versiun stampa 1.3 MB

Transcript

versiun stampa 1.3 MB
Da pli baul - On Lembra
ls anno1937 vevel jeu diesch onns ed encunter la stad ha ei giu num che jeu sappi ir
cun il bab olla"Muttsee" Nus vein giu la cusunza Candinas da Surhein a dis ed ella ha
fatg per mei ina schuba da sport e quei ord dad in mantel dalla mumma, La schuba
vevain per nuvs davongiu per arver schei deva da far in pass pli grond. Las
preparativas eran grondas essend che nus stuevan purtar tut cun nus. Far il sacados
era impurtont, e gie buca emblidar il pli nezessari, Duront quell' uriala stevan nus
mureri gie nus fagevan buca mucs. Lu mavan nus la damaun sil tren da mesa las nov e
da Tavanasa a Breil cun igl auto da posta.
A Breil salidavan nus auncl' onda Nesa ed igl aug Geli e suenter mavan nus dalla val en. Mo
lezza gada ha il bab tedlau sin il cussegl digl aug e nus essan i si l' alp quader e da leu enta Rubi.
Aber oha, nus essan gartegiai viaden memia bass e vegni viaden ellas plattas. Il bab ei staus mal
cussegliaus dad ir quella via e scheva siper mei da quei cheu mai pli. Nus essan arrivai en l'alp e
leu ha ei dau caffe ed ina buna pulenta. Nus vein durmiu el fecler e la damaun beinmarvegl essan
nus semess sin via encunter Plaun Bels. Il bab ha anflau la via marcada cun ina colur cotschna
suenter la qualla ei fuva dad ir per vegnir al destin.
Da biala aura era quei lev mo schei deva viaden la
brentina lu era ins leds da mintga segn .Entuorn
suenter miezdi essan nus stai el liug. Il bab ha giu
dad inspectar tut e per mei era tut niev.Jeu
selegravel gia dad ir cun la honta per aua per far la
suppa. Savens stuevan ins era prender en neiv e
luantar, gie, leu fuva ei aunc ferdaglias. A durmir
essan nus i el" Winterraum" leu deva ei treglias su e
sut, e cozzas da launa avunda jeu quitavel che quei
seigi immens greva peisa sin ins.
Entuorn la fin da fenadurda s.Onna sepinava
la mumma dad ir on Lembra. Ella veva hefti, far
ora cul fier per tut las cundas, pachetar e
metter Edu e Flurin giu tier l' onda Dora. Quella
gada astgava il Heini ir cun ella ed ils sacados
eran semtgai e pleins lu aunc ina gronda
scatla camischas e culiars per igl aug Teias da
Breil, quei mava enina schevins, ed ei
vegneva dau giu el liug la rauba. A durmir
mavan nus tier l' onda Nesa e la damaun
bauld cun il cavrer dalla val en.Quel purtava il
sac dalla mumma per in franc. La mumma era
lu gnanc grad giuvna ed era buc trenada per
da quels strapaz ella bueva mintgaton in sitg
vinars quei seigi bien pil cor e vinavon mava ei en tutta calira.
Enqualga vegneva il Derungs, il nurser da Lembra
neu a rimnar las nuorsas scappadas sul pass. Sch'ei
deva ina sentupada fuva quei dengrau el purtava il
sac dalla mumma ed ins mava sin la" Biffertenhütte" a
durmir. La damaun marvegl lu sul pass. Sch'ei era
schelau stuevans dar bein adatg da buca selischnar
dal cuvel giuadora. Il bab haveva viu a vegnir la
gruppa ed ius encunter jeu dueigi far tee e pinar la
marenda. Jeu eral leda che la mumma vegness, e lu
vevel jeu bia da ruschanar a miu frar essend che jeu
vevel ussa in pullt temps saviu far mias experienzas,
e quitavel che jeu sappi mussar ad el tut.
Quei ha buca cuzzau ditg ed il Heini sepassava si
sco in pign" Hüttenwart" avon ils turists. El era buca
schenaus e nus cantavan seras ora per plascher
dalla glieud. Nus dus maven a spass ed era a far
turas. Il Heini fageva il guid da muntogna nus
prendeven cun nus ina suga e mavan in detg toc
siado encunter il "Nüschenstock". Si leu essan nus
schulai inagada dad in tgamin giuaden, e giu las
detgas vetas da puder siado quei ha fatg empau
tema, e nus vein detg pulit paternos tochen nus
essan puspei stai en hetta. Era il lag fascinava nus e
nus semiaven con bi quei fuss de haver ina barca
dad ir suravi.
uella barca ei vegnida realisada in per onns pli tard cu, Flurin ed
Eduard han era saviu esser on Lembra ed era nos cusarins Sep
Modest da Breil ed David Willi da Domat. Ei fuva restau las hettas
nua ch'ei era planisau da baghegiar forzas d'aua on Lembra e quellas
ha nies bab cumprau giu en emprema lingia per duvrar da far lenna
da cuschanar. Per quels buobs ei quei stau sco fatg ed els han
entschiet a resgiar e miserar lenna e per cletg deva ei guottas
avunda da zambergiar ina barca. Ei deva aunc da surtrer la nav cun" Dachpappe" e luvrar
ora empau endadens. Cun tgei premura ed inschign ch'ei vegneva luvrau san ins
simaginar.Tuts enseman han stuiu trer la nav cun ina suga dalla neiv giuadora. E mo
bufatg schar sluitar el lag O jemine,la barca teneva buca o l'aua diltut. In ni dus menavan
e l'auter stueva fierer ora l'aua cun ina honta tgei vetas, Mo tuttina era perfin la Frl. Fäh
sesida e schau menar ella sur las undas. Ussa tuttenina miravan ils turists inquietai e
clamavan" sgr. Spescha per l'amur da Diu mirei cheu giu tgei che quels affons peglian
amauns quei ei prigulus quei savess dar ina catastrofa".E daveras, sche nus patertgein ch'
il lag veva tutta stad aunc tocca da glatsch en loghens e tgei ferdaglia quei stueva esser,
lu vess ei duvrau pauc e sche in dad els fuss daus ell' aua, gnanc da patertgar. Tut la
societad han camberlau neutier ils socis e tuts ensemen han puspei tratg la barca a riva e
pli tard mess quella en in da quels lags pigns, chei deva, cu la neiv luava.
Igl ei buca sempel da puspei prender si il fil suenter pli liung temps cun miu scriver mo jeu sai
seregurdar fetg bein da nos bials dis on Lembra. Ei fuva buc' adina bial' aura ei deva suffel e
brentina. Il pli cu il suffel calava ed ei fuva quiet duront la notg veva ei dau ina detga bischa quei
era ina surpresa per ils turists ed ils plans da far turas vegnevan disturbai. Nies bab veva adina
pinau ina sgnoca ni in bien cussegl per dar empau distractiun als hosps e lu vegneva ei dau jass
ni cantau e magari ruschanau da pli baul. Cunzun la sera raquintavan enqualin da sperts e
striegn Il bab saveva la detga dil "Nüschamannli "schei capitava ch' il nurser da Lembra durmeva
tier nus muort la mal'aura, vevan nus legher. Il Derungs saveva da bia cass da glieud che segien
vegni suenter la mort e purtau avon ses giavischs. Els dumandavan da schar leger messas. Nus
tedlaven cun buca e nas e da quei da sien buca raschieni, il bab deva lu la cambrola de far ir nus
en treglia.
Savens
mavan
nus sisum la hetta
a durmir, nua chei
veva "Laghers" da
strom. Sch'ei fuva
bial' aura clamava
il bab nus gia
allas sis per far
veser co il sulegl
mava si sin la
cuppa
dil"Tödi"
quei fuva bi e nies
bab era adina
attents de mussar
a nus las bialas
caussas
dalla
natira. Ei deva bia
da trafficar en
hetta
e
ora
dentuorn cu tut il
schischuri
da
solver era vargaus era quei la detga meisa vischala da lavar giu.Cunzun far la lenna fuva fetg
stregn il bab veva cumprau giu la tegia vedra ed aschia saviu duvrar quella da barschar, avon
stueva el purtar tut si da" Baumgarten." Quei era in viadi da treis uras ensi cun in detg buordi.Tut il
proviant mavan nus giu leu pertut. Naven da Tierfed vegneva la rauba tarmessa siado cun ina
suga. Buca adina ha ei funczionau cun las empustaziuns. denton per ordinari era la dunna
Schiesser promta da far ils pacs e spedir quels el hotel Tödi.
Era bialas vacanzas cuozzen buca semper la mumma
sepreparava dad ir sur il pass. Il bab mirava ora l' aura
mintga damaun ed igl emprem di chei fuva segir
mavan nus cul pentel si dies siado e lu suravi. Il bab
cumpignava nus tochen pleun Bels e turnava lu
anavos. El steva aunc ca. treis jamnas pli ditg e fineva
la sesiun. Il bia era quella vargada entuorn
Nossadunna d' uost. Nus maven cun pass ferm
encunter Breil e Danis nua che nus devan ina
spluntada tier ils parents. Quella gada vein nus visitau
la sora dalla mumma, l'onda Maria. La mumma
saveva ch' ella sesanflava buca bein e ha vuliu saver
co nus savessen segidar. L'onda Maria tarlischava
cun ses egls carins cu nus vegnevan ed ina marenda
era spert sin meisa. Ella veva quitaus. Ella veva
quitaus e sia sanadad fuva mal sclavinada. Gia duas
gadas veva ella giu inflamaziun dil lom e fuva era gia
stada a far cura si Arosa. Tut quellas curas gidavan
aunc buca avunda essend chei deva lu buca la vera
medischina encunter la tuberculosa. Quei era da gliez
temps la pli greva malsogna en nossa val t.
'onda Maria stueva pia puspei ir a far cura ed ei deva da ponderar co segidar. Igl
aug Benedict stueva ir a luvrar e saveva buca aunc ver quitau dils tschun affons.
Aschia eis' ei sedau che la Teresina ei vegnida tier nus e mintgin ded els tier siu
padrin ni madretscha. Aschia ei la mumma ida o Danis, visitau la tatta e igl aug
Modest e lu dau adia a sia sora e sco fatg giu, priu cun ella la figliola. Da far la
coffra e dar adia fuva ei iu detg pulit mo la sera tier nus a casa ei vegniu l'
encarschedetgna sur da quella cara buoba. Tut consolar gidava nuot.Jeu hai buca
viu miu bab savens cun schi bia pazienzia sco quellas seras ch' el empruava da far
il pusseivel che la Teresina stoppi buca bargir. Empau allagada ha quei schau suenter e la scola
ha entschiet ed ei ha dau in tec variaziun ed era pensums. Nus vevan bien ensemen ed era
legher olla "Glätti" nua che nus durmevan e la mumma fageva o cul fier bia ga tochen tard. Nus
fuvan pia sis affons che mavan a scola.
Quei deva il detg hantieri da far pensums ed era enqual bargelada. Mia scartira fuva schliata ed il
bab leva mussar ami da scriver. Quei fuva stentus essend ch' el teneva miu maun aschi stagn ch'
ei fageva mal. Jeu sundel mai vegnida sil nivel da miu frar Mathias che veva ina bellezia scartira,
e saveva cunzun malegiar fetg bein.Era la Ductrrina emprendevan nus husliamein. Il bab
sedruvava fetg da declarar a mi il s sacrament digl altar. Quei text che declarava che Niessegner
seigi presents sut las specias da paun e vin. .E lu cunzun realmein e substanzialmein. Quei
pareva ami nundetg grev . Mo la finala eis ei restau zatgei. Las seras d' unviern mettevan nus
meila sin pegna e quei ferdava bein.Migliar in meil miez cotg avon che ir a letg, era zatgei
grondius. Ei deva magari era aunc autras caussas da far. Nus vivevan en in temps chei fuva aunc
buca eleminau tut quei che la natira purscheva e tier quei udevan era ils tiers ils pli pigns che jeu
sai seregurdar de ver viu vivents. Magari scheva la mumma la damaun ch' ella veigi viu in pelisch
denter las cozzas da letg mo cu nus buobas sgartavan ils cavels lu vegneva ei fatg la sera
catscha sin nos tgaus. Nus eran tuttavia buca las sulettas che vevan plugls, na quei deva ei lu
dapertut. Enqualga fagevins ina cura cun" Sabadiltinktur".Lu vevan nus ruaus per in temps. Per
cletg ha la chemia anflau mettels encunter da quellas geislas dalla carstgaunadad.