Aleffandrc, ihe con quefii m ez ififec e Patrone J i quafi
tuf t a la Grecia', ondee ancornotabile queüajuagran fentenza,che H ipatagran Cittd affelliata d a luif i
‘blnterehbeficuram ete,quando per queUeftrade,che lariduct vano ineffiugnabile,fifuffepotuto ccodurct
fin ‘ atte porte della C ittd^ nm ulo carito J oro : colqualeauifo legofácilm en te gli ancmi diquei Guar^
d ia n i ,f i acquiftb la Cittd affediataper altro quafi ineffiugnabile. Hora chef i fono moftrare le potenti
cagioni, c h e debbonojpingereilRe C atholicopiuprefioai'im prefa d’ Inghilterra, e h e d quella diPiary.
d r * , ( f ic h sfatto<iedere con q uan ta fa c ih td , 0 n o a m o b d d ffi.o ltd f i patria confeguire, ‘sroglio, a c ­
eto non refiipartealcuna ineffilicata riffien dtreadvn aordin an a obiettione, chefiju o lfa r e da m olti in
cosi fatoprop ofito, 0 e q u efta , che mouendofi il Bd di Spagna verfo Inghilterra, an deriddfufcitare Izj,
fanOlt dede' antica emuUtione tra lu i, f i la C afa di Francia, le qu ali fian d o hera coperte Jotio la cenere delft^pace ,poriari 0poi acceudere^ngrauijfim ofuece di guerra '.perches'il Re 4 Francia voleffe efjert
fim plice ffie tH m t in quefta tragedia d' In ghilterra, patria vedcrla terminare in fn e d* loro con d f fia eercgrxndijftmo dei Regno d ilr a n d a . Pero ficon chiu de, che il R e Chrtfitantffimo farta neceffitat»
‘hniif i co» Inghtl erra , per m n com portate, ch i ii R edi Spagna entrando m queli’ Ifi la
tauaffe 9»« m ina the fo ttfft sboccart nella Ft ancta
ccnrouinaditjfa.
RAGGVAGLIO DISTINTIS-
S I M O D E L L E F O R T E Z Z E , ET P O R T I
D E iiA
In g h ilte rra ,
e t
d e ila S c o tg
C o n
la
n a rra -
tione de gli apparati fatti dalla Regina Ingleie in terra, 6¿:
in mare, per timore della armata dei Re Cattolico,6ccon
vno difcorfo fopra iedifficolta, che potrcbbono trouarii andando ali’ acquifto di
quel Regno.
P O R T V V M E t A R C I V M TAM A N G L I I ,
Q J A M S C O T I A A C C V R A T A DESCRIPTIO:
Itemque Narratio dc apparatibus terra mari que ab
Anglise regina centra Hirpanicam claflem fadis,.
a toftad ’Inghiltirra voltaaU' O flroe
l a p iu f r u t t if e r a ,^ gu arnitadeporti,
f i d i fortezzedeW altre duedei Penent e , 0 L e u a n te , 0 riguarda verfo U
quattto corttradt d tU a G a U ia , thioe Fian dnh
L
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
T T ~ * ^ A n g li* pars q u * M eridiem fped at,
^
i —| non fertilitate tam um verum ctiam Por- Ang*
i . v tuum & A rciu m m ultitudine tam O ri- A ujm *
entalem plagam & quatuor vclut angulis , q.uatuoi G a llis prouincias refp icit, Flandriam
T érim m é " Auium
i m , Ticeardia.NoTm»ridia,(fi Bretagna,pÍMol
m v erfi U R ocilla.T akh e cerne ritordaStm benepuote in certa m aniera im o n tr a r fe , largatnentt parlandoyCon tefo c i della Schelda,(y' dei
Lecrtfiutne nobiliffim i, (fin o tijfm i.
In comineiando adunque dalla cofia[udetta , é'd a llefo c id elñ u m eT a m ig i tr e m ftla lfo k t t a dt Lieppe da pefcatori h a b tta ta , deue naeque ii Drago f amo fo C orfa’o figlio di q u ejh p ef
ea t ori, il quale p h d pei ntlle Rtuiere d i Spagna
fa tto fe n ttr e con ard u i dtfotrim enti. N om afi
D ra o ,ih e vuoldireil M afchiodell’Aotitra,onde
quet d i Doncher che hanno per p egliarlo fa b ri­
cato vngrcjfo nauiglie, chiam ato da loro Dog,
che vuole dtr cane jecond* i‘ ifa n lfa dellt cacciediqu elle contrade.
Hor quefi’ Ifolagiaceappun todin an fi lefoci
d e lT a m ig i,'h i fcen d ep erm czola C u td d i L e ­
dra, (fi cen b i o di fejfanta m iglia m ettt ntl
mare.Giunge tlctefceredeli’ Oceano hn od Lond r a , ^ a n c o p m a li'iu u con furiofo corfo.che
to rn ain am ciirxi !e commodo d i a f f l l t g^ojjl,
ancora ihe pojfono montare due i o lie ilgtorno
fino apprejfo di Lordra con tra ii corfo naturale
dei fiume njp:nto ali'insit Hali’ Oceano, lu i d'
intorno laJpiaggta e catt't;.ijftma ( come fogUono tffr e tuete le fa c i dtlle J¡um.>rzj ) ¿ r ilm a r c j conpoco fo n d o , conpoggi J fa id ’ arena,
fecche coptrte daW acq\-a, dt modo che ad trstrare n e lfiu m z j,
d rttrouare ilg u a d ev fa f i diligcnzaper non v n a r e m ioro, (fi in quei li­
ti f e , j i come canto Ftrgi. Statio m ale fid a ca­
rina.
Vi e p o iil Promontorio, b Capo di Z a r k h a ,
il quali nomoj]! per antice L a n tiu m , che g id
f i t Ifola , m a hora l ’ O ceano, i¡^ U Tam igi coi
p o i:a r :ifa b b ta ,(fifim o i' hanno congionta atla terra. Voltando'poi d' interno tl capo di
Z aricht trouafila fo rtez z a d t L a n a iu c h , dou tja tr iu a n o i 'bajfelli F cam enghi, (fi depaef i bajfi dei Re della Spagna, (fi delle Regione
<ekme.
lu-prefio vittti m iglia e Dorcerforiezl^aprincipale, ^ 'd ip iitg 'an d egaarnigtone forn itadt
a ltre di queila cofia fo tto ia quale dtmorane <bolontieriU naui y enciiant , che m quei Ftlaghi
trafficano.
in fra queflt due fc r t e z z a q u al f i voglia
gran d^i arm
- atapotrebae
' t e n e fit
V ,’ efiat.e,Jpi
„ . /,
do/em prsi v en tin om atid a C efare Etefii, che
fein ten d ir.od al G a r lin o , girando per ponente
a lm aefirocon ii verno, imperocht d artb beb att u ta d a quelitdi Scttenirione, (fi d alii Orien­
tali. N e led ae fo n t z z t pojfono offendere i legni,eJfendo
_
.piantatc infiro
^ a lio , fic h e i colpt
.
dfU: bomhicrde'eeiano d tjo p r a n e lm m f non
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
é ' Scót de/crlptito.
$ íi
d ríam fcfli(cct, N orm aiiiam .Pícarcííam & B r itaoniam Atm oricatn , |c r ltetiu s aliq u an to ,
R upcllam oppidu m , ita v t Strabone tcftc, c e r ­
to qu odam m odo Scaldis & L o c ris (L ir is fo»taftejuobiliilim orum ftuuiorum faucibus qu a­
li occurrat.
F a d o ergo á fupradida plaga & o ftio T am c- „
fis flu u ijin itio .p iim u m V ed is infula o ccu rrit,
F rancifci illius D racon is fam oilfliini p ir a t* '
pattia ,p ifcato ris (q u o d h o m in u m gen ustnagnam partem illius infula: in co lit) rilius, qu i
m aritim as Hifpania: oras , im m o vniucrfum
C a th o lic iR cg isim p eriu m m ultis dcpr^dationibus vcxauit. D raconis vero n o m en ip fcfib ifu m p fit, q u o d eft ierpcntum quoddam g e ­
nus. Vnde D unkcrcani in fig n e m n au cm ra ftru xc'u n t,D o g g am (id cft, Canem ) á fcap pcilata m , innuentes cafc Draconem hunc v en a­
tu ros, & forte capturos.
Infula vero harc in ipfis T am clis iacet fa u c i­
bus, qui fluuius L ondiniim regni m etrop olim ,
mediam Icindit, Stip a ciofcxag in tam illiariu m
in mare fe e x o n e r a t: maris vero fluxum ac re­
fluxum ad ipfam vfque vrbem vehem enti cum
cu rfu fentit a tq u e ita c tia m maxinrris nauibus
aditum co vfque contra flum inis curfum ab O ceano quafi rcpu lfu m , praebet. Introitus ve­
ro ib i periculofus adm odum cft , vt plerum ­
que in o m nibus fluuiovum o ftiis , frequ enti­
bus hinc inde breuibus & arenarum cum ulis aqua opertis, ita vt adinucnicndum oftium m a­
gna d iligentia opus fit, ac locu s ip fc , v t apud
V irgiliura c ft, Statio male fida c a tin is , appel­
lari poifit.
Sequitur indc Prom ontoriuni Lantium á ve­
teribus ap pellatum , vbi olim infula fu it, iam
vero tantum ab O ccan o & T a m c fi co atcnarum aggcftum cft,vt terrae cohaereat.
N o n procul inde Sanduicum oppidum cft,
qu o Belgarum naues frequentes ap p ellu n t, vt
& vicinóru m .
V ig in ti m illiaribus indc ab c ftD o a c ra , pra:cipua regni arx,& firm ioribus quam ceterarum
vllapraelidiis m u n ita; fub qua Venetorum &
G allo rum naues. ncgoc andi caufla co profcdae,folitam vere habent ftationem .
Intcr duas has arces fiue oppida quantunauis m agna claflis to ta * fia t c fecon tm crc poteft, fpiraiuibas ibi fcm per aut plerum que ea
an n ip a rtcE tefiis, qui tam en cum anniparcib.
m utantur; ncque vero é d id is iam oppidis ñ a­
ues ib i ftantes offendi po flu ot, quum a lto lo c o
illa firafint & m a ch in a ru m id u s naues fu pciuo
lent. In hoc q u id c lito r c C a fa r fin c d u b io R o manorum e ip o fu iicxcrcitu m :fiqu id cm ,vtip fe
tcftatur,poftquam Gallia: oram ( vbi C alctu m
.
I
. i l
’
9
f riUHM& arcium A n g lU é '
«rriMKff. tnqmfiilidifuor di ogni dubio sbartb C efa rtltJ fuoUgioni U prim a, 0 Ufeconda^olta, porche ftiogtilndo tgli l’ armat» daL
Iido, tht b Cales la terza 9>igilia della nottzj
trt hort auantil’alba, dqm ttrohoredigiornoptruenneallertHiered' Inghiltetra yche^pir
focob conforme allhodierno papggio : impetoche dadonerd Cales fot t e z ^ della Piscardia pofta olla marina fenza buono porto b la
diftantia di<binticinque m-gUa, cht^ Cef»te dite circiter milium paffuum triginta, 0 f i
tompifconom vncrsfiered'aeque difo hore,
tgni vento b profiero per tragittar queBo ftrettoinlegrüpictutiy che <t»nno-drtmi, fib<bela. §iuisbioythe hebbtintentione difinontare il RePrancefco Primo di quefio nometon
l' ejjercita condotto da ^ua armata di trece»,
to^ole.
Si ergono fopra quefti ImghtU Dunt eost chiamate dapaeftniquellemaremmt, 0 alcuni
peggetti, fim ucth id ’ arena,chebiancheggian o , 0 d'indiftorgonfii Udid Ua Francia, 0
fiando mFranciaquei J Inghilterra y f i i fafti
candidi quafi in tinea diretta dal Leuante al
Ponente per forfe trentamigiia, i qualicenle
D uneper auenturala Bntta. quafi albegianU
Albione denominarer,0
,
D a Douer per I t j riuiere dell’ O/lrogi engefi ds Richich piceiola terra, f i trifta per
lenauipoftaallefociif vnafiumara, che fdil
palude, f i callando l' Oceano rimant conpoca
acqu».
lui [montano i C orrtri.fi. mandati che da
Tarigiper Roanoperuengeno a Dieppa, doutft
imbarcano per V ilk h , 0 indue augmenti di
areconladifiani^difettantamigliafornfiPiic oltre trouafiVailchenfiiporto, fifo rte'^
te,0a pprejfo fiufiungtfortezza ,0 p t r t o , 0
poi Arondel Porto, fi<pi»I^amolto confiderahtle,SignoredellaquaUeit Conte d’Arondelgi»u»neU tterato,fid‘ altoaJfart,thefupofiopri
giont delta Regi»anellatorre
di Lend”» .pertf_
„
,
ftr Catholico,0per auuenturafalariato dal Re
di Spagna.
Da Douer ad Arondelfonofecche effai, f i i
montipredetti bianthi, f i ’ altis’^attujfanonelte atque marine qteandegonfiane ac colmo, m a
viferrandofitUeno lapiaggia, f i Ultimo orlo dei
mareafcutto rimaned’ intorno advn migliod
tanto the fipetttbbeten 1'acquebajfe inqualthefito di quel pajfaggio anco sbanarc vn effircito.
Sorgepoi 1‘lfol» di Vkh VeSlit in Latino di
fomma importanz» , pero che girando circa4tpt m ^lia vicru tutta occupat» da montajn ty fi
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
iam e ffte tc x n o d is vigilia, id eft, trib. antelu"
c c m h o iis fo la iilc t, quarta diei hora Britannia
inlulam tenuit: quod itcr hodie pati ferc te ih poris fpacio fconlici folct. A D ou era enim C aletum vfq; Piccardiaeportum , vigintiquinque
numerantur millia ^ quod fpacium C afa r d icit
eíTepafluum m illia triginta, C refcit vero ibi &
decrefcitaq uafin gu lish or », & om nis vetus ad
traiicicndum c o m m e d u scft, m inorib. pra lcttiranau igiis quae velis & rcmis funt in lliu d a .
Scio ego fran cifcu m i.G a li* R egem adpr^did u m locum exercitum trecentis nauib. tranfportate & in terram exponere, aliquando olim
ftcu m confiituiife. H o c tc rr* trad u D u n i,
id eft,arenarum cum uli,inftar m ontium in altum tolluntur : & in G a llia q u id e m A n g li* iitus,in Anglia vero G a l'i* litus cerni p o te ft, ac
p r*fcrtim arenarum illi albicantes cum uli &
candida laxa A n g li* , vndc olim fortailisinfu la
h * c Albion d id a fu it. A D oucra in m eridio*
na lip lag a R ich c ih o c c u r r it,c x ig u d oppidum
& portus valde in co m m o d u s, v tp o te in o ftio
fluuij alicuius po iitu s. vbi cum *ftu pleraque
om nis aqua in O ceanum telabitur.
V lc eriu saliq u an d op ortu s& op p id u m V illhcnfei con fpicitu r:acnon pro cufind c H u ftu g ;
ncc non Arondel portus & oppidum in te re * tcra Angli^ non pcfftrcmum : cui pr^cft Arondelius G o m e s, iuuenis m agno ingenio & fatis
littcratu s.q ucm non itispridcm A n g li* reginacuftodia in clu fit, co quod C ath olicam fcqucretur religionem , & H ifpauiarum Regis for/an
eflctftipendiarius. A Douera Arondeliam vG
que im portuofum valde eft litu s & arenarum
cum uli* im peditum , allabcntc fcilicet *ftu s
q u o rscedcn rc advnum circiter m arclitu sfcfe
aperit, adeo vt reflucntc O ccan o iis in locis
quoque exercitus in terram' exponi p oflit.
Inde V e d is infula e mari cxfurgit.ad m ultas y g ¡¡¡f
rcs adm odum opportuna. Eius am bitus d e c c m
circiter c ftra illia riu m , tota in m ontes atto lli- *
tur:qua vero A ngliam refpicit, am pliifim um &
com m odum v ild e portum habct, N e u p o rtd id u m , & arcem tam opere quam natura ¿ t i *
m unitam . L o n giu s O ccidentem vcrfus fitum
c ft Albiach oppidum , valla& m oenibus vndiqj.
eir. d u m . Eadem infula é regioae A n to n * n o n
ignobilem A n g li* portum haber oppofitumi;
vbi finus maris fcie ap erit, tutiflim um nauibus
perfugiunt. D u * ibi arcesfuntaddcfcn fionem
valde o p p o ttu n * , vna in plaga orientali. Portifrauth d i d a : alter* A n to i nom ine, occidentcm vcifus. R e gio plana eft & cam p cftris. E odem in litore ftq u itu rP a u l, quod vinarium fig n ificat,au tlacuro,velpalud em :ib iq 5 & p o ttu s
& atx cft. Ittdciinuvm aiis * 4 viginti circ ite t
miJliarú-
j
i
j
!
Tirtunm & am ftm
é ‘ Sc4t defcripth»
$ ti
liaría in terram irru m p it,! ad Lcicefirian» v fqi
fiuc Exoniam ,oppidum valde op u len tu m vbi
tu ta nauibus c ftfta tio , & arx in fu p et; quat ramen ob nim iam a m a ti diftantiam , exfcenfipncm p rohibere non poteft.
E t p it t a l P on ent e d i h i g i a c e l a á í t a d iA U
Eft etiam iis in locis alius portas & a r x ,
iia c h p t t r c ir c o n d a t a d » E a lo a r d i.
Vn altro efetto pretkut quefia Ifola, pmio- T o tin e s nom ine itcm que S a n d .M a u ritij,a d
et thiude tlperto dt Antona, che t al dmmpei- d u o d ccim m illiaiia in terram introrfum portedteff» Inghilterra, oues' apre vn golf ettofor­ te d u s .
...................
Plcm uth q u o q ;b o n « s portus cft,& o p p id u
mante
vn ficutiffimo ricetto dt noui, diffe,, o da
duefbrtezze, l'Sona ehiamata Peurtu MouU fa tism u n itum ,qu o pleru m q ; o n erari*m crcaverfoLeuante, & l ’ altra Antora Ponente. 11 torum naues cx H i fpania appellunt. V ltim u s
paefecirconfiantedall’ Inghilterraep'ano.érfi- in hoc litote portus eft Flam uth, cum arce non
gfttndo la marmt,truouafi Poul, che vuol dire contem nenda. O m nes vero iam d id i in m eViuaio.bPefchieracheeL ag o, Porto, (fiFor- ridionali plaga A ngi * portus fiipcrioics rceezX* , (fipol Leciief, che dicefiExonia, citta gcs pr*fidiis & arcibus firm aru nt, nc á G a llis
ficcaventimiglia in terra,ouegionge^tn feno di infcnfiftimis ipforum hoftibus occuparentur;
ma>e,chefaper tutte buona (lan:^ perlenaui, id quod ip fiin G allia fecerant C aleto ,B o n on ia
guardatanetlmiimo d»llafo' tezza, cheper ef- A rm o rica ic aliis ib i locis in poteftatem redafere tanto da longe pofreb befácilmente sbarcare d is , & firm iffim o pr*G dio m unitis.
d a duem igdaprefio leifenzaptrighedellebom Inde poiTo ad vltim um vlqj o ccidentis probarde.
m o n to riu m altiilim i m ontes exfurgunt, qu i S.
T otm ei feg im terioen teep orto.ififortezzd, M ichaclis v u lg o d icu ntiir: n c c n o n p ro m o n ^ p i k la D e r t A Ítiritzetiandtoforte:fza,(fipor- torium C onn abin. E tfic in vniuerfo hocH tt e entrante in titfftper dodici m igha.
tore h aden u s recenfito , portus rcpcriunm c
V ieance P lem utz buon porto, ( f i f o r t e ff* , tredecim , arces vero fiue oppida quindecim .
dou ehan per s,fnnza di f a r fc a la i nauiglif (fi ab eodem capite in O ccid entali p k g a , qua
m trcantidi Spagna, ¿ rl'v ltim o perto di que- H ifpaniam An glia rcfpicit , duo funt oppi fíilid ieF a lm o u tf^ co n la fu a buena fortezT^. d a , B rjftolium v n a in finefinuspofitum : alteI n c h iponga a m ente V. S .iu ttiip o r tifiiu r id i rum M ilfortu m ; qu orum vtrum quc portum
quefta Riuiera Auftrale efferfiati dal Re_> et h abct vcl m a gn * claflis capacem . In eadem pU
Inghilterra fe r t ifit a t ia fin e , che Francefiloto g a vltcrius n auigan d o, in fretum perucn itur,
v icini
capitali n em ki non liprendefftre, fi inter H ib e rn ia m , Angliam & Scotiam p o eemeefftadeprorno in Erancia,chetennero C a- fitum : quod fi Caefari credimus , m u lto angules,Bolo£na, (fi altre p ia z z e m aritim e con gref- ftiuseftq uam G allicu m ,in terD o u cram S íC a yí^warB/^g»»»*; D ain d i inanfi in fin oai D e- letum.
retano capo dei Ponente s’ aizanog tog h ialtijfiEtfi vero Hibernia infula.tota Britannia,fiue
m i , che chiam ano dt S. M ichiele, ¿ p il Pro- A n glia & S c o tia , femiíTé fcrc m inor. Q u am - H iiernid t»*
montorio C om abin:
cositrouanfim quefio u isautem Teditionum ib inu nq uam feminad-c-y«l«.
U tod a m eira fro rfo i}. p orti, (fi i^. fonez'fe, fin tlA n g li* tam en R egina vniuctfum fere m a .
(fi girando qusl capo ntlla riutera d ’l í Occi- ritim um tradum fub im perio habctdn q u o va«
dente Sjer/oJa Spagna riuHta nei golfo fono due lida vbique tam peditum quam equitum p r*fifortezzcyV vn aeB rift» ,fiíu a ta nellStltimoft- dia funt difpofita, quorum numerum ad d uonodt lu i,
altra M ilfo rt, con ifu eip o rti dccim m illia c iT cpcrhib en t, qui ipfe qu oqu e
g ra n d fftm i, naufgaado piu auantiper quella poft vltim os illos m otus G rcgorij X III. P a p *
Riutera, entrarfinelcanale f a t t o dalla grande in ftin d u fado s,aH du sfu it.P rim aria in fu i* ciIfobt della Hiberni* , (fi da Inghilterra coH la uitas & archicpifcopa'is fcdcs Arm acstia e f t ,
Scozta,che neipikftrettoefecondo Qefare q u a- non longe mdc orientem vcrfus abeft T r id a t,
tod a C alesa D ouer, (fi la H iberniae la m etta flumini ad fitu m , & p c 'ft illu d , totius in fu i*
minore della Inghilterra a tu ttaton laS coz-ia, nobiliifim um oppidum. D ublinium fcquitur,
d Ha quale H ibernia, che f i dice ancora Irlan- vb i in Anglia>fr tr a ic d u i naues con fccndunt,
d a .n on v og h olafciartd iram m em orare aV .S , & C cftrirm in d e e regione oppofitum A n g li*
c h ela Regina d' inghilterra fignoreggia tu ttele
oppidum ,traiiciunt.fn plaga Septcntrioi aliym arine, & m antiene diecefortesjze guarnite num tantum habet oppidum fiue arcem &por«
dipedom ,
caualieri a l numero forfe dido- tu m ,V u ocuetgcs d id um . ^ a vero A n gliam
d ic im iff, (fim aggiormtvte dopógli v ltim i rcfpicit feptem fu ntarces,cú fue q n * q , p o rtu ,
mofiiE ece t
fcili-
g K t,^ comprende in f e da qu tl la te,che rifguard a l' I n g h ilte r r a v » am pltfim e pono,(fidouoHC,
la cui bocca dictfi N euport, cufiodita d a Sona
/irte:(^gaglia<’d»pe!'fito, (fiper arte.
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
,
fU
T é n m m & a r c iu m Á n g lu
S c o t» d e f c r i p t i » .
m ouim tnti ttntati d a T apa Gregorio. L a fcilicet,D ub lia,A rglayIm brach,B ercraori,V a*
frirtcipalcittddiU iouefoggiornail Ve/couodi- tcrfo tt V c x fo r d ,& K ia fe l, q u iv ltim u sin Autefi A rm acan a, ffiiu ip refo neü» cofia Orien- fttali plaga fitas eft.
td e fit a e T r t d a t cittd (fifo rttz ’i ^ dopb la pror
N auigatio hutas frcti ínter AngÜam & B i detta lap títg rm d e, ffin o b ilt, fo p ra v » fiu m s b cm iam p ericu Ioraad m o d u m eft,p rop terf[u fitu a ta . V iepoiD oblinporto, crfortt:(z *,d » - minum concurfunn, qui ex vtraque infula ta n ­
ates’
t o cum ím petu in m ate ex on eran tu r, vtaqua
h ilterra, ^ a r r in a n e d C fie r fo fia quafi aU' qaafi bulliré videatur, & n au csciusvi q u o m iincontredi D ublin,(fi^ trfe T ram ontana haue nim s volunt abripiantur.
<bna /olafortez\ » con porto,detta Vuocuergts.
D úo vero prascipua A n g lis funtoppida & Cefltrai^^^
M a n tl lato fu o ,ch e riguardal’ inghilterra fon o p o rtu sH ib crn ia e o b ied i.v n u sC cftria q u o H i- tafiria,
fetttfo r te z z e ion ifu oiporti, cioedopó D ublin, b e m o l appellere folere fupra dixim usraíterLáA glan, ffiP o/cia, Lo Im brach, é r Baremer. (fi caftria, vbi olim R cgum eius tradus fcdes fuV uaterford.ffiRos L o rch ,(fi C hrufal,ckegiace it. Interm edia iacet M ona ín fu la, X L . m illiadm tzogiorn o.
ria am bitu co m p led en s, cum o p p ido , & arce
H o railm are diquefio canale eptrigliefo,(fi R u íT co (fo rte R o íT u t)d id o .E r cg io n cin A n U rribiltptrifiu m i, tht^ itadono dentro da co- glia fita eft Lartingh (forte G artcys) arx 8c portraritparti,talihegenerano <on boUoro d'acque tu s : 8c ex aducrfo in S c o tia , D u m ftes, G allo*
te u fu fo ,^ in diuerftparticorrenti,chelo rende uid a: p ortu s,cuius dom ini nullius agnofcunt
m ialageuoliffim odnauigare.
im pcrium ,fed tam Anglos quam S c o to s rapiDue fono pavimente le fo r t e z ^ , che mirano nisin fcftan t. Ib i piifcis tem poribus mutum aH ibern ia, l”h n a eL efler, che anco Leflertafi iuntfutíTe, a b v n o m aris latereadaltctum duappella,al porto dellaquale habbiam o d ittoa r- dum ,c>;iu -initium fuit ia O ccafum ad oftium
riuar quti X Irla n d a , la feconda Lancafier, da flum inis Salici,fin is vero in plaga O rie n ta li,ad
tuigiddenom inaronfii R egidiquelle contrade, oftium flum inis Z inandongitud o vero feptuato’lfu operto. P iu in an zivedefiV Ifola di M o- ginta c iicitet m illiaiium . H od ie vero murus
na,thechcondaA O . m igliacon lacittd (fifo r- hic magna fui parte dirutus eft, a crcgn i term it t ^ a di R afcheoappattenenteall’ Inghilterra, nus Tucdafluuius cen fctu r, ad cuius oftium
(¡y fu ia ld irim p etto d íleiin Inghilterra e L a r- B aru icu m eft, opp dum vix v lliin to ta infula
lin g h p e r to ,¿ r f riez ‘f fi,ffi aldirimpetto di Lar ced cn s, vtpotc iu quo tria pe ditum m illia Ac clingh Donfres n elp aefcj d i GaUonidia, porto, quites non pauci continu o p afid ij caulTa acittdX alcu n iSign ori, iq u a lifan n op ro fef- luntur. E ft vero Baruicum oppidum in OricQfion ed iltbertd , éo'vgualm enteinfcfianegliIn- tali Anglia:plaga fitu m , portum habens am gltfi, téogliS cozztfi,chefoU uagia tempo efftr’ p lu m , cum validiflimo p rsfid io . N on longe
Enm uro antico, che pigliaua d a l’ vn m a rt, (fi indc abeft Lacra in fu la, q u » arcem habct fcodaü ’altro,m com incian dodPonenteaüefacidel pulo im pofitam . Ad ripam T u c d » flum ini»
fiu m tS a lie e .ffid L euanteterm inandodquelle trigin ta indc m illiaribus Rosburgum abeft,
d elZ in a n to n la d ifia n z .» diforfefetta n tam i- m unitura oppidum : Ac paullo fuperius n o n
glia : M a hoggidt v ed tfi qutl riparo guaftoin procul a capitc d id i fluuij , qua per m o n « s
parte, cen tib fia che gli inglefinuüa toccandoi patct tranfitus, Varch S c o ti» proxim um . Ac fau rm in i Occidentali g li habbinerottintU a p a r- tisfirm um oppidum. L egen ti iam O rientale
ttdeU'Oriente fattn d o fiin a n :fi olere alia m u- A ngli» litu s, primum occurrit N eu cañ lc ad
raglia,per tu n o iltorfodelfiHmeTu'td,eheTue- flum cn pofitum non lon ge á muro illo oppidefid ieein L a tin e,a U a fo ced d q u aleeB aru ich dum , ad cuius muri cuftodiam Angli pr»íidia
fortezl^ m aggior d itu tte l’ altre d iq u tl regno, hab cn t ad Sanduicum , Sasbrog Ac Auullc,qu®
p a g a n d o u ifitr e m ila fa a ti,á p C a u a lierid fu f- naacs c N oru egia & ahis Septentrionalibus
ficienza.
regionibu s appellere folcn t •• deinde Bafcon,
Q u efioS aru ith b m lla c o fia Orientale eo» Scrm ou t, Ac vltim o lo co Pfuich. Q u i p o fpottogrande, ffi laprim aguw nigione X Inglefi tus om ncs ad magnam claflcm recipiendam ac
ia quei lidijdal quale nonlongeforgel’ Ifola det- defendendam fuis fatisfim t opportuni. H » e .
taL » cra,ch e fo p ralofceg lioh au eu av n afortez dc Anglia.
M , é ‘ andando contra il fiu m e Tueda trem a
S c o t ia , cuius primaria vrbs Edim burgora
m i^ ta,fiede <in‘a ltra fo r tez z a ch ia m a ta R o. d icitu r, «aparte qua Angli» confinis c ft, duas
Aníli». *
tteci^aa.ffip iu insu 'v erfplefontideldettofiu- ta n tu m h a b c ta r c :sfiu c m u n ita oppida, D um *
m eaü aripadelm ezogiorno fulpafp} deM ontie barum fc ilic c t, Baruico op p ofitu m ; Ac in plaY m ch bm n a fo r t u it a , ^ p iu p re(fo la Scotio ga O ccideutali Britaiyiodunu m , tltiflim o
di
m o n ti
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
Tortuum é^ dn iu m A n g lU
Scot defertpüo.
589
diniurt'ahr». "Etfeguendo la cofia O ritntalt Hionti ab alijs quaíí a u u lfo , im pofitam arccm , truo» f i H eucafiU fttuatontlfium e d ad a m u- agro Stcrlinenfi confinem. Ec fic fc quidcm
ragliadelquaU dSan duic ttng«no altre guar. S c o ’ i * fines verfusA n gliam habent, qu an tam
nigtonigli ¡ngle¡t,c‘ce Sciuhoch, ^ Attule,oue ad munita loca attinet. L icct aut ni plu ibus
íco tia n i hic defcribcie ab in ftitu to n o ftroa danno fondo i N auiU delleN ar g ia , 0 d elltj
RegionidellaT ram on tan a, f i Bafcon fi^ poi lieuu m fit,illu d tamcn filentio praetereundum
m ihi non videtur, R c g e m , fivel m áxim e quat
Serm out,(ft in vltim o P fu i.h.T u ttit qu ai det.
v clit con feq uatu r, tx v n iu ctfo rcgno v ix c c n Hijj^
tiportifono capad t f v n a grande a rm a ta , f i
d ifffid a llefo rH z z e loro, ^ e f i o f i a dttto dell" tum fcucttorum m illia quotannis percipere.
Iam operaeprccruHi yiáziux p z\ rcniv¿\cne, §lu6sappaInghilterra.
L a Si o d a , la cui C itta Reale ¡ i chiam a E - qu o m od o Anglorum R egina & vniucrfa geris ratucR>gin4
dim hürgh,hd dure (ole fo rtez z e alU fronderem addefcnfionem iefepraepararit. Primum ia o - contra Hid t lí InghtUttra, I' ^na e di A m bar porto gran- mnibiis arcibus praefidiarioium rurr crus au- ffanicdclaf*
diftimonella Riuiera d‘ Inghilterra, f i nel golfo d u s rum iagens arm orum ,alin o->i? c reliq u i/it» /«««/.
di Edimburgh, che f i <ppo/it in f i oi.tierad Bar- bellici apparatus vis co n u e d a cft. N e vero hou ic h , 0 /’ altra daW Orctdtnte n em ata Dont- ftis c x im p r o u ifo a 'ib ierumpat locis e d itio ri­
britor pian tata fop ra 9 * ’ alto monte fiiccato bus per totum litus antcnn.T fiuc t b lo n g i tiadalli altri m on ti,
^iene tn certa m odoafion - bcs collocatae funt, appcnfis vafi' pice ac fim.ili
tiggiareLarlingh , T ale e U d fie fític n dellt m ateria p le n is, eum in finem , vt interdiu q u i­
Scoda nelfit o, c h e ^ lt o alT Inghilterra in qu a- dem h o ftisau tad ucn cu . fu m o , n u d a vCro it o a lle fo r te ^ e , f i per non tjfere mió propofito 1/ g .c fign ificjri , & mature h( ili o ccu rri, aut
f a r parola di lei,foggiongod Vofira Signorta f i ­ quod in rem fuerit conftitui poflit.
Vniuerfum Angliac regnum diuifum cft in
lamente qu tfioparticolare, che q u il Re quando
fitru ou a nel colmo de' fuoi contenti non an u a a C om itatu s L I. Cornicibus veto fingulis fuae
c en tom ilafcu d id iren d n a,
alpreftnte dig ta aflignataefu ntflatio nes, qu o cum fu is, h oftc
in grucntc,accurrant Arm a eorum funt arcus,
longameno,dtutfo in p an inem iche.
l prouedimenti f a t t i d a la -R e g in a , f i dal quos inprimis fcitc tra d a i t , fciopcta fariíTae,
configito interno aldtffen derfida q u t fe arm a- g'adij cum clypcis& alia id genus,quorum m a­
te , fono prim a nelle fo r t e z 1¿ , in eui hanr.o a u ­ gnam copiam olim in arce fiuc arm am entario
m éntate le g u a tn ig io n i,i'a tm i,fiM ’ttuaglit, Londinenfi vidiiTe me rñemini.
0 per non lalciaefifopra prendere alia jprouifia,
M a .is fiu c cL ffis praefedura C a ro lo H ausra d og n Í 3Í» q¡m ig liap ift,o mene perrijpettod i to ccm m fla eft,cique vicarius datu .Francifcu*
luoghi hanno ordinato in r iltu a tifiti,ch e feo - D iaco ;qu ip artem c la lfis , N o rm a n o ru m , Briprono da longide <oedeue, f i fen t im lie piantate- tanorum & R u pcllan o rum concurfu valde auui anten»e,aü a cim a átile qualt fon ofofie botti d ae,locis o p ortu n isco llo cau it,ad infulas fcilipiene d ip e c t, f i . difu ocht lauorad-,a fint che^ cct illas quae inter Rupcftam &: Angliam fit*
veggtndofi naui nemiche diano ftgnoilgiorno fu nt.hoftiu m inde con fiha oblcruaturus. &excol fu m o ,0 la notte con lo fpltndort di quelle ar- fccnfionc prohibiturus, vcl vitro ctiam aggrcfdentim attrte. Onde inbreuehorapejjóno ctrti- furus. Q u ia \cro metus efl nc H ifpani portu m ^
(carfi di lio ,(h ebifeg n a adepare i» tutte le 1i 1 M iifortcnfcm o cci p c n t, atque inde ad E bora­
cum vfque ( quae poft Londinum tam d iuitijs,
u iered tqu elR eam i.
T u tta 1‘ Inghilterrai com partita in Contad quam agri fe rtilita tefa tilc p im as tenet) arm a .
cin qu am 'vn ojeu eti v ía i Ducchi,ogni C o m ee pro feran t, atque ita partem totius regni oputtnute cor ere alia marina co i fu oi v ic in i, ar­ Icntiifim am fibi fubijcianitpraedidum portum
m a d fecondo la y d n z a lnglefe,chid'atco in che va^idiilimis tam nauium qu am m ilitu m p r x fi- vaglione m olto,quale di a tch ibu g io ,fia ltricon dijs R egina m uniri iu ifit.
la picea f i concerté R on che, f i altre arm i in
In mcdia.hac planicie quae inter M ilfo x tu m '
h a fia , di eui hs io vedutto ntila Torre di Lon- & Eboracum iacet M ilo rt R obertus (fo ttaflc
dra copia g ra n d e..
Lciccftrium C om item innidt ) reg n * adhuc
Hanno anco elette Cario A iuort Arnmira- gratia flo rens, egregiam -arcem ad m 1'tarcm
glio del M are, f i Luegotenente dt lui d Drago, architeduram aedificau t; & infigni arm am en­
»l quale con vna parte dell’ a rm a ta aarejciu ta tario inftruxit; M aris tamen praefedus ad D o d a comor fo Normando 0 B retton i. f i da r.a- ueram ftá io n em habct , q u o d ici v x p o te fl, ■
uili de gli Vgonom della R uccella ihem tlitan o quantus cx H n h d ia & Sclandia n a u iu m ic n au»
a l foldo di q m lla Regina , fi e pofto tn luog cp^ tarum fiat eoncurfus..
por tune aWlfoU chejorgqn ottala Roccella f i /* ■
C laiiem Anglica-nam aiunt con flare d accn - ClaJpsAnIn g h tlE c e e : J;
lis .
0
0
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca
V'
i? ú ftu u m ^ ámum AngUa & Scotdefiriptií,
íS )o
ia g h iltc r r a .p tr a tttn ie r g lie fe tti dtW a rm a- tis & q u in q u a g in ta q u a tu o r n a u ib u s , e quibuS
v ig in ti p r« g r a n d c s í a i t t , & re g io p la n c a p p a t%dt S p a g n *.é> in feftM la, é f
Í a fc ia rlíj
jc íu ie a r l’ ejfereitoin (j*ul Regno,
dubitan- r a r u i n i t r u d * : c e n c u m v c r o & o d o g i n t a m c t d e j i , the tí nemico m u a ffera ta ¡carteare nei catorum tam Anglorum qu am ab aru m n atio­
porte di M ilfert, é^ ncquijlar queU* fon ex x .*, num naues, m ediocribus lunt m aiores reliq u e
^ / indi condorji ne lefruttifete campagu/.ehe minores (unt, & in tsrh as n «9 pauca eataícoJí^ an d on a tra lord, cioe Ebom te ( C itta dopo pia (iuc fp c ca lato tian a u ig ia, v t C xfa rap p cU
lar.
Len d ra la p rim ieca ,) ( fite i, ffifa rftp a d ro n es
Q u am u is autsm ín op p u gn an d aA n g lian o *
idtü» piu rice» centrada del Regno, v i hanno
m a n d a ti alcitniStaJJelü, (fim ultiplícateleguar p a u c* fe o b'jcian t d ifficu ltates, illa in p a m is ,
ne fi vel máxime H ifpanifatis virium habe­
migioni.
N tl meXo di quefiapianura MiloH R u b ert, ant tam ad com m ittendum cum hoftc in m a­
yHon h a malte fa b rico S>na F ortezz a con arthi- te proelium , quam ad exponendum in terram
m ilitem , A n gli tamen pugnam cp vfque decrcctettura m ilitare,^S}ipofedtH trsartigU trq,
élcnt dum H ifpani in tcrram defcen id c rin t.ac
¡altn arm i tolte ¡eel la torre di L en d ra , q eando
egli era fauorito della R egina,(fim m afi Chiliu- tum demum claflcm ad o rian tu r, v ad e non Icguourg, Ma I' A m iraglio f i trattiene mUt acque uian afcipoíTcn tin com m od a & p e ric u la :pro
df Doutr col rim m ente'de vajfeüi aum em ato
certo tam en habetur c binis cL lfib u s quas R cx
d a ’U ¡m iuu ratevogliediFleJfm gt (^ d i OíanC ath o licu s in ftru das h a b c t, vnam quam que
da ^ d' ZeU nfda, ^ for fean te dalia C itta di íátis vahdam cíTc ad vniuc.fata hoftium clafN oruegia (tut allégate.
fc m p ro flig a n d a m ,ita vtsxercitu m in tcrram,
D icefi, che i’ arm ata IngUfe compie tl nuexponere,& hoftiles conatus facile poffit rcpttm tro di ducento cinquanta quattro vaffelli, mere.
v en ti dé' qu ali forre per ecceüenza a r m a n , (fi
N e q n e vc ro Anglicas N o biliiia ti, & in vní.grandi, (fi unto ottartta de m ertanti I n g lfi, uetfum ijs qui C ath olicam ibi fcquuntur reli­
(¡y altre nationi, tuttipiit chem tK zaui.(fi il ri- gionem ., m agnopere fidend um , aut m ultum
m au ente, m in ori,^ alcuntper ¡pitare, fy p r en- in cis fpci ponendum arbitror; v t qui aduerfus
dere lingua nom atidaCefare Spectdatoria N a ­ exteros non valde b e n e iia t anim ati, tum in ar­
u ig ia .
mis parum exercitati, & triginta annorum pa­
N elm en a rea d effetto I' a c q u fio d' Inghti­ ce om nino fere eneruati, N ihilom inus alia ra­
terra s' attreuerfdno alcuae dijjicolta , cioe í’ tione Expcd tionis huius fucc,eíTus plurimum
hauertanta gente daJpada Copra i vajfelli, che in uari p o te rit, II videlicet per Scotiam in Anfia h a fia n te a s b a r ca r ea ü 'i m p r e f a , ^ a com- gliara fiatinuafio. N am fi S c e tiz Rex H ifp a ia ttere nei m are contra le fluelo deíli auuerjanos c h lic m in portum aliq u em , vt L e th a m ,
rq infierne t a u n a te , c h efi eghno andar anuo it
D u m b aru m , vel alium hanc ad rcm o portu fu g tn d o la pugna ^ indugiando con anim o cP n u m , fubduccrc patia tu r, atque etiam arma
affaltare i’ arm a ta ¡m óntate che fian e legenti cum eis co n iu n g a t, certum cft facilem A n g li*
d a guerra egli e da temere di qualche accidente,
fore occupationem .
d a cui nefcano (iniftri non legieri.
H ic tamen non leuia occurrunt im pedim c imptimau
Comunque fia ¡tienfiperfermo él Re haueta. Prim um cft , itineris fiuc v i * lo n g itu d o , /afiuedifre due armate cofipoderofe, che tiafcuna di lo­
q u ú tota H ibernia, & quidem per procellofum cultam h»ro vagliatanto quanto í Inglefe raunata infie­
illu m B otcalem O ceanum eircumnauíganda|j¡(,Ex^í(ih
rne, ^chtpojfa, ^ depone I' eJfer cfto al conf i t , quod fpacium ad H r brides vfque infu- tienit,
quijle, ^ ributargli auuerftrij, taUhe bipar­
las , plufquam oólingcnta m illiaria c o m p le ­
tito ( come raggiona Cefare ) ¡pinga innan'fi
b itu r , ad plagam fcili. et vfque S c o ti* O c c i­
ctntrainemicipervna parte con lo fluoio d t j
dentalem .
vajfelli diSpagna, ^ peri'altra con quello de
Si quis vero claiTcm in plaga cius O rientali
paefibaff.
fubduccndam d ic it, is altero tanro longius iN efiim oio , che f i ponga gran fa tto fo n d a ter faciet. C ertu m infuper eft tantum ib i m a­
mente neU* nobilita diquei Regno, ^ nei popo
rini * f t u s , przfcttim noua & picna L u n a , vim
lo della parte G attolica, perche non fono m oho «íTc vt vel fecundo vento fuperari vix poffit. E t
ben dilpofti 'berfogU ftra n itri, ^ m al aue^zi fi exercitus m tcrram cxp ofitu s& claffis in tu ­
nslt a rm i , ( f i diuenuti in tren taan n idi pace tum locu m fubdufta fu e r it: nihilom inus ta­
qu afip u ftlian im id eltu tto, ( finirnteneH’arm i m en iter per loca
a & Llebrofa ac m o n ti­
ejfer citati ; l l che per v rf altra cagione ftcou- bus im pc(jita faciunuura e rit, & an n o n * dcfcd a l'im p refa , f h t f i p e r la Sto/ia (i ttntajfe it b u sm eiU en d us,
lugotto
Angli
Universidad Carlos III de Madrid. Biblioteca