1 annada 11 / Glion / pretsch frs. 45.–/onn
Transcript
1 annada 11 / Glion / pretsch frs. 45.–/onn
PUNTS === NR. 133 === annada 11 / Glion / pretsch frs. 45.–/onn ZERCLADUR 6/2005 ==== ========== 1 INFOS INTERNS – TREN TREIS GENERAZIUNS ====================== 3 TREN... ================================= 11 da Gion Hosang da Fadrina Hofmann Basat, tat e bab – trais generaziuns che han lavurà tar la viafier Furca-Alpsu resp. Matterhorn-Gotthard. Ina invista en trais differentas funcziuns tar la viafier e lur svilup sur varsaquants decennis ora. In pèr pensaments davart «il verm che rudla»... IL GIAST DAL MAIS – THOMAS «TARTARUGA» CATHOMEN ============================== 4 TRANTER UMENS ========================= 4 «JEU ASTGEL ESSER LOSCHS DA PRESIDIAR IN’UNIUN ASCHI INTACTA.» ================ 5 da David Berther Ina intervesta cun Ursin Lutz, president da l’uniun da giuventetgna da Rabius (UGR). IN VIEDI AINT IL «COCKPIT» DA LA RETICA == 6 da Mevina Feuerstein Co guarda quai ora en la cabina dal manischunz dal tren? Tge fan ins sch’ins vesa in animal sin il binari? Co funcziuna quai cun las glischs? Linard Marugg da Scuol ha dà resposta sin tut quellas dumandas ed autras pli. FÜRSTENWALD XXL ======================= 7 dad Annatina Foppa Tschintg emnas el tren transsibiric da Moscau tochen a Peking. Daco ch’ins survegn in nov sentiment per temp e dimensiun e daco ch’ ins sa senta mintgatant sco en in film american da bun e nausch. LA STAZIUN DA TREN A BERNA TSCHERCHA GLÜM =================================== 8 da Mario Caviezel Staziun a Berna: In viandant e ses pensaments. DR. JEKYLL NI MR. HIDE? ================== 8 da Marcus Albin Vegnir catapultà da l’odi il pli excessiv en la dultschezza carina? Nagin problem grazia a «mezmerize» da System of a Down, in accumpagnament pussaivel per viadis cun il tren. TREN - SUICID MICROAVENTURAS ====================== 11 da Silvana Derungs Co ch’ins po sa fatschentar durant in viadi cun il tren. En sasez porscha il viadi il pli lungurus insatge che merita menziun. IL TREN PIGN BLAU – INTERRAIL FOREVER! = 12 dad Annatina Nay Ina reportascha dal viadi d’interrail – stad 2003. Tgi vul seser en ed ir cul tren? IL GRISCHUN DROVA DAPLI PROJECTS INNOVATIVS! =========================== 14 da Martin Candinas La pcd giuvna dal Grischun ha lantschà ina iniziativa chantunala dal pievel per in fond d’innovaziun. Danunder ch’ils daners vegnan, pertge ch’i drova in tal fond e co sustegnair quel. PROFIL DAL MAIS – TONIA MARIA ZINDEL === 15 da Gianna Sonder VIADI TRAS PANICA, DESPERAZIUN, TRISTEZZA E DELIBERAZIUN ======================== 16 da Roman Liesch Tge è capità? Sulettamain in semi? U forsa tuttina la vardad? Misterius… CUMBAT DA PROMIS: MARIO VS. RENZO ===== 16 da Roman Schmid PLACI E LA SGARSCHUR ================== 17 da Placi Flury MIEZ ONN RADIO GONDA ================= 18 team da radio gonda Dapi ils 15 d’avust 2005 è l’uniun radio gonda en funcziun. Blers da nus han gia udì da radio gonda ed avessan forsa tschaffen da sa participar a questa lavur. Tge che ans spetga el program e davos las culissas. SCHIBETTAS DAL MAIS =================== 19 LIRICAS BANALAS III ===================== 19 dad ephraim, student a wandschrank DESSI SAGLIR U SIMPLAMAING AM LASCHER Part trais da la seria lirica – e nus essan da l’avis: nagut da banal. CRUDER DAVAUNT NO? ==================== 9 CHARTA DA LECTUR ===================== 20 da Gretta Bott In raquint dad in suicid da differentas vistas. SERIA MEINSILA DA FOTOGRAFIAS: SILVANA CONTAINER ============================= 23 ENGIAVINERA =========================== 23 DERUNGS =============================== 10 2 EDITORIAL – TREN da Mevina Feuerstein Ir cul tren tras las vals e guardar las cuntradas chat jau insatge fitg patgific. La dumengia saira, cur che jau sun stanchla da la fin d’emna passada, nun avess jau insumma pli nagina veglia dad ir trais uras cun l’auto sin vias stoppadas plainas e da ma concentrar sin auters automobilists che vegnan da sanestra e da dretga. Mintgatant sun ils trens però uschi plains che la glieud sto star en pe da Landquart fin Turitg. Quai n’è betg fitg agreabel. Cur ch’igl ha er anc blers cun skis ed assas u buschunas che stoppan si l’entrada esi plitost stantus. En quest numer giain nus cun Interrail tras l’Europa, as muossain nus sco ch’i vesa ora en ina cabina da maschinists, giain nus sco Agatha Christie cun l’Orient Express e discurrin sur da la NEAT. Bun viadi giavischa il team da Punts! TREIS GENERAZIUNS da Gion Hosang Cul tren hai jeu ina relaziun fetg speciala. Jeu supponel che quei ha da far cun il fatg che miu bab lavura tier la viafier. Miu bab s’auda denton gia ella tiarza generaziun che ha anflau paun e fadigia tier la viafier Furca-Alpsu, ni sco ella senumna ussa: viafier Matterhorn-Gotthard. Sur da miu basat, Battesta Hosang, sa negin propi raquintar enzatgei. Il sulet che jeu sun vegnius sissu ei ch’el ha luvrau tier la viafier sco scaldader, vul dir quel ch’empleneva la scaldera cun cotgla. Crampar, ina impurtonta lavur Miu tat denton ha aunc biaras gadas raquintau a mi sur da sias aventuras tier la viafier. El ha luvrau 41 onns tier la viafier . «Pli baul era quei tut auter. Ei deva buca maschinas che liquidavan nossa lavur», di Josef Hosang. El era cramper. Ils crampers ein quels che procuran che la glera vegni pitgada sut las traversas en per ch’il binari stetti stabils. Pli baul vegneva quella lavur fatga a maun cun in uaffen special che senumna crampa. Cun la crampa, che ha dad ina vart in péz e da l’autra vart in mazzot, vegn la glera messa el dretg liug e silsuenter pitgada sut las traversas en. Quater crampers fagevan quella lavur en gruppa e quei en in cert ritmus. Aschia mavi la lavur pli tgunsch orda maun. La lavur dils crampers era lu, ed ei aunc oz, ina dallas pli impurtontas lavurs che ston vegnir fatgas vid ils binaris dallas viasfier. Quella lavur sa mo vegnir fatga duront il temps senza neiv. Quei hagi bein simplificau empau la lavur. Sch’ei vegnevi giuadora grondas lavinas da tochen diesch meters altezia, stuevan els better la neiv a maun avon il fieraneiv per che quel sappi sdermenar naven quella. Contact cun ils viagiaturs Entschiet cul basat ch’era scaldader, tiel tat ch’era cramper, midel jeu danovamein generaziun e vegn tier miu bab. Jeu hai secapescha gest stuiu saver, sch’el seigi ius tier la viafier perquei che gia siu bab e siu tat hagien luvrau leu: «Na, jeu hai adina vuliu luvrar tier la viafier. Gest suenter la recruta havess lu era survegniu ina plazza d’emprendissadi sco locomotivist.» Per quella plazza havess el stuiu serender a Caschinutta. «En quella ruosna level buc ir a luvrar», accentuescha Gion Battesta Hosang. Entgins onns pli tard era ei scret ora ina plazza d’emprendissadi sco cautren. «Jeu stun buca mal che jeu hai empriu cautren enstagl da locomotivist.» Sco cautren hagi el contact cun ils viagiaturs e quei plaigi ad el fetg bein. In viagiatur tut special Miu bab raschuna adina puspei a casa sur da sias episodas ch’el ha passentau el tren. Ina da quellas ei stada fetg bein en memoria ad el. Avon entgins onns hagi el giu in viagiatur el tren a Caschinutta. El hagi dumandau quel suenter il bigliet. Il viagiatur, in um cun ina pulitta possa, haveva ni bigliet ni raps ni carta d’identitad ni schiglioc enzatgei per s’identificar. Il viagiatur leva ir a Brig. Gentils sco ils luvrers dalla viafier ein, ha quei um survegniu ad Ursera la pusseivladad dad ir sin spurtegl per dar en tut las persunalias. Quei ha quei viagiatur lu era fatg. Denton l’adressa ch’el ha dau en existeva buc. Miu bab ha lu tuttina schau ir el cul tren tochen Brig. Al caustaziun d’Ursera ha el denton aunc detg ch’el dueigi far vegnir la polizia sin la staziun a Brig. Arrivaus a Brig, stevan lu era dus polizists en civil sin la staziun ed han priu il cumpogn cun els. Pli tard ha miu bab enderschiu che quei viagiatur eri ruts ora dalla perschun a Stampa (TI). «Sche quel havess tschappau mei, havess jeu buca giu schanza.» Da quellas episodas savess el aunc raquintar biaras. Ellas ein denton bia pli interessantas sch’ellas vegnan raquintadas dil pertuccau directamein. Damonda la proxima gada, che ti viageschas cul tren enzanua, il cautren, sch’el sappi raquintar ina tala a ti. Jeu sun perschuadius ch’el fa quei, sch’el ha temps. Avon che ti has peda da sedumandar, vi jeu gia dar la risposta: Na, jeu lavurel buca tier la viafier. La quarta generaziun ha buca vuliu cuntinuar cun la tradiziun. Jeu viageschel denton fetg bugen cul tren e duront ir cul tren san ins far ina massa caussas, sco per exempel emprender, durmir ni secapescha leger las PUNTS. Bien viadi! Bien aunghel pertgirader Igl unviern havevan ei buca forsa liber ni vacanzas, na, ei havevan da better ora neiv e tener liber igl Alpsu. «Quei era ina fetg prigulusa lavur. Jeu creiel che nus riscavan bia gadas da memia ed havein aschia giu cletg diversas gadas che nus essan buca vegni en ina dallas numerusas lavinas. Nus vein giu in bien aunghel pertgirader», relata Josef vinavon. Sil pass digl Alpsu regevan savens temperaturas da rodund 30 grads minus. Ed aschia era quella lavur era buca pli leva che quella dalla stad. «Nus cavavan entirs tunnels ord la neiv per ch’il tren sappi carrar atras.» Per formar quels tunnels vegnevan blocs da neiv resgiai ora cun ina resgia da maun. Quels vegnevan silsuenter transportai naven sin ina schliusa. Pér ditg pli tard hagi ei lu dau in fieraneiv. 3 24.08.1943 a Mustér: la gruppa da luvrers da lingia TRANTER UMENS THOMAS «TARTARUGA» CATHOMEN IL GIAST DAL MAIS EN trEN entrel. enquerel. in plaz. meglier gest quater. sun gie buca persuls. miu sacados, mes peis e lu aunc ils patratgs. lezs lasch jeu sgular. ch’ei setschentien nua ch’ei han pasch. prendel o miu diari. suenter dis puspei inaga. cheu el tren va quei bein. relativamein. schar ruclar ils plaids sin pupi. per survegnir empau distanza. da tut. per anflar in tec memez. proxima staziun. dat glieud. mes peis fan plaz. il sacados aunc buc. ina fatscha vis a vis. combas. e dapli. s’imaginel sia historia. ed en etappettas secrusch’ella culla mia. empristar ella per in mument. cumparter in stel amur. per lu puspei ir. sun schenaus. mirel mo. cu igl ei segir. tgei cugliun. sefidel da nuot pli. segirtad dat ei buc. ei mo asch’in sentiment. aber a tgi vul crer, sche buc ad els? sch’ei mo fussen empau pli clars. ni stgirs. aber cun meins contradicziuns silmeins. vuless capir. quei coga tgau. drov’adina uorden. e raschun. daco tenin nus cheu? mein vinavon. giuado fa ei primavera. en mei plovi. da schetg. fa sguezias. daguot per daguot. tochen ch’jeu astgel bargir. finalmein. in affon dasperas di alla mumma. emprovel da sezuppar davos mes mauns. ei fa aschi bein. da schar ir. sch’ei po o. va nuota naven, la tristezia. sefuorma denton. in evapurar. il cor vegn pli levs. fetsch giu nas. ei va puspei. ei supportabel. gl’ei ok. vegn schon bien. sai mirar els egls al buob. e surrir. sa ir spert. culs sentiments. uss eis ei ella che ughegia buca pli. ses egls fuin. fugir. fugir. quei fansa halt. selai forsa gnanc evitar. aschia rest’ins en moviment. fermada. vegn glieud. e va. tuts sin via. enzanua. naven. per enzacu arrivar. a casa. gleiti sun jeu leu. vess d’anflar ina fin. per oz. sin quella pagina. constateschel adina puspei: gl’ei mo plaids. fleivlas umbrivettas da quei che passa. en mei. ed entuorn. emprovas da captivar zatgeiet. ch’ei stau. ni ei. ni duess. mintgaton scrivel jeu «tut bien». mo per far empau curascha. a quei buob. ch’ei carschius. en in tunnel. vesel el en finiastra. tuorbelet. mira empau serius. aber ei zaco simpatics. el muossa buca dents. ha denton surris. respira, giuven. respira. bien. lu ciao. e cor. il tren seferma. sorteschel. cun auters aunc. tuts. persuls. sun jeu uss arrivaus? empau distanza? bein. anflau memez? strusch. sun jeu. pli lunsch? forsa. ensesez lev’jeu gnanc ir. pli lunsch. buca propi. mo pli profund. profund. para d’ir vess. ei matei grevet. aber ei va. vinavon. proximamein. allas 54. aunc siat minutas. e nua ei miu sacados? da Chatrina Josty ESTETICA EN IL BOGN Be gist per dir: Jau na sun betg pingeligga. Insumma betg. Jau na flip sch’igl ha in pau pulvra per terra u sche la vaschella po pussar in pau avant co vegnir lavada giu. Ma jau hai schond pli gugent sch’igl è bel net. Cun net maneg jau simplamain agreabel per star, ins sa sto sentir bain en ina stanza. Quai vala naturalmain era per il bogn. Ma forsa è quai precis la differenza ominusa tranter umens e dunnas; umens n’han nagin senn per estetica. Per estetica en il bogn. En «mes» bogn qua a Friburg, pendeva in sigentamauns 3 mais senza ch’el vess vesì ina maschina da lavar, e per terra era in grusig tapet, in savun e blera pulvra. E – il mender, mes «jungs» han druvà il bogn sco magazin per las utensilias da nettegiar. Ina sadella da plastic en in chantun ed il sdratsch be foras en l’auter. Che quel sdratsch era ina giada grischcler han ins pudì s’imaginar mo cun blera fantasia. Ma tuttina ha el servì a mes cunabitants era sco tapetin davant la duscha. Ina chaussa ston’ins però laschar ad els; fantasia hani: las rollas da palperi da tualetta vidas n’hani betg simplamain bittà davent, na, Ralf las ha rimnadas tuttas. Jau na sai betg, sch’el ha vulì zambregiar cun tut, en mintga cas ha la collecziun prendì davent memia bler plaz ed jau hai bittà davent las rollas. Bittà davent ha jau era il tapet dal bogn. Vul dir, jau n’hai betg bittà el en il rument, mo sin stgaffa en suler. (Nua ch’el è dapi lura. Quai èn mo 4 mais). Jau hai imbellì pass per pass il bogn. L’emprim l’avev jau natiralmain decorà el cun mes products da biuti, quai che ha dà gia bler dapli culur a tut. Or da mia collecziun da cartas postalas (il bogn – era in lieu per preschantar las differenzas collecziuns) ha jau zambregià ina tenda per la fnestra. Quella ha crea atmosfera en il bogn ed ha purtà il feeling da vacanzas che na dastga mai mancar. Vinavant ha jau pendì si in pêr bels posters, per exempel in cun si il alfabet russ, gea, quel è didactic e decorativ ! E mintgatant met jau perfin ina bella chandailina en il bogn, ina che fa ina bun’odur. Gea, il bogn è ussa in bel local, in local drizzà en cun senn per estetica. In’estetica che mes cunabitants na stiman betg per forza, ha jau senti. Ralf ha numadamain ditg, che Markus haja ditg, ch’el veglia rimplazzar mia bella tenda or da cartas cun in’autra. Cun ina tenda brina. Oha ! Tranter umens - Chatrina Josty, studenta a Fribourg scriva da sia vita en ina WG cun dus umens 4 «JEU ASTGEL ESSER LOSCHS DA PRESIDIAR IN’UNIUN ASCHI INTACTA.» Intervesta cun Ursin Lutz, president dall’uniun da giuventetgna Rabius (UGR) da David Berther Con ditg eis ti ussa schon president? Jeu sun president dall’UGR dapi dus onns e miez. Tgei ei special per tei vid la UGR? Las biaras uniuns da giuventetgna ein propi naschidas ord necessitads ch’eran actualas els onns da lur fundaziun. Quellas necessitads sco promover l’unitad denter la giuventetgna dil vitg e da porscher divertiment ein buca pli aschi necesserias. Igl ei fascinond che noss’uniun ei vegnida da mantener ils medems intents dapi ch’ella exista e ch’ins vegn aunc adina da mobilisar la giuventetgna dil vitg per viver e promover tals. Tgei passatemps has ti aunc sper la UGR? Sper l’UGR ei la gasetta giuvna PUNTS, nua ch’jeu sun dapi uonn cauredactur, mia gronda passiun. Vinavon programmesch’jeu era bugen paginas d’internet ed jeu passentel en general fetg bia temps davon il computer. Jeu rimnel era dapi differents onns glasa da gervosa digl entir mund e la collecziun crescha di per di. Actualmein sun jeu occupaus cun drizzar en in museum da gervosa cun miu cusrin per presentar nossas collecziuns. Dat la UGR bia lavur a ti? La lavur che l’UGR dat a mi variescha dad onn per onn ed era da sesiun tier sesiun. Aschia ei miu emprem onn sco president staus plitost ruasseivels ed il secund persuenter fetg intensivs. Nus havein giu dad organisar denter auter l’ustria per la fiasta dil Mario ed era aunc da far ina parada supplementara per la fiasta dad Alfons Tuor. Igl onn actual empermetta da puspei star plitost ruasseivels. Ils meins d’unviern marscha mai ton, aschia ch’ins sa reducir la lavur per l’UGR sin in minimum. Duront il temps da stad han lu mintgamai las paradas e las biaras radunonzas liug. Igl atun ei era fetg intensivs, cunquei che duront quei temps stattan nossa Lady’s Night ed il viadi mintgamai sil program. Con ditg has giu da far la pagina d’internet dall’UGR? Sin quella damonda eis ei aunc grev da dar ina risposta precisa. Cu ch’jeu sun vegnius eligius sco president hai jeu era gest surpriu dad actualisar nossa pagina d’internet. Mo las actualisaziuns han buca dau aschi bia lavur. En miu temps d’uffeci hai jeu denton creau dus novs vestgius per nossa pagina, gliez ha lu dau empau dapli lavur. Sur il polisch ora hai jeu mintgamai impundiu las notgs dad in’jamna per realisar las differentas versiuns da nossa pagina. Cons commembers ha la UGR? Noss’uniun dumbra circa 80 commembers activs. Tier nossas activitads ein bunamein mai dapli che 30 commembers dalla partida. Con ditg has ti da metter ensemen la radunonza generala? Era cheu eis ei grev da dar ina risposta concreta. Cun mintg’onn survegn’jeu empau dapli rutina, aschia ch’jeu drovel lu buca pli ton remps da metter ensemen mia radunonza generala. Ei dat secapescha radunonzas generalas che dattan buca tonta lavur ed autras che cuntegnan lu tractandas ed elecziuns empau pli heiclias, lezzas dattan dabia lavur preparatoria. Jeu hai denton tenor miu saver aunc mai entschiet en biars dis avon la radunonza cun las preparativas. Dess ei ina uniun, nua che ti fusses pli bugen president? Spontanamein vegnan neginas autras uniuns endamen a mi ch’jeu presidiass bugen. Miu uffeci sco president dall’uniun da giuventetgna ha ina buna mischeida denter divertiment, lavur seriusa e responsabladad. Con ditg fagesses aunc bugen president? Quella decisiun schai buca mo en mes mauns. Jeu sun denton gia dapi gleiti tschun onns ella suprastonza dall’UGR, quei ch’ei ina mesa perpetnadad per noss’uniun. Sch’jeu havess da decider persuls, remettess jeu bugen miu uffeci alla fin da quei onn. Empau vent frestg fagess segir buca donn a noss’uniun. Tgei manegias ti dalla 3 r/s che vegn uonn 5 en vossa uniun? Gliez ei plitost in grev cass. Ins vegn pér d’emprender d’encounscher in’annada cura ch’ella ei integrada ell’uniun e cura che nus havein passentau ensemen aschibein activitads da lavur sco activitads da divertiment. Sill’emprema egliada mir’jeu plitost cun empau sterment silla recepziun da l’annada che vegn prida si uonn ell’uniun... Tgei midasses ti bugen vid la UGR? Ei dess secapescha adina caussas ch’ins savess optimar vid noss’uniun. Aschia cuntenta la situaziun da nies local buca gest fetg. Leu havein nus denton buca da dir bia e prender quei che vegn mess a disposiziun e far il meglier ordlunder. Magari giavischass jeu empau dapli engaschi da certins e certinas e ch’ei vegness iu entuorn cugl uorden dall’uniun sco cugl agen. Tut en tut hai jeu denton buca da selamentar fetg ed jeu astgel esser loschs da presidiar in’uniun aschi intacta. Has ti aunc plans pli gronds cun l’UGR? Pil mument datt ei buca plans pli gronds per noss’uniun, silmeins buca sin mia iniziativa. Nus havein cumpletau duront ils davos onns nies program d’activitads aschi bein ch’el cuntenta en mintga cass mei aschiditg sco jeu sun en uffeci. Quei vul denton buca dir ch’jeu fussi buc aviarts per novs projects e secapescha essan nus era ton spontans da metter sin peis acziuns buca previdas. IN VIEDI AINT IL «COCKPIT» DA LA RETICA da Mevina Feuerstein Linard Marugg in sia cabina. Ün zievamezdi da prümavaira d’heja accumpagno al maschinist Linard Marugg a lavur e d’he imprains a cugnuoscher l’Engiadina d’ün otra perspectiva: da la fnestruna da la locomotiva. Partenza A la staziun da Susch vains fat giò. Plain tensiun spetti cha’l tren riva no da Sagliains. Cur ch’el ferma, vegni aint il char da cumand inua cha’s rechatta eir il cumpartimaint da panorama. Invezza d’ir aint il cumpartimaint, vegni sü da la s-chelina ed aint da la porta. Üna fnestra panoramica, ün’armatura da la vart dretta plain pomins per schmacher, glüschinas e fnestrins ed il s-chabè cumadaivel, inua cha Linard tschainta, sun las prümas robas chi’m daun in ögl. La cabina es pü spaziusa cu que cha vess cret. Eau pigl plazza sül baunchin per avrir da la vart schnestra sper la fnestra, e nos viedi cumainza. Sistems da sgürezza Per der gas fo Linard ir intuorn üna rouda chi guarda oura scu üna rouda da manascher. Süls binaris traunter Scuol e Puntraschigna vaun ils trens traunter 60 e 90 kilometers l’ura. Ad es fich insolit da discuorrer cun Linard intaunt cha’l tren vo, perche ch’el as stordscha sün sia chadregia e nu guarda tuotta pezza our da fnestra scu cha’s fo scha’s vo cul auto. Per demonstrer cha per ir cul tren nu’s stu propi na vzair ünguotta vo’l sainza glüsch tres ün tunnel. Ad es s-chürischem, il tren vo e fo stüertas sainza cha qualchün fatscha qualchosa. Nun esa cò il prievel cha s’indrumainza? Linard am muossa il pedal da sgürezza. Ils peis haun adüna contact cul pedal. Apaina cha’l contact nun es pü, strasuna ün tun d’alarm. Eir scha’s vess da cruder giò dal s-chabè ho que sensors chi faun strasuner l’alarm. E zieva ün temp, scha nun es gnieu müdo ünguotta vi da l’armatura frena il tren da svess. Ün’otra differenza es cha’l sez da manaschunz es a dretta. «Que deriva da las locomotivas da vapur», disch Linard. Lo eira il maschinist a dretta ed a schnestra quel chi büttaiva il cravun aint illa pigna. Signels Linard am declera tuot ils signels da glüschs chi sun per via. Las glüschs nu indicheschan be scha’s po ir u na, dimpersè eir scha’s stu esser pü precaut e quaunt svelt cha’s po ir. Davaunt mincha vschinauncha ho que duos signels, ün presignel ed ün signel principel chi indicheschan la sveltezza cha’s po avair cun entrer illa staziun. Bes-chas mortas L’unica temma cha vaiv aunz cu ir cun Linard cul tren eira da vzair üna bes-cha chi d’eira gnida piglieda suot dal tren, u auncha pês, da vzair üna bes-cha a gnir suot il tren. Baincumel, cuort aunz üna vschinauncha es ün giat mort sül binari. Che a’s fo scu maschinist, scha’s vezza üna bes-cha u dafatta ün umaun in prievel da gnir sül binari davaunt il tren? Linard disch cha per frener a’s stu vzair l’obstacul 300 meters ouravaunt. Scha’s vezza qualchosa pü dasper a’s possa pruver da frener, ma a nu’s possa pü fer bger. Ch’el hegia eir fingià piglio suot sulvaschina. Gillinas e leivras nu’s laschan però piglier suot. Scha badan cha nu rivan pü da cuorrer davent, as mettane plat traunter ils binaris e spettan cha’l tren passa. Displaschaivelmaing do que eir accidaints cun umauns. Üna vouta saja’l entro in üna vschinauncha inua ch’üna duonna cun skis spettaiva dasper il binari. Güst cuort aunz cha la locomotiva es passeda speravi è’la crudeda sül binari. Per furtüna ho’la auncha savieu trer davent las chammas… A me passa la sgrischur giò per las arains. «Fermeda sün dumanda» Scha qualchün schmacha il buttun «fermeda sün dumanda» splendura üna glüsch orandscha süll’armatura. Uschè so il maschinist cha qualchün voul ir oura a la prosma staziun. Eau vögl savair da Linard, sch’el hegia già üna vouta schmancho da fermer cur cha qualchün ho schmacho il pom. «Schi, üna vouta d’heja schmancho da fermer», respuonda’l. La duonna chi vulaiva ir our saja gnida grittischma. Ella vess stuvieu ir a lavurer. Ella hegia telefono a la staziun da Samedan e fat imnatschas. «A me displaschaiva que fich, eau d’he lura telefono a sieu patrun e declero la situaziun. Uschè nun ho’la survgnieu difficulteds pervi da me.» In tunnels cun glüsch Cun turner giains aint illa locomotiva chi’s rechatta da l’otra vart dal tren. Nus rampchains sü da la s-chelina aint illa cabina. Ad ho bger pü poch lö cu aunz. Las fnestras sun pü pitschnas, il lö traunter l’armatura e la 6 paraid pü stret. Lo tschainti sün ün s-chabè da peis e nus giains darcho inavous. Aint ils tunnels giains quista vouta cun glüschs impizzedas. A guard’our tuot oter cu our dals vaguns dal tren: a’s vezza il binari, ils cabels e las nischas aint illas paraids inua cha’ls lavuraints as salvan dals trens. Situaziuns plain tensiun «Üna vouta suni crudo our dal binari cul prüm aschigl tar ün sviamaint chi eira blocco. Eau nu giaiv auncha uschè svelt, a nun es capito bger. Vaivans da spetter cha vegnan ans piglier our», quinta Linard. «Ün’otra vouta però ho que do üna strasarsa e nus nu vaivans pü forza. Lura d’heja stuvieu chamier our dal tunnel culla glieud. Eau vaiv üna glüsch da giglioffa ed uschè nun eira que uschè mel. Panica nu vaiva üngün.» Viafiers da sömi «L’Engiadina es fich bella, a’s vezza tuot las differentas stagiuns, la bunura bod a’s vezza il sulagl ad alver davous ils pizs.» Ad es propcha üna bellezza da tschanter aint illa cabina e guarder our da las fnestrunas panoramicas e guarder il god, il tschêl, las vschinaunchinas e las persunas chi spettan a las staziuns u chi daun dal maun. «Eau d’he già adüna vulieu gnir maschinist, già da mat. Ma d’ir üna vouta culla viafier da la transsibiria füss propcha eir bel.» S-chürdüm Ma cu es que scha’s stu ir ün di inter tres il tunnel dal Vereina culs trens dals autos? «Que es fich stantus d’esser tuotta di aint il s-chür. La saira s’es staungel sainza savair perche. Per ch’eau nu vegna mez nar impizzi tuot las glüschs cha d’he e m’allegr pel prossem di cha poss darcho ir tres las vals.» Mi’aventüra Que nu plaschess neir a me d’esser tuotta di aint il s-chür. Ma quistas uras illa cabina eiran fich impreschiunantas, instructivas e divertentas. Per me eira que tuot qualchosa nouv e be aventüras. Fin hoz d’heja adüna be vis ils maschinists davent dal perrun ed eau am d’he dumandeda cu cha que saro ad esser aint illa cabina e vzair tuot uschè da dasper. Linard Marugg es marido cun Berta ed ho quatter iffaunts: Mazzina, Adriana, Barbara e Matias. Els vivan a Scuol. Linard ho fat il giarsunedi scu serrürier da maschinas, ho lura lavuro sün montascha per la firma Sulzer ed ho cumanzo la scolaziun da maschinist a Winterthur tar la Fabrica da Maschinas e Locomotivas Svizra (SLM) chi ho daspö l’an 2001 nom Winpro. El es maschinist tar la Viafier Retica daspö 20 ans. Dimensiuns daventan relativas Esser per in per dis en in tren ei ina experientscha speciala e biala, gia mo dalla cuntrada anora. Surtut il toc sper il lag Baikal e quel tras il desiert Gobi ston esser impressiunonts. Deplorablamein sai jeu buca confirmar quei; ils dis avon silla tiara franca eran stai schi stunclenteivels che jeu hai durmiu giu quels passadis. Aschia sai surtut seregurdar dad ina vesta particulara ord la finiastra: ina massa, ina gronda massa badugns e fetg bia, fetg fetg bia pégns. Duas caussas emprend’ ins duront ils treis dis viadi da Moscau ad Irkutsk tras la Taiga: 1. Il «Fürstenwald» a Cuera ei buc in grond uaul. 2. Ils Svizzers apprezieschan memia pauc, sch’ ei vesan ina casa ord la finiastra dil tren. Per nus era ei mintga gada in grond eveniment, cura che ina hetta cumpareva denter tut quellas plontas. Veser in carstgaun ordadora il tren duront il viadi deva mintgaga (vul dir mintga ga dallas treis gadas) in stausch d’adrenalin. Era quei muossa ch’ins survegn Preparativas nizeivlas Per quels che lessen era far quei viadi, in per tips: Organisei fetg baul, aschia stattan ils cuosts bass! Schei segirar vossa camera – tier nus ein duas vegnidas enguladas ed ina ei rutta! Emprendei russ! Ni emprendei d’enconuscher enzatgi che sa russ e prendei quel cun vus! Ni prendei silmeins in vocabulari! Tgi che sa russ, sa in toc dapli, en Russia sco ella Mongolia. Seiges il dretg temps alla dretga staziun a Moscau! (in punct, che havess bunamein impediu igl entir viadi). Ils vegis che lessen viagiar tras la Mongolia ston semetter en sin ina dieta ni entscheiver a magliar carn, surtut carn nuorsa. Seigies bein preparei, mo restei tuttina flexibels! E pigl auter: gudi! Semplamein gudi! 7 ================================================= ================================================================================ Contacts cun conviagiaturs Cul tren transsibiric viageschan famiglias indigenas e surtut turists. Sin nies viadi eran quei per la gronda part Hollandes. Aschia ein ins sco Svizzer fetg populars: tras nus vevan ils Hollandes silmeins in tec il sentiment dad esser lunsch naven da casa. L’entira atmosfera el tren ei fetg lucca e communicativa, era dalla vart dils conducturs. La gronda part dil viadi schein ins silla pritscha ni miran ins ord finiastra e discutescha cun tschels passaschiers adina ils medems temas: danunder vegns e nua vas? – buc en in senn filosofic, soli informativ - co eri leu, tgei has fatg e tgei has viu? Entras quei emprend’ins d’enconuscher ina massa glieud. Quei vala buca mo per il temps el tren, mo per igl entir viadi. Aschia vein nus fatg l’enconuschientscha da biaras differentas culturas, per exempel da nomads mongols, ni buriats, ni – en in pign vitg da pescadurs al lag baikal che mutescha pli e pli en in vitg da turists – perfin dad auters Romontschs. ================================================== ======================================================== Ei dat principalmein duas rutas per viagiar cul tren transsibiric: La classica va da Moscau a Vladivostok. Quella ei da recumandar a tut quels che han buca la gnarva dad ir sin treis differentas ambassadas per in visum e da stuer surpassar plirs cunfins cun aunc bia dapli formulars. La secunda ruta va da Moscau sur la Mongolia tochen a Peking ed ei per tut quels che levan gia adina far l’experientscha da buca capir raschienis che la glieud indigena discuora buca mo en in, mobein gest en treis differents lungatgs. Per quella ruta sun jeu sedecidida. Mo eran las tualettas serradas duront il temps ellas staziuns - quei che sa daventar in problem – sche sto ins passentar 6 uras al cunfin. Ensemen cun tut quels controlladers al cunfin (che vesevan ora sco en quels films americans, nua che ils nauschs vegnan neu digl ost, han in ferm accent russ - era sch’els discuoran adina engles in cun l’auter - e portan en mintga cass ina uniforma), era quei ina situaziun plitost malemperneivla. ======================================================== «Tgei, tschun jamnas el tren?!» Cura che jeu raquentel che jeu seigi stada sin viadi cul tren transsibiric en tut tschun jamnas, han ils biars visiuns da horror: stuer seser duront tschun jamnas en in carr fullanau dalla sbb, probabel aunc en in carr da silenzi ed haver schi lungurus ch’ins legia il «via» per far via il temps. La gronda malcapientscha ei denton: da quellas tschun jamnas havein mias collegas ed jeu passentau propi el tren mo tschun dis e sis notgs, il rest essan scarpitschadas tras las differentas cuntradas e marcaus russ, mongols e chines. Mo era il temps el tren sez varga spert, respectivamein ins s’adapta al ritmus pacific dil tren (60 kilometers per ura). ======================================================== dad Annatina Foppa in tut auter sentiment da temps ed impurtonza duront il viadi. Mintga pèr uras tenevan nus eri per in pèr minutas tier ina staziun, e la pre- e post-paraziun da quellas cuortas fermadas duvrava nies entir temps. Ellas staziuns cumpravan nus era il nutriment che indigens vendevan sil perron. Tut ils passaschiers spassegiavan sper il tren si e giu e gudevan la pintga libertad ordadora il tren; las fermadas eran ils puncts culminonts dil gi. =================== FÜRSTENWALD XXL SIN VIADI CUL TREN TRANSSIBIRIC LA STAZIUN DA TREN A BERNA TSCHERCHA GLÜM da Mario Caviezel Daspö ün tschientiner sun staziuns da tren ün portal tanter nos muond e las citats. Staziuns da tren sun elemaints publics, lös da gronda mobilisaziun e da comunicaziun, lös da libertà ed anonimità. L’anonimità schaffischa bainschi qualità: Eir a Berna nun exista ningün’otra plazza ingio chi regna üna tala actività anonima tanter umans sco a la staziun. La cità Berna spordscha varietà, creatività in mincha möd ed attracziun. La staziun da tren nun es puchadamaing ingün punct stimulant ed attractiv pels giasts. La gronda problematica es ch’ella nu cumpara sco tala e cha las entradas e las sortidas nu’s laschan identifichar sül prüm mumaint. L’entrada principala da la staziun da tren a Berna. La fuolla staziun. a la «Üna» da las bleras sortidas / entradas da la staziun a Berna. A prüma vista: perdita…. Progets plü gronds davart la fuormaziun da la staziun han sviluppà discussiuns fich animadas. Eir il chasamaint our da vaider cull’entrada principala es ün früt da quistas debattas. El animescha da perscrutar plü detaglià si’apparentscha, ma svelt as vegn’a savair, cha fatschadas nu schoglian problematicas e cha diversas entradas lateralas nun accumplischan lur funcziun. Da scuvrir darcheu la sortida o l’entrada davo l’arriv a la staziun da tren es üna chosa per aventüriers. I nu’s sto be esser consciaint cha la staziun as rechatta suot terra, dimpersè eir avair ün bun sen d’orientaziun ed ün cour curaschus, cuort: esser in possess d’ün GPS o esser simplamaing ün «braveheart» nu fa don ad ingün. Fingià la sala d’entrada s-chaffischa ün purtret dubius e sainza gronda survista. A la staziun regna pelplü ün’atmosfera da prescha, chi chaschuna in üna fuolla ün sentimaint da perdita! Giasts chi arrivan pella prüma jada a la staziun da Berna e chi nu giovan culs impissamaints da pernottar in quella, es la seguainta recetta ün tschert balsam in ün punct decisiv sco tal: simplamaing seguir la culuonna progressiva cun quai cha quella improuv’eir da fügir our da la s-chürdüm e da chattar la glüm benedida – nempe la sortida! …a la seguonda: anonimità! Per alchünas persunas es la sortida il böt final dal transit, ma per tschertünas na. Il aspet cha la staziun da tren a Berna nu chaschuna almain ün sentimaint da chasa, indicha cha la funcziun da quist lö es üna funcziun urbana. A plazzas suotterranas cun ün’ apparentscha da catacombas schmarschidas s’han stabilisadas gruppas marginalas: bavaders, persunas cun dependenzas da drogas, lavuraints dal ester, asilants e persunas sainza tet. Ils indigens tolereschan quista situaziun ed arcugnuoschen quistas cundiziuns sco chosa natürala. Staziuns nu sun però lös da dmura, dimpersè plazzas centralas cun vitas publicas. La staziun a Berna nu’s differenzchescha grond dad otras staziuns, ma causa l’atmosfera sombra spordscha’la lös fügitivs per ormas ch’improuvan dad evitar la glüm dal di. Persunas marginalas illa staziun 8 DR. JEKYL MR. HIDE? da Marcus Albin Dapi ils 17 da matg ei il niev album da «system of a down» ellas stizuns – «mezmerize». Tgei ha quei da far cul puntissimo «tren»?, vegnan ussa biars a sedumandar. Sin tut mes viadis cun tren ei musica adina stau il meglier cumpogn. Ir cun tren e tedlar musica s’auda semplamein ensemen. Era el mument eis ei buc auter e miu cumpogn actual sin viadi senumna «mezmerize». Serj Tankian, Daron Malakian ed il rest dalla gruppa han puspei inaga produciu in album che sesanfla enzanua denter «quels ein toch mai tschien» e «gail». Musica alternativa e dira sil pli ault nivel. Naturalmein eis ei buc in niev «Toxicity» – era buca pusseivel, cunquei ch’ins enconuscha ozildi il potenzial da SOAD e la surpresa ei buca pli dada. Messadis ed adressats Ils texts ein clars ed explicits. Ils messadis zuppai ein buca grevs d’anflar. Aschia el refrain da «cigaro», nua che la politica americana digl exteriur vegn criticada: «my cock is bigger than yours/my shit stinks much better than yours/we’re the propagators of all genocide/ burning through the world’s resources/then we turn and hide/ we’re cool, in denial». Bia plaz per interpretaziun resta buc. Denton buca mo politichers e lur ideas che vegnan tratgs atras la miarda. Els sefatschentan era cun autras caussas che pertuccan la societad. Tgi che ha il sentiment che mo la societad americana seigi pertuccada, duess arver ils egls. En «violent pornography» vegn cuort iu en sin las medias e cun «old school hollywood» criticheschan SOAD la superficialitad che sederasa en mintga societad. Brutalitad e carinadad Aschi clars e sempels ils texts, aschi complexa ei la musica. Ei vegn sigliu naven d’in extrem en l’auter. Naven da Slayer tochen R’n’B, synthesizer tochen musica populara, naven da riffs da new-metal tochen dultschira pop ei tut present e per gronda part schizun ella medema canzun. Quei termagliem malsaun cun differents stils e tempos vegn cumpletaus entras il cant da Serj e Daron. Aschi spert sco els sepiardan en brutalitad, en odis, en malsaunadad - aschi spert anflan els puspei anavos tier muments ruasseivels, melancolics e carins. Sco la gruppa damogna tut quei sut in L NI TREN - SUIZID DESSI SAGLIR U SIMPLAMAING AM LASCHER CRUDER DAVAUNT NO? da Gretta Bott tetg senza che la canzun semeglia surcargada ei fascinond. La creativitad ch’ins anfla sin quei album cumbinada cun ideas frestgas ed ironia fan adina puspei surstar ins. Quei entscheiva gia culs nums dallas canzuns sco «this cocaine makes me feel like i’m on this song». Forsa ei quei era da menar anavos sin Daron Malakian. Il ghitarist ha quella ga giu bia pli grond’influenza tier la producziun digl album. Ed era tiel cant surpren el adina pli grondas parts cun sia vusch speciala che havess era luc plaz en in animé. Quei album ei «system of a down» pur. El ei dirs e loms, sperts e plauns. Las canzuns cuntegnan carezia ed odis, muments trests ed auters plein legria. Bia vegn purschiu, denton normalitad astga negin spitgar. Ins astga esser spanegiaus sil proxim album «hypnotize» egl atun. Lu vegn ei pér ora, tgei vart da memez che la band ha mussau cun «mezmerize». Dr. Jekyll ni Mr. Hide? Pusseivel ein omisdus. El sto dasper il binari e nu’s mouva. El guarda sün sieus peis e nu fo gniaunch’ün muvimaint. Tuot al es listess. Propcha tuot. Sieus impissamaints filan scu ün auto da fuormla ün tres sieu cho: «Perche viver inavaunt? Mia duonna nu s’interessa per me, be per mieus raps. Ella ho dafatta già discurrieu da’s sfer our. Ils iffaunts nu’m drouvan neir na pü, a sun svess gia bod creschieus. Il mat, che dischi mat, l’es gia 25, es cuntaint cun si’amia, pü pruvabel maridane… la figlia nu s’interessa asà na per la famiglia, ella vo be in sortida e maina co e lo darcho a chesa ün hom. Sch’ella es a chesa, dorm’la. A nu’m drouvan. Tuot mieus hobis d’he do sü per la famiglia, d’he be auncha lavuro. Daspö 30 ans fatsch eau il listess e que nu’m plescha pü. Già lönch na pü … Eau nu vögl pü ed eau nu riv pü. Che maina quista vita?» Ella tschainta aint il tren. «A nun ho bgera glieud aint il vagun. Mobain, da quistas uras nu faun bgers quist viedi traunter quistas duos citeds. Püchöntsch la saira u la bunura, cur cha haun dad ir a lavur», as pens’la. L’es gniervusa, in desch minuts saro’la a la staziun, sia sour la gnaro a piglier. Ad es lönch inno ch’ellas as haun visas. «Eir ils iffaunts saron creschieus… Sch’eau als cugnuoscharo auncha? E che am quintaro mia sour per noviteds ?». Ella s’allegra uschè ferm ch’ella metta uossa già insembel la giasetta e paquetta sia roba aint in sia buscha. Eir la giacca tir’la già aint. Ella füss pronta da sortir, ma già ch’ella so cha’l viedi vo aunch’ün per minuts rest’la tschanteda e guarda our da fnestra. «Che cuntredgia trista oura co. A guarda oura d’ün quartier d’industria. Da dalöntsch davent as vezza las tevlas süls sgrattatschêls chi muossan ils noms da las butias chi sun l’aint. Chesas da familgilas nun ho que bgeras. U almain nu las vezzi. Co nu vögli abiter, tuot pera uschè s-chür e trist e sainza motivaziun. Eir l’ora as müda co. Aunz d’eira bel sulagliv, uossa es il tschêl sün ün dandet s-chürischem. Dinuonder vegnan uossa quistas nüvlas?» «A nu renda da viver inavaunt… Perche stuvess eau viver inavaunt? Üngün nu’m drouva, üngün crida sch’eau nu sun pü. Eir pel muond nu sun eau ünguotta speciel. Eau nu drouv ad üngün, eau nu d’he ad üngün. Tuots vivan lur vita, s’allegran sur da pitschna merda e che 9 fatsch eau? Eau lavur scu ün idiot. Per che? Eau nu’m d’he craj auncha me cumpro qualchosa speciel da quels raps. Be mia duonna as ho fat ün u l’oter regal. E che dess quel tic dad ir in vacanzas minch’an duos eivnas? Crajan que propcha cha la vita as müda scha’s fügia per 14 dis in ün oter pajais? Na na, la vita as müda be scha’s fo qualchosa nouv, qualchosa inaspetto. Scu eau uossa… il tren riva mincha secunda. Dessi saglir u simplamaing am lascher cruder davaunt no? Lo vegn il tren… uossa!» El as lascha cruder precis in quel mumaint cha’l tren es sün sia otezza. Il manaschunz dal tren prouva da frener, ma que natürelmaing sainza success. A do ün schfrach. «Che es uossa? Che es capito? Che d’eira que per ün sfrach e perche frena il tren sün ün dandet uschè abrupt? Che es capito?». La duonna prouva da vzair qualchosa our da la fnestra, ma ella vezza be scu ch’eir oters passagiers tegnan lur chos vi da las fnestras. Plaunet sto il tren salda dal tuot. Tuots sun agitos, a nu saun che cha es capito. Be quel sfrach, quel tun sgrischaivel haune udieu. Zieva duos u trais minuts vezza ella qualchün chi sorta dal tren. «Lo es il manaschunz dal tren… el crouda mez our da sia cabina. Perche vo el oura? A pèra ch’el sto mel, sias chammas nu’l portan bod na. El guarda adüna illa listessa direcziun, sbregia qualchosa. El crida. Davaunt il tren stu esser qualchosa. Esa pussibel cha…? Na, que nu vögli gniauncha penser… Forsa d’eira üna bes-cha? Eau speresch, eau speresch. Na dir cha…!?» Il manaschunz dal tren crouda insembel, tuot sieu corp trembla, el es süls schnuogls e sün ün dandet as sgobal e bütta sü. Da la cited no a s’oda sirenas dad ambulanzas. Poch pü tard las as vezza… 10 TREN… MICROAVENTURAS Stimadas damas, stimats signuors, il persunal da tren Tils bivgnainta sül viadi ... . La pitschna cotschna - propi pitschna e magari cotschna. Tschendrins plains stachits: pletschas da bananas brünas, butiglias da plastic, ün mez cucumer d’aschaid. Cuntradas chi passan - muntognas, lais, chasas. Tadlar musica, leger, scriver sms, mangiar marenda. Differentas oduors, da tuottas sorts spüzza. SBB, CFF, FFS. Cumbats per üna plazza libra. Minibar : Kaffee, Sandwich, Mineral? La duonnina veglia chi quinta tuot sia vita. Giuvenils chi taidlan hiphop bler massa dadot. Ruheabteil . Be nu’s movantar! Che varguogna scha’l handy sclingia ! Quietezza agreabla. Alle Billete vorweisen, bitte! Tualettas malnettas, palperi da zacret chi tacha vi da la s-charpa. Prosma fermada ... . Staziuns abandunadas: ingün nu sorta, ingün nun aintra. Il tren as ferma listess. Viagiatuors in pè, bagagl sül corridor. Staziuns plain umans da tuot las etats e naziunalitats. Interessants discuors – lö d’inscunter. Abunnamaint general. Temp per imprender o eir per far nüglia. Verer süll’ura, spettar, verer our da fanestra, suspürar. Stimadas damas, stimats signuors, nus arrivain a ..., staziun finala. seprecipitar sco ina hiena fomentada da porta en per engartar quater sezs libers; semover sesend naven dad A tochen G ni da L tochen L; scriver in artechel per las PUNTS; fimar; trer ora ils calzers; buca fimar; ordinar ils cedels da cassa per far la contabilitad persunala meinsila; tedlar las risadas dil visavi che mira DVD cun uregliers; mirar la cuntrada ed adina puspei cattar ad agur novas caussas sin in tschancun apparentamein enconuschent; astgar far il guid turistic per ina gruppa da Losanna che sesa entuorn ins ella Retica (giebein, il Rein vegn neu dil Grischun!); udir (indirectamein) d’in scolast gimnasial da Turitg ch’in studi da retoromanistica hagi matei negin avegnir; tedlar musica (era sch’igl ei quella dil vischin cun si uregliers); prender la WOZ ord sacados, sch’il visavi legia la Weltwoche; leger las 20min en 2 minutas; dar in fazalet da nas al visavi e surrir; veser Nessie el Loch Rivaun; supprimer il basegns dad ir sin tualetta, perquei che la proxima cabina buca defecta ei 100 vaguns pli lunsch; udir ina vusch agitada «Jo grüezi, s’Lösigswort isch...» e lu ina vusch agressiva ch’interrumpa: «Gohts no?!! Mir sind im Ruheabteil!!»; sedumandar, sch’ils plaids «Fick di!» ord la bucca d’in tip banchier las 8 la damaun ei ina buna entschatta el di; durmir; emprender d’enconuscher ina persuna mo entras tedlar ses discuors vid il natel; empruar da durmir; far picnic pascal cun vin alv, terschola, pischada, ovs, tomatas, maionesa e lieurets da tschugalata; reussir da durmir e sedestadar a Cologna enstagl a Basilea; retscheiver in sms talmein carin che las larmas seglian els egls – e quei en in tren fullanau; sedar tutta breigia da tschintschar romontsch per buca schar il plascher a quels d’entuorn da forsa aunc udir in plaid tudestg; astgar contemplar las fotografias «eroticas» ch’in tip vegn e muossa; udir – el cumpartiment da silenzi – sis, otg gadas denter Berna e Turitg «Im Oberdeck dieses ... le railbar elvetino... will serve you now.»; entupar l’Americana da clisché e ses affons ed udir la renfatscha da buc haver cultura (gieee, sch’ins sa buca cons milliuns ad onn che l’Oprah Wsaibuc gudogna, ein ins piars); clamar suenter al min da fugir sut il tren ora e naven dils binaris; haver la funcziun da psicologA passiv per il pèrin sescagnond; sedumandar, daco ch’il cumpartiment da silenzi hagi quei num; smalltalkar, paterlar, discutar e dar la bucca; serrar ils egls ed avon da Fadrina Hofmann da Silvana Derungs 11 che arver els, lignar nua ch’ins ei; veser ch’il tip en tschella gruppa da quater sezs termaglia aviartamein vid siu giongialet e gest puspei mirar naven ed ir enzanu’auter a seser; segrittentar dalla vusch dalla annunziadra cun siu ritmus construiu, staccatond en pliras tonalitads; buca saver nua mirar, cura che quels dus visavi maglian bunamein en in l’auter; tedlar las discussiuns da quater McDonalds-«gourmets»; haver schliet e buca pli contonscher la tualetta e stuer render ella sadiala da rumien (il cumpartiment ei vits); guder inaga la vusch naturala (era Mme dil computer ei magari defecta) dil conductur/dil locomotivist – era sch’ella ei accumpignada d’in schuschurem; patertgar vid la notg vargada ed haver in «megasmile» en fatscha; astgar tedlar las ego-laudatios dil student dalla HSG e silmeins aunc astgar udir in «Rätoromanisch?! Cooli Sprooch.» (sa el da tgei ch’el tschontscha?); observar ils quater jassists e smaledir quei coga seludader malsimpatic («huora plöffer» ei stau miu emprem patratg); tedlar ina «discussiun» davart Diu e la Bibla denter in recrut-fundamental-teolog ed in recrut-femnas-e-gervosa; veser in stgirat sper ils binaris ed haver il sentiment ch’el salidi tei; ponderar, tgei mistregn che tes conviagiaturs e -viagiaturas savessen haver (terrorist? menadra d’ina casa d’orfans? vendidra dil Volg?); admirar – e quei adina puspei – la gruppa dil Churfirsten sper il Lag Rivaun; seser denter duas logopedas ed empruar da capir lur logo-psico-lungatg [tgei pil gianter ei ina HSR Kettenkonditionierung nach SIH-Prinzip? (negina garanzia per denominaziun correcta)]; constatar inaga dapli che certs conducturs ein extrem pedants, propi «tgagiauettas»; persequitar la via ed ils maletgs dils daguots da plievgia vid la finiastra; arrivar saunamein al liug destinau. IL TREN PIGN BLAU – INTERRAIL FOREVER! dad Annatina Nay La reit da tren europea – ina immensa reit da rodaias – in viadi – el marcau – el lontan – in bigliet – INTER RAIL – la pusseivladad da viagiar per tut ils (restai) giuvens… … tgi vul seser en? Matg 2003 Il squetsch dils examens da matura era vargaus. Nus vevan finalmein igl aschinumnau «bigliet» desiderau en tastga. Ed uss? Temps da stiarner – tgei pigliar a mauns? Ils mieds finanzials ein restrinschi – la decisiun da prender il tren e serender el lontan nunenconuschent ei vegnida spontanamein. Ina sera duront in’aschinumnada «homeparty»: Jeu: «Lein ir sin viadi?» Simon: «Hmm, daco atgnamein buc?» J: «Inter rail fuss ina pusseivladad.» S: «Ok, nua e cu?» Cumprau il bigliet d’inter rail vein finalmein per las zonas D ed F cun igl argument: «Encunter nord-ost serend’ins schiglioc buc aschi savens!» Ils Grischuns ein pia sedecidi dad ir el lontan - per visitar gronds marcaus nunenconuschents! Aschi spert che la decisiun ei stada prida, essan nus semess vid las preparativas. Tschienemelli damondas: Tgei ston ins prender cun ins sin in tal viadi – tgei definitivamein buc? Damai ch’ins porta adina cun ins la bagascha eis ei d’avantatg da buca prender memia bia, mo quei ei adina detg pli sempel che fatg. Tgei ruta lein ir? Naven da nord egl ost, ni naven dil sid si el nord? Tgei marcaus e tgei cuntradas lein visitar? Mintgin ha pia astgau giavischar entginas destinaziuns – esser in meins sin viadi pareva bia, mo visitar 31 marcaus enteifer 30 dis era definitivamein da memia. Aschia essan secunvegni d’adina star 2-3 dis en mintga marcau. Lu hai jeu cumprau in cudisch, in aschinumnau guid da viadi: «Preiswert durch Europa». Duront il viadi hai denton stuiu constatar ch’il guid «Let’s go Europe», ch’ils biars auters viandonts d’inter rail possedevan, era pli informativs! Igl ei denton aunc nizeivel da sfegliar en quels cudischs per entgins tips (dormitoris, restaurants, bars etc). Ils 7 da zercladur essan lu finalmein semess sin viadi. La notg vein passentau sco vers «interrailers» el tren. L’emprema destinaziun: Cologna – il marcau spel Rein. Tgei fan ins dumengia da Tschuncheismas a Cologna? Mirar il dom, spassegiar spel Rein, magliar pizza, beiber gervosa e visitar il museum da tschugalata. Suenter Cologna level dispet visitar Lübeck, damai ch’jeu vevel gia udiu da quei bi marcau alla Mar dil nord. Ils baghetgs da crap tgietschen regordan empau vid ina tiara da siemi. Nus vein stuiu constatar che Lübeck fuss veramein in marcau adattau per in studi: bi ambiente, massa ustrias, glieud honzelia, bia glieud giuvna – Fribourg dalla Germania! Sylt e Copenhagen Il viadi encunter Sylt ei specials. Ina lingia da tren naven dalla tiara meina sill’insla Sylt. Per part ha ei aua dretg e seniester dil tren ed ins ha il sentiment da sfundrar mintga mument cun tren e tut! Sylt – ei quei buca la «Côte d’Azur» dils Tudestgs? Sylt ei en tutta cass ruasseivel. Praus verds plein nuorsas e muettas alvas che tilan lur turs sur la mar suttastrehan il clisché. Sylt ei bellezia. La casa d’albiert Mövenberg sesanfla il pli el nord dall’insla. Turas da velo entuorn l’insla – naven da tuor da signal tier l’autra tuor da signal – far picnic sper la mar… in siemi… Il sulet che disturba quel ein las tablas «Dünen betreten verboten!» Treis dis idilla pura – aria frestga – seras sper la mar… Mo tut quei quenta buca pli cura ch’ins extra dil tren a Copenhagen che vegn era numnau il «London continental». La veta pulsescha puspei – colurs – tut ei tuttenina aschi «crazy»! Ins sto s’orientar da niev. Per nus era la midada Sylt – Copenhagen in dètg schoc cultural. Jeu seregordel dils maletgs: Nus alla staziun – stein semplamein empau sepiars ella halla d’arrivada e mirein sin la glieud che cuora davon nus vi e neu. Aschia essan sedecidi d’ encurir igl emprem il «dorm» per las proximas notgs. «Sleep in heaven» empermetteva siemis dultschs. Tgei che spitgava nus suenter ditg encurir ei denton plitost stau «sededestadar meins emperneivel». Ina immensa halla cun 100 letgs. Las madrazzas verdas regurdavan vid las aschi numnadas vacanzas verdas. Nos letgs eran quels il pli giusut dils letgs da treis alzadas. Jeu seregordel aunc adina dil fried tut special ch’empleneva il local. Durmiu vein denton remarcablamein bein, mo quei ei nuota da smarvegliar suenter quellas immensas turas el marcau (il marcau da Copenhagen porscha in cudisch cun treis differentas turas tras il marcau & sightseeing a pei!!! e las seras el Tvoli ni schiglioc enzanua en ina spunta.) Berlin, Berlin… Da Copenhagen vein nus priu in tren che vegn cargaus sin in grond bastiment. A Berlin essan ================================================== ======================================================== ======================================================= 12 Sylt ========================= ============================================================= Lody === arrivai staunchels sco tgauns e savevan nuota propi pli star si dretg. Nus vein giu il cletg da saver star tier enconuschents che possedan ina habitaziun a Berlin. Puspei inagada saver far da rudien la duscha – durmir en ina stanza ch’ins sto buca parter cun 100 auters – quei era il paradis… Berlin ei super! Cheu entgins «must-visit»: - Il museum giudaic (www.jmberlin.de) - Nikolaiviertel (www.berlin-nikolaiviertel.de) - KADEWE (Kaufhaus des Westens www.kadewe.de) - Alexanderplatz - Brandenburger Tor / Fernsehturm - Schloss Charlottenburg - Potsdam - Potsdammer Platz -… Pologna Kanapà – kanapkì. Vul quei dir sandwich? Sin nos frunts sesanflan grondas enzennas da damonda. Nus sminavan ei, damai ch’ina dunna stuschava in car plein cun paunets gronds e pigns tras il tren e greva mintga 2 secundas quels plaids. Lody vul dir kiosk! Quei vein nus era anflau ora sin moda autodidacta. Schiglioc vein nus buc idea… Pologna ei stau l’emprema tiara, nua che nus vein stuiu mussar il passaport per entrar. Il bul blau ei vegnius smaccaus sin x in fegl amiez il cudischet tgietschen culla crusch alva. Avon la duana passan dus polizists cun dus terments tgauns tras il carr. Entgins passaschiers dil tren han negin passaport – els ston extrar dil tren... L’atmosfera ei empau freida e nunusitada. Ils polacs che nus vein entupau tschontschan strusch engles, strusch tudestg, e definitivamein buca romontsch, mo gliez era clar. Secapir cun carstgauns che tschontschan buc in lungatg ch’ins capescha ei grev. Forsa levan els gie buca capir nus. En tutta cass vein nus giu il sentiment che turists seigien buc aschi beinvegni a Warschau. Nies dormitori amiez il marcau ei stau in «fauxpas par excellence». Mai pli en ina «jugi» a Warschau – quei ei ================================ stau igl engirament che nus vein fatg suenter l’emprem egliada sin ils letgs (oravontut las madrazzas), sin las duschas e sin ils plantschius. E sch’jeu patratgel uss anavos, sai jeu gnanc pli seregurdar, sche nus vein passentau ina ni schizun duas notgs a Warschau. Jeu creiel duas… Il marcau vegl da Warschau para emperneivels, strusch ch’ins passa denton sur il mir dil marcau vegl domineschan blocs grischs il maletg dil marcau. Las divergenzas denter paupradad e rihezia ein extremas. La proxima destinaziun ei Krakau. Il viadi naven da Warschau ei empau curios – la cuntrada ei misteriusa, grischa, tresta. Tut para aschi vit, miert ora, bandunau. Krakau ei in marcau cun ina atmosfera fetg speciala. L’idilla ha denton survegniu sfessas cura che nus havein visitau Ausschwitz. Quei di vegnel jeu segiramein mai pli a saver emblidar. Nus essan leds da saver cuntiunar nies viadi. Praha Prag ei turistic e cauld. Ina fin d’jamna a Prag ha tunschiu a nus. Las vias pleinas glieud – per traversar l’aschinumnada Karlsbrücke duvrav’ins bunamein 20 minutas. Ils loghens umbrivauns eran scarts. Persuenter era il hostel in dils bials che nus vein entupau sin nies viadi e buca da cumparegliar cun ils hostels polacs! Sir Toby’s ei pia in insider-tip per tut quels ch’enqueran in dormitori a Praha (www.sirtobys.com). In ulteriur tip ei la fiera a Prag. Cheu anfl’ins veramein tut tgei ch’ins drova (buc) e sch’ins ha fom, duess ins magliar in «Bramborak». Prag ei cool e favoreivel, sch’ins enquera ils loghens meins turistics! Da Prag ha il tren menau nus a Vienna. E la surpresa: Mo duas uras viadi. A Vienna per in’jamna e miez Atgnamein levan nus star mo quater dis a Vienna. Ulteriuras destinaziuns fussen stadas: Budapest e la Croazia. A Vienna vein habitau amiez il marcau en ina pintga casetta da curtin e gudiu la veta suenter ======================================================== =================================================== Praha tut quellas impressiuns intensivas dils davos dis e dallas davosas jamnas. Ei era bellezia da semplamein scher en in parc e guder il sulegl ni seser sin ina suppia surdimensiunala el quartier da museums (tip) e leger la gasetta. A Vienna vein nus giu in guid privat che ha menau nus (cun auto) en differents loghens (nun)turistics. Esser in entir meins sin viadi, vul dir esser ensemen 24 uras al di, ei buc adina sempel. Mintgin sto emprender da prender risguard sin tschel ed acceptar la situaziun. Inter rail fa vegnir flexibels, nuncumplicaus, spontans, resistents e cuntents. Il regl principal ei quel da mai propi saver ordavon tgei che schabegia il proxim di ni la proxim’ura – dad esser aviarts per niev e da schar vegnir tut sco ei vegn. In viadi cul sacados ei in eveniment special. Tut quels che han astgau passentar talas vacanzas vegnan franc e segir pigliai dalla febra da puspei serender en vacanzas cul tren. Tard ni baul less jeu puspei pachetar miu sacados, mo quella gada tila ei mei encunter sid! … ir cul tren quei ei schi flot! Entginas informaziuns supplementaras: Il bigliet - http://mct.sbb.ch/mct/reiselust/europareisen/ interrail.htm Viagiar cun inter rail – tips da profis ein d’anflar sut: - www.interrailers.net - www.interrail.com Litteratura – in guid s’auda exnum el sacados! - Let’s Go 2005 Europe ***** (engles) da Stuard J.Robinson www.letsgo.com - Europe by Eurail 2005 **** (engles) da LaVerne Ferguson-Kosinski - Preiswert durch Europa - Interrail, Eurobus & Mitfahrzentrale*** (tudestg) da Wolfgang T.Klein - The Official Youth Hostels Guide to Europe 2005 da Steve Turner - Independent Travellers Europe by Rail 2005 da Thomas Cook Publishing =========================================== ======================================================== Vienna =========== 13 IL GRISCHUN DROVA DAPLI PROJECTS INNOVATIVS! da Martin Candinas, Rabius La PCD giuvna dil Grischun ha lantschau miez avrel per l’emprema gada in’iniziativa cantunala dil pievel. L’iniziativa pretenda in fond d’innovaziun per il Grischun. Tgei ei in’iniziativa? Burgheisas e burgheis san pretender cun in’iniziativa ina midada dalla constituziun ni d’ina lescha. Per ch’ina iniziativa seigi valeivla el cantun Grischun drova ei 3000 suttascrip- ziuns da persunas cun dretg da votar. Per rimnar quellas suttascripziuns che vegnan controlladas dallas singulas vischnauncas (perquei eis ei fetg impurtont che mo persunas dalla medema vischnaunca suttascrivien sil medem fegl) han las iniziantas ed ils iniziants in onn temps e quei naven dil mument che l’iniziativa vegn publicada el fegl ufficial cantunal. 14 Tgei vul noss’iniziativa? Noss’iniziativa pretenda l’elaboraziun d’ina lescha che possibilitescha in fond d’innovaziun. Cun quei fond duein projects extraordinaris da gronda valur, da forza innovativa e da persistenza per igl avegnir economic dil Grischun vegnir susteni. Igl intent ei: - da rinforzar il cantun sco liug da svilup, da perscrutaziun e da scolaziun; - da promover la forza innovativa da l’economia grischuna; - d’extender il transfer da savida denter las scolas aultas professiunalas e l’economia; - da dar dapli sustegn alla scolaziun e formaziun supplementara; - da promover projects excellents da grond nez per l’economia publica; - da promover projects culturals ed occurrenzas innovativas. Danunder vegnan ils daners per quei fond? Da cuort ha la Banca cantunala grischuna declarau l’intenziun da restituir al cantun agen capital. L’altezia ei aunc buca definida. Grazia al bien andament da fatschenta dalla Banca cantunala grischuna onns alla liunga, ha il capital da dotaziun oriund obteniu dapli valeta. Ei vegn quintau che quella valeta supplementara (agio) munti a varga 100 milliuns francs. Daco havein nus lantschau quell’iniziativa? Il Grischun basegna ina pusseivladad speciala da sustener projects innovativs e da valur particulara. Nies cantun ei dependents d’ina ferma economia ch’empermetta da tener petg cun il svilup en Svizra ed egl exteriur vischin. Projects innovativs san buca vegnir promovi avunda cun ils mieds e cun ils instruments che stattan oz a disposiziun. Cun il fond d’innovaziun proponiu survegnin nus la caschun singulara da promover e da sustener specificamein projects excellents e surtut era innovativs che genereschan bia valur e plazzas da lavur. In exempel tipic e fetg actual ei la Porta Alpina. Co sa l’iniziativa vegnir sustenida? Sin nossa homepage www.jcvp-gr.ch san ils formulars d’iniziativa vegnir cargai giu per romontsch, talian e tudestg. Nossa adressa ei menziunada sil formular d’iniziativa. Nossa finamira ei da rimnar las 3000 suttascripziuns necessarias tochen la fin digl onn. Per contonscher quella finamira vegnin nus a far ils proxims meins differentas acziuns da rimnada. Ei fagess plascher, sch’era ti sustenesses noss’iniziativa a favur da projects innovativs che vegnan cunzun en favur dalla giuventetgna! PROFIL DAL MAIS TONIA MARIA ZINDEL da Gianna Sonder «Ossa sunga la princessa da l’istorgia da buna notg.» Scu Az descrivessas? Ia sung marvegliousa, sensibla, betg adegna gentila ma sociala. Tge è la vossa filosofia dalla veta? Chella sa meida adegna. An general d’adegna pansar positiv e schi vign eneda pi grev da betg piglier chegl mengia tragic. Da tge project Az fatschantez igl mument (film, seria,...)? Moderez anc adegna l’istorgia da buna notg segl SF DRS? Ea ia moderesch anc l’istorgia da buna notg e gioi la Maja tar «Lüthi und Blanc». Igl aton gioia an en film da kino a Berlin. Vez Vous anc ena gronda relaziun cun la Svizzra? La mia famiglia stat a cò e la mia lavour è er an Svizzra. Ia sung adegna puspe cò. Tge relaziun vez vous cun igl rumantsch? Scu è’l igl voss meini pertutgont Rumantsch Grischun? 15 Nom: Tonia Maria Zindel Carscheida se a: Scuol Dimora actuala: Berlin Mastier: Actoura Hobis: nign taimp per hobis Famiglia: ena feglia (2) L’istorgia da buna notg è ena pussebladad da ruschanar rumantsch e chegl è er igl muteiv pertge tg’ia la moderesch. Cun la mamma digl mies om discorra rumantsch e mintgatant ligia avant ena istorgetta an rumantsch alla mia feglia. A Berlin dattigl scolettas franzosas, taliagnas, spagnolas etc., ma deplorablamaintg nigna rumantscha. Schiglio vaia ansasez betg da far ena massa cugl rumantsch. Cugl Rumantsch Grischun vaia anc gia da far navot e na sa er betg dretg pertge tgi vo. Savevas gio d’unfant tgi Vous lessas neir actoura? U tge levas neir? Las mias ideas eran diffusas, scu per exaimpel igl giaveisch da neir ballerina. Simplamaintg ensatge tgi glischa e cun ena bela rassa. Perchegl vez tar l’istorgia da buna notg adegna aint vistgadeira extravaganta? Ea exact. Ossa sunga la princessa da l’istorgia da buna notg. Scu cuntinuessas la construcziun: unfants èn per mè...? ...la veta ed igl futur. Ins duess vaseir els scu schintgetg e betg scu burdi. Tge piglessas cun Vous per eir suletta sen en’insla? Ansasez na lessa betg eir suletta sen ena insla. Chegl am paress en po fat. Teoreticamaintg piglessa cun mè ensatge bung da magler, en bung letg ed ensatge per screiver. Ògl er varts negativas dad esser renumada? Ansasez dattigl navot negativ. Cler tgi dependa pertge tg’ins è renumo. Ma ia na sa betg ma lamantar. E tge varts positivas? La gliout vei tge tg’ins lavoura e presta. Uscheia survigna mintgatant cumplimaints. Tg’ia sung renumada è scu ena conferma e gl’è sainz’oter ampernevel. Pertge vez vous success? (rei gl’amprem) Hm, perchegl tg’ia sung stinada e na vei l’antiera tgossa tuttegna betg schi sfurzo. E perchegl tg’ia sung pronta da far fallos e d’am cumprometter e tuttegna da cuntinuar. Digl reminent vaia igl cletg da far chegl tg’ia fatsch gugent. Tge plans vez pigl avigneir? I pò star uscheia scu tg’igl è igl mument. Scu actoura ins pò esser leda d’aveir lavour. A tgi giavischez l’onour da pudeir esser igl proxim profil? A Paulin Nuotclà. VIADI TRAS PANICA, DESPERAZIUN, TRISTEZZA E DELIBERAZIUN da Roman Liesch Ia ma desd e va nign’ideia noua tg’ia sung. Las pareis èn alvas, apparaturas nunancunaschaintas circumdeschan igl letg aint igl qual ia ma catt. Ia va dolours agl tgea. Forsa sunga ainten en spital? Ma tge diavel è capito? Noua sunga precis? Fitg bleras dumondas, ma nignas raspostas. Ia ma regord da navot. Ia amprov da ma regurdar, ma navot am vign andamaint. Ma tge ègl cun las mias tgommas? Ia na las saint betg! Pertge na saia betg ple muantar las mias tgommas? Panica totala peglia possess digls mies partratgs. Ia stò saveir, tge tg’è capito e tge tgi capeta cun me. Ia less baitar cun en medi. Igl taimp para da betg passar. Finalmaintg reiva igl medi ed aintra ainten la mia tgombra. La cumparsa digl medi am inquietescha. Avant tg’igl medi so deir en pled, vaia gio tschanto l’amprema dumonda. Ia less finalmaintg saveir, tge tgi seia capito cun me. Ia va tema scu anc mai. Sch’ia sa forsa mai ple eir a pe? Ia veva gio anc tants plans pigl futur. Tantas veias tg’ia leva anc traversar a pe! E chegl resta forsa per adegna en’illusiun… Ia tgap tema. Igl medi rachinta, tg’ia vegia gia en accident da tren. Igl tren an direcziun da Paris seia ia sur las rodaias or e siva da chegl cupitgia. Ia ma regord anc adegna da navot. Igl medi cuntinuescha finalmaintg a rachintar. Las apparaturas am irriteschan. El dei tg’ia seia sto cun ples collegas ainten en cumpartimaint e chels seian er cò aint igl spital, ma a chels geigl ple u manc bagn. Finalmaintg rachinta igl medi er anc, tge tgi seia capito cun me e pertge tg’ia na sainta betg ple las mias tgommas: «Vous ischas sgulos tras igl tren, ena cofra è dada a Vous segl dies ed antras chegl è igl spinal rot sen l’otezza digl calung. L’amprema operaziun è gio fatga, ma deplorablamaintg cun pac success. La sagonda operaziun vign ad aveir li dumang. Nous ampruagn da reconstrueir igl spundigl rot cun òssa digl calung. Pir alloura savagn nous deir, schi Vous savez ensacuras puspe eir a pe.» Ia na sa betg tge pansar. Ena tala tristezza sa derasa aint igl mies corp. Igl mies mond sbalunga. Depressiun totala. Pertge ògl stuia tutgier gist me? Ia va gio anc fatg giu cun CUMBAT DA PROMIS da Roman Schmid mies bab dad eir a pastger cura tg’ia turn dallas vacanzas. E tge è cugl luvrar? Ia sa forsa mai ple luvrar scu legnamer. Tge dessa far? Desperaziun totala. Ia less angal ple esser sulet. Nign tg’am so consolar. Igl mies futur, destruia? La veta n’ò nign senn ple per me. Igl mies sulet giaveisch è da parteir da chest mond schi malgist… Ia ma desd, sung tot suanto. Noua sung ia? Ia stung an peis per far dus pass. Ia sa anc eir a pe! Las mias tgommas am portan anc! Chel mument resainta angal ensatge: legreia! Tot para schi ancunaschaint. Ia siaint igl suaditsch digl mies front. Finalmaintg ancanoscha puspe chest salv. Ia sung a tgesa ainten la mia tgombra. Igl è las nov. Gio las nov? Tg’igl diavel porta! Ia va mantganto igl tren, e chegl oz, cura tg’ia va lia parteir per las vacanzas an Frantscha. Pertge pomai na vaia betg santia igl mies sveglierign? Ia anveid igl radio. Tedl las novitads. Els rachintan ensatge d’en accident. En tren è sa disgraztgea. Ia ma regord digl mies semi, ma angal fragmento. En semi, tgi pareva schi real… MARIO PACCHIOLI Mario duront il cumbat, fetg concentraus, el tucca siu adversari el tgau... 16 PLACI E LA SGARSCHUR da Placi Flury Mes meuns ein schubers Neus scrivin il datum dils 28-03-2005, e neus essan sin viadi da Mustér a Cuera. Igl ei ina damaun baul. Brentina schai aunc sils plauns da Surrein! Ferdaia! El car vegl dalla RHb hai schon dau purgina sillas fenestras! Ina egliada ord fenestra tuorbla sil Péz Nadels muossa ch’il di serabetscha sul horizont. Igl ei ina glisch oransch-cotschna che scaulda il freid dil tren. Ella partiziun da retschas sper mei sesa ina giufna, biala femna. Ella fa la pareta sco sch’ella sesess sin spinas, sco schella spitgass sin enzatgei! E mera tscheu, il Péz Nadels era schon daditg schvanius e la brentina ha giu fatg plaz al sulegl, giu Tavanasa in giuven che vegn en el tren. La dunschala seglia en pei, e bunamein senza schar pigliar plantschiu ei ella entuorn culiez ad el. Ussa sai jeu è ils desideris dalla giufna. Plaunsiu vegnan els, maun a manut, vi e sesen giu sper mei. Cu che la gronda fuola da glieud era serabitschada odel tren a Glion, ves’jeu mo che la giufna dui enzatgei ad el ell’ureglia. Jeu emprovel d’udir enzatgei, mo adumbatten, la canera dil tren partent dalla staziun fa in streh tral quen a mei. Audel mo dus plaids. Far e tualetta. Hmmmmm…., tratg’jeu, culs patratgs vida il liung temps navenda Castrisch entochen La Punt. Sa tgei che quels han avon? Ei vargan las staziuns da Castrisch e Valendau. Cun tgulem arrivein neus sin la staziun da canus. Miu mp3-player ha ussa e schon dau sui il spert e las battaruias. Miarda! Mo ussa vegni interessant! Ina egliada, ina sbrinzlada cugl egl seniester e schon sei schabiau. In segl sin peis e naven erani. Audel mo igl esch dalla tualetta che sesiara cun in sbat barbaric, ed in ri curios dalla giufna. Ei resta ferdaia, mo mes patratgs vida quels dus tegnan mei a cauld dad endadens ano. Canera, canera, canera. Ils cars dalla RHb ein bu isolai bein dad endadens ano, las preits denter las tualettas e plazs da viagiaders è buc. In schguschem e fagem canera, tudi segliani el spieghel ed egl apparat da dar giu savun. Canera da plop, plop. Las minutas vargan. Il tren a tgulau a Trin. Sur la punt da La Punt, vonzeivui, cnarcs. In mischmem da scalgias va da plaun vui e per il plantschiu entuorn. Tgei ei schabiau on tualetta?! Il giuven vegn persuls. Neua ei la giufna? Muia entira fantasuia vegn surda mei. Tratg ella oda fenestra? Crassmau il tgau encunter il glas ella tualetta, e quei tut mo ord spir plascher e la satisfacziun? Ni schioc tuccau ella mortalmein cun ina butteglia? Quels patratgs serinforzeschan cu jeu merel sils meuns dil giuven. Cotschens, saung ch’el ha empruau da lavar giu, mo bu gartiau! Muia staziun ei vegnida: Domat! Stoi i ô! Mondel grad extra da tschei maun viado, culs patratgs: Mes meuns ein schubers! «Placi e la sgarschur» – puspè ina nova columna tier PUNTS. Placi Flury, in tip original da Sumvitg, scriva texts da sgarschur. Per dar in pau tempra fa el quai en dialect da Sumvitg. VS. RENZO BLUMENTHAL Renzo dat anavos cun sia honta da latg. El ha aunc sia fuortga e seretegn buca da duvrar quella... Suenter in fetg liung cumbat plein fentas e fisadads ein omisdus ualti pitgai. Grev da dir, tgi che ha propi gudignau... 17 MIEZ ONN RADIOGONDA TUPPA SCHNORRA dad Arno Camenisch Il team da radio gonda Ils 15 d’uost 2005 han 11 persunas alzau a Mustér ils migeuls e fatg viva sin lur uniun gest fundada. In’uniun sco ei deva tochen lu buc ella romontschia. L’uniun radio gonda. Gia per arrivar tochen tier quei punct ha ei duvrau bia entusiassem, idealissem ed energia. La gronda lavur ha denton entschiet pér lu. Ei ha dau bia d’organisar entochen ch’igl ei stau aschi lunsch ils 14 da november 2004. Quei di ha nies program da radio regular entschiet. La tecnica: amitg ed inimitg Damai che radio gonda emetta 24 uras a di e quei 7 dis ad jamna basegna ei era tecnica che funcziunescha. Che quei ei all’entschatta tuttavia buca stau il cass, quei san tuts confirmar che han gia tedlau naven dall’entschatta radio gonda. Gie, nies um da tecnica, il Thomas, ha passentau bia notgs a Trun el studio. Biaras gadas havein nus planisau da plazzar ina madrazza leu. Aschi lunsch eis ei denton buca vegniu. Per cletg buc! Suenter che nus havein rimnau las empremas experientschas e saviu far las midadas basegneivlas, funcziunescha ei cun fetg paucs incaps che selaian buc eliminar senza grondas summas da raps. Il radio nua ch’era ti sas haver influenza sil program Damai che nus essan in’uniun ed havein negin che camonda tgei e co nus duessen far radio, astgein nus era far quei sco quei che nus lein. Gest quei ei tenor mei ina caussa fetg interessanta per las audituras ed ils auditurs. Nus essan fetg leds da survegnir in feedback ni inspiraziuns per novas ideas. Quellas savein nus era empruar da realisar ed aschia sviluppar in program tenor il gust da nossas audituras ed auditurs. Far in fuffergnadi tier radio gonda Enzatgei fa surstar mei adina da niev. Pil pli s’engaschan ils giuvens per in project in cuort temps e lu enqueran els autras sfidas ed han auters interess. Sin la gliesta da risicos stat quei punct sigl emprem plaz tier mei. Tochen uss essan nus, cun ina u l’autra crisa, vegni d’evitar la situaziun che negin havess giu interess pli. Ei para pia che las commembras ed ils commembers piardan buc aschi spert il plascher da far radio. Per era saver far radio el futur essan nus adina sin la tscherca da moderaturas e moderaturs, tecnicistas e tecnicists. Sche ti has interess, havein nus tschaffen che ti s’annunzies tier nus. Nus dein bugen la pusseivladad da far in fuffergnadi per che ti sappies mirar, sch’ei plai a ti. Program Avon in tempset havein nus fatg ina pintga midada da program. Ussa sepresenta quel sco suonda: dumengia: concert sin giavisch – gliendisdis: parada da hits – mardis: tema liber (vegn eligius dalla moderatura ni dil moderatur) – mesjamna: events per la fin d’jamna – gievgia: giugs auditivs. D’udir mintgamai dallas 20.00 uras tochen las 21.30 uras. Nus sperein da radiogonda.ch! s’entupar cun tei tier EN TREN CUL COLLEGA DIL GUSTI ei vegnan. ils chines. dian ei. en marighels e cul tren. a cuera. pon ei rir. quels da vacanzas. han las tablas sul cunfin bein purtau fretgs. arbagias. a cuera. vegn midau. tren. stuppau els ella cotschna. dalla vallada viaden. profund profund. ura per ura. e dallas plauncas siadora. tochen ch’ils pézs ein muots. cul tren anavos a cuera. e viaden el tren. anavos a china. igl aug testa mava era bugen cun tren. digl alpsu a maiavilla ed anavos. di per di. buca raschieni fuss el ius sul cunfin. tgi che leva ir sul cunfin stueva pagar siu prezi. gliez leva el buca. igl aug testa. pils chines fan ei tablas. igl aug testa ha knapp survegniu ina tabla da fossa. l’emprema ga era el ius cun tren il 1912. ei vegnan. ils daners. dian ei. culs chines. l’emprema ga haveva igl aug testa viu in chines alla staziun da cuera il fenadur 1968. el spitgava sil tren. ana ei returnada da china. ella ha detg ch’ei stettien a china en pei el tren. huora stretg en leu. e spidien. sil plantschiu dils cars. ana vul buca pli ir a china. igl aug testa ei mai vegnius sill’idea dad ir a china. ed era buca da far vegnir quels da china tier nus ad ir cun tren. el leva sulettamein ir cun tren. si e giu. mava bugen cun tren. stoda bugen. 18 SYSTEM OF A DOWN «MESMERIZE» LAS SCHIBETTAS DAL MAIS da Patrick Capaul Atgnamain ma fascinescha «mesmerize», il nov album da SOAD exact uschi fitg sco lur mega album «toxicity» – e gliez malgrà che jau hai udì quellas chanzuns novas be ina giada. Jau analisesch quest fenonem suandantamain: SOAD èn anc adina exact tuttina pac schubers sco schon adina, dentant ha quella band americana cun ragischs armenas fatg in pass vinavant che fa els anc per kilometers pli unics che tut quai ch’il metal modern ha gì da porscher tochen ussa! Las pli derbas escapadas fonicas tutgan quella giada sin kitschig pop, la discotussi vegn violada durant ina nozza greca dad in chantadur ch’è carschì si en in gagliner cun granatas sco turmagls....YESSSS!!!!!! ******* LIRICAS BANALAS III dad ephraim, student a wandschrank la realitad semeglia adina pli fetg ad ina cumedia mo, tgi che fa rir ils aspectaturs ha success viver per in «haha» nus – ils acturs silla tribuna dalla realitad - mo NINE INCH NAILS «WITH TEETH» Mastermind trent reznor è enavos cun ina nova versiun da sia band NINE INCH NAILS – e naturalmain cul successur da la mega schiba «fragile»! E sin quest album hai jau daver spetgà sez sco’ls pops sin San Niclau.... E per respunder la dumonda sin exact tge ch’jau hai spetgà, hai jau strusch ina resposta. Tut quai che quest musicist american ha preschentà dapi ses debut dal 1989, metta tut las aspectativas sil chau, demontescha tut las speranzas en pitgna tocca e lascha enavos en il stgir cun in sentiment sco d’ avair in giat mort en bucca! Uschi morbid che la musica da NIN sa esser, per quels sentimets da legria che quest depro ha schon regalà a mi cun sia musica, suni engraziavel anc sin sunteri sut dus meters terra umida! Sun jau insumma anc schubers? Tge schaiss-damonda – quella schiba è hammer! Ed il rest n’emporta insumma nagut! ********* ils aspectaturs che nus essan aschi laghegiai da delectar paran buca da semussar SCUMBUCKET «KISS THAN KIND» Kurt Ebelhäuser è da professiun il ghitarrist da la band tudestga BLACKMAIL – e ses hobi preferì, sper ses segund job da produzent, è la band SCUMBUCKET. Era sche quai tuna ussa suenter in pau sound mediocher dad in che na fa nagin sport, è la musica da quest trio tut auter che be mesas chaussas! SCUMBUCKET han schon perschuadì ils critichers cun trais albums lunsch sur la media, quest trio giauda il predicat dad esser la megliera «schweinerock-band» da la Germania! Ed en quest cass unic, sun schizunt jau ina gia dal medem maini culs scribents da rolling stone e visions! SCUMBUCKET èn davaira ina band, u meglier ditg in project extraordinari, ed oravant tut la nova schiba «kiss than kind» è musica da rock uschi buna sco strusch pussaivel! ******** 19 BREV-LECTUR @HOTMAIL.COM So, Punts. Perinaga veis buca fatg termagls culla giuru ni culla lia ni cuna auters pulits romontschs, sondern cun fäcalias. Co schevas? «Punts fa cac!» E fatg giu in tec veis quels clubs aschi impurtonts per nus romontschs: La quotidiana e la baselgia. L‘emprema els mauns d‘in penner silla tualetta (leu nua ch‘ella s‘auda?) e la secunda sansa schizun grad fusiunar cun las tualettas. Aber co mettas avon quei? Scarpar ora ils bauns e baghegiar en tualettaschüsslas en baselgia? Sas co igl augsegner fagess? Ed il barschun da hisli astgas era buca duvrar per benedir las fossas - sas co il caluster fagess? Aber serrar il niev papa (übrigens, tgei fantasias sexualas ha Mariano dil niev papa sch‘el queta schon Prinz Charlz in gheil buc?, aber quei s‘auda forsa plitost en vossa klatschspalta), pia serrar il niev papa en ina tualetta che vesa ora sco sin ina da quellas fotis ellas Punts, gliez fuss schon in tec fiis, aber lu vessans forsa in tec ruaus, e metti avon, lu savessan p.ex./sin ex. schizun las femnas catolicas si en Cadi celebrar messas. Ui! Scandal! Uss essans aber vegni empau giu dil cac, pia turneinsa tier el. Also mia liablingstualetta da tut quellas che vus veis fotografau ei quei plumpsklo si Val Sumvitg, erschtens perquei che lenn freda schi bein e far svanir empau il tuffien da quei cu lasch ora (buca mo dil tgil, mobein era dalla bucca, drüdoppeldütig, haha), zweitens perquei chi ei leu la foti d‘in che legia las Punts, e Punts quetu gail, drittens perquei che la tualetta sesanfla ella Cadi, e la Cadi quetu era gaila (leu ei la Val Sumvitg toch, ni buc?, ed in da nos scribents romontschs toch era, quei fuss lu viertens). In Nachteil aber: Sch‘ei toffa memia fetg, lu sansa buc envidar in zulprin per neutralisalar, sco quei cu fetg adina, perquei schiglioc brischan la tualetta, la haifaif cu vai duvrau per schubergiar il tgil ed aunc igl uaul odentuorn. So, Punts, uss vau tradiu mia liablingstualetta, uss stos era tradir la tia. Tgeinina has ti? Quella dalla QBar? Quel ha silla foti in Saifaspender foll modern, sas lavar tes mauns uu schuber e chi toffa stagl da cac da savun, e negin che tratga zatgei nausch da tei. Ni quella dil Letzigrund? O na, leu savessas gie ruschnar ora. E tgeinins da tes concurrents drovas sco pupi da tualetta? In tec bia damondas sin inaga, neve. Mo aunc ina davosa: Tgi stat insumma en quella casa alva letgada schubra culla bandiera sil tetg che vus veis purtau ellas tualettas, pamfate, sin ina doppelsita? Quei ha matei era da far zatgei cun vies tema, las tualettas, jeu schess leu stat in ch‘ei vegnius rehs cun tualettas, en quei cass ei quei segir buca la casa dalla Lia Romontscha che ha vuliu far in project da tualettas per l‘expo. Ni ei quei forsa la uni Friburg, nua che la Puntsredacziun studegia? Ni forsa eisi ganz aifach la casa d‘in politicher che producescha mo -, Punts, ti sas gie schon tgei. Astgu far il tippen, tgei politicher? Punts, gasetta plitost seniastra, hmm, - äh, ei quei forsa la casa da Schengenturbo-Blocher? Neginas guardias da cunfin davos la seiv. Ni Wodka-Putin? Negins penners sil passapei. Ni Hot-Colt-George? Genau! Genial! En mintga cass, schmatz!, Punts, has rischun, vossas tualettas dessans buca duvrar sco pupi da tualetta, aber, apropos fusiun cun la baselgia, la bibla lu era buc, silpli la Quotidiana! Übrigens, Punts, l‘autra ga vegness mia tschunavla brev da lectur, super jubileum, motiv da far fiasta, astgu giavischar zatgei? Na, jeu damondel gnanc, jeu giavischel «Lein gratular» dad funny Arturo Casanova. Stos far nuot, vegn soviso mintga gi tier las 20 gratulaziuns da radio romontsch. Graziel tuttina! E sin l‘autra ga! Pli bugen tualetta ord hetta che Punts giu funs: tiu lectur. P.S. als lecturs dallas Punts (per cass ch‘ei dat els): Tschella ga vau fatg il wetten che buc in lectur dallas Punts scriva a mi ni allas Punts. Jeu sun sin buna via, merci! BREV DA LECTURS Romontsch, Romontsch ei nies lungatg, e viva nossa Patria Anno 1938 ha il pievel svizzer decidiu da renconuscher il romontsch sco lungatg naziunal. Ils 10 da mars 1986 ei il lungatg romontsch era daventaus lungatg ufficial-administrativ. Il stadi sco il cantun promovan igl emprem lungatg. La Giuventetgna Rumantscha (GiuRu) ei vegnida fundada ils 9 d’uost 1991 ed ei in’uniun che mantegn ils contacts denter las giuventetgnas da las valladas romontschas e ch’emprova era da mantener igl emprem lungatg. E buca dad emblidar la Romania da giuventetgna (Rdg) che sustegn differents projects sco era il lungatg sez. Ins sto mo sedumandar tgei lungatg ch’ei sustegnan? Sch’ins damonda als commembers dalla GiuRu ni dalla Rdg, CCM, L’Uniun dils Grischs ell’Engiadina, ni aults umens dalla politica, dat ei mo ina risposta. Il «Rumantsch». Quei sto esser il perfect lungatg, sche tontas facultads stattan davos quei lungatg. «Ina risposta pli perderta vegnis buc a survegnir da quellas instituziuns». Lessen els dir cun quei a nus ch’ei mantegnien il «Rumantsch Grischun»? Quei lungatg che vegn hassiaus il pli fetg dalla maioriad dalla giuventetgna rumantscha. Ni eis ei il Sursilvan, Puter, Vallader, Sutsilvan, ni schizun il Surmiran? A quella damonda san els buca rispunder. Perquei ch’en mintga part romontscha dil Grischun dattan els in’autra risposta. Ei vegn adina mirau per il romontsch matern, e quei ei la emprema lingua. Contas instituziuns dat ei el cantun Grischun per l’emprema lingua? En tut 10. Mo che quellas 10 lavuran per sesezzas e vegnan buc a luvrar ensemen, mobein ina encunter l’autra. Perquei che tuttas organisaziuns ein fascinadas dalla emprema lingua, e quellas lessen era mantener sia lingua. E quei per tut prezi. Enstagl setener ensemen e vegnir aunc pli ferms sin quei territori linguistic. «In bien exempel ein ils Puters ed ils Sursilvans. Cons incaps dat ei da capir in l’auter? Jeu less buca menziunar persunas dallas organisaziuns. Quellas persunas ein vegnidas manipuladas memia bein». Jeu less il pievel romontsch. Igl ei buca quei da buca saver capir in l’auter. Ins vul buca capir in l’auter. Daco? Perquei ch’il pievel ei memia 21 loschs da discuorer ni capir in auter romontsch che la emprema lingua. Ussa vulan quellas bunas uniuns linguisticas, sco quei ch’igl ei vegniu scret en la davosa ediziun legida ella Quotidiana/SoS, promover il romontsch. Sco igl ei vegniu menziunau, prendan las instituziuns partida per il Sursilvan. Ils auters lungatgs, ch’ein era fetg impurtonts sco lungatg Rumantsch, vegnan publicai president dalla Romania, che sustegn il romontsch, discuora mo da la Ligia romontscha Surselva e dalla Surselva romontscha. La reacziun dallas Punts che less baghegiar punts tier las differentas valladas/lungatgs romontschs ha muncau cheu totalmein. Ins astga buca mo discuorer dad in lungatg. Ins sto esser aviarts per tut ils lungatgs romontschs. Naven dall’emprema lingua tochen tiel rumantsch. Era ils Sursilvans ch’ein fetg ferms en lur lingua duessen era prender part dil rumantsch e buca mo dil sursilvan. Sch’ins ha buca la capacitad dad esser aviarts e vuler capir, san ins discuorer il tudestg svizzer sco quei che la maioritad dalla giuventetgna romontscha practichescha el mument. E sche las uniuns linguisticas cuntinueschan vinavon sin quella via, vegn ei ad esser aunc per in bien temps aschia. Perquei che jeu sun di per di denter ils Rumantschs e discuorel era cun la glieud da differentas valladas, hai jeu vuliu far per vus in pign experiment per mussar a vus co il pievel romontsch secuntegn enviers il rumantsch: jeu hai eligiu 15 persunas sur 20 onns. Persunas da 3 differentas valladas. Mintgagada 5 dalla Engiadin’aulta, dalla Engiadina bassa, e dalla Surselva. Impurtont tier quei experiment ei: ei astga buc esser persunas che s’audan tier instituziuns ni persunas che han studegiau la lingua romontscha. Jeu hai duvrau per quei experiment: bia gnarva ed ina ediziun dallas Punts. Jeu hai encuretg ellas Punts in artechel en sursilvan, ed in artechel en puter. Jeu astgel dir che quels dus artechels ein screts perfect en la emprema lingua da mintga vallada. Suenter hai jeu mussau mintgamai igl artechel en sursilvan ad ina persuna dall’Engiadina. Ed igl artechel puter ad ina persuna dalla Surselva. La reacziun ei stada per mei sco quei ch’jeu hai spitgau. Auter che 3 persunas che han propi empruau da leger igl artechel. Quei ei stau in Sursilvan e dus dalla Engiadin’aulta. Las ulteriuras persunas han legiu il tetel ed han dau anavos a mi las Punts. Ina persuna ei perfin sefitgada ch’igl artechel sursilvan seigi screts en Rumantsch Grischun. A tuts da quellas instituziuns ed a tut quels che lessen promover l’emprema lingua less jeu mussar cun quei experiment: ei funcziunescha buca dad acceptar in auter rumantsch tochen ch’ins cala buca dad odiar il rumantsch auter che la emprema lingua. Pablo Maissen, Samedan/Rabius 22 CONTAINER L’engiavinera Il victur da l’engiavinera en il numer 131 è Martin Blumenthal da Ruschein. Uschè ha el savì far il proxim pass sin sia missiun «l’onur dals Blumenthals u in sientamauns da Calanda.» Il pled da soluziun era dal rest «Romano.» Di multicultural per uffants a Cuira Ils 25 da zercladur ha lieu a Cuira sin la «Turnerwiese» per la tschintgavla giada in di da gieus per uffants. L’occurenza che vegn organisada dalla «Jungwacht & Blauring Chur» stat quest onn sut il motto «5 onns – 5 culturas.» Sper da tuttas sorts da divertiment per uffants èn era il dus musicstars Jesse e Valentina preschents. Resguard da la Svizra rumantscha (LR) Cun grond plaschair ha la Lia Rumantscha, l’organisaziun tetgala da la Rumantschia, registrà l’elecziun da Corina Casanova sco vicechanceliera da la Confederaziun. Creschida si en la Svizra Rumantscha e fermamain colliada cun quella porta ella il rumantsch sco ina da las quatter linguas naziunalas svizras en il center da decisiun da la Confederaziun. Sco Rumantscha che sa dasper ils quatter linguatgs naziunals er anc englais e spagnol vegn ella a far quai cun cumpetenza e cun respect da las autras linguas. Zunt surstads essan nus da leger ch’ina tscherta pressa sin plaun svizzer vul snegar a Corina Casanova sia identitad rumantscha e declera ella sco svizra tudestga e che schizunt in cusseglier federal na vul renconuscher ella sco represchentanta da la Rumantschia e pia da la Svizra latina. chattà mintgin e mintgina lura agen mied per chantar las chanzuns dals Beatles. Il resultat è in potpuri da Mario Pacchioli-Fabulant-Linard Bardill-Bulais-Tartaruga-Fränzlis ed anc bler dapli. I dat per mintgin insatge e buna qualitad da musica è garantida. Dal rest : Stephan Eicher che chanta rumantsch – gia be quai vala la paina da cumprar il disc cumpact. Punts è da l’idea : Beatles per rumantsch è gailira ! Pretsch : 35 francs. Dapli infurmaziuns sut : www.lainfabular.ch. posta.giuru.ch Qua po... … L’Uniun da giuventetgna da Tschlin far reclama per la disco dal vitg … Martin Mathiuet prostestar encunter tablas tudestgas a Mustér … Maurus Blumenthal encurir novs abunents per las PUNTS … La Uniun da Teater Vuorz presentar ses toc da teater … Thomas Candrian far propaganda per ses pli nov project a Sagogn - Gion Hosang encurir moderaturs per ses radio - Fadrina Hofmann animar giuvens e giuvnas da scriver per la gasetta giuvna (dapli infos sut posta.giuru.ch) IMPRESSUM chauredactur/a: Fadrina Hofmann, Rue Louis-Chollet 3, 1700 Fribourg [email protected], 078 724 74 81 Ursin Lutz, Avenue du Midi 3, 1700 Fribourg [email protected], 076 434 10 26 redactur/a: Mevina Feuerstein, Dennlerstrasse 36, 8047 Turich, [email protected] Annatina Nay, Pustget 42D, 7166 Trun, [email protected] Silvana Derungs, Hauptstr. 117, 1715 Alterswil, [email protected] Gianna Sonder, Sumvei 77, 7462 Salouf [email protected] collaboratur/as en quest numer: Marc Bundi, Patrick Capaul, Arno Camenisch, Gion Hosang, David Berther, Annatina Foppa, Mario Caviezel, Marcus Albin, Gretta Bott, Annatina Dermont, Roman Liesch, Martin Candinas layout nr. 130: Roman Schmid, Hauptstr. 402, 7031 Laax, [email protected] secretariat: PUNTS, Maurus Blumenthal, Casa Grischuna, 7154 Ruschein,[email protected] ni [email protected], 079 394 52 86, 081 925 43 47 stampa: Spescha&Grünenfelder, Glion pretsch d’abunament: 45 francs ad onn, Raiffeisen Laax 70-6699-9 editura: Chalender d’occurenzas (uniuns.giuru.ch) Ils 9 da fanadur 2005 ha lieu a Trun sin plaun Rensch la Open Air Disco. (dapli infos sut www.giuventetgnatrun.ch) GiuRu, Chascha postala 312, 7002 Cuira [email protected] internet: www.punts.ch, www.giuru.ch avis: Las Opiniuns dals auturs en quest numer na ston betg correspunder a l’opiniun da la redacziun da PUNTS. PUNTS è commembra da l’Associaziun da la Pressa Svizra dals Giuvens. ENGIAVINERA Qua sas ti mussar sche ti es in expert da trens! Questa giada datti sco premi in disc cumpact dubel da «Lain fabular – Ils Beatles per rumantsch!» Il pled da soluziun tarmetta per plaschair cun indicaziun da tia adressa a chasa a: Ursin Lutz, Avenue du Midi 3, 1700 Fribourg, scriva in e-mail a [email protected] u in sms a 076 / 434 10 26. 1. Il tren che transporta mintgamai Harry Potter en sia scola magica. (be la segunda part) Beatles per rumantsch è gailira! Ussa è el qua – il disc cumpact LAIN FABULAR ! Benedetto Vigne e Giony Fry han producì dus schibettas da chanzuns dals Beatles en rumantsch grischun ensemen cun numerusas bands rumantschas e gruppas che simpatiseschan para cun la rumantschia. Il product sa lascha vesair : musica per amants da delicatessas. Na tuna « in di danar » bler meglier che « a hard day’s night » ? Tge para pli sexy : « why don’t we do it in the road » u « lain nus betg far quai spe’l clavau » ? Ils differents interprets e las differentas interpretas han 23 2. Tren renumà en miniatura. 3. Gruppa da musica englaisa che ha da far cun trens. 4. Opziun populara per la giuventetgna da viagiar per l’Europa enturn. 5. Surnum per ina locomotiva da furma marcanta. 6. Questa sort da tren vegn en funcziun cura ch’i è fitg taiss. AZB 7130 Glion ===================================== ===================================== ===================================== ===================================== ===================================== IL PROXIM PUNTISSIMO È: ============ BUGET ============================== FIN DA REDACZIUN PER IL NR. 134: ===== 16 DA ZERCLADUR 05 ================= PUNTS 134 CUMPARA ENTSCHATTA ==== FENADUR 05 ========================= PUNTS 135 CUMPARA ENTSCHATTA ==== UOST 05 ============================= CUN L’ACCENT «DVD» ================= ===================================== ===================================== ===================================== ABUNESCHA PUNTS ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ / / Jau abunesch PUNTS – la gasetta giuvna per mo 45 francs ad onn / / Jau regal in abunament da PUNTS – la gasetta giuvna / / Jau fatsch in test – dus ediziuns gratuitas da PUNTS num e prenum: adressa: Trametta il talun a noss secretariat: PUNTS, Maurus Blumenthal, Casa Grischuna, 7154 Ruschein, 081 925 43 47, 079 394 52 86, [email protected], ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ VE COMMEMBER DA LA GIURU La GiuRu sustegna Tai a finanziar, communitgar e realisar Tes project rumantsch e giuvenil. Ti survegnas sco commember/bra da la GiuRu regularmain infurmaziuns dals projects actuals e la pussaivladad da Ta partecipar ad inscunters internaziunals ed ad autras activitads. Jau vuless daventar commember/bra da la GiuRu per mo 13 francs e 45 raps ad onn: / / Jau vuless las infurmaziuns per e-mail / / Jau vuless las infurmaziuns per posta num e prenum: adressa: tel: e-mail: Trametta il talun a la suandanta adressa: GiuRu, Chascha postala, 7000 Cuira, u T’annunzia sut www.GiuRu.ch. 24