Indice
Transcript
Indice
Indice PREFAZIONE DELLA QUINTA EDIZIONE . . . . . . . . . . . . . . . VII Prima parte LA CHINESITERAPIA L’ESAME CLINICO DEL CHINESITERAPISTA . . . . . . . . . . . . LE TECNICHE DI CHINESITERAPIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione di chinesiterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecniche di base della chinesiterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Massaggio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mobilizzazioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Immobilizzazioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rafforzamento muscolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ginnastica medica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sport terapeutico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Meccanoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esercizi funzionali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Riallenamento allo sforzo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Riadattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chinesiterapia, allenamento e sport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Infezioni nosocomiali e rieducazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecniche e metodi speciali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecniche di rafforzamento muscolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Le tecniche di mobilizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Le manipolazioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Trazioni - allungamenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tecniche di Sohier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Mobilizzazioni di Mennel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Stretching . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • I Pompaggi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Terapie manuali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Fibrolisi diacutanea o uncinazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecniche di rieducazione neuro-muscolare propriocettiva . . . . . . . . . • Tecnica di Bobath o “Neuro-developmental treatment” (N.D.T.) . . • Metodo di Kabat (PNF) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Il concetto di Johnstone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Il metodo di S. Brunnström . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Il metodo di Perfetti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Rieducazione propriocettiva o riprogrammazione neuro-motoria . • Altri metodi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Metodo di Frenkel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Metodo Mézières . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecniche vertebrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Metodo quadrupedico del Dottor R. Klapp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 9 9 10 10 12 15 16 19 19 20 23 23 24 24 25 26 26 29 29 33 33 34 34 35 35 35 36 36 36 37 37 37 38 38 40 40 41 41 X VADE-MECUM DI CHINESITERAPIA • Metodo del Dottor von Niederhoffer - Egidy . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Metodo di Schroth o ortopedia respiratoria di Schroth . . . . . . . . . . • Metodo di R. Sohier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Bloccaggio dorso-lombare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tecnica di McKenzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Altri metodi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chinesiterapia respiratoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Mezzi di chinesiterapia respiratoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecniche speciali di massaggio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Il “bindegewebsmassage” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • La segmentoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Il “massaggio dei punti riflessi” proposto da Knaap . . . . . . . . . . . • “Massaggio cinese” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • “Massaggio puntorio” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Massaggio del periostio secondo Vogler e Krauss . . . . . . . . . . . . . • Riflessoterapia plantare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Il massaggio tailandese e il massaggio Shiatsu . . . . . . . . . . . . . . . . • Drenaggio linfatico manuale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Massaggio trasversale profondo del Dottor “Cyriax” . . . . . . . . . . • L’endermologia® . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Altri metodi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecniche di rilassamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tecnica di Schultz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tecnica di Jacobson o rilassamento graduale . . . . . . . . . . . . . . . . . • Eutonia di Gerda Alexander . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sofrologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Metodo di Wintrebert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tecnica di Jarreau e Klotz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Metodo di Vittoz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Il training compensato di Aiginger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Il metodo Feldenkrais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Psicomotricità o terapia psicomotoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rieducazione mandibolo-facciale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Coadiuvanti e ausili della chinesiterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Idroterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Termoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Crioterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Elettrofisioterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ruolo effettivo dell’elettroterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Correnti elettriche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Onde elettromagnetiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Onde meccaniche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Laser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Indicazioni generali dell’elettroterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Rischi e contro-indicazioni generali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ergoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . L’ergonomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Attrezzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 42 42 42 43 43 43 43 45 45 46 47 47 47 48 48 49 49 50 50 50 51 51 52 52 52 53 54 54 54 54 54 55 56 56 59 60 62 62 63 69 71 73 73 74 74 75 76 INDICE • Protesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ortesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Mezzi di contenzione morbidi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Fasciatura compressiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ausili per la deambulazione e la verticalizzazione . . . . . . . . . . . . . • Ausili tecnici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pressoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vacuoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ippoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Biofeedback o retroazione biologica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Auricoloterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mesoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . La personalità del chinesiterapista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI 76 76 77 78 79 79 79 80 80 81 81 82 83 84 Seconda parte PATOLOGIA E INDICAZIONI DI TRATTAMENTO I.TRAUMATOLOGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi della regione scapolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture della clavicola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture della scapola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture della spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumatismo del moncone della spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazioni della spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Distorsioni della spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rottura della cuffia dei rotatori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi della regione brachiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture della diafisi omerale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rottura del capo lungo del bicipite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi del gomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture del gomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazioni del gomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Distorsioni e contusioni del gomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi dell’avambraccio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture diafisarie dell’avambraccio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome di Volkmann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi del polso e della mano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture dell’estremità distale del radio e dell’ulna . . . . . . . . . . . . . . Frattura di Pouteau-Colles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazione e distorsione del polso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture della mano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazioni e distorsioni della mano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Morbo o malattia di Kienbock . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rotture, lacerazioni o sezioni dei tendini della mano . . . . . . . . . . . . . Ferite della mano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 93 93 94 95 99 100 107 107 109 109 111 113 113 117 118 119 119 120 122 122 122 125 126 133 138 139 141 XII VADE-MECUM DI CHINESITERAPIA Ustioni della mano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento chinesiterapico generale dei traumi della mano . . . . . . . Complicanze possibili dei traumi della mano . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi nervosi dell’arto superiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi del bacino e dell’anca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture del bacino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazione traumatica dell’anca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture dell’epifisi superiore del femore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi della coscia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture diafisarie del femore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi del ginocchio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture del ginocchio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Distorsioni del ginocchio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lassità croniche del ginocchio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesioni del menisco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rottura del tendine rotuleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazioni della rotula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazioni del ginocchio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazioni peroneo-tibiali superiori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesioni cartilaginee o osteocondrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi della gamba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture diafisarie della gamba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi della caviglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture della caviglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Distorsioni della caviglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazioni della caviglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazione dei peronei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazione e rottura del tibiale posteriore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Contusioni della caviglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rottura del tendine calcaneare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Disinserzione del gemello interno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gamba del tennista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rottura degli altri tendini del piede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi del piede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture e lussazioni del talo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture del calcagno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture e lussazioni del tarso anteriore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesioni traumatiche del metatarso e delle dita . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi del torace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Contusioni costali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture costali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture dello sterno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi del viso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesioni ossee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lussazioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesioni delle parti molli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 144 146 148 149 149 153 154 161 161 164 164 171 181 191 197 198 199 199 200 202 202 205 205 208 217 218 218 218 219 220 221 221 222 222 224 228 229 235 236 237 240 241 241 242 243 INDICE XIII Ustioni del viso e del collo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi della colonna vertebrale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture e lussazioni del rachide dorso-lombare . . . . . . . . . . . . . . . . . Distorsioni del rachide dorso-lombare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture e lussazioni del rachide cervicale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Distorsioni del rachide cervicale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome cervicale post-traumatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi cranici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Il trauma cranico benigno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I traumi cranici gravi e medi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi cranici nei bambini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi addominali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi muscolari in genere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi senza lesioni anatomiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi con lesioni anatomiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumi dei tendini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture esposte degli arti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture esposte senza perdita di sostanza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture esposte con perdita di sostanza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture metastatiche degli arti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pseudoartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ustioni e ferite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traumatologia sportiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 245 245 250 251 254 255 257 258 258 264 266 268 269 271 278 280 280 280 281 282 285 286 287 2. ORTOPEDIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malformazioni dell’anca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . La lussazione congenita dell’anca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cosa valga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Coxa vara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deformazioni del rachide cervicale e del cingolo scapolare . Anomalie congenite del rachide cervicale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Soprelevazione congenita della scapola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Scapole alate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Atteggiamento di soprelevazione della scapola . . . . . . . . . . . . . . . . . Oscillazione unilaterale della scapola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Disostosi cleido-cranica ereditaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dorso curvo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Torcicollo congenito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deformazioni dell’arto superiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inclinazione ulnare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pollice adductu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deformazioni toraciche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Torace ad imbuto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 289 289 294 295 297 297 298 299 299 300 300 300 301 304 304 304 305 305 XIV VADE-MECUM DI CHINESITERAPIA Torace carenato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ali di Sigaud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Depressioni sottomammarie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Torace a clessidra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asimmetrie toraciche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anomalie del rachide lombosacrale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lombarizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sacralizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spondilolisi e spondilolistesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Retrolistesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deformazione del piede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piedi piatti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Avampiede piatto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piede cavo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piede torto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Modificazioni statiche dell’avampiede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Atteggiamenti antalgici del piede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deformazioni del ginocchio e della gamba . . . . . . . . . . . . . . . . Ginocchio valgo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ginocchio varo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ginocchio recurvato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ginocchio flesso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deviazioni assiali del ginocchio nell’adulto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vizi di torsione degli arti inferiori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Squilibri patellari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pliche sinoviali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asimmetria degli arti inferiori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osteodistrofie della crescita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Osteodistrofie maggiori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Osteocondrite primitiva dell’anca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deviazioni assiali della colonna vertebrale . . . . . . . . . . . . . . . . . Scoliosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cifosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Iperlordosi lombare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cifo-lordosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Squilibri statici della colonna cervicale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Torcicollo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inversioni di curvatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome (malattia) di Marfan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vizi posturali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Atteggiamento di appoggio sull’anca invertito . . . . . . . . . . . . . . . . . Ortodonzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deformazioni e malposizioni dentarie e mascellari . . . . . . . . . . . . . . Sindromi algo-disfunzionali delle articolazioni Temporo-mascellari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 308 308 309 309 310 310 310 311 313 314 314 318 319 321 330 336 337 337 338 339 341 342 343 344 350 350 351 351 351 366 366 382 389 391 392 392 394 397 398 398 400 400 401 402 INDICE 3. NEUROLOGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Affezioni del sistema nervoso centrale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grandi sindromi neurologiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome piramidale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Il sistema extra-piramidale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome cerebellare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome vestibolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Atassia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Astasia-abasia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Aprassia della deambulazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Retropulsione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • “Pushing syndrom” o sindrome della spinta . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome frontale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome parietale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome temporale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome occipitale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Aprassia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Afasia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Disartria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Movimenti anormali (tabella riassuntiva) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattie e lesioni del midollo spinale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paraplegie e paraparesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tetraplegie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Spina bifida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sclerosi a placche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Affezioni eredo-degenerative spino-cerebellari . . . . . . . . . . . . . . . . • Sclerosi laterale amiotrofica (SLA) o malattia di Charcot . . . . . . . • Siringomielia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ematomielia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tabe (o atassia locomotoria) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Acropatia ulcero-mutilante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesioni cerebrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Emiplegia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Epilessia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Morbo di Parkinson idiopatico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Disturbi della coscienza e coma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tetano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Malattia di Creutzfeld-Jacob . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Affezioni neurologiche periferiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesioni del corno anteriore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Poliomielite anteriore acuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Malattia di Werdnig-Hoffmann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Polinevriti e poliradicolonevriti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Polinevriti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Poliradicolonevriti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome di Charcot-Marie-Tooth (CMT) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesioni dei plessi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Lesioni del plesso brachiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XV 405 405 405 405 410 415 416 419 423 424 424 425 425 426 426 426 426 427 429 429 430 430 440 441 446 455 459 461 463 463 464 464 464 478 482 488 489 490 491 491 491 495 496 496 499 501 503 503 XVI VADE-MECUM DI CHINESITERAPIA • Lesioni dei plessi dell’arto inferiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Nevralgia amiotrofica della spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paralisi periferiche tronculari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi facciale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi del nervo femorale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi del nervo peroneo comune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi del nervo tibiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi del tronco dello sciatico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi del sopra-scapolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi del nervo ascellare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi del nervo toracico lungo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi del nervo muscolo-cutaneo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi tronculari dell’arto superiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Neuropatie ischemiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Neuropatie batteriche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia nervosa periferica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patologia radicolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesioni varie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ginocchio paralitico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ginocchio paralitico flaccido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ginocchio paralitico spastico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piede paralitico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piede spastico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spalla paralitica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gomito paralitico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mano paralitica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tronco paralitico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Disturbi della sensibilità . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cefalee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Torcicollo spasmodico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507 507 508 510 511 513 514 514 514 514 515 518 518 526 526 527 532 533 533 533 533 534 535 536 537 538 538 539 545 546 549 4. REUMATOLOGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patologia articolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artropatie infiammatorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Poliartrite reumatoide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Pseudo-poliartrite rizomelica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Poliartrite giovanile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Spondiloartrite anchilosante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Reumatismo psoriasico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Reumatismo articolare acuto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrite post-traumatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Idrartro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Reumatismi degenerativi o artrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Coxartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Chirurgia della coxartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Gonartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553 554 554 555 570 571 573 577 577 578 579 580 582 585 601 INDICE • Chirurgia della gonartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Condromalacia rotulea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Meniscosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artropatia tibiofibulare (peroneo-tibiale) superiore . . . . . . . . . . . . • Artrosi della spalla (o omartrosi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrosi acromio-clavicolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrosi sterno-clavicolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome di Tietze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrosi del gomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrosi del polso e della mano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Rizartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Cervicartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrosi dorsale (o dorsartrosi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Iperostosi vertebrale senile anchilosante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Cifosi senile di Schmorl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome di Kummel-Verneuil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Lombartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Spondiloartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrosi interapofisaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrosi della caviglia e del piede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Alluce rigido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Degenerazione e ernia discale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome trofostatica della postmenopausa . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrosi temporo-mandibolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artriti infettive o artriti settiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Spondiliti infettive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Morbo di Pott . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artrite infettiva asettica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artropatie metaboliche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Gotta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Condrocalcinosi articolare diffusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Osteocondromatosi articolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artropatie nervose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Algoneurodistrofie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Varie artropatie nervose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Para-osteo-artropatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patologia juxta ed extra-articolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Periartrite scapolo-omerale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Spalla dolorosa semplice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Spalla acuta iperalgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Spalla pseudo-paralitica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Il lembo deltoideo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Spalla bloccata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Spalla mista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tendiniti - Tendinopatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tendinite dell’elevatore della scapola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Epicondilalgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Altre tendiniti del gomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVII 606 616 619 620 621 622 622 623 623 624 625 626 628 628 629 629 629 630 630 631 631 632 640 641 641 644 644 645 645 645 646 646 647 647 653 654 656 656 657 661 665 671 672 676 676 679 680 684 XVIII VADE-MECUM DI CHINESITERAPIA • Tendiniti del polso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Coccigodinia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Periartrite dell’anca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Malattia degli adduttori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Pubalgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tendiniti del ginocchio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tendinite del tensore della fascia lata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tendinite del tibiale posteriore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tendiniti della spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Borsiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tenosinoviti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Legamenti e aponeurositi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattia di Dupuytren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattia di Ledderhose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Periostite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ossificazione del legamento giallo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fibromialgia primitiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Talalgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patologia ossea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osteoporosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osteomalacia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattia ossea di Piaget . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osteonecrosi asettiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osteiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osteogenesi imperfetta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindromi dolorose del rachide e delle radici nervose . . . . . . . Cervicalgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cervicalgie psicosomatiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome di Barre-Lieou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nevralgia di Arnold . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nevralgia cervico-brachiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dorsalgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lombalgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Lombalgia acuta o “lombaggine” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Lombalgie croniche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Lombalgie di origine dorso-lombare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Lombalgie e lombosacralgie psicogene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sciatica vertebrale comune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sciatalgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sciatiche paralizzanti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome del piriforme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Canale lombare stretto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cruralgia vertebrale comune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Altre nevralgie crurali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Meralgia parestesica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sacralgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindromi canalari e algie varie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome dello scaleno anteriore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 685 685 686 687 689 690 693 698 699 699 699 702 702 705 705 707 707 708 711 711 713 714 715 718 719 722 722 724 725 726 729 731 734 735 736 740 741 742 745 746 746 747 748 749 750 751 752 752 INDICE XIX Neuropatie canalari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome del tibiale anteriore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattie del collagene o collagenosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Periarterite nodosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lupus eritematoso acuto disseminato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sclerodermia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Polimiositi e dermatomiositi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patologia muscolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Miosite o distrofie muscolari progressive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Miotonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Miastenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Miosite ossificante post-traumatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Crampi muscolari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Crampi professionali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trisma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Brachimiomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spasmofilia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Affaticamento muscolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 755 760 762 762 762 763 763 765 765 771 772 773 774 776 777 778 778 779 780 5. PATOLOGIA CARDIOVASCOLARE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Affezioni cardiache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aterosclerosi coronarica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Infarto del miocardio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Angina pectoris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Riabilitazione dei coronaropatici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cardiochirurgia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Cardiopatie congenite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Cardiopatie acquisite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Pace-maker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Trapianto cardiaco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Trapianto cuore-polmoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cardiopatie tollerate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Affezioni vascolari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patologia arteriosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Arteriopatie acute . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Arteriopatia degenerativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Arteriopatia spasmodica o spastica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Arteriopatie infiammatorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Angiopatia diabetica (piede diabetico) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Arteriopatie dell’arto superiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ipertensione arteriosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ipotensione ortostatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patologia venosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Gambe pesanti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Varici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 783 784 784 784 785 786 791 791 792 798 799 801 802 803 803 803 804 815 817 822 825 825 825 830 830 831 XX VADE-MECUM DI CHINESITERAPIA • Ulcera venosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Malformazione venosa congenita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Flebiti o tromboflebiti superficiali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Trombosi venosi profonde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patologia linfatica e edema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vascolopatie da compressione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patologia della circolazione cerebrale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ischemia cerebrale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • La sindrome neurologica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Insufficienza vertebro-basilare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 833 833 835 836 839 845 851 851 852 853 854 6. PATOLOGIA RESPIRATORIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Generalità . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Auscultazione polmonare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esplorazione funzionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome restrittiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome ostruttiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome mista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Apparecchiatura utilizzata nella rieducazione respiratoria . . Chirurgia toracica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia toracica in generale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia toracica in particolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Pneumonectomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Exeresi parziale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Toracoplastica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Trapianto polmonare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Traumi del torace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Decorticazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattie dell’apparato respiratorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattie del naso e della gola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattie dei bronchi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Bronchite cronica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Drenaggio bronchiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Asma bronchiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Mucoviscidosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Bronchiolite del lattante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Broncografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattie del polmone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Enfisema polmonare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Atelettasia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sclerosi o fibrosi polmonare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome di Hamman-Rich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Pneumoconiosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ascesso polmonare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Polmonite e broncopolmonite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 855 855 855 860 860 860 861 866 871 871 874 874 875 875 876 877 877 879 879 881 881 882 886 890 892 895 896 896 898 900 901 901 902 903 INDICE XXI • Cancro polmonare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tubercolosi polmonare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Edema polmonare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Affezioni pleuriche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Pleurite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Pneumotorace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Emotorace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paralisi respiratorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindromi e trattamenti respiratori in casi speciali . . . . . . . . . . Insufficienza respiratoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Insufficienza respiratoria cronica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Insufficienza respiratoria acuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rigità della parete toracica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cuore polmonare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Balbuzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Abulici della respirazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sordomutismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tabagismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 903 904 904 904 904 908 910 911 916 916 916 919 921 921 922 922 923 923 924 7. PSICHIATRIA, MEDICINA PSICOSOMATICA, PSICHISMO - SPORT - LAVORO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Accenni generali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Concetti di chinesiterapia relazionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione della malattia mentale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Terapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattie mentali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chinesiterapia delle affezioni psichiatriche . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ruolo del chinesiterapista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Campi d’azione della chinesiterapia psichiatrica . . . . . . . . . . . . . . . . La chinesiterapia relazionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Le tecniche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chinesiterapia adeguata alle varie patologie . . . . . . . . . . . . . . . Nevrosi d’angoscia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alcolisti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anoressia mentale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Demenze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Depressi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Disturbi isterici della personalità . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stati maniacali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stati malinconici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nevrosi ossessiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Psicotici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medicina psicomatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 927 928 928 932 932 935 939 939 939 940 940 942 948 948 949 950 951 952 953 954 955 956 958 961 961 XXII VADE-MECUM DI CHINESITERAPIA Dolore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ruolo del chinesiterapista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecniche impiegate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sport e psichismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lavoro e psichismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 961 962 962 964 968 971 8. GERIATRIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indicazioni generali della chinesiterapia geriatrica . . . . . . . . . Indicazioni particolari della chinesiterapia geriatrica . . . . . . . Insufficienza repiratoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia generale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Invalidità senile e infermità . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deambulazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cadute nelle persone anziane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mezzi tecnici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rieducazione vescico-sfinterica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sport e passatempi per la terza età . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 975 977 978 978 980 980 983 984 985 986 987 989 9. UROLOGIA Perdite involontarie di urina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Enuresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Incontinenze vere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Incontinenza da sforzo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Incontinenza a riposo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Vescica autonoma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Vescica automatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . False incontinenze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Minzione per rigurgito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Bisogni imperiosi - Instabilità vescicale - Pollachiuria . . . . . . . . . Comunicazioni anormali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Affezioni dei reni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Insufficienza renale cronica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Litiasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Interventi chirurgici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattia di La Peyronie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 991 991 992 992 995 995 996 997 997 997 998 999 999 1001 1002 1004 1005 10. DERMATOLOGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1007 Indicazioni e controindicazioni del massaggio in dermatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1008 Cicatrici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1009 INDICE XXIII Smagliature . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ustioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grandi ustionati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bambini grandi ustionati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ustioni localizzate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome di Lyell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eczema e dermatiti eczemiformi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Affezioni del cuoio capelluto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Acne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Psoriasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Escare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ulcera varicosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Male perforante plantare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cellulite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herpes zoster (zona) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ipodermiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Iperidrosi palmo-plantare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1014 1015 1016 1017 1023 1023 1025 1026 1027 1028 1029 1031 1033 1034 1037 1038 1039 1040 11. PEDIATRIA - NEONATOLOGIA Tecniche di chinesiterapia pediatrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rieducazione psicomotoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . L'esame del bambino a rischio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neurologia pediatrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sviluppo psicomotorio del bambino normale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malformazioni e lesioni congenite del sistema nervoso centrale . . . . Infermità motoria cerebrale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Definizione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Disturbi motori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Disturbi associati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Forme cliniche dell’IMOC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecniche di rieducazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Cronistoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Metodo di Bobath . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Metodo di Vojta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Metodo dello sviluppo neuromotorio secondo Doman e Delecato . • Metodo “Petö” (Budapest) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Metodo francese di Tardieu e coll. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bilancio dell'IMOC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Educazione terapeutica dell'IMOC (Le Métayer) . . . . . . . . . . . . . . . . • Organizzazione della motricità . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tecnica di rieducazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamenti terapeutici complementari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Idroterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1042 1044 1052 1055 1055 1059 1061 1061 1061 1062 1064 1065 1065 1065 1067 1068 1069 1070 1070 1071 1071 1073 1077 1077 XXIV VADE-MECUM DI CHINESITERAPIA • Ippoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Ortopedia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia ortopedica nei bambini affetti da IMOC . . . . . . . . . . . . . . Ritardati e deboli mentali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Handicap motori e mentali associati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Handicap multipli associati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stati cerebrali acuti e coma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Affezioni midollari o mielopatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Meningiti e sindromi meningee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesioni neurologiche periferiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Amiotrofie spinali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi ostetriche del plesso brachiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Paralisi traumatica del nervo sciatico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Disadattamento scolastico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattie liposomali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattie dei muscoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Miopatia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fibrosi progressiva del quadricipite nel neonato e nel bambino . . . . Ortopedia - traumatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Distacchi apofisari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture distacchi-epifisari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia tumorale conservativa - Osteosarcoma . . . . . . . . . . . . . . . Distorsione del ginocchio nel bambino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Distorsione della caviglia nel bambino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Torcicollo nel bambino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aplasie congenite degli arti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Affezione respiratorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Reumatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rachitismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artrogriposi multipla congenita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pedopsichiatria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Disturbi della vita affettiva del bambino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Neonatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecniche di chinesiterapia respiratoria in neonatologia . . . . . . . . . . . Problemi respiratori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Malattia delle membrane ialine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Inalazione amniotica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Inalazione meconiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Falsa via e riflusso gastro-esofageo o inalazione di alimenti . . . . . • Infezione polmonare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sindrome di Wilson-Mikity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Malattia dei soggetti sottoposti a ventilazione . . . . . . . . . . . . . . . . • Displasia broncopolmonare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tachipnea transitoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia toracica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Problemi ortopedici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1077 1077 1079 1080 1082 1083 1083 1084 1087 1087 1087 1089 1092 1094 1096 1097 1097 1097 1099 1100 1100 1100 1102 1102 1102 1103 1106 1109 1109 1109 1112 1112 1115 1116 1119 1119 1120 1120 1120 1121 1122 1122 1122 1122 1123 1123 INDICE XXV Trapianti midollari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1126 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1127 12. GINECOLOGIA E OSTETRICIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Disturbi mestruali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dismenorrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oligomenorrea e ipomenorrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amenorrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Menopausa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Algie lombo-pelviche di eziologia congestizia . . . . . . . . . . . . . . . . . Prolasso urogenitale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia in ginecologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sessuologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Parto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Preparazione al parto senza paura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Il chinesiterapista durante il parto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ginnastica postnatale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Complicanze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1131 1131 1131 1132 1133 1134 1134 1136 1138 1139 1141 1141 1145 1145 1147 1149 13. MEDICINA INTERNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Affezioni dell’apparato digerente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esofago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stomaco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intestini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Colon irritabile o colopatie funzionali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Costipazioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Perivisceriti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Morbo di Crohn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Incontinenze fecali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Encopresia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Disturbi della statica rettale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Algie anorettali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Insufficienza epatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diabete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ipotiroidismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ascite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malattie del sangue . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Emofilia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AIDS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Albuminuria ortostatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obesità . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tumori - Tumori del seno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rieducazione e cancerologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1151 1151 1151 1152 1153 1153 1154 1157 1158 1158 1160 1160 1161 1161 1163 1164 1165 1166 1166 1170 1172 1172 1175 1179 XXVI VADE-MECUM DI CHINESITERAPIA Ernie addominali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1181 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1182 14. CHIRURGIA Chirurgia addominale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia laparoscopica ed endoscopica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia ortopedica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia cervicale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Chirurgia delle parti molli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Chirurgia vertebrale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia della spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artroplastiche della spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrodesi della spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Acromiectomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artroscopia della spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia del gomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artroplastiche del gomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Resezione dell’estremità superiore del radio . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrodesi del gomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia della mano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tenolisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Suture tendinee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tenodesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Trapianti tendinei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Trapianti cutanei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Trapianti muscolari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Suture dei nervi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrolisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Reimpianti di dita o reimpianti della mano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sostituzione protesica delle ossa del carpo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • I flemmoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia dell’anca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • L’artroscopia dell’anca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia del ginocchio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Perforazioni di Pridie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Operazione di Maquet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Patellectomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artroscopia del ginocchio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Liberazione dell’apparato estensore (Judet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia del piede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Trapianti tendinei o trapianti muscolari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Trasposizioni tendinee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrorisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artrodesi del piede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Tenodesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Artroplastiche del piede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Osteosintesi del piede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1184 1187 1188 1188 1188 1190 1192 1192 1195 1196 1197 1197 1197 1199 1200 1200 1201 1202 1208 1209 1209 1211 1211 1211 1212 1214 1215 1216 1216 1217 1217 1217 1218 1219 1220 1223 1223 1223 1224 1224 1224 1224 1226 INDICE XXVII Tecnica di Ilizarov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artrolisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mobilizzazione sotto anestesia generale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allungamento chirurgico dell’arto inferiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia maxillo-facciale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amputazioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amputazioni dell’arto inferiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amputazioni dell’arto superiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amputazioni parziali della mano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Reimpianti degli arti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amputazioni nel bambino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecnico medico-chirurgiche diverse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sinoviectomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sinoviolisi o sinoviortesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rianimazione - Trattamento in reparto di terapia intensiva . . . . . . . . Stenosi tracheali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Raschiamenti inguino-iliaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia estetica o chirurgia plastica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lipolisi aspirazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia di ricostruzione del seno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Il lifting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chirurgia oculare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BIBLIOGRAFIA GENERALE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1228 1230 1233 1234 1235 1238 1238 1248 1252 1253 1254 1256 1256 1257 1257 1266 1267 1268 1269 1270 1272 1273 1274 1275