La Quotidiana, 8.5.2013 - Tomaschett Architektur

Transcript

La Quotidiana, 8.5.2013 - Tomaschett Architektur
Pretsch Fr. 1.60 17. annada, numer 88
GA
5
facebook.com/disentis3000
Ski: Pendicularas Mustér - aviert!
La colur melna
da primavaira
La flur portg/dent liun tranfurmescha la primavaira la cuntrada
en ina mar da colur melna.
7007 Cuira Mesemna, ils 8 da matg 2013
Anceinza: 09-12 matg
Tschuncheismas: 18-20 matg
LA VOUSCH DA SURMEIR
Redacziun: Via comerciala 22, 7007 Cuira, tel. 081 920 07 10, fax 081 920 07 15
Be ina lingua estra
■ (mc) En las scolas primaras
grischunas duai vegnir instrui
en l’avegnir mo ina lingua
estra. Quai pretenda in’iniziativa lantschada ier a Cuira. En
las scolas primaras duai quai esser pussaivel d’eleger tranter il
tudestg e l’englais. Cunquai fiss
l’instrucziun dal talian en il Grischun tudestg pussaivla pir sin
il stgalim superiur. Sco quai che
ha ditg il comité d’iniziativa saja
la finamira da rinforzar la lingua
materna e da s’adattar a la Svizra
orientala. Quella ha tschernì
l’englais sco emprima lingua
estra. Il concept actual ignoreschia ils basegns da la giuventetgna. Dal comité fan tranter
auter Jürg Michel, il directur da
l’uniun da mastergn ed Andreas
Wieland, il schef da la firma Hamilton a Panaduz. Ils iniziants
han uss in onn temp da rimnar
las 3000 suttascripziuns necessarias.
In terz dapli dischoccupads
L’UCIML ha publitgà las cifras da dischoccupads dal mais avrigl en il Grischun
DA FLURIN ANDRY / ANR
■ L’avrigl ha registrà il chantun
Grischun 2419 persunas dischoccupadas, quai correspunda
ad ina quota da dischoccupaziun da 2,2 pertschient. Il mais
mars impurtava il dumber da
dischoccupads 1733 persunas.
Durant il mais avrigl è creschì il
dumber da dischoccupads per
686 persunas sin totalmain 2419
persunas senza lavur, communitgescha l’Uffizi per industria,
mastergn e lavur dal Grischun
(UCIML). «L’augment relativamain grond da 686 persunas
dischoccupadas en Grischun ha
da far cun la stagiun d’enviern
ch’è ida a fin», di Paul Schwendener che maina l’UCIML, «ussa
manca la lavur en l’hotellaria e
restauraziun sco er en las butias
da sport, e l’industria da construcziun ha cumenzà a renovar e
bajegiar pir uss er en ils territoris
turistics pli auts.» El di che quest
svilup saja baingea usità, s’haja
però ils ultims onns tendenzialmain rinforzà: «Il motiv pudess
Blera lavur per ils centers regiunals per intermediaziun da lavur.
esser che stagiunaris da l’ester che
han lavurà e gudagnà qua durant
almain 12 mais han il dretg da restar qua e retrair daners da dischoccupaziun», suppona Schwendener, «da questa pussaivladad
vegni fatg pli ferm adiever che pli
baud, quai ha da far cun las nauschas situaziuns economicas en
Spagna, Portugal, Italia etc.» Da
las 2419 persunas dischoccupadas eran 1199 dunnas e 1220
umens. Ils pli blers dischoccupads avevan la gastronomia
FOTO N. PITARO
(1139), l’industria da construcziun (258) ed il commerzi en detagl (162). En tut il pajais s’ha
sbassà il dumber da dischoccupads da 138 993 sin 135 851, la
quota da dischoccupaziun svizra
è 3,1 pertschient.
Breil cun finanzas solidas An 20 secundas do dapart
«Las jarvas che creschan la primavera ein aschi finas ch’ei fuss bunamein
donn da conservar ellas. Criu ni cuschinau gustan ellas uss il meglier»,
FOTO S. ROTHMUND
declara Pirmina Caminada.
Jarvas – power dalla natira
■ (anr/sr) A caschun d’ina excursiun da Glion tochen Castrisch ha ina gruppa d’interessai giu la caschun da survegnir
in tschuat informaziuns davart
entginas jarvas che creschan
cheu tier nus. Varga 3000 sorts
dat ei en tut tier nus, mo buca tuttas ein gudiblas. Pirmina Caminada, l’experta da jarvas, havess
aunc saviu declarar uras alla liun-
ga tgei jarva ch’ei buna per quei
ni tschei, co ella ei buna da guder
e tgei pusseivladads da conservar
ch’ein adattadas. Ils 18 da matg
organisescha ella in’ultieriura excursiun da primavera en Val
Lumnezia e promova puspei il
plascher da scuvierer las jarvas cul
power dalla natira.
30019
Servetsch d’abunents e da
distribuziun: tel. 0844 226 226
mail: [email protected]
9 771424 749004
■ (anr/hh) Differents facturs
han contribuiu igl onn passau
al bien quen dalla vischnaunca da Breil. Denter quels s’audan la taglia sin midada da
maun ed il recav ord l’energia.
Il quen communal 2012 siara
cun ina sviulta da pressapauc 9,8
milliuns francs. Il cash flow con-
tonscha 2,9 milliuns francs, il
gudogn rodund 530 000 francs.
La vischnaunca ha danovamein
saviu far aultas amortisaziuns.
Ch’il quen communal ei per in
bien ton megliers che previus el
budget ha plirs motivs.
➢ PAGINA 4
■ (anr/gns) Ena sagliantada
spectaculara è stada da curt a
Marmorera. La veia da gôt tgi
magna da Marmorera all’Alp
Motta è neia sanada e fatga pi
largia. Gist all’antschatta digl
tratg da 2 km ò en crap da 1200
tonnas impedia igl schlargiamaint
dalla veia e perchegl è chel nia sa-
glianto. Per far chella sagliantada
ò igl cumegn da Marmorera gia da
lascher neir ena firma spezialisada
dalla Bassa tgi fò mintga de da
chellas lavours. An 20 secundas è
sto disfatg igl crap e santia ins ò
strousch igl colp dalla sagliantada.
➢ PAGINA 8
➢ PAGINA 3
Il quen dalla vischnaunca da Breil pigl onn 2012 siara cun in gudogn.
LQ
Igl crappung da 1200 tonnas avant la sagliantada.
reclama
Die Messe im Markt.
Jeden Monat neu.
Holzschutz
Garten.
LIVE im
Dauerhaft pflegen
Wir zeigen
wie’s geht
3.5.-1.6.
und erhalten.
Auffahrt, 9.5.: geschlossen
8854 Galgenen (SZ)
bei Lachen
Kantonsstrasse 61
Uhr
Mittwoch, 8.5.: 7.00-17.00
sen
Auffahrt, 9.5.: geschlos
6014 Luzern Littau (LU)
gstr. 49
im Littauer-Boden, Thorenber
www.hornbach.ch
FOTO G. N. STGIER
2
LEXICON ISTORIC RETIC
MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013
Malans e Jenins en l’anteriur signuradi da las Trais Lias
■ Il signuradi da Maiavilla, era numnà
simplamain Signuradi (tudestg Bündner Herrschaft), è in anteriur signuradi
cuminaivel da las Trais Lias. La regiun,
commerzialisada oz turisticamain,
cumpiglia la citadina da Maiavilla e
las vischnancas da Fläsch, Malans e
Gianin. En il 13avel tschientaner han
nominà ils baruns de Vaz in podestat e
prefigurà qua tras la posteriura dretgira
da Maiavilla. Tras acquists e transferiments da dretgs giudizials è il signuradi
superiur da Maiavilla sa sviluppà successivamain en il temp medieval tardiv a dus
dominis: Maiavilla-Fläsch d’ina vart e
Neu-Aspermont cun Malans e Gianin da
l’autra vart. La giurisdicziun criminala
sur omaduas dretgiras avevan ils signurs
da Maiavilla ch’administravan adina era
la dretgira civila da Maiavilla e da Fläsch.
A quests signurs han appartegnì ils Aspermonts, ils Meiers von Wildegg
(1342–55), ils Toggenburgs (1355–
1436) ed ils Brandis-Aarburg (1437–
1509). Il 1436 è entrà il Signuradi en la
Lia da las Diesch Dretgiras. Il 1475 han
conclus ils signurs da Brandis ensemen
cun il Signuradi in’allianza cun l’uvestgieu da Cuira e cun la Lia da la Chadé.
Il 1499 han els cumbattì da la vart dals
Austriacs, han pers cun quels la guerra ed
han stuì vender il Signuradi per mancanza da daners. L’imperatur Maximilian I è
alura s’interessà per quel, el ha però renunzià ad in acquist en consequenza d’irritaziuns naschidas qua tras en il Grischun. Uschia è passà il Signuradi il 1509
tras cumpra a las Trais Lias. Il 1510 ha
Maximilian conferì a quellas il dretg da
giuditgar sur vita e mort. Las dretgiras civilas da Maiavilla-Fläsch e da Neu-Aspermont sco era l’adesiun a la Lia da las
Diesch Dretgiras èn sa mantegnidas. Ils
abitants dal Signuradi èn daventads qua
tras signurs e subdits dad els sezs. Il landfoct, staziunà sin il chastè da Brandis, represchentava ils interess suverans da las
Trais Lias. El vegniva tschernì mintga
dus onns d’ina proposta da trais fatga da
la Lia autorisada tenor roda, na dastgava
però betg esser burgais dal Signuradi
avant il 1533. La landfoctia è vegnida affittada per tscherts temps. La dretgira auta sa cumponiva da 21 cussegliers e derschaders sco era da giurads dals cumins
e sa radunava sut il presidi dal landfoct
respectivamain dal podestat da Maiavilla. Quel exercitava cun dus derschaders
era la dretgira d’appellaziun en cas civils.
Ils dus cumins possedevan, inusitadamain, ina dretgira matrimoniala cuminaivla. La dretgira bassa, instituida a Malans-Gianin, han exequì l’emprim ils signurs da Neu-Aspermont, vul dir ils von
Schlandersberg, il 1523 è ella passada als
signurs von Beroldingen ed il 1526 als de
Marmels. Il 1536 è ella vegnida cumprada ora da las Trais Lias, e Gianin ha
acquistà il chastè da Neu-Aspermont. Il
1803 è sa constituì il Signuradi sco dretgira auta suverana dal chantun Grischun cun quatter vischnancas politicas.
Dal 1851 fin il 2000 ha furmà il Signuradi in cirquit dal district da Landquart
Sut, dapi il 2001 è el integrà en il nov
district da Landquart. Adolf Collenberg
Obere Zollbrücke (Punt da duana)
Anteriura punt da cunfin sur la Landquart al sidvest da Malans, numnada
Obere Zollbrücke dapi la construcziun
da la Punt da Tardis. La Punt da duana
ha obtegnì il num Bischofsbruck suenter
che l’imperatur Otto I aveva cedì l’onn
967 il dretg da duana a questa punt a
l’uvestgieu da Cuira. La Punt da duana
fascheva part da la Via imperiala ed ha
manà il traffic da transit fin viaden il
20avel tschientaner tras la Val dal Rain da
Cuira. Il 1509 ha l’uvestgieu laschà reconstruir la punt sin cumond da las Trais
Lias e dotar ella cun dazis da passadi per
peduns, chavaliers, chavals da sauma,
chars e muvel; exclus da quellas taxas eran
ils curriers, ils schuldads da las Lias ed ils
pelegrins. La construcziun d’ina chasa da
duana cun in’ustaria e stallas l’onn 1582
tras Samuel Gantner ha provocà il 1591
in process cun Zezras. Il 1631 ha Andreas
Ardüser da Tavau transfurmà la Punt da
duana en ina basa militara cunter ils Austriacs. A partir dal 1685 han las vischnancas da Termin e da Zezras stuì garantir il mantegniment da la punt. La
Punt da duana è arsa giu il 1799 ed è vegnida reconstruida il 1802 sin cumond
dals Franzos. Il 1849 è passà il dretg da
duana a la Confederaziun ch’ha alura
abolì quel. Il 1877 ha surpiglià il chantun
Grischun la punt ed ha remplazzà ella il
1894 cun ina punt da fier. Dapi la construcziun da la Viafier retica (1889) e da
la A13 (1967) ha la Punt da duana mo pli
Adolf Collenberg
in’impurtanza locala.
Malans
Vischnanca politica, circul Maiavilla,
district Landquart (fin il 2001 Landquart Sut). Lieu principal dal district cun
maletg dal vitg protegì. Malans sa chatta
lung las rutas da transit istoricas da la Val
dal Rain e constituiva il punct da partenza da las vias, in temp impurtantas, che
manavan tras la Clus e sur il Crap Fadera
en il Partenz. Ca. 840 in villa Mellanze,
956 Malanz. 1850 912 abitants; 1880
838; 1900 873; 1950 1345; 2000 1908.
Abitadi dal temp da bronz al Ruchenberg. Il territori è vegnì colonisà ed urbarisà en il temp medieval tempriv ed è
daventà in center da viticultura. Il 956
ha il retg Otto I regalà a l’uvestg da Cuira
Vista generala dal Signuradi. Maletg dad Elias Emanuel Schaffner (enturn il 1830).
intginas vignas a Malans. En il temp autmedieval ha la vischnanca appartegnì al
domini roial dal chastè da Wynegg ed a
partir dal 1437 ha ella furmà cun Gianin
la dretgira bassa da Neu-Aspermont.
Tranter il 1400 ed il 1600 è il vitg vegnì
germanisà dad Alemans provegnints dal
nord. En il 14avel e 15avel tschientaner
èn sa furmadas corporaziuns politicas,
tranter las qualas in cussegl tschernì libramain. A partir dal 1509 ha Malans
fatg part da la dretgira auta da Maiavilla.
Guvernà da l’aristocrazia fin en il 19avel
tschientaner, ha Malans pretendì il 1798
sco emprima vischnanca dal Grischun
l’adesiun a la Republica helvetica. Il medem onn èn vegnidas stampadas en la vischnanca las gasettas prohelveticas «Der
Rhätische Staatsbothe» e «Der Merkur
Hohen-Rhätiens». Il 1803 è Malans daventada ina vischnanca autonoma. La
baselgia da S. Cassian, menziunada per
l’emprima giada enturn il 1150, ha appartegnì a partir dal 1209 a l’uvestg da
Cuira; la pli veglia da las quatter baselgias
precedentas datescha dal 6avel tschientaner. Il 1525–26 ha Malans aderì, sco ina
da las emprimas vischnancas grischunas,
a la refurma. Il 1275 èn attestads chalgers, il 1387 la cultivaziun da virtit, il
1393 miradurs. Malans era in impurtant
lieu da transtgargiada a la ruta commerziala nord-sid e possedeva il dretg da te-
Ils vitgs da Malans e da Jenins (davosvart). En l’entir Signuradi è la viticultura da grond’impurtanza.
gnair in martgà emnil, documentà en il
17avel tschientaner, nua ch’ils abitants
dal Partenz faschevan lur cumpras. La
construcziun dal sviament vers Landquart (1840) e da la viafier da la Val dal
Rain (1859) han mess ina fin al martgà
il 1864. Era la filantaria e tessaria da launa, averta il 1861, n’ha betg pudì subsister. Tranter il 1613 ed il 1835 è la vischnanca stada proprietaria da la Punt da
Tardis. L’industria ed il commerzi eran
pauc sviluppads a l’entschatta dal 21avel
tschientaner (zona industriala al Karlihof ), entant che la viticultura predomiAdolf Collenberg
nescha.
Wynegg
Ruina d’in chastè, situada sin ina guglia
da grip al nord da Malans. Da la substanza oriunda da l’implant dal 13avel
tschientaner èn sa mantegnidas mo paucas restanzas dal palaz da trais plauns e
dal mir da tschinta da la vart da la muntogna; ils ulteriurs mirs dateschan dal
17avel tschientaner. Il chastè da Wynegg
era en il temp medieval la sedia dals signurs dal medem num. Suenter lur extincziun è quel passà sco feud episcopal
als baruns de Vaz, alura als conts de Toggenburg. Vers la fin dal 15avel tschientaner è el vegnì bandunà ed è menziunà il
1548 sco ruina. Enturn il 1600 ha laschà
construir Andreas von Salis sin l’areal da
la ruina in nov edifizi. La residenza signurila è alura arrivada tras maridaglia
als Gulers da Tavau ch’han laschà engrondir ella e che sa numnavan enturn il
1624 Guler von Wyneck. A la fin dal
18avel tschientaner è l’implant vegnì
bandunà definitivamain ed è alura ì en
Maria-Letizia Boscardin
muschna.
Jenins (Gianin)
Vischnanca politica, circul Maiavilla,
district Landquart (avant il 2001 Landquart Sut). 1139 Uienennes, 1242 Gininnes, 1461 (ze) Ganins, tudestg Jenins (uffizial). 1850 481 abitants; 1900 450;
1950 461; 2000 746. Territori urbarisà
en il temp medieval tempriv. A partir dal
temp autmedieval ha Gianin appartegnì
al chastè da Neu-Aspermont ed en il
temp medieval tardiv furmava la vischnanca cun Malans ina dretgira civila
dal Signuradi. Il 1436 è Gianin s’unì cun
la Lia da las Diesch Dretgiras. Il 1536
han las Trais Lias acquistà la dretgira civila, ed il 1803 è Gianin daventada ina
vischnanca suverana da la dretgira auta
da Maiavilla. La baselgia da S. Mauritius
vegn menziunada il 1209 indirectamain,
il 1330 directamain. Ils dretgs da collatura possedevan ils signurs da Neu-Aspermont, il presidi l’uvestgieu da Cuira,
a partir dal 1536 las Trais Lias. Refurma-
ziun 1540. La germanisaziun è succedida
tranter il 14avel ed il 16avel tschientaner.
Il 1786–93 ha Johann Baptista von
Tscharner manà a Gianin sia «Nationalschule». Las chasas patrizianas da las famiglias von Sprecher e von Salis dateschan dal 17avel e 18avel tschientaner.
La viticultura, favurisada dal clima miaivel dal Signuradi, ha giugà da tuts temps
ina rolla impurtanta a Gianin. La vischnanca, situada actualmain lontan da
l’axa da transit principala, enconuscha
dapi ils onns 1960 in ferm augment demografic ed è sa sviluppada ad ina vischnanca da domicil (il 2000 lavuravan
bundant la mesadad da la populaziun
cun activitad da gudogn a Gianin ordaifer il vitg). La cumpart da l’ovra electrica,
realisada il 1914, al provediment d’energia electrica da la vischnanca sa sminueAdolf Collenberg
scha constantamain.
Neu-Aspermont
Imposant cumplex da ruinas sin in sparun al nordost da la vischnanca da Gianin, cun ina tur principala, in edifizi
d’abitar da pliras parts ed in mir da
tschinta. L’entrada da la tur da sis plauns
è al terz plaun. Il plaun superiur, munì
cun balestreras en furma da foras-clav e
cun fanestras quadras, è vegnì agiuntà pir
en il 16avel tschientaner. L’implant, che
datescha presumablamain da l’emprima
mesadad dal 13avel tschientaner, è vegnì
erigì probablamain dals signurs de Aspermont. Il 1284 appartegneva el als baruns de Vaz, dapi la mesadad dal 14avel
tschientaner a diversas famiglias dal
Vnuost. Il 1499 è Neu-Aspermont vegnì
conquistà dals Grischuns e destruì parzialmain, alura però puspè reconstruì. Il
1536 ha Johann de Marmels vendì il
chastè ed il signuradi a las Trais Lias. Il
chastè (dapi il 1538 en possess da Peter
Finer) è vegnì bandunà en il 17avel
tschientaner ed è ì en ruina en il 18avel
tschientaner. A l’intern da la ruina sa
chattan anc restanzas da latrinas, da nischas da stgaffas e d’ina pigna en furma
da cub. Il 1999 ha il Burgverein Neu-Aspermont (fundà il 1996) inizià lavurs da
Maria-Letizia Boscardin
consolidaziun.
Lexicon Istoric Retic
Il LIR cumpiglia bundant 3100 artitgels (geografics, tematics, artitgels da
famiglias e biografias) davart l’istorgia
grischuna/retica e la Rumantschia.
Editura: Fundaziun Lexicon Istoric
Svizzer; versiun online: www.e-lir.ch;
versiun stampada: www.casanova.ch u
en mintga libraria.
SURSELVA
MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013
3
L’experta da jarvas Pirmina Caminada declara als participonts che las jarvas gustan la
primavera il meglier criu e frestg.
FOTOS S. ROTHMUND
Las excursiuns da jarvas cun Pirmina Caminada ein fetg instructivas e fan gust sin dapli jarvas selvadias ord la natira.
«La primavera gustan
jarvas frestgas il meglier»
Cun Pirmina Caminada alla tscherca da jarvas
DA SUSI ROTHMUND / ANR
■ Als biars eis ei strusch pli cunscient contas jarvas selvadias ch’ein
gudiblas, saunas e bunas per cungir,
enrihir e decorar las spisas ella
cuschina da mintgadi, per far sirups
ni etgs e bia auter. In pass anavos tier
la natira pon interessai far cun agid
dalla experta da jarvas, Pirmina Caminada, che organisescha adina puspei excursiuns ella regiun. Gia Hippokrates da Kos – il miedi il pli renomau dalla antica – cussegliava: «Lai esser nutriment tia medischina e medischina tiu nutriment!» La natira regala
a nus bia nutritiv e sanadeivel – era jarvas gustusas che derasan in fried magnific. Varga 3000 sorts da jarvas creschan
en nossa regiun e l’experta da jarvas Pirmina Caminada enconuscha ina gronda
part da quellas, sa nua ch’ellas ein d’anflar e po definar sch’ellas ein gudiblas ni
da tissi. Gia da buoba interessavan e fatschentavan las jarvas la Lumneziana ed
avon enzacons onns ha ella frequentau
la scolaziun d’experta da jarvas alla academia da jarvas a Salez. Ussa dat ella vinavon sia savida en cuors da jarvas.
L’Agentura da novitads rumantscha ei
stada dalla partida all’excursiun da jarvas da Glion tochen Castrisch.
Sentir la primavera
Sco Pirmina Caminada ha declarau als
participonts dalla excursiun dalla sonda
vargada ei la varietad dalla flora sin terren
buc engarschau, als urs digl uaul ni allas
rivas specialmein interessanta. Gest perquei ha ella eligiu la senda spel Rein denter Glion e Castrisch e leu pruevan las
jarvas plein forza e frestgas en abundonza. Ils participonts han gudiu la primavera ed il fried migeivel dallas jarvas. Sin
quella tura ha l’experta da jarvas mussau
in tschuat jarvas gudiblas, mo era da
quellas tussegadas ed era declarau co ins
po duvrar jarvas medicinalas. Alla fin
dalla tura ha la gruppa gudiu in refrestg
tier Lotti Treier en sia ustria da curtgin
ch’ella numna «Café Dunschtig». Leu ha
Pirmina Caminada offeriu ina marenda
cun paunins garni cun tartinas da jarvas
che eran aschi bunas ch’ei ha fatg aunc
bia pli grond gust dad encurir jarvas.
rich), ina jarva deliciusa cun in fin gust
denter peiver ed agl. Quella gusta il meglier criua, per exempel sin in toc paun
tostau e caschiel lom migeivel. La filipendula da paliu (Mädesüss) ei buna suenter
in stregn di cun bia lavur «spirtala». In fegl
giuven po vegnir slignaus per in mument
encunter il «stress» e vala era sco bien mied
encunter mal il tgau perquei ch’ella fa flessegiar pli spert il saung. Ord las flurs dalla
caglia dil laussèr (Traubenkirsche) san ins
far in fin e bien sirup ch’ei fetg buns per
far desserts. Ina bubronda cun effect sensual che vegneva survida pli baul tier nozzas. Darvenas (Bärenklau) ei ina jarva che
crescha savens sin nos praus ed agl ur digl
uaul. Igl ei in bien legum per dipps ni en
sosas. Il liquid dil badugn po vegnir gudignaus la primavera ed ei buns per dar forza. Ina jarva fetg sanadeivla ei il sanartugl
(Wallwurz). Faletga (Farn) po vegnir duvrada per far cumpressas encunter mal il
dies. Sch’ins metta faletga en gagliner van
las milbas silla feglia ed ins po deliberar las
gaglinas da quella mulesta.»
Gustus e delicius
In schatg dils cussegls dalla experta da jarvas Pirmina Caminada: «Sper casas e clavaus crescha alliaria (Knoblauchhede-
Sonda, ils 18 da matg dallas 09.00–11.30 envida
l’experta da jarvas Primina Caminada ad ina
excursiun en Val Lumnezia. Cuosts per persuna
20 francs. Informaziuns ed annunzias:
Tel. 079 259 09 46 ni [email protected]
Filipendula da paliu (Mädesüss) ei bien per serevegnir ed encunter mal il tgau.
Il Calamandrin (Vergissmeinnicht) ei ina flur fetg decorativa en salatas.
Carmen ei tut incantada dalla alliaria, ina buontad jarva che crescha sper casas e
clavaus.
Igl extract frestg ch’ins fa ord il gerani plimau (Stinkender Storchenschnabel) e drova
per far etgs ei buns encunter allergias, neurodermitis ed era sco balsam per las levzas.
Darvenas (Bärenklau) dattan bien gust a dipps ni
sosas.
La feglia giuvna dalla iva dumiasta (Schafgarbe) san
ins duvrar sco cungiment ella sosa da salata.
4
SURSELVA
MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013
■ EN MEMORIA
Sur Tumaisch Berther
ei morts
(anr/gc) Sur Tumaisch Berther ei morts
a Sedrun ella vegliadetgna dad 86 onns.
El ha pastorau biars onns en diversas
pleivs si Surmir ed en Surselva, ei staus
decan dalla Surselva e canoni extraresidenzial. Il gimnasi ha sur Tumaisch Berther frequentau a Mustér ed a Sviz. Ei
suonda il studi dalla teologia al Seminari
da spirituals a Cuera. 1952 vegn el ordinaus spiritual ed ha messa nuviala a Sedrun – nov onns suenter siu frar, sur Giusep Berther, morts 2004.
Duront siat onns ei sur Tumaisch
Berther plevon a Sur e provisur da Mulegns si Surses. Da quels onns ha el publicau el «Pelegrin» 1959/1960 davart
«Spirituals, fraters laics e muniessas dalla
vischnaunca da Tujetsch», ina lavur ch’ei
era cumparida sco separat cugl intent da
promover clamadas spiritualas che Tujetsch hagi giu tontas. «Zacontas notizias
historicas dallas pleivs da Mulegns e Sur
– cun in register dils plevons» ein era sortidas da quei temps da sia plema.
1960 retuorna sur Tumaisch Berther
sco plevon da Falera en Surselva. Prest 15
onns ha el pastorau leu – ils davos otg
onns aunc sco plevon-administratur da
Schluein ed in temps era si Surcuolm.
Dalla Foppa serenda sur Tumaisch Berther 1984 en Lumnezia sco plevon da Suraua (per las pleivs da Camuns, Surcasti,
Tersnaus ed Uors) – e quei duront buca
meins che 20 onns. Da quei temps ei sur
Tumaisch Berther era staus 12 onns decan
dil capetel sursilvan. 1986 fuva el vegnius
numnaus canoni extraresidenzial. 2010
ha el remess siu canonicat. Ils davos prest
diesch onns passenta sur canoniTumaisch
Berther en Casa s. Vigeli a Sedrun ed ei
era staus spiritual da quella.
Ina veta cumplenida ei ida a fin cun la
mort da sur canoni emeritau Tumaisch
Berther, staus in spiritual mudest, curteseivel, zun premurau e fetg engaschau. RIP.
Funeral e sepultura han liug oz allas 14.00 a
Sedrun.
■ TRUN
Quen siara cun in gudogn
da 400 000 francs
(anr/hh) Il cussegl da vischnaunca da
Trun ha approbau unanimamein il gliendisdis sera il quen dalla vischnaunca pigl
onn 2012. Il quen current siara cun expensas totalas dad 11,9 milliuns francs ed
entradas da 12,3 milliuns francs. Cheutras sedat in gudogn da bunamein
400 000 francs. La vischnaunca ha fatg
amortisaziuns ordinarias ell’altezia da
796 000 francs ed amortisaziuns supplementaras da 3,27 milliuns francs. Leutier
ei vegniu fatg amortisaziuns da 16 900
francs tier il quen dalla canalisaziun da
Trun, 16 300 francs tier il quen dalla canalisaziun dalla fracziun da Schlans e
12 000 francs tier l’Ovra hidraulica Runcalatsch. Plinavon ei vegniu transferiu ina
summa da rodund 40 000 francs en il deposit per la finanziaziun speciala dalla canalisaziun e 60 000 francs el fondo da remessa dalla meglieraziun. Il gudogn avon
las amortisaziuns munta a 3,77 milliuns
francs. Sco quei che las autoritads communalas constateschan ei quei resultat extraordinari staus pusseivels grazia alla contribuziun da fusiun dil cantun ell’altezia
da 975 000 francs e sin fundament dallas
entradas ord la vendita d’energia ed ils
tscheins d’aua ch’ein stadas fetg aultas
muort igl ordvart bien onn hidraulic. Il
quen d’investiziuns siara cun expensas da
struschamein 1,3 milliuns francs ed entradas da biebein in milliun francs. Rodund
360 000 francs ha la vischnaunca investau
igl onn passau ella sanaziun da vias communalas e pressapauc 200 000 francs ella
meglieraziun da Schlans. La sanaziun dalla Via Plauna e la Via Lavinal a Schlans ha
custau biebein 97 000 francs e la sanaziun
dalla via cantunala atras il vitg da Schlans
rodund 87 000 francs.
Midada da maun sin nivel da record
Las autoritads dalla vischnaunca da Breil dattan plaid e fatg davart igl onn 2012
DA HANS HUONDER / ANR
■ La vischnaunca da Breil ha fatg igl
onn vargau in gudogn da varga miez
milliun francs e quei malgrad amortisaziuns da 2,35 milliuns francs. In dils
facturs per quei success ein denter
auter las entradas sin fundament dalla midada da maun. Cun 626 000
francs contonschan quellas in nivel
da record. Il rapport annual gest cumpariu per mauns dallas decisiuns dil cussegl da vischnaunca e dalla radunonza
communala dat ina survesta cumpleta
davart il curriu e passau a Breil igl onn
2012. En quel fan las autoritads communalas menziun denter auter dil svilup sil sectur dallas immobilias. Sin fundament dil gie dil suveran svizzer al stop
da secundas habitaziuns ein biaras damondas da baghegiar aunc vegnidas
inoltradas el decuors digl atun e digl unviern. Entginas ein aunc pendentas sin
fundament da recuors. Igl onn 2012 ha
la suprastonza communala tractau e
concediu 61 lubientschas da baghegiar
sco era 45 lubientschas da pintga muntada. La suprastonza communala ei seradunada 46 gadas ed ha tractau e deliberau 451 fatschentas. Ina midada essenziala ha ei dau igl onn vargau al tgamun dall’administraziun communala.
Il canzlist communal Michi Sutz ha
bandunau il menaschi communal per
surprender ina nova funcziun tier igl
Uffeci da vischnauncas dil cantun Grischun.
Diember da habitonts stabil
Il diember da habitontas e habitonts dalla vischnaunca da Breil ei staus stabils ils
davos onns. Sco quei ch’il rapport annual
relata dumbrava la vischnaunca la fin
digl onn vargau 1334 persunas. Ella ha
registrau diesch naschientschas e tuttina
biars mortoris. La scola primara vegn frequentada da 94 scolars, il scalem superiur da 35. Las partiziuns da scoletta a
Breil e Danis-Tavanasa dumbran 25 scolarets. Sil sectur dil scolaresser ha la vischnaunca lu era fatg ina dallas grondas
investiziuns igl onn passau. La casa da
scola a Danis-Tavanasa, erigida 1976, ei
vegnida sanada energeticamein. Persuenter ha la vischnaunca investau ina
summa netta dad 1,6 milliuns francs. Sil
sectur dil traffic ei vegniu decidiu igl onn
vargau d’instradar l’elavuraziun d’in
concept da segirtad da traffic per ils treis
vischinadis. Quei concept ei staus il giavisch da 215 vischinas e vischins. La vischnaunca ha fatg ulteriuras investiziuns
sil sectur digl ambient e la planisaziun,
denter auter la realisaziun d’ina nova
combra d’aua a Dacla a Dardin. L’Ovra
hidraulica Casut a Dardin ha produciu
La vischnaunca da
Breil ha profitau igl
onn vargau dalla
midada da maun,
mo era da bunas
entradas dalla fatschenta cun energia.
FOTO H. HUONDER
igl onn vargau struschamein dus milliuns uras kilowat. Quei corrispunda al
consum d’energia da 330 casadas. Quei
indrez ei buca mo da muntada per la producziun d’energia schubra, mobein era
d’impurtonza per las entradas en cassa
communala. La dumbraziun d’animals
dil matg 2012 ha mussau ina sminuaziun
da 13 envernontas. Aschia ei vegniu
dumbrau 906 animals armentivs, 788
animals manedels, 15 cavals e 220 pors.
Enteifer tschun onns ei il diember d’animals manedels sereducius per rodund 40
pertschien.
Turissem fa quitaus
Schegie che las Pendicularas BreilVuorz-Andiast SA han contonschiu igl
onn 2011/12 in meglier resultat ch’igl
onn precedent ei quel tonaton staus claramein sut las aspectativas. Als responsabels dil menaschi e dalla vischnaunca
fa la situaziun economica quitaus en
quei grau. Per contonscher ina migliur
finanziala en favur dallas pendicularas
vegn fatg il mument ponderaziuns en
pliras direcziuns. Ina migliur savess il
niev resort da vacanzas purtar. Fetg legreivels ei perencunter il quen communal 2012 da Breil. Il grond interess da
baghegiar ha menau igl onn vargau ad
in record tier las taglias dalla midada da
maun. Quellas contonschan ina summa
da 626 000 francs. D’eminenta impurtonza ein per la vischnaunca era las entradas ord la distribuziun e la vendita da
forza electrica. Quellas han contonschiu la summa dad 1,4 milliuns francs.
Vidlunder vegnan rodund 750 000
francs per tscheins d’aua. La vischnaunca ha fatg igl onn vargau amortisaziuns
per 2,35 milliuns francs. Previdas el
budget eran talas per 1,45 milliuns
francs. La sviulta totala dalla vischnaunca importa rodund 9,8 milliuns francs
cun in cash flow da 2,9 milliuns francs.
Il gudogn schuber importa 530 000
francs. Il quen d’investiziuns siara cun
expensas da 2,6 milliuns francs ed entradas dad 1,46 milliuns francs. Ultra
dalla sanaziun dalla casa da scola a Danis-Tavanasa ha la vischnaunca era sa-
Premiera da film a Curaglia: «adia Sontga Maria»
■ (cp) RTR Radiotelevisiun Svizra Rumantscha envida a la premiera dal film
«adia Sontga Maria», in film d’Eligi Derungs. Quai mesemna, ils 8 da matg
2013 a las 20.00 en la sala da la chasa
da scola a Curaglia. Il num Soliva è
prest mo pli istorgia per l’ospizi Sontga
Maria sin il Pass dal Lucmagn. La famiglia Gion e Gabriela Lutz-Soliva è sa decidida da chalar e da vender ses ospizi sin
il Pass dal Lucmagn. Betg simpel per els
sch’ins sa che l’ospizi vegn manà dapi
135 onns da la famiglia Soliva. Gia l’ururat da Gabriela Lutz-Soliva vegniva la
stad sin il pass per manar l’albiert. Da lez
temp possedeva la claustra da Mustér
l’ospizi. Avant 20 onns han Gabriela
Lutz-Soliva e ses um cumprà quest ospizi. Els lavuran 5 mais e quai set dis l’emna
sin il pass. Ussa vulan els chalar. Lur trais
uffants na vulan u na pon betg cuntinuar
cun la tradiziun da famiglia. Uschia che
Gabriela e Gion Lutz ston, gugent u na-
vidas, vender l’ospizi e prender cumià da
lur Sontga Maria. L’era Soliva va a fin.
L’occurrenza è publica, l’entrada è libra.
Il film «adia Sontga Maria» da l’emissiun «Cuntrasts» vegn mussà en ils programs da la SRG
SSR sco suonda: dumengia, ils 12-05-2013,
17.25 sin SRF 1
Repetiziuns mesemna, ils 15-05-2013, 08.30,
09.30, 12.50 sin SRF info; gievgia, ils 16-05-2013,
11.00 sin SRF info; sonda, ils 18-05-2013, 17.25
sin SRF 1; dumengia, ils 19-05-2013, 07.30 sin
RSI LA1
L’ospizi durant la stad. Gabriela e Gion Lutz-Soliva en discurs.
MAD
nau pliras vias communalas e cantunalas ed acquistau pliras maschinas per la
gruppa stradala e forestala. Leutier ein
vegnidas investiziuns egl aquaduct, il
provediment d’aua e la canalisaziun.
Bien fundament finanzial
Sco quei che la suprastonza communala
constatescha el rapport annual posseda la
vischnaunca il mument ina basa finanziala solida. Egl avegnir vegn ella denton
confruntada cun dapli cuosts, denter auter sin fundament dalla nova ulivaziun
da finanzas ni era la nova lescha da scola.
Medemamein sto vegnir quintau cun ina
reducziun dallas entradas sin taglias specialas ed ordinarias. Per quels motivs seigi ei necessari da ponderar bein egl avegnir tgei investiziuns che seigien veramein necessarias. Tonaton seigi in engaschament finanzial dalla vischnaunca,
per exempel en connex cun ils indrezs
d’ennevar el territori da skis, da trer en
consideraziun. La producziun da neiv artificiala sappi buc esser mo caussa dallas
pendicularas.
■ BALLAPEI
Giugs da campiunadi
d’Anceinza
(anr/hh) Oz e damaun han plirs giugs
dil campiunadi regiunal da ballapei liug. En 4. ligia dattan igl emprem e tierz
dalla tabella in encunter l’auter, numnadamein Vaz-sut e Lumnezia. Cun ina
victoria savessen ils Lumnezians mantener il contact cul capogruppa. Per la testa dalla tabella va ei era en 5. ligia. Cun
ina victoria ordeifer encunter Schluein
Glion savess Rueun surprender igl emprem plaz che vegn occupaus il mument
da Panaduz.
4. ligia, gruppa 2
Taminatal – Schluein Glion
Vaz-sut – Lumnezia
mesjamna, 20.00
Anceinza, 16.00
5. ligia, gruppa 1
Lumnezia – Sedrun/Mustér
Schluein Glion – Rueun
mesjamna, 19.30
mesjamna, 20.00
Damas 4. ligia, gruppa 1
Laax – Tavau
Anceinza, 16.00
ENGIADINA
MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013
La prümavaira porta ün mar da fluors chadaina.
FOTOS R. DUSCHLETTA
5
Cul meil da la flur chadaina as poja eir far sirup e tè.
Üna flur nun es be per l’ögl
Recettas sulvadias cun la flur chadaina
DA ROMANA DUSCHLETTA / ANR
■ La provista d’inviern es a fin. La prümavaira es davant porta e quella spordscha cun plantas, erba e fluors üna vasta paletta da recettas. La prüma culur da
la prümavaira es il verd. Aint il god e sülla
prada as vezza quella culur frais-cha, ün
segn cha la prümavaira as sdruaglia. Uossa
es la culur gelga chi dominescha las surfatschas. Sülla prada crescha la fluor chadaina d’ün cuntin. In tscherts lös as transmüdan ils prats dafatta in ün mar gelguaint. La flur chadaina es üna planta cun caracter medicinal chi’s po trar a nüz in plüssas variaziuns, i’s po tilla mangiar o dafatta
tilla baiver. Ella vain eir nomnada flur
porch o flur cicorgia. Blers noms demuossan eir in che fuorma e per che malessers
cha la flur chadaina gniva tratta a nüz.
Üna duonna chi ha gronda paschiun pella
natüra es Gisula Tscharner da Veulden. Ella declera che chi’s po tuot far our da las
fluors chadaina.
«Da la prüma föglina fin pro la flur»
Las prümas föglias da la flur chadaina vegnan dovradas per far salata. «Quellas füssa
da cleger cur chi sun amo pitschnas, perche plü grondas chi sun e plü amaras chi
vegnan», disch Gisula Tscharner. Davo
pacas eivnas cumainzan a chatschar ils
cheus da la flur. Our da quels cheus, chi
cuccan malapaina tanter las föglias oura,
as poja far capras. Il monch da la flur chadaina cuntegna ün liquid chi vain nomnà
il lat. «Quel vain dovrà daspö tschientiners per trattar da tuotta sorts malatias,
per exaimpel per far svanir virüclas o inflammaziuns dals ögls.» La flur chadaina
valaiva plü bod sco vivonda stimulanta. I
gniva fat our da la flur gelga üna sort meil
per strichar sül pan, far sirups o dafatta licörs.Tenor la «stria dad erbas», sco cha Gisula Tscharner vain eir nomnada, daja
adüna daplü glieud chi tuorna pro’ls prodots chi’s po far our dad erbas e plantas
sulvadias. La flur chadaina crescha be üna
jada l’on e perquai esa da trar a nüz quella
fingià da prümavaira per tilla giodair dürant l’on sco mangiativa o bavronda.
Recetta dutscha ed ascha
Meil
Per far il meil as douvra ses tazzas
grondas implidas cun cheus da fluor
chadaina s-chars averts (cleger a bunura). Quels buglir per tschinch minuts in ün liter e mez aua. Tuot cular
cun ün sdratsch da pingoula. Metter
pro i’l liquid ün kil e mez zücher e’l
süj e la pletscha da duos limuns. Buglir fin cha’l liquid dvainta consistent
sco sirup. Implir il meil in vaiders
chods. Il meil es eir adattà per far sirup
e tè.
Capras
Per far aint ils cheus da la fluor chadaina as stoja cleger quels cur chi sun
amo pitschens e serrats. Tour davent
las föglias dal chalsch e laschar buglir
aschaid cun üna prisa sal ed üna prisa
paiver. Metter aint ils büttels e laschar
trar tschinch fin desch minuts. Cular
e laschar sfraidir. Metter pro amo ün
pêr cullinas da paiver. Implir ils vaiders culs cheus e cuvernar las capras
cun l’aschaid sfraidi.
Dialog tanter umans e chavals
San Jon il center per amatuors da chavals
DA BENEDICT STECHER / ANR
■ La stalla da chavals cun pensiun e
restoraziun a San Jon sur Scuol spordscha multifarias pussibiltats, p. ex.
far gitas a sella o in charrozza. Implü
as poja far cuors chi promouvan il dialog tanter umans e chavals e tanter
persunas da cader ed impiegats. Sper
la pussibiltà d’imprender ad ir a sella e da
far gitas d’ün mez di ed eir plü lungas
spordschan Men Juon e sia partenaria
Brigitte Prohaska eir cuors particulars:
«No dain grond pais al deport tanter
uman e bes-cha. Ils chavals sun da natüra
plü gronds e plü ferms co l’uman e perquai daja reglas da maniera», disch Men
Juon, «sün nossas gitas cuortas ed eir plü
lungas, fin a desch dis, provaina da
muossar a noss cliaints il dret deport tanter uman e chavagl.» Il chavagl sto tenor
el acceptar a l’uman sco superiur e perquai esa important cha quel as fida da
l’uman. El sto savair cha las decisiuns cha
l’uman tira sun bunas eir per el. «Per
avair üna tscherta dominanza sur dal
chavagl nu faja dabsögn da brutalità, ma
da cumünanza e d’üna basa da fiduzcha.»
Quistas reglas as poja imprender a San
Jon e quellas valan eir aint illa vita dal
minchadi. A San Jon exista eir la pussibiltà per glieud cun handicaps e persunas
malsanas da passantar uras accumpagnadas cun chavals prus chi han üna bun’in-
fluenza. Sper las gitas spordscha San Jon
eir cuors da perfecziunamaint per persunas da cader. Il böt es da megliorar il dialog tanter schef ed impiegà.
As confruntar cun situaziuns
na cuntschaintas
Johann F. Dobler da Rothrist muossa als
partecipants in seis seminars a San Jon
co chi’s va intuorn cun situaziuns na
cuntschaintas, per interrumper ierarchias e per comunichar confidenza.
«San Jon es ün lö ideal cun ün’infrastructura ed ün’atmosfera chi s’adatta
bain per dar meis seminars», confirma
Dobler. Aint illa prüma part dal semi-
nar vegna lavurà sainza chavals. Là as
tratta da’s confruntar cun situaziuns na
cuntschaintas. Ils partecipants chaminan per exaimpel tras ün parcuors e
tras üna taglia d’arogn cun ögls serrats.
Las reacziuns vegnan valütadas e discussas. «No vain seminars cun firmas
plü grondas, ingio cha’l schef vain trat-
tà egual als impiegats. Il seguond di lavuraina cun chavals chi siglian sur obstaculs e là as bada svelt la relaziun tanter uman e chavagl. Il chavagl muossa
a seis manader sch’el es perinclet cun
seis agir», disch Dobler. Ils resultats
vegnan analisats, minchatant daja eir
resultats inaspettats. Per Dobler es il
dialog tanter l’uman e’l chavagl üna via
voluntaria d’amicizcha chi porta a
minchün bler pel minchadi cun seis
conumans.
Sülla planüra d’immez
il god sur Scuol
San Jon as rechatta tanter Scuol e
S-charl sün üna planüra ed es üna fracziun dal cumün da Scuol. La stalla cun
70 fin 80 chavals ed üna pensiun restorant e la pussibiltà da pernottar in vicinanza dal Parc Naziunal Svizzer spordschan la pussibiltà da far vacanzas our
illa natüra, davent dal minchadi. Cumanzà ha tuot avant var 20 ons cun ün
pêr chavals e culla sporta d’ir a sella ed in
charrozza. Hoz esa üna sporta retscherchada cun blers chavals ed üna pensiun
cun 40 lets e saloon. In tuot ha il bain
San Jon 15 impiegats. San Jon spordscha
l’imprender ad ir a sella, vacanzas e gitas
d’ün mez di fin a desch dis e seminars da
perfecziunamaint specials.
Qualvoutas han lö eir pitschnas demonstraziuns cun chavals.
FOTO B. STECHER
Ulteriuras infuormaziuns suot www.sanjon.ch
30%
40%
30%
Rabatt
Rabatt
Rabatt
3.
85
5.40
statt 5.50
statt 9.–
Heidelbeeren
(ohne Bio), Spanien,
Packung à 250 g
(100 g = 1.54)
1/2
per 100 g
2.
45
Preis
6.
Spargel weiss,
Ungarn/Griechenland/Marokko,
Bund à 1 kg
Coop Rindsfarmersteaks, mariniert,
Schweiz, 4 Stück
in Selbstbedienung
gebot
Das Aanus der
53.70
3 2
statt 107.40
für
Rabatt
Shiraz/Cabernet
Sauvignon/Merlot
Clancy’s P. Lehmann
2010, 6 × 75 cl
(10 cl = 1.19)
<wm>10CAsNsjY0sDQ30jUwMDQ2sQQA-T0Ecw8AAAA=</wm>
<wm>10CFXMqw4CQRBE0S_qSfWjtndoSdZtEATfhqD5f8WAQ5Sqk3uexYHfrsftcdxLMdMEUI9Zu9lAZKk5x9QC4bauCyaTnow_L-oIR_bXCCjwTqGJa3PXbQv0IivSK-Cw8X6-PvjBKAKDAAAA</wm>
18.
95
statt 29.70
Chicco d’Oro
Tradition, Bohnen
oder gemahlen,
3 × 500 g, Trio
(1 kg = 12.63)
3.20
gebot
Das Aanus der
statt 4.80
ng.
Werbu
Coop Gala 3-EierHörnli mittel, fein
oder grob,
3 × 500 g, Trio
(100 g = –.21)
40%
Rabatt
33%
Rabatt
11.
95
statt 17.90
Napolitains assortiert, Max Havelaar,
1 kg
Jahrgangsänderungen vorbehalten. Coop verkauft keinen Alkohol an Jugendliche unter 18 Jahren.
1/2
Preis
ng.
Werbu
35%
Coop Cervelas,
1 kg
statt 4.90
90
statt 9.90
Donnerstag, 9. Mai, bis
Samstag, 11. Mai 2013,
solange Vorrat
40%
Rabatt
13.
95
statt 23.60
Plenty White Short
& Smart, 16 Rollen,
oder Home Designs,
12 Rollen
19.65
statt 32.80
Ariel Flüssig Color
& Style XXL,
5,183 Liter
(66 + 5 WG)
(1 Liter = 3.79)
OS W19/13
Topangebote
zum Wochenende
19/2013
SURMEIR
MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013
7
Giatgen, Elvis ed igl «bergheller»
Savognin: En gnoul nostalgia ainten l’agricultura
■ (pb) Giagn 50 onns anavos. Ainten
l’agricultura n’era anc strousch la
mecanisaziun. Igls transports e las
lavours nivan fatgs cun las manadeiras. En gnoul nostalgia an chel gro
ins pò veir igl mument a Savognin.
Schi ins discorra da manadeiras, alloura davigl da chel taimp da prancepi dus
sorts: igl tgaval e la manadeira da corna. Tar la manadeira da corna era chegl
per solit ena vatga u en bov. Per tschertas lavours scu far soltg, arar u manar
d’anviern ensanouas grascha ins dressava er ena muia. Per far trer davigl dus
metodas an chegl tgi pertotga igl sistem. U tgi ins farmava las lattas digl
tgar ve dalla manadeira ve dallas cornas. Lotiers ins duvrava igl giouv, la salvona e la giuncla. Chel antier andamaint niva numno la giteira. E da rantar e fixar tenor regla las lattas digl tgar
ve digl giouv cun salvona e giuncla, ins
numnava schonscher e chegl leva esser
amprendia. La sagonda varianta per lascher trer igl tgar, la benna, igl arader
u en oter vehichel, era da metter se igl
comet alla manadeira. Chegl era adegna igl cass schi la manadeira era en
tgaval, essend tgi el ò betg cornas. Er
alla vatga u agl bov ins matteva magari
se igl comet, an nossa regiun pitost an
Val Alvra, an Surses ins duvrava per solit igl giouv.
En cudrem da 1000 kilos
Ed ossa vainsa anc da declarar igls
noms aint igl tetel. Igl amprem Giatgen, tgi è Giatgen? El è ancunaschaint
cun igl sies antier nom scu Giatgen Arpagaus, en pour da Savognin tgi vo
planget vers igls onns da pensiun. El ò
en travagl mediocher cun producziun
da latg.
Dantant tgi Giatgen è en nom tgi
totga tottaveia ainten la nossa regiun,
è Elvis en nom pi modern tgi è ancunaschaint an amprema lengia dad Elvis
Presley, igl cantadour, musicus ed
actour american, numno er «King of
Rock ‘n’ Roll», mort cun 42 onns igls
16 d’avost 1977 a Memphis. Igl noss
Elvis è naschia igls 22 da december digl
2008 aint igl uigl da Giatgen Arpagaus.
Tar la naschientscha eran giasts er preschaints ed els on lia dar en nom agl vadelign. Essend tgi Giatgen Arpagaus
geva mintg’onn cun igls noms digls sies
Elvis ainten la tgavazzegna, da metter se
ad el igl comet. Siva da metter el sot lattas ed alla finala da tatger ve igl tgar.
«Gl’è bung schi ins è sez en po quiet, alloura sa surporta chegl segl animal e tot
vo pi bagn», manegia Giatgen Arpagaus. Ed anfignen tgi tot chellas tgossas
èn en po automatisadas cun patrung e
manadeira, dovrigl igl sies taimp. Igl
bov vign magari tamanto antras caneras
externas da vehichels a motor u otras
tgossas. Ed er schi el vo cun igl tgar sur
ena veia dad asfalt fon igls tschertgels
dallas rodas da lenn ena canera betg usitada per igl bov.
Ma els dus èn nias bagn a freida egn
cun l’oter e scu exercitar adegna puspe
funcziungigl gio dètg bagn. Elvis lascha metter se bagn igl comet, el lascha
metter sot lattas, el vartescha caneras,
el lascha puspe piglier or sot e tatger ve
igl «bergheller» ed igl teira per igl pro
anturn e lascha palar digl sies patrung.
Giatgen Arpagaus ò mess sot Elvis e cun igl tgar da freia von els segl pro per antschever la lavour.
nudrems tenor igl alfabet e chel onn era
vedlonder igl «E», ò el survagnia igl
nom Elvis. Gio scu vadel è el nia castro
e dad en vadel castro na dattigl betg en
tor, mabagn en bov. En bov era cuntrari dad en tor betg schi agressiv ed an
sies sa cuntigneir pitost scu ena vatga.
E chels bovs ins duvrava savens scu manadeira. Elvis da Giatgen Arpagaus è
en cudrem da quatter onns, el vign
pavlo bagn, è grond, ò belezza cornas e
peisa anturn 1000 kilos.
Ed ossa anc igl terz nom digl tetel
«igl bergheller». Cura tgi ins veva lado
igl aton u la premaveira ins spitgiva sen
la plievgia. Era la grascha lomgeda aint,
ins geva segl pro e «fascheva eir la grascha» cun la furtga. Vot deir spitschniva igls tocs grascha, uscheia tgi chels tiravan pi bagn aint igl taratsch. Pi bagn
gevigl pero cun en sfrusch. Chegl era
en stgerp tgi ins tirava cun la manadeira ve digl balan-tschign sur igl pro e veva igl madem effect cun la grascha scu
cun la furtga. Sfruschs davigl differents. Igls pi vigls vevan ena reschla da
lenn e tranteraint eran pertgas da tgaglia tgi nivan gravagedas cun satgs da
gera u schiglio ensatge per tgi ins vegia
daple vigour. Siva davigl er sfruschs
cumplettamaintg da lenn. E la varianta
luxuriousa era alloura igl «bergheller»
Chegl era en sfrusch cun davant e davos ena stanga da fier sen bung en meter distanza. Tranteraint eran farmadas
plattas da fier cun rentgs da fier. Igl
sfrusch veva sez avonda peisa, uscheia
tgi el fascheva buna lavour sainza stueir
gravager el. Igl «bergheller» niva
tgunsch no dalla Bergiaglia ed igl prancepi per sfruschier aint è anc oz igl madem. Angal èn igls sfruschs pi gronds e
vignan tratgs dad en tractor.
Eir eneda en gnoul anavos…
Ed ossa, chegl tgi vagn rachinto cò è
quasi 45 onns anavos. Las davosas manadeiras da corna saron svaneidas lez
mument. Tgavals ègl do forsa anc ensatge pi dei. Ed a Savognin è sto Martegn Plaz-Cotti cun la davosa manadeira da corna cun giov e cun comat è
PDS
chegl sto Gion Steier. Giatgen Arpagaus ò 50 onns pi tard en bov ainten
uigl tgi vo la stad ad alp cun las tremas
se sot igl Piz Mitgel e d’anviern ò el
betg gronda muntada. «Fagn vaia
avonda ed igl far davent leva betg», declera Giatgen Arpagaus pertge tgi Elvis
è anc adegna tar el an uigl. Ed igl mars
passo, en po ord ena ideia nostalgica, ò
el panso tgi el pudess far ensatge cugl
sies bov. Ampruar digl giustrar ed alloura igl metter sot lattas e far uscheia
pitschnas lavours. Per exaimpel trer igl
tgar segl pro e lò sfruschier aint cugl
«bergheller». Betg or dad en basigns,
mabagn ord plascheir: «En gnoul nar
ins stò esser!», commentescha Giatgen
Arpagaus igl sies cunfar.
En animal tgunsch…
E gist schi simpel da piglier en bov or
d’uigl e digl giustar n’ègl er betg. «Cun
chel animal vaia adegna gia ena relaziun
speziala ed el è adegna sto tgunsch», vei
el scu egn digls muteivs tgi gl’è gartagea
ad el levamaintg dad igl amprem eir cun
Schonscher so strousch anc ensatgi
Per saveir eir cun ena manadeira da
corna dovrigl naturalmaintg er anc tot
la roba tgi totga tiers. E chella ins ò ossa
50 onns betg duvro ple. Pero Giatgen
Arpagaus vess gugent fatg scu tgi ins fascheva a sies taimp. Vot deir mess se igl
giouv e schunschia e mess igl bov sot a
lattas. Pero schonscher è ena lavour tgi
ins stò saveir far e stò far exact. I saro
bagn anc l’egn u l’oter tgi ò gia fatg
chegl scu mattatsch u guivinot, pero
amblido aint igl frataimp.
Uscheia è Giatgen Arpagaus sa decidia per la varianta cugl comet. El veva
anc tot la roba cun la part davos, «zugstrangas», balantschign etc. Er igl tgar
veva el anc, ena benna, en tragliun e
perfign en sfrusch da lenn. Tot ansemen ò el mess puspe an rughel, unschia
puspe las tschintas da tgirom, uscheia
tgi tot è nia pi lom ed agil.
Ainten cassatga ò el er adegna en toc
pang per tigneir bagn la relaziun cun
igl sies bov. Forsa vign el anc a saveir
far ulteriouras lavours cun Elvis. Pero
navot ord basigns, angal ord plascheir.
Forsa er scu occupaziun cura tgi el vign
pensiuno alla fegn digl onn. An mintga
cass è la sia acziun nostalgica per chels
tgi on anc survivia chel taimp, en antop
cugl taimp vigl e per igls oters ena attracziun turistica.
Digl Appenzell aint igl Grischun
Restorant lai da Marmorera
■ (anr/gns) Prest 20 onns ò Peter E.
Jost mano bagn l’ustareia tgi sa catta
gist sur igl lai da Marmorera. Ossa ò el
surdo chella a forzas pi giovnas tgi lessan venavant sarveir bagn indigens e
giasts da gliunsch e da manevel. Pacs
deis avant l’antschatta dalla pestga on igls
novs ustiers Remo Volmar e Bärbel Siebert
digl restorant lai da Marmorera davert
per l’amprema geda las portas digl travagl tgi els on surpiglia a tschains. Tant
igl ustier scu l’ustiera dereivan digl rom
ed on fatg experientscha ainten la gastronomia betg angal an Svizra, mabagn er
agl exteriour. Igl cuschinier, furner e pastizier Remo Volmar è uriund dalla Val
digl Ragn da Son Giagl, dantant tratg se
a Gais aint igl cantun Appenzell. Sia partenaria d’affar Bärbel Siebert è uriunda
dalla Germania noua tgi ella ò mano 15
onns en hotel cun en restorant. Avant
quatter onns ò la donna lia far ena midada ed è neida an Svizra noua tgi ella ò alloura fatg cunaschientscha cun Remo
Volmar. Igl ustier appenzelles ò fatg diversas staschungs agl restorant da muntogna Tannalp a Melchsee-Frutt ed ò
luvro an divers lis ainten la regiun digl
«Alpstein». Mano sen agen chint ò el
dantant er tschintg onns ena ustareia agl
Lai digl Bodan. Remo Volmar e Bärbel
Siebert deian tgi seia sa dada l’occasiun
da surpiglier igl restorant da Peter E. Jost
ed els seian nias cun plascheir an Surses.
«Blers steman ena cuschigna
pi simpla»
Remo Volmar, igl nov ustier, è respon-
Magnan siva da
bung 15 deis da
nov igl restorant
lai da Marmorera:
Remo Volmar e
Bärbel Siebert.
FOTO G. N. STGIER
sabel per la cuschigna e sia partenaria
d’affar Bärbel Siebert segna pigl bung
servis. Ella seia gugent hospitanta e sa
legra da pudeir beneventar indigens e
giasts da gliunsch e da manevel. Igl
cuschinier Remo Volmar è damai pitost
davos las culissas e tuttegna sa mossa el
tar igls giasts per vurdar schi els èn cuntaints cun las tratgas tgi el prepara cun
gronda amour. «I dat blera gliout tgi stema ena simpla, ma persiva bunga
cuschigna da tgesa», dei Remo Volmar.
Tant seia tradia tgi la cuschigna è fitg
buna, da bung gost e mintga plat è er
ensatge pigl îgl. La carta da speisas cumpeglia tratgas grischunas, spezialitads
naziunalas ed internaziunalas e tot tenor staschung drezza Remo Volmar sia
cuschigna agls products tgi dat gist da
chel taimp. Tranter l’emda dattigl adegna treis menus digl de per en prietsch
da 16 anfignen 22 francs. Avert è igl restorant cun radond 60 plazs dallas
08.00 anfignen allas 19.00. Gugent
seian els pero er pronts da lascher avert
l’ustareia per festas da famiglia da tot
gener, deian igls novs ustiers. De da pôss
è tranter staschung la mesemda.
8
SURMEIR
MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013
La dretga compra e la dretga tera
Flours e plantas e la premaveira: Tips digls profis
■ (pb) Ella ò magari laschea spitgier
dei, la premaveira. Ma en pêr deis pi
tgods on laschea prueir e flureir dapertot. Lò noua tgi la nateira è anc libra sa
loia tot da sasez. Pero lò noua tgi igl
carstgang metta mang, dattigl magari
difficultads u aglmanc dumondas. Nous
vagn fatg chellas agls profis. Ed igl noss
profi è Michael Schutz dalla orticultura
Schutz a Filisour. El è ortulan e chegl tgi
ins nomna tecnicist d’orticultura ed ò
gronda saveida ed anc pi gronda experientscha cun flours e plantas. An spezial
cun plantas tgi duessan flureir e crescher
ainten las nossas zonas alpinas, noua tgi
igl clima è pi roc. El vainsa confronto cun
diversas dumondas tgi fatschaintan adegna puspe las donnas e magari er singuls
omens da chel taimp cò. Scu laic ins so far
bler andretg an connex cun flours e plantas, pero er bler sbaglea. Ensatge tgi ins
duess pero piglier scu regla fundamentala
è, tgi plantas dad en onn èn per regla sensiblas sen schaladas e plantas da ples onns
varteschan ena schalada. Pero er tar plantas tgi èn resistentas cunter igl freid, dattigl talas tgi èn betg adattadas per grondas
otezzas sur mar e temperaturas fitg bassas.
«Impurtant è cò tgi las plantas seian stadas
exponeidas tar la producziun a differenzas
da temperatura scu er ad ena radiaziun intensiva digl suglegl», declera igl profi. Cler
e bagn seian plantas diradas ainten las zonas alpinas miglras per las nossas regiuns
tgi plantas produtgeidas an regiuns pi bassas.
Per las fossas plantas d’en onn
Schi la neiv dat liber igl taratsch ins vei
gio las ampremas donnas sen santieri. La
fegnameira fiss tgi ins vess da plantar schi
pac scu pussebel ed ena bela fluriziun anfignen ainten per igl aton. Sa laschan
chellas dus tgossas ansomma realisar? Da
prancepi dei Michael Schutz, tgi flours
tgi flureschan davent da Pasca anfignen
Numnasontga na dattigl betg. La premaveira tgi dat adegna puspe sbassadas dalla
temperatura e magari er neiv, cunseglia
igl spezialist pitost plantas cun flours
pitschnas tgi cun flours grondas. Chellas
seian pi robustas. Per exaimpel violas. E
per la stad ins duess plantar plantas dad
en onn. Simplamaintg perchegl tgi ellas
flureschan bler pi dei. Sot 1300 m s. m.
la sort, igl taratsch e l’otezza sur mar decisiva. E siva dependigl er dall’ora tgi fò
durant la stad.
Gibo vign savens tatgea da palousas.
Ena part dostan igls utschels scu inimeis
naturals. Ena part ins so er piglier davent
a mang. Pero dattigl er meds naturalas e
biologics ancunter, tgi ins so cumprar
ainten igls centers d’iert.
Michael Schutz, ortulan e tecnicist d’orticultura tar l’interpresa Schutz a Filisour dat bungs tips scu tigneir flours e plantas.
PDS
p. ex. begonias ed otras flours da stad. Sur
chellas otezzas èn begonias betg da cunsiglier, essend tgi ellas teman la schalada.
Cò vasess igl om digl rom pitost lobelias,
mesembryanthemum, osteospermum,
asteriscus, eua.
Plantas da ples onns flureschan tot tenor sorts 3 anfignen max. 5 emdas. Plantas dad en onn tignan magari l’antiera
stad. Magari sflureschan las flours er cun
mengia bler tgod. Cun piglier davent las
flours setgas ins so prolungar la fluriziun
per 1–2 emdas u er tgi antscheva danovamaintg a flureir.
Bunga tera – belas flours
Da dar ava regularmaintg e zont an periodas tgodas è cun sasez. Pero fitg impurtant è da dar bagn ava cura tgi ins implanta las flours e chel taimp gist siva. E
scu tgi l’erva segl pro crescha pi bagn cun
cultem, uscheia ègl er tar las flours. Vers
igl aton lascha igl provedimaint cun nutrimaint siva. Alloura ins so gidar cun en
cultem liquid.
«La tera è igl conturn direct, noua tgi
las plantas veivan liaint. Miglra tgi la tera
è e pi bagn tgi las plantas pruian», è igl
spezialist persvadia. E cò preferiss el cleramaintg bunga tera dad iert a tera bungmartgeda tgi cuntigna turba (Torf ).
Bunga tera ò ena influenza positiva sen
la carschientscha dallas plantas e prolunghescha er igl taimp da fluriziun.
Ed ainten iert
En iert n’è betg tot tgi ò. Seia chegl ord
muteiv da plaz u da taimp. Pero en li cun
ervas per la cuschigna ò prest mintga casal. Seia chegl ensanouas anturn tgesa u
ainten ena chista sen lobgia. Er cò dattigl
ervas tgi ins pò lascher sur anviern scu
tschivigliuns, peterschegl, thymian, ervas da menta ed alloura talas tgi surportan betg igl anviern perchegl tgi ellas varteschan nignas schaladas scu basilicum,
melissa, rosmarin e dill. Igl cunsegl da
Michael Schutz per chellas plantas è ena
buna tscherna tar la compra da sorts tgi
èn carascheidas sen las nossas otezzas. Ve-
tiers dovrigl er cò buna tera ed igl cultem
correspondent. Ed anavant cunseglia el
da schurmager las plantas schi las temperaturas von a bass. Schi pussebel curveir
e tar ervas ainten chistas piglier ellas sot
tetg. Er ervas betg schi sensiblas ins fò
bagn da curveir, pertge temperaturas
bassas sfergian er tar ellas igl svilup.
Sems u plantignas?
Sen la dumonda schi seia an general migler da metter las plantignas cumpradas
u da samnar vei igl ortulan chegl sulettamaintg scu ena dumonda digl taimp.
Plantignas ins survign ca. davent da mez
avregl ainten igls centers d’iert. Samnar
ins pò gio igl mars e trer sez las plantignas.
An cumparegliaziun cun las verduras
èn las salatas an general fitg robustas. Pero er cò valigl da piglier sorts tgi èn adattadas per las otezzas. Michael Schutz
nomna cò ena sort grischuna cun igl
nom «Poschiavo», ena salata da figlia.
Tar las verduras seia er la tscherna dal-
Adatg tar la pumera
Amplantar pumera è tuttegna ensatge pi
delicat. Chegl èn plantas pi grondas ed ellas stuessan betg midar ainten en taratsch
cumplettamaintg oter. Impurtant seia er
tgi las plantas da pomma seian produtgeidas cun schi pacas tgossas artificialas scu
pussebel. Pero an orticulturas svizras seia
chegl standard e cun sasez. Digl exteriour
ins compra savens igl giat aint igl satg. Per
las regiuns pi otas dattigl pumera tgi è betg
adattada. Igl specialist so dar cò cunsegl.
Er cun plantar valigl da risguardar tschertas tgossas. Uscheia p. ex. tar omgias. Las
rieischs vessan dad aveir en taratsch tgi
l’ava corra giu bagn. Pertge adegna aint igl
bletsch smarschan las rieischs.
Ins sainta magari tgi pumera ins dastga betg plantar ena singula planta perveia dalla fructificaziun. Chegl è angal la
mesa verdad. Chegl vala p. ex. per igl
tscharischer u paloier perchegl tgi els vignan fructifitgias dad otras plantas e ston
uscheia aveir aglmanc ena planta sen ena
distanza da ca. 200 m. Dantant prunas,
apricosas, persics e nectarinas sa fructifitgeschan sasez e dovran uscheia betg
ena sagonda planta.
Scu para dattigl er plantas e flours
tgi cuntignan teissa. Igl ortulan ò da far
attent tar la vendita. «Gio Paracelsus
scheva tgi igl quantum fetscha igl teissa. Uscheia dattigl tantas plantas tgi
cuntignan pi bler pi pac u ansomma
nign teissa ed i vala da s’infurmar tigl
specialist», igl cunsegl digl ortulan da
Filisour.
Ed alla fegn anc ena dumonda tgi ins
sainta savens: Ègl migler da bugnier la
dumang u la seira? La rasposta: Schi ins
bogna la dumang pon ellas siier pi bagn.
Plantas bletschas èn bler pi sottapostas e
sensiblas sen malsognas. Chegl è igl ot
dalla stad betg schi impurtant, ma igl
aton cura tgi vign pi freid.
Saglianto en crap da 1200 tonnas
Marmorera: Veia da gôt Alp Motta
DA GION NUTEGN STGIER / ANR
■ L’emda passada è cun en colp nia
disfatg en crappung gist all’antschatta dalla veia tgi magna da Marmorera
sen l’Alp Motta e l’Alp Starschagns.
Chella veia da gôt è neida sanada e
cunzont schlargeda. Da preschaint
marscha a Marmorera ensatge alla tgava
da crappa, anturn e dasper chella. Igl
punt dalla Gisteia vign fatg da nov, i
vign tgavo ed er saglianto. Ena sagliantada spectaculara è succedeida l’emda
passada cura tgi l’interpresa Gasser SA
da Lungern aint igl cantun Sursilvania
ò saglianto gist visavi la punt dalla Gisteia en crap da 1200 tonnas. Digl reminent è chella firma spezialisada per
da chellas sagliantadas ed aposta per far
eir a «l’aria» chel crappung ògl duvro
cun Marco Rohrer en caposagliantader.
Siva tgi las lavours da preparaziun per
chella sagliantada on cuzzo prest quatter deis è la minada sezza, digl mument
tg’ins ò do fi anfignen tar igl colp, stada
a fegn an 20 secundas. Duvro per sagliantar igl crap cun ena largezza da 15
m, ena otezza da ple tgi 9 m ed en peis
da 1200 tonnas ins ò 85 kg material explosiv, dei Marco Rohrer. Chel mument
tgi igl crap è nia saglianto è nia farmo
igl traffic e fatg la sagliantada ins ò sur
mezde allas 12.30 cura tgi è an general
pi pac traffic. Digl caposagliantader
dalla firma Gasser SA vainsa er lia saveir
quantas sagliantadas tgi l’interpresa fe-
tscha an en onn an Svizra. «An media
èn chegl ena sagliantada a mez per de»,
dei igl expert ed om digl rom.
Siva la sagliantada. Singuls craps
èn schizont ias
oragiu anfignen
ainten la Gelgia.
FOTO G. N. STGIER
Da 2,30 m sen da nov 3,50 m
La stad 2012 ò igl cumegn da Marmorera
sano e cunzont schlargea la veia tgi magna
sen l’Alp Motta e l’Alp Starschagns. Fatg
chella lavour ò la firma Angelo Demarmels da Salouf. Igl impuls per sanar e surtot per schlarger la veia è nia digl selvicultour Pascal Murbach digl Revier forestal
Surgôt. Cun esser la veia mengia strètga
dei el tgi dava adegna pi gronds problems
per far transports da lenna cun chellas
maschinas dad oz. Schlargea ins ò alloura
la veia existenta da 2,30 m sen da nov
3,50 m, exclus igl banchet dallas varts. Investo ò igl cumegn da Marmorera per far
chellas lavours prest 200 000 francs e da
chella somma surpeglian confederaziun e
cantun 40%, dei Pascal Murbach. Igl cumegn da vaschigns da Coira, tgi è an possess dall’Alp Motta, surpeglia igls costs
digl matignamaint dalla nova veia. Siva
tgi chella è ossa pi largia davigl angal en
problem per passar cun igls transports da
lenna e chegl era igl crappung gist all’antschatta dalla veia da stgers 2 km. Chel
toc era betg sto pussebel da schlarger,
chegl tgi è ossa pussebel siva tgi igl crap è
nia saglianto. Igl era er difficil da passar
igl crap cun esser las tgargias lenna pulit
otas.
Radio / TV
MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013
■ Radio
22:03 noss CHoRs (Rep.)
mesemna, 8 da maTg€€€€€€€€€€€
pass enavos en il temp
Oz giain nus enavos en il temp, quai mintgamai cun pass da diesch onns. In’emissiun che tanscha da registraziuns dal Rudè
da chant Engiadina (2013) fin tar registraziuns dal chor viril da Zignau (1963).
Redacziun: Astrid Alexandre
10:15 RadionoVela
Vita capita – episoda 273
Il showdown da la fusiun
gieVgia, 9 da maTg€€€€€€€€€€€€€
10:15 RadionoVela
Quest’emna vegni decidì: Las vischnancas
da Surgonda e Saluorn decidan sur dad
ina eventuala fusiun. Però be paucs dis
avant la radunanza communala vegnan
repartids a Surgonda fegls sgulants anonims encunter la fusiun. Ha Duri Bachmann fatg quels? E tge decidan votantas
e votants da Surgonda? Gea u na? Ernesta
Caflisch è gnervusa sco in plugl.
Reschia: Michel Decurtins
19:00 l’insTRumenTala
Flurs
Vita capita – episoda 274
Il showdown da la fusiun
20:03 pRoFil (Rep.)
21:15 album da l’emna
discurs cun Francestg Cajacob (49),
mustér
Dapi l’entschatta dals 2013 è Francestg
Cajacob president da vischnanca da Mustér. El è burgais da Sumvitg, ha 49 onns
ed ha lavurà tranter auter sco chanzlist e
tar l’uffizi chantunal da vischnancas. El
raquinta da sia lavur da mintgadi e da sias
emprimas experientschas sco president da
vischnanca e da la vita privata.
Redacziun: Hubert Giger
seasick steve – Hubcap music
Ussa edescha il musicant Steven Wold
alias Seasick Steve ses 5avel album cun il
num Hubcap Music (musica dal viertgel
da la roda). Collavuraturs sin il nov album èn, il ghitarrist Jack White (White
Stripes), ed il bassist John Paul Jones
(Led Zeppelin).
Tge è uschè spezial ed excitant vi dal
blues da Seasick Steve? Igl è la purezza,
autenticitad e la vardad ch’il chantautur
unescha en sias chanzuns. Sche quest tip
chanta da flaivlezzas e fermezzas da
l’uman, lura è quai simplamain credibel.
Quest album cuntegna bleras surpraisas
musicalas, e variescha tranter blues-rock,
blues-folk e country e na plascha franc
betg mo a fans da blues.
Redacziun: Roland Vögtli
Dumengia è il di da la mamma. En l’instrumentala regalain nus gia oz in matg
flurs (puschel flurs). D’udir èn tranter
auter la polca Blumengrüsse, il valzer
Rosen aus dem Süden, in Flower Duet,
il marsch Les roses euv.
Redacziun: Christa Soliva
9
tidas etablidas lura dà ina vusch als giuvens
ils davos onns: igl è vegnì fundà las partidas
giuvnas sco Juso, pcd giuvna, pld giuvna
u pps giuvna euv. Co tunan els oz, ils giuvens politichers?
Redacziun: Flavio Huonder
21:15 album da l’emna
seasick steve – Hubcap music
22:03 l’insTRumenTala (Rep.)
Flurs
■ TeleVisiun
19:00 la populaRa
mesemna, 8 da maTg€€€€€€€€€€€
melodias per giudair
Melodias popularas finas, plaschaivlas ed
amablas. Melodias per giudair. Quai è il
motto da l’ura da musica populara.
Redacziun: Josefina Gaudenz
8:30-13:20 CunTRasTs sin sRF inFo
(Rep.)
20:03 RadioaRCHiV
17:40 TelesguaRd sin sRF 1
la giuventetgna e las partidas
politicas l’onn 1988
in discurs cun
annalina Kuster-steinrisser
l’emissiun d’infurmaziun sin sRF 1
cun suttitels tudestgs sin TXT 777
(rep. sin SRF info tranter las 18:00 – 22:00)
gieVgia, 9 da maTg€€€€€€€€€€€€€
11:00 CunTRasTs sin sRF inFo
(Rep.)
«Quels che fan politica, èn quels che gudognan era detg bain». «Politica fa mo quel
ch’ins na po betg duvrar en l’industria».
Uschia tunavi avant 25 onns, cura ch’ils
giuvens n’avevan anc naginas vuschs en las
partidas grondas. Cun in tric han las par-
HEUTE AUF TELE SÜDOSTSCHWEIZ
in discurs cun
annalina Kuster-steinrisser
17:40 TelesguaRd sin sRF 1
l’emissiun d’infurmaziun sin sRF 1
(rep. sin SRF info tranter las 18:00 – 22:00)
Treuhänder kauft & verkauft
Fritsche
Noëmi Nadelmann gilt zu Recht
als Opernstar und Sopranistin
mit Weltformat. Dass die Zürcherin aber keine abgehobene Diva
ist, sondern es geradezu als
Mission sieht, ihre Musikbegeisterung zu teilen, beweist sie –
charmant und eloquent – bei
Fritsche im Gespräch.
Gast: Noëmi Nadelmann
AG-Mäntel.
Tel. 041 768 90 60, Fax 041 768 90 70
Lecturas e lecturs ein adina bein orientai!
Rückenschmerzen
70'000 Menschen in der Schweiz
haben Morbus Bechterew.
Und Sie?
Early Night Show (CH, 2013)
Fritsche ab 18.20 Uhr
(stündliche Wiederholung)
WWW.TELESUEDOSTSCHWEIZ.CH
DO BIN I DAHAI
Schluss mit bitterem Kaffee.
Beweisen Sie Geschmack und engagieren Sie sich für fair gehandelten Kaffee an Ihrem Arbeitsplatz. Alle Infos unter www.solidar.ch/fairtrade
Dominique Adam, Tänzerin
10
tv mesemna / gievgia
mesemna, ils 8 da matg 2013
SRF 1
9.20 Sciencesuisse
9.35 Berufsbilder aus der Schweiz
9.50 Fastfood am Steuer
10.00 nano
10.30 Kulturzeit
11.10 Photosuisse
11.30 Kassensturz (W)
12.10 Weniger ist mehr (W)
12.40 Meteo mit Tagesschau
13.05 glanz & gloria (W)
13.25 Der Bergdoktor. Nahkampf. Arztserie
14.15 Alpenrose 2013 – Die Schweizer
Volksmusik-Show (W)
16.05 Basel Tattoo 2012 – Ausschnitte
16.30 Dance Academy. Familie. Jugendserie
16.55 myZambo
17.30 Guetnachtgschichtli
17.40 Telesguard
18.00 Tagesschau mit Meteo
18.15 Weniger ist mehr
18.40 glanz & gloria
19.00 Schweiz aktuell
19.30 Tagesschau mit Meteo
20.05 Top Secret Spielshow
20.50 Rundschau. U.a.: Volkswahl des
Bundesrates – Alle Macht dem Volk?
21.50 10vor10 mit Meteo
22.20 Bilder zum Feiertag
Zum alevitischen Hidirellez
22.25 Kulturplatz. U.a.: Arme in der Schweiz –
wie wichtig die kulturelle Teilhabe ist
23.00 DOK. Monica und David –
Honeymoon trotz Down-Syndrom
23.55 Tagesschau Nacht
0.10 Die grosse Erbschaft. Doku-Film (I 2010)
SRF
ZWEI
5.00 Psych (W)
5.45 Roboclip
6.00 Drei auf zwei
8.40 Dance Academy. Jugendserie
9.00 Lanzi
9.35 Der Bergdoktor. Arztserie
10.20 Wege zum Glück. Telenovela
11.05 Alisa – Folge deinem Herzen. Telenovela
11.50 Rote Rosen. Telenovela
12.45 Emergency Room – Die Notaufnahme
13.30 Dawson’s Creek. Jugendserie
14.20 My Name Is Earl. Comedyserie
14.45 Das Experiment – Wo ist dein Limit?
15.15 Emergency Room – Die Notaufnahme
16.00 Eishockey. Weltmeisterschaft. Vorrunde:
Slowenien – Schweiz. Aus Stockholm
18.35 Ehe ist. Comedyserie
19.00 Tapetenwechsel – Das grosse Zügeln
19.30 Storage Wars – Die Geschäftemacher
20.00 Fussball Super League. 31. Runde:
FC Zürich – FC Basel. Aus Zürich
22.45 Rules of Engagement
Allein unter Frauen. Comedyserie
23.15 Two and a Half Men. Liebe ist
geisteskrank. Comedyserie
23.40 Die Stiefbrüder. Komödie (USA 2008)
Mit Will Ferrell, John C. Reilly u.a.
1.15 Two and a Half Men (W)
SRF 1
6.30 News-Schlagzeilen und Meteo
8.50 So liebt die Welt
9.00 Kampf der Hörnchen
9.15 Sciencesuisse
9.25 Berufsbilder aus der Schweiz
9.40 Traffic – Abstand
10.00 Sternstunde Religion
11.00 Sternstunde Philosophie
11.50 Sternstunde Kunst
13.00 Tagesschau
13.15 glanz & gloria (W)
13.30 Der Bergdoktor
Wunschvorstellungen. Arztserie
14.20 Inga Lindström: Sommer der Erinnerung.
TV-Melodram (A/D 2012). Mit Denise
Zich, Ralf Bauer, Ursela Monn u.a.
16.00 Fascht e Familie
Einladung zum Tee. Comedyserie
16.30 Dance Academy
Wendepunkte. Jugendserie
16.55 Tschanz mit allem
17.25 Guetnachtgschichtli
17.40 Telesguard
18.00 Tagesschau mit Meteo
18.15 Weniger ist mehr
18.40 glanz & gloria
19.00 Schweiz aktuell
19.30 Tagesschau mit Meteo
20.05 DOK Wir von da oben –
Generationenwechsel auf der Alp
21.50 10vor10 mit Meteo
22.20 Aeschbacher. Auf! Auf!
23.25 NZZ Format. Wenn Bilder Tiere
retten – Die Geschichte der Bedi-Brüder
0.00 Tagesschau Nacht
SRF
ZWEI
7.00 Drei auf zwei
9.00 Dance Academy. Jugendserie
9.20 myZambo
9.45 Roboclip Selection
10.00 Der Bergdoktor. Arztserie
10.45 Wege zum Glück. Telenovela
11.30 Alisa – Folge deinem Herzen. Telenovela
12.15 Rote Rosen. Telenovela
13.10 Emergency Room – Die Notaufnahme
13.55 Dawson’s Creek. Jugendserie
14.45 My Name Is Earl. Comedyserie
15.05 Tapetenwechsel – Das grosse Zügeln
15.40 Emergency Room – Die Notaufnahme
16.25 Boston Legal. Anwaltsserie
17.15 Psych. Krimiserie
18.00 Top Gear
19.00 Pimp it or kick it
19.30 Storage Wars – Die Geschäftemacher
20.00 Während du schliefst Liebesfilm
(USA 1995). Mit Sandra Bullock
21.50 Meine Eltern. Kurzfilm (D 2003). Mit
Dagmar Leesch, Barnaby Metschurat
22.20 sportaktuell
22.45 Sommer-Challenge
Bernhard Witz, Highliner
23.15 Sherlock. Die Hunde von Baskerville
Krimi (GB 2012). Mit Una Stubbs
0.55 8x15. – Das Special
ARD
5.00 Report München (W)
5.30 Morgenmagazin
9.05 Rote Rosen (W)
9.55 Sturm der Liebe (W)
10.45 Brisant (W)
11.05 ARD-Buffet. U.a.: Zuschauerfragen zum
Fitness-Thema: Joggen / Fitness /
Himmelfahrtsbrauch / Trödelhändler
12.15 ARD-Buffet. U.a.: Zuschauerfragen zum
Fitness-Thema: Joggen / Maiwirsing
13.00 Mittagsmagazin. U.a.:
Großflughafen Berlin: Was heißt
«Eröffnung scheibchenweise»? /
Rote Linien: Welchen Kurs steuern
die Konfliktparteien in Syrien?
14.10 Rote Rosen. Telenovela
15.10 Sturm der Liebe. Telenovela
16.10 Leopard, Seebär & Co.
17.15 Brisant
18.00 Verbotene Liebe. Daily Soap
18.50 Heiter bis tödlich – München 7
Die Wüstenblume. Krimiserie
19.45 Wissen vor acht – Werkstatt
Stimmt es, dass ein frisch gezapftes
Pils sieben Minuten braucht?
19.55 Börse vor acht
20.15 Die Auslöschung TV-Drama
(A 2013). Mit Klaus Maria Brandauer,
Martina Gedeck, Birgit Minichmayr
21.45 Die Welt des Vergessens
22.15 Tagesthemen
22.45 Anne Will
0.00 Nachtmagazin
0.20 Die Auslöschung (W). TV-Drama
(A 2013). Mit Klaus Maria Brandauer
3 SAT
9.05 Kulturzeit (W)
9.45 nano (W)
10.15 Markus Lanz
11.30 Schweizweit (W)
12.00 Newton
12.25 Rita und der Zauber
der Vorarlberger Gärten
13.00 ZIB
13.15 Universum
17.45 mare TV. Das Magazin der Meere
18.30 nano
19.00 heute
19.20 Kulturzeit
20.00 Tagesschau
20.15 Geheimsache Ghettofilm
Dokumentarfilm (D/ISR 2010)
21.40 Jüdisches Leben im Ghetto
22.25 Am Ende kommen Touristen.
Gesellschaftsdrama (D 2007)
Mit Alexander Fehling, Ryszard
Ronczewski, Barbara Wysocka
23.45 Eco. Das Wirtschaftsmagazin
Junge müssen für Rentner noch
stärker herhalten / Vergoldeter
Lebensabend in Japan / Industriebrachen neu belebt / Wie schnelles
Internet Kansas City verändert
0.15 10vor10
ARD
8.00 Paula und die wilden Tiere
8.20 Zwei Brüder. Abenteuerfilm (F/
GB 2004). Mit Guy Pearce, JeanClaude Dreyfus, Freddie Highmore
10.00 Evangelischer Gottesdienst
zu Christi Himmelfahrt. Aus der
Heiliggeistkirche Heidelberg
11.00 Der wilde Süden Spaniens
11.30 Das Glück ist eine Katze
TV-Komödie (D 2010). Mit Robert
Atzorn, Eva Mattes, Janek Rieke
13.00 Wie ein Stern am Himmel
Drama (D 2010). Mit Christine Neubauer, David C. Bunners, Luca Zamperoni
14.40 Urlaub mit kleinen Folgen.
TV-Liebeskomödie (D 2010). Mit Muriel
Baumeister, Tim Bergmann, Gaby Dohm
16.10 Ich trag dich bis ans Ende der Welt.
Drama (A/D 2010). Mit Elmar Wepper,
Ann-Kathrin Kramer, Bernhard Schir
17.45 Fünf Tage Vollmond. TV-Drama
(D 2009). Mit Aglaia Szyszkowitz,
Klaus J. Behrendt, Stephan Kampwirth
19.15 Reingelegt!
20.15 Helene Fischer –
Für einen Tag Show
22.00 Helene Fischer – Allein im Licht
23.30 Tagesthemen
23.45 Commissario Laurenti: Die Toten vom
Karst. TV-Kriminalfilm (D 2006). Mit
Henry Hübchen, Barbara Rudnik u.a.
1.20 Helene Fischer – Für einen Tag (W)
3.10 Am Ende einer Flucht – The Statement.
Thriller (CDN/F/GB 2003). Mit Michael
Caine, Tilda Swinton, Jeremy Northam
3 SAT
9.40 Kaiserball. Heimatfilm (A 1956)
11.15 Einmal der liebe Herrgott sein
Komödie (D 1942). Mit Hans Moser,
Irene von Meyendorff, Lotte Lang
12.45 Eine Oase in Jerusalem –
Das American Colony Hotel
13.15 Sils Maria und das Waldhaus
14.05 Kremlblick vom «Ritz»
14.50 Im weissen Rössl. Musikkomödie
(A/D 1960). Mit Peter Alexander
16.30 Im schwarzen Rössl
Musikkomödie (A 1961). Mit Karin
Dor, Hans von Borsody, Peter Kraus
18.05 Vertrauen ist alles. TV-Komödie (D
2000). Mit Alexandra Maria Lara,
Xaver Hutter, Peter Simonischek
19.30 Das Adlon – Die Dokumentation
20.15 Das Zimmermädchen TV-Romanze
(D 2005). Mit Stefanie Stappenbeck,
Axel Milberg, Angelika Thomas
21.45 Bobby –
Der letzte Tag von Robert F. Kennedy.
Drama (USA 2006). Mit Anthony
Hopkins, Harry Belafonte, Joy Bryant
23.30 2046. Fantasyfilm (D/F/CHN/HK
2004). Mit Tony Leung Chiu-Wai
1.30 Hotel Shanghai. TV-Drama (D 1997)
Mit Agnieszka Wagner, Nicholas Clay
ZDF
5.30 Morgenmagazin
9.00 heute
9.05 Volle Kanne – Service täglich. U.a.:
Top-Thema: Unseriöse Kreditangebote
10.30 Notruf Hafenkante
Liebeswahn. Actionserie
11.15 SOKO Köln. Die Tote
im Morgengrauen. Krimiserie
12.00 heute
12.10 drehscheibe Deutschland
13.00 Mittagsmagazin
14.00 heute – in Deutschland
14.15 Die Küchenschlacht
15.00 heute
15.05 Topfgeldjäger
16.00 heute – in Europa
16.10 SOKO Kitzbühel. Betrogen! Krimiserie
17.00 heute
17.10 hallo deutschland
17.40 Leute heute
18.00 SOKO Wismar
Das schwarze Schaf. Krimiserie
18.50 Lottoziehung am Mittwoch
19.00 heute mit Wetter
19.25 Küstenwache
Gefährliches Schweigen. Krimiserie
20.15 Aktenzeichen XY ... ungelöst
U.a.: Dramatisches Ende einer Partynacht – Mordversuch an 29-Jährigem
21.45 heute-journal
22.15 auslandsjournal
U.a.: Rumäniens verlassene Kinder
22.45 ZDFzoom
23.15 Markus Lanz
0.30 heute nacht
SWR
11.25 Brisant
11.50 Giraffe, Erdmännchen & Co.
12.40 Sturm der Liebe. Telenovela
13.30 Wann ist der Mann ein Mann? Familienfilm (D 2002). Mit Heio von Stetten,
Esther Schweins, Julia Bremermann
15.00 Planet Wissen
16.00 SWR Landesschau aktuell
16.05 Kaffee oder Tee
17.00 SWR Landesschau aktuell
17.05 Kaffee oder Tee
18.00 SWR Landesschau aktuell
18.15 Essgeschichten
Experiment Württemberger –
Ein Wein macht Karriere
18.45 SWR Landesschau BW
19.45 SWR Landesschau aktuell
20.00 Tagesschau
20.15 Die Kelten im Südwesten
Dokumentation
20.55 Wildes Deutschland. Der Pfälzerwald
21.40 SWR Landesschau aktuell
21.55 Am Kreuzweg. TV-Drama (D 2011)
Mit Harald Krassnitzer, Karoline
Eichhorn, Christopher Reinhardt
23.20 Lisa Fitz: Super Plus!
0.50 Vanessa Backes – Klassentreffen
2.20 Mord in Jacques Bistro
ZDF
8.00 Ronja, die Räubertochter. Abenteuerfilm (S/N 1984). Mit Hanna Zetterberg
10.00 Die wilden Hühner und die Liebe. Komödie (D 2007). Mit Michelle von Treuberg
11.45 heute
11.50 Donna Leons Venedig
12.35 Robin Pilcher: Zeit des Wiedersehens.
TV-Melodram (D/GB 2008). Mit Muriel
Baumeister, James Wilby, Tim Dutton
14.05 heute
14.10 Rosamunde Pilcher:
Die Muschelsucher. TV-Drama (GB/
D 2006). Mit Vanessa Redgrave
16.20 SOKO Kitzbühel
Eine Tote aus Berlin. Krimiserie
17.05 heute
17.15 Dietrich Grönemeyer – Leben ist mehr!
17.30 Lügen haben linke Hände
Komödie (D 2011). Mit Christine Neubauer, Ulrich Noethen, Jürgen Heinrich
19.00 heute
19.15 Helgoland – Das kleine Hochseeparadies
19.30 Notruf Hafenkante
Der Preis des Glücks. Actionserie
20.15 Rette die Million! – Das grosse
Prominentenspecial Gewinnshow
Gäste: Felix Neureuther, Christian Neureuther, Max von Thun, Friedrich von
Thun, Luna Schweiger, Til Schweiger
22.15 heute-journal
22.30 Maybrit Illner
Polittalk
23.30 Markus Lanz
Talkshow
0.45 heute
SWR
11.55 Lichtblicke
12.00 Die schönsten Schlösser Deutschlands
Dokumentarfilm (D 2012)
13.30 Adel im Südwesten
14.15 Die Römer im Südwesten
15.45 Frühling in Rheinland-Pfalz
16.30 Frühlingsreise ins Allgäu
17.15 Frühlingsreise rund um Freiburg
18.00 SWR Landesschau aktuell
18.05 Der Blutritt von Weingarten
18.45 Abenteuer Gasthaus
19.15 Der Fischer, der See und
die vier Jahreszeiten
19.45 SWR Landesschau aktuell
20.00 Tagesschau
20.15 «Alltagsqualen» Show
21.45 SWR Landesschau aktuell
21.50 Freunde in der Mäulesmühle
Mit Die Kluftingers, Eva Eisel
22.20 Schreinerei Fleischmann
22.50 Unsere legendären Fernseh-Shows
23.50 Christoph Sonntag:
Alte Zeiten – Neue Zeiten
0.35 Christoph Sonntag:
Alte Zeiten – Neue Zeiten
1.20 Denk emol
1.50 Denk emol
2.20 Denk emol
ORF 1
5.20 Morgenprogramm
10.25 Vier Frauen und ein Todesfall (W)
11.15 Was gibt es Neues? (W)
12.00 Die Schlümpfe. Zeichentrickserie
12.25 Biene Maja. Animationsserie
12.35 Barbapapa. Zeichentrickserie
12.40 Freddys Freunde
12.45 Quiz Safari
13.10 Abenteuer mit Timon und
Pumbaa. Zeichentrickserie
13.35 Alles okidoki
13.40 iCarly. Jugendserie
14.10 Hör mal, wer da hämmert! Comedyserie
15.00 Eishockey. Weltmeisterschaft
Vorrunde: Österreich –
Deutschland. Aus Helsinki (FIN)
17.35 Die Simpsons. Zeichentrickserie
17.55 ZIB Flash
18.00 How I Met Your Mother. Comedyserie
18.55 The Big Bang Theory. Comedyserie
19.20 Mein cooler Onkel Charlie. Comedyserie
19.45 ZIB Magazin mit Wetter mit ZIB 20
20.15 Fussball. ÖFB-Cup. Der Countdown
20.25 Fussball ÖFB-Cup. Halbfinale:
Josko Ried – Austria Wien. Aus Ried
22.25 Fussball. ÖFB-Cup. Die Analyse
22.40 Hancock. Actionfilm (USA 2008)
Mit Will Smith, Charlize
Theron, Jason Bateman
0.05 ZIB 24
0.25 In Plain Sight – In der Schusslinie
Die revolutionäre Zeugin. Krimiserie
1.05 Navy CIS: L.A.
Der kleine Bruder. Krimiserie
1.45 Brothers & Sisters. Dramaserie
ORF 2
12.35 Seitenblicke (W)
12.40 Wetterschau mit ZIB
13.15 heute mittag
14.00 Frisch gekocht Kochchampion
14.25 Hanna – Folge deinem Herzen
15.10 Sturm der Liebe. Telenovela
16.00 Die Barbara-Karlich-Show
17.00 ZIB
17.05 heute österreich
17.30 heute leben
18.30 heute konkret
18.48 Lotto 6 aus 45 mit Joker
19.00 Bundesland heute
19.30 Zeit im Bild mit Wetter
19.55 Sport aktuell
20.05 Seitenblicke
20.15 Urlaub mit kleinen Folgen
Liebeskomödie (D 2010). Mit Muriel
Baumeister, Tim Bergmann u.a.
21.50 Lebens(t)räume
22.00 ZIB 2
22.30 WELTjournal. Syrien –
Die Stimme der Frauen
23.05 WELTjournal +. Syrien –
Blutige Nachbarschaft
23.55 Ein Mann wird gejagt. Drama (USA
1966). Mit Marlon Brando u.a.
2.05 Seitenblicke (W)
ORF 1
5.15 Morgenprogramm
11.05 Pocahontas
Zeichentrickfilm (USA 1995)
12.20 Lemonade Mouth –
Die Geschichte einer Band. TV-Musicalfilm
(USA 2011). Mit Bridgit Mendler u.a.
14.05 S.H.I.T. – Die Highschool GmbH.
Komödie (USA 2006). Mit Justin Long,
Adam Herschman, Columbus Short
15.30 Alvin und die Chipmunks 2
Komödie (USA 2009). Mit Zachary
Levi, David Cross, Jason Lee u.a.
16.55 Die Geheimnisse der Spiderwicks.
Abenteuerfilm (USA 2008). Mit Freddie
Highmore, Mary-Louise Parker, Nick Nolte
18.20 Jurassic Park III
Abenteuerfilm (USA 2001). Mit Sam
Neill, William H. Macy, Téa Leoni u.a.
19.48 Sport aktuell
19.54 Wetter mit ZIB 20
20.15 Zweiohrküken Liebeskomödie
(D 2009). Mit Til Schweiger, Nora
Tschirner, Matthias Schweighöfer
22.10 ZIB Flash
22.20 Warum Männer nicht zuhören und Frauen
schlecht einparken. Komödie (D 2007)
Mit Benno Fürmann, Jessica Schwarz
23.55 Im Brautkleid durch Afrika
Komödie (D 2010). Mit Wolke
Hegenbarth, Stephan Luca u.a.
1.30 Zweiohrküken (W). Liebeskomödie
(D 2009). Mit Til Schweiger, Nora
Tschirner, Matthias Schweighöfer
3.25 Warum Männer nicht zuhören und Frauen
schlecht einparken. Komödie (D 2007)
ORF 2
12.00 Frühschoppen zu Christi Himmelfahrt
13.00 ZIB
13.10 Weissblaue Geschichten. Serie
13.55 Wetterleuchten um Maria. Heimatfilm (D
1957). Mit Marianne Hold, Bert Fortell
15.25 Johanna –
Köchin aus Leidenschaft. TV-Komödie
(D/A 2009). Mit Anja Kruse u.a.
16.55 Was ich glaube
17.00 ZIB
17.05 heute österreich
17.35 Wo die Herzen ruhen
18.05 Aufgetischt
19.00 Bundesland heute
19.30 Zeit im Bild mit Wetter
19.52 Feierabend
20.05 Seitenblicke
20.15 Auf der Spur des Löwen Melodram
(A/D 2012). Mit Jutta Speidel u.a.
21.50 ZIB
22.00 Kommissar Wallander – Ein Mord im
Herbst. TV-Kriminalfilm (S/GB/D 2012).
Mit Kenneth Branagh, Sarah Smart
23.35 Lewis – Der Oxford-Krimi. Die Schlüssel
zum Mord. Krimireihe (GB 2007)
Mit Kevin Whately, Laurence Fox u.a.
1.10 Auf der Spur des Löwen. TV-Melodram
(A/D 2012). Mit Jutta Speidel u.a.
RTL
5.35 Explosiv (W)
6.00 Punkt 6
7.30 Teleshopping Schweiz
9.00 Punkt 9
9.30 Familien im Brennpunkt
10.30 Familien im Brennpunkt
11.30 Unsere erste gemeinsame Wohnung
12.00 Punkt 12
14.00 Die Trovatos – Detektive decken auf
15.00 Verdachtsfälle. Doku-Soap
16.00 Familien im Brennpunkt
17.00 Betrugsfälle
17.30 Unter uns. Daily-Soap
Mit Joy Lee Joana Abiola-Müller,
Anne Apitzsch, Petra Blossey u.a.
18.00 Explosiv
18.30 Exclusiv
18.45 RTL aktuell
19.05 Alles, was zählt. Daily-Soap
Mit Silvan-Pierre Leirich, Jenny Bach
19.40 Gute Zeiten, schlechte Zeiten. Daily Soap
Mit Mustafa Alin, Merlin Leonhardt u.a.
20.15 Christopher Posch Spezial
Dokumentationsreihe. Die Akte Wendler
21.15 Verfolgt
22.15 «Stern»-TV. U.a.: Anarchie auf der Straße
– Radfahrer fordern Gleichberechtigung
im Straßenverkehr / Volkskrankheit
Rückenschmerzen: Wem hilft eine
Bandscheiben-OP wirklich?
0.00 RTL Nachtjournal
0.30 Christopher Posch Spezial (W)
1.30 Verfolgt (W)
2.30 Familien im Brennpunkt
3.20 RTL Nachtjournal (W)
RTL 2
5.10 Still Standing (W)
6.35 King of Queens (W)
8.15 Die Schnäppchenhäuser
9.15 Promi Frauentausch (W)
11.15 Family Stories
12.10 Köln 50667 (W)
13.10 Berlin – Tag & Nacht (W)
14.15 Der Trödeltrupp
15.05 Der Trödeltrupp
16.00 Privatdetektive im Einsatz. Das
Doppelleben / Alptraum XXL
17.00 Privatdetektive im Einsatz
Im Lotto verloren / Auf Streife
18.00 Köln 50667
19.00 Berlin – Tag & Nacht
20.00 RTL II News
20.15 Teenie-Mütter Doku-Soap
21.10 Babys! Kleines Wunder – grosses Glück
22.05 Crash! Knapper geht’s nicht
22.55 Steven Seagal – Lawman
23.20 Steven Seagal – Lawman
23.50 Dog – Der Kopfgeldjäger
Mutter und Tochter
0.15 Dog – Der Kopfgeldjäger
Das Geheimversteck
0.45 Law and Order: New York
Treibhaus. Krimiserie
1.30 Flashpoint – Das Spezialkommando
RTL
5.35 Explosiv (W)
6.05 Die Hochzeit meiner Traumfrau.
TV-Liebeskomödie (USA 2003)
Mit Richard Ruccolo, Meredith
Monroe, Gabriel Hogan u.a.
7.30 Sabrina verhext Australien
TV-Komödie (USA 1999). Mit Melissa
Joan Hart, Tara Strong, Scott Michaelson
9.05 Schimpansen
9.10 Baby Boom – Eine schöne Bescherung.
Komödie (USA 1987). Mit Diane
Keaton, Sam Shepard, Harold Ramis
11.15 Aus nächster Nähe. Liebesfilm
(USA 1996). Mit Robert Redford,
Michelle Pfeiffer, Stockard Channing
13.30 Der perfekte Mann. Komödie
(USA 2005). Mit Hilary Duff,
Heather Locklear, Chris Noth
15.20 Coyote Ugly. Komödie (USA 2000). Mit
Piper Perabo, Adam Garcia, Maria Bello
17.10 Alvin und die Chipmunks 2
Komödie (USA 2009). Mit Zachary
Levi, David Cross, Jason Lee
18.45 RTL aktuell
19.05 Secret Wedding
20.15 Die Schatzinsel TV-Abenteuerfilm
(USA 2012). Mit Eddie Izzard, Toby
Regbo, Rupert Penry-Jones u.a.
23.40 Street Kings. Thriller (USA 2008)
Mit Keanu Reeves, Forest
Whitaker, Hugh Laurie
1.40 Die Schatzinsel (W). TV-Abenteuerfilm (USA 2012). Mit Eddie Izzard,
Toby Regbo, Rupert Penry-Jones
4.50 Secret Wedding (W)
RTL 2
5.10 Still Standing (W)
6.35 King of Queens (W)
8.15 Die Schnäppchenhäuser
9.15 Frauentausch
11.15 Family Stories
12.10 Köln 50667 (W)
13.10 Berlin – Tag & Nacht (W)
14.15 Der Trödeltrupp
15.05 Der Trödeltrupp
16.00 Privatdetektive im Einsatz. Auf die
harte Tour / Der vertraute Fremde
17.00 Privatdetektive im Einsatz
Nie mehr zurück / Waschen,
Schneiden, (Rein-)legen
18.00 Köln 50667
19.00 Berlin – Tag & Nacht
20.00 RTL II News
20.15 Die Kochprofis – Einsatz am
Herd Restaurant Schaukelpferd in Berlin
21.15 Frauentausch. Heute tauschen Yvi
(35) und Renate (46) die Familien
23.15 exklusiv – die reportage
Tantra und Intimmassagen –
Die Lust an der Berührung
0.05 exklusiv – die reportage. Sex vor der
Kamera – Pornoveteranen packen aus
1.00 exklusiv – die reportage. Die Nächste
Panikattacke kommt bestimmt!
SAT 1
5.30 Sat.1-Frühstücksfernsehen
10.00 Teletip Shop
10.30 Schicksale – und plötzlich ist alles anders
11.00 Zukunftsblicke
12.00 Richter Alexander Hold
13.00 Richter Alexander Hold
14.00 Auf Streife
14.30 Auf Streife
15.00 Familien-Fälle
16.00 Familien-Fälle
17.00 Schicksale – und plötzlich ist
alles anders. Gewalt ist nie privat
17.30 Schicksale – und plötzlich ist alles anders
18.00 Niedrig und Kuhnt
18.30 Niedrig und Kuhnt
19.00 K 11 – Kommissare im Einsatz
19.30 K 11 – Kommissare im
Einsatz. Tödliche Depression
19.55 Sat.1 Nachrichten
20.15 The Biggest Loser Show
Finale. Mehr als 770 Kilo konnten
die Teilnehmer insgesamt abnehmen.
Aber wer wird am Ende die 50 000 Euro
Siegprämie mit nach Hause nehmen?
Wer ist dem inneren Schweinehund
nach dem Camp wieder erlegen?
23.20 Das Geheimnis ewiger Schlankheit (W)
0.20 Stalker – auf frischer Tat ertappt (W)
1.15 akte 20.13 – Reporter kämpfen für Sie!
1.40 24 Stunden. Hart an der Grenze –
Fahnder gegen Schmuggler
2.30 Richter Alexander Hold (W)
3.15 Auf Streife (W)
3.35 Auf Streife (W)
4.00 Niedrig und Kuhnt (W)
TSR 1
10.35 Euronews
11.00 Les feux de l’amour. Série dramatique
11.40 Scènes de ménages. Série comédie
12.10 Plus belle la vie. Série comédie
12.45 Le journal
13.15 Météo
13.25 Toute une histoire
14.30 Fuite vers le paradis. Drame (D/NZ
2009). Avec Elisabeth Lanz, Jörg
Schüttauf, Franziska Schlattner
16.20 Les craquantes. Série comédie
16.45 Mick Brisgau. Série policière
17.40 Télé la question
18.05 Le court du jour. Carte postale
de Fribourg – Une poire AOC
18.10 Top Models. Série dramatique
18.35 Les clés de la fortune
18.55 Couleurs locales
19.20 Météo
19.30 Le journal
20.05 Météo
20.15 Specimen Etres humains
Ce qui nous rend méchants
21.20 Esprits criminels. Série policière
22.50 Swiss Lotto
23.00 Pl3in le poste. Magazine musical
23.45 Los Angeles, police judiciaire. Série
0.30 New York, section criminelle. Série
SAT 1
5.05 Familien-Fälle (W)
5.50 My Girl – Meine erste Liebe
Komödie (USA 1991). Mit Dan Aykroyd,
Jamie Lee Curtis, Anna Chlumsky
7.50 Dreamer – Ein Traum wird wahr
Drama (USA 2005). Mit Kurt Russell,
Dakota Fanning, Kris Kristofferson
9.50 Crocodile Dundee –
Ein Krokodil zum Küssen (W).
Actionkomödie (AUS 1986). Mit Paul
Hogan, Linda Kozlowski, John Meillon
11.50 Crocodile Dundee II (W). Actionkomödie
(AUS/USA 1988). Mit Paul Hogan,
Linda Kozlowski, John Meillon u.a.
14.05 Robin Hood – König der Diebe.
Abenteuerfilm (USA 1991)
Mit Kevin Costner, Morgan
Freeman, Christian Slater
17.05 Forrest Gump. Tragikomödie
(USA 1994). Mit Tom Hanks,
Robin Wright Penn, Gary Sinise
19.55 Sat.1 Nachrichten
20.15 Criminal Minds Die perfekte Kopie;
Melodie des Schreckens. Krimiserie
22.15 Criminal Minds: Team Red
Jane Doe. Krimiserie
23.15 Navy CIS. Böse Streiche. Krimiserie
0.15 Forbidden TV
1.10 Criminal Minds (W)
1.55 Criminal Minds: Team Red (W)
2.35 Navy CIS (W)
3.15 Niedrig und Kuhnt (W)
3.35 Niedrig und Kuhnt (W)
4.00 Schicksale – und plötzlich ist alles anders
4.20 Schicksale – und plötzlich ist alles anders
TSR 1
11.00 Messe de l’Ascension
En direct et en Eurovision de Bruges
12.10 Plus belle la vie. Série comédie
12.45 Le journal
12.55 Météo
13.00 Toute une histoire
14.05 Merlin. Comédie (F 2012)
Avec Gérard Jugnot, Jean-Baptiste
Maunier, Marilou Berry etc.
15.50 Merlin. Comédie (F 2012)
Avec Gérard Jugnot, Jean-Baptiste
Maunier, Marilou Berry
17.20 Mick Brisgau. Série policière
18.10 Télé la question
18.30 Le court du jour. Carte postale de
Fribourg – Une histoire de filets
18.40 Top Models. Série dramatique
19.05 Les clés de la fortune
19.20 Météo
19.30 Le journal
20.05 Météo
20.15 Temps présent Reportage
Les riches rachètent les villes
21.15 Homeland. Série thriller
22.55 L’arme fatale IV. Film policier (USA
1998). Avec Mel Gibson, Danny Glover
1.05 Hung. On assure ou virée nocturne; Du
fric qui tombe du ciel. Série comédie
PRO 7
5.35 EUReKA – Die geheime Stadt. Ein Schiff
kommt selten allein. Science-Fiction-Serie
6.15 Malcolm mittendrin (W)
8.00 Scrubs – Die Anfänger (W)
8.55 Teletip Shop
10.45 The Big Bang Theory (W)
11.10 How I Met Your Mother (W)
12.30 Faces Studio (W)
13.00 Scrubs – Die Anfänger. Mein
Durchhänger. Comedyserie
13.25 Two and a Half Men. Ich will tanzen;
Ein Witz mit Urknall. Comedyserie
14.20 The Big Bang Theory
Milch mit Valium; Sex mit der Erzfeindin; Das Conan-Spiel. Comedyserie
15.40 How I Met Your Mother. Roboter gegen Wrestler; Ballast-Stoff; Die Weisheit des Universums. Comedyserie
17.00 taff. Deutschland-Tagebuch:
Kinderprostitution
18.00 Newstime
18.10 Die Simpsons. Und nun alle
singen und tanzen!; Die armen
Vagabunden. Zeichentrickserie
19.05 Galileo
20.15 How I Met Your Mother
Die Super-Nanny; Wer möchte
Pate werden? Comedyserie
21.15 New Girl. Penis-Party; Katie. Comedyserie
22.15 The New Normal. Babywunsch; Die
Sache mit der Couch. Comedyserie
23.10 TV total. Gäste: Marc Bator, Jürgen Feder
0.10 How I Met Your Mother (W)
1.05 New Girl (W)
2.00 The New Normal (W)
RSI LA 1
10.35 Pagine di vita. Telenovela
11.20 La signora in giallo. Serie gialla
12.05 La vita secondo Jim. Serie commedia
12.30 Telegiornale
12.45 Molla l’osso
13.15 S-QUOT
14.20 Last Cop – L’ultimo sbirro. Serie
15.05 Ciclismo. 5. tappa – Cosenza – Matera
16.00 Telegiornale Flash
16.05 Ciclismo. 5. tappa – Cosenza – Matera
17.30 Piattoforte. A scuola di cucina con
Raffaella Biffi e il cuoco Alan Rosa
18.00 Telegiornale Flash
18.10 Zerovero
19.00 Il quotidiano
19.45 Il rompiscatole
20.00 Telegiornale Notizie
20.35 Meteo. Tutti i colori del tempo
20.40 Melissa & Joey. Il ritorno di Tiffany. Serie
21.05 Private Practice. Non sai quello che
possiedi finchè non lo perdi. Serie
21.50 Criminal Minds. Il complesso di Dio. Serie
22.35 Lie to me. Segreti di famiglia. Serie gialla
23.25 Lotto Svizzero. La fortuna ti sorride?
23.30 Telegiornale notte
23.45 Meteo notte. I colori del tempo
23.55 Law & Order: Criminal Intent. Era scritto
0.35 Repliche continuate
PRO 7
5.25 EUReKA – Die geheime Stadt
6.10 Malcolm mittendrin (W)
7.55 Scrubs – Die Anfänger (W)
8.50 Teletip Shop
11.10 How I Met Your Mother
Roboter gegen Wrestler. Comedyserie
12.30 Scrubs – Die Anfänger
Meine Abmachung; Meine
Erinnerungen. Comedyserie
13.20 Two and a Half Men. Ein gewisses
Ziehen; Selbsterniedrigung ist ein
visuelles Medium. Comedyserie
14.20 The Big Bang Theory. Planet Bollywood; Homo Novus Automobilis; Das
Cooper-Nowitzki Theorem. Comedyserie
15.40 How I Met Your Mother
Meins; Das große Aufräumen;
Unvollendet. Comedyserie
17.00 Die Simpsons
Wir fahr’n nach ... Vegas; Allgemeine
Ausgangssperre. Zeichentrickserie
18.00 Newstime
18.10 Die Simpsons
In den Fängen einer Sekte; Der
blöde Uno-Club. Zeichentrickserie
19.05 Galileo
20.15 Germany’s next Topmodel
Castingshow Jury: Heidi Klum (Model),
Thomas Hayo (Artdirector), Enrique Badulescu (mexikanischer Fotograf) u.a.
22.30 red!
23.30 TV total. Gäste: Toni Schumacher
(Vizepräsident des 1. FC Köln),
Rüdiger Hoffmann (Comedian)
0.30 Germany’s next Topmodel (W)
RSI LA 1
11.00 Messa dell’Ascensione. Dalla Basilica di
Notre-Dame de Hanswiik, Malines (B)
12.05 La vita secondo Jim. Serie commedia
12.30 Telegiornale
12.45 Molla l’osso
13.10 Tutto in famiglia. Sitcom
13.30 Covert Affairs. Serie d’azione
14.15 Last Cop – L’ultimo sbirro. Serie
15.05 Ciclismo. 6. tappa – Mola di
Bari – Margherita di Savoia
16.00 Telegiornale Flash
16.05 Ciclismo. Giro d’Italia 2013
17.30 Piattoforte. A scuola di cucina con
Raffaella Biffi e il cuoco Alan Rosa
18.00 Telegiornale Flash
18.10 Zerovero
19.00 Il quotidiano
19.45 Il rompiscatole
20.00 Telegiornale Notizie
20.35 Meteo. Tutti i colori del tempo
20.40 Melissa & Joey. Amore e ginnastica
21.05 Falò. Settimanale d’informazione
22.30 Il filo della storia. Dig World War II
23.25 Telegiornale notte
23.40 Meteo notte. I colori del tempo
23.50 Partner Perfetto.com. Film commedia
(USA 2005). Con Diane Lane
1.25 Repliche continuate
QUAI E TSCHAI
■ MIEDS ELECTRONICS
Da muntada
per evangelisar
(anr) Sco quei che la Conferenza episcopala svizra e sia cumissiun «Communicaziun e medias» scrivan ei la reit sociala da portals dalla verdad e dalla cardientscha ina nova pusseivladad d’evangelisaziun. Il mund digital seigi oz insumma ina dallas pli impurtontas sfidas
per evangelisar. La baselgia stoppi mussar co quella reit sociala sappi esser in
agid per vegnir tier Cristus.
Il maletg dalla baselgia e siu messadi
vegn intermediaus als pli biars carstgauns tras las medias. E cheu stoppi era
la baselgia esser presenta. Mo ella drovi
mieds: per portals d’internet, agenturas
da novitads e fegls parochials. Era sur facebook e twitter vul la baselgia contonscher ils carstgauns. Mo quei cuosta. Perquei vegn la dumengia dils mieds socials
era adina colligiada cun ina collecta.
Quella munti ina gronda contribuziun
en favur dalla campagna «Dapli bunas
novas».
La gronda part da quella collecta,
numnadamein 60%, van all’Agentura da
novitads catolica (Kipa). Quella furnescha il material da basa per auters mieds
ecclesiastics sco fegls parochials, gasettas
dalla baselgia, radios da baselgia ed internet. Sez ils mieds da massa seculars san
profitar cun furnir ad els impurtontas
communicaziuns sur dalla baselgia svizra
e mundiala. Quei serva la finala era internamein sco plattafuorma ed informaziun denter collaboraturs e collaboraturas dalla baselgia.
MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013
La Svizra en il
Cussegl da l’Europa
■ (rtr) Ils 6 da matg èsi stà 50 onns dapi
che la Svizra è daventada commembra
dal Cussegl da l’Europa. Il Cussegl da
l’Europa na dastgan ins betg confunder
cun il parlament da l’Uniun europeica. Il
Cussegl da l’Europa è in forum da discussiun per promover la pasch, la democrazia
ed ils dretgs umans. Ils commembers dal
Cussegl da l’Europa vegnan mintgamai delegads dals parlaments da lur stadis.
Sis Grischuns han fatg part ils ultims
50 onns dal Cussegl da l’Europa: Ettore
Tenchio, Leon Schlumpf, Toni Cantieni,
Ulrich Gadient, eo Maissen e Dume-
■ SVIZRA
Na restrenscher las vischnancas
ni Columberg. L’anteriur cusseglier naziunal Dumeni Columberg da la pcd è stà
en il Cussegl da l’Europa dal 1987 al 1999
ed ha presidià la delegaziun svizra ils onns
1992 e 1993. Quai è stà en in temp da
grondas midadas e turbulenzas sin il
plaun europeic.
En quella funcziun ha Dumeni Columberg tranter auter gidà da preparar
stadis da l’anteriura Uniun sovietica sco
la Moldavia u l’Armenia per in process
democratic ubain gì in mandat d’intermediatur en il conflict linguistic tranter
Flams e Vallons en la Belgia.
fen
up
hn
usc
He
<wm>10CAsNsjY0MDQx0TU2MjE3NAYANCwQzg8AAAA=</wm>
<wm>10CFWLsQrDMBBDv-iMdDo7JjeGbKFDye4ldO7_T62zZRAIvafjyFpwZ9tf5_5OghEmj4VKVhUsTKoVNCWC3UGtrD6r_OEbhRAwpmMIYx8Mc5naYNeYfG7_N1i-1-cHz3FyR4AAAAA=</wm>
Erhältlich in Apotheken und Drogerien.
Lesen Sie die Packungsbeilagen.
(anr) Il cussegl federal vul meglierar la lescha federala davart la procedura da consultaziun. Uschia duai era la posiziun da
la chanzlia federala vegnir rinforzada, la
transparenza cun rapportar ils resultats
augmentada ed ils termins reglads pli
cler. La differenziaziun tranter consultaziun ed audiziun duai crudar davent.
Da princip va l’Associaziun da las vischnancas svizras d’accord cun las midadas proponidas. Ella ha dentant fatg en
sia posiziun duas objecziuns. Ina giada
van ins cun la pussaivladad prevedida da
reducir ils circuls dals adressats sin persunas ed organisaziuns pertutgadas memia lunsch, quai che sto era vegnir interpretà. I vegn perquai proponì da stritgar
quella midada en il sboz. I saja numnadamain impurtant da na restrenscher
l’execuziun dals dretgs da cooperaziun
sin il terz plaun statal tar las organisaziuns communalas segund dretg vertent.
L’Associaziun da vischnnacas svizras è
plinavant cunter la pussaivladad da realisar la procedura tras conferenzas, era
sch’i n’exista nagina urgenza.
■ FORUM
eo Candinas – il settamanzegnas
Il scribent dad 83 onns che di da principi NA a tut
La villa Fontana duai vegnir transfurmada en in center da sanadad.
MAD
Ressort da sanadad en la villa Fontana
reclama
11
■ (rtr) Ils plans per realisar in ressort
da sanadad sin l’areal da l’Ospital
chantunal a Cuira vegnan pli concrets. Sco ils responsabels han infurmà duess quest center cumplettar la
purschida da l’ospital. Il center da
quest ressort è la Villa Fontana che tutga
a l’ospital chantunal. Ils responsabels da
l’ospital ed ils planisaders na crajan dentant betg ch’il center da sanadad existent a Bogn Ragaz saja ina gronda concurrenza per il ressort da sanadad plani-
sà a Cuira. Quest ressort possia profitar
da sia vischinanza cun l’ospital chantunal. La finamira saja che l’ospital profiteschia dal ressort ed il ressort da l’ospital.
Per che quest ressort possia insumma
vegnir realisà sto il suveran da Cuira dentant approvar ina midada da zonas.
Questa votaziun è previsa anc quest onn.
Silsuenter vul l’ospital tschertgar in investider che less realisar e manar quest
ressort da sanadad.
Che nies convischin Theo Candinas ha
in grond dun da scriver negin che dubeta. Sias columnas pertuccont il dutg da
Surrein en La Quotidiana ein denton pli
che mo dispiteivlas e cuntegnan magari
beinenqual manzegna. Cugl artechel en
La Quotidiana dils 2 da matg ha il scribent denton sittau giu igl utschi. Jeu sun
in fervent adherent dalla renaturalisaziun
e dil dutg atras nies vitg da Surrein e sun
dil meini che quel dessi a nies vitg ina tempra unica. Da pretender che la giuventetgna seigi vegnida empustada a moda
clandestina sco votants subdits per vegnir
atras cul project ei ina impertinenza maisudida. Era sche nus giuvens essan buca
scribents da num e pum, essan nus tuttina
habels da far nies agen meini e da defender
quel. Secapescha respectel jeu era il meini
dils adversaris dil dutg. Il sedepurtar da
nies scribent alla radunonza consultativa
dil vischinadi da Surrein ei denton staus da
seturpegiar. Respect e maniera: dus plaids
che mauncan el scazi da plaids da eo
Candinas.
La dieua e ses aunghels
Che nus giuvens s’entupein bia e bugen en
la aschinumnada taviarna ei negin misteri.
Denton ei quella taviarna ina ustria publica
ch’ei aviarta per in e scadin, e quei dapi varga 50 onns. Nus giuvens appreziein da ver
ina pusseivladad da s’entupar el vitg. Il convischin eo Candinas haiel jeu denton
aunc mai entupau en ina da nossas ustrias
ed era buc ella stizun da Surrein. – Cun ses
83 onns fagess eo Candinas in pli grond
survetsch a nies vitg sch’el mettess dalla vart
la plema. Nus essan unfis da leger las columnas da nies convischin ch’ei mai s’engaschaus en ina ni l’autra societad da Surrein,
ch’ei denton huslis da criticar quels che
Flavio Candinas, Surrein
s’engaschan.
Forum da discussiun
Questa rubrica stat a dispusiziun a lecturas e lecturs per s’exprimer davart temas actuals e brisants. Las contribuziuns ston esser signadas cun l’entir
num e s’abstegnair d’invectivas persunalas. Vos resuns e Vossas reacziuns sin
artitgels publitgads en La Quotidiana
pudais Vus trametter per e-mail «[email protected]», per
posta a la Redacziun da La Quotidiana, Via Comerciala 22, 7007 Cuira.
Als Gott sah, dass der Weg zu lang und das Atmen zu schwer
wurde, legte er seinen Arm um ihn und sprach: Komm heim!
annunzia da mort ed engraziament
Roman Hendry
9.12.1951 – 5.5.2013
Suenter liunga e greva malsogna ha il Tutpussent clamau tier el nies car fegl,
frar, quinau, aug e padrin ella patria celestiala. El ei spartius nunspitgadamein
ella vegliadetgna da 61 onns.
Adressa da malencurada:
Las familias en malencurada:
Christian Hendry-Rusch
Via Alpettas 28
7180 Mustèr
Cecilia Hendry-Schmid, mumma
Christian Hendry-Rusch e famiglia, frar
Brida Reis-Hendry e famiglia, sora
Justina Coray-Hendry e famiglia, sora
Guido Hendry-Schnyder e famiglia, frar
Marianna Blumenthal-Hendry e famiglia cun
Markus, sora
sco era tut ils auters partens
La sepultura cun l‘urna ha liug venderdis, ils 10.5.2013 allas 14.00 uras en
baselgia parochiala a Sedrun.
Cordial engraziament als miedis dil spital da Cuera e dil spital regiunal da Glion
sco era a dr. Andreas Fischbacher, Sedrun. Medemamein in grond
engraziament a Sur Giusep Cathomas per il survetsch divin.
FOTO S. ROTHMUND
12
a FIn Z
MeseMna, ils 8 da MatG 2013
■ Columna
Con biala che Babilonia ei cun
in sulet «lungatg dil paradis»!
dad Ursicin G. G. derUnGs
C
ugl engles vegn ins
atras empau dapertut. En certs camps, per
exempel las scienzias naturalas, «vala» praticamein insumma mo igl
engles. Hai assistiu alla
discussiun d’ina tesa
doctorala de biochemia a
Milaun nua ch’igl ei vegniu plidau e discutau
denter Talians, students e
professers, mo per engles.
M
o «lungatg dil paradis» ei igl engles
buc. Quei fuss lungurus.
A Milaun audan ins sin
via bia arab, tut leusuenter nua ch’ins secatta e da
tgei uras, ni il spagnol
dils numerus Latinamericans. Ils Chines ein sco
furmiclas che eregian sur
notg lur furmicler bein
organisau. Lur tschontscha ei il meglier scut de
defensiun, tegn naven
eventuals «parasits». È
iranian eis ei capitau al
suttascret d’udir. Giuvnas
digl Iran ein enconuschentamein bialas, vegnan a Milaun culla speronza da saver luvrar sil
camp della moda.
C
u jeu hai dumandau
inagada ina de quellas tgei lungatg ch’ella
hagi ual tschintschau cun
sia amitga – jeu savevel
ch’era quella vegneva digl
Iran – ha ella detg «serb».
Serb era quei buc. Mo
sviar il malcapitau um da
marveglias viers in auter
lungatg – è quei ei ina
moda per sedefender.
R
uss ni ucrain audan
ins adina dapli, oravontut denter femnas
beinstampadas, blondas,
cun bratscha vigurusa
che scatscha las queidas a
«latin lovers» memia ga-
gliards. «Badante» ei lur
professiun. In niev plaid
el vocabulari talian. «Badare» vul dir: far stem,
haver quitau. Ellas ein
preziusas, vegnan pladidas pli u meins en ner
per haver quitau de
glieud sils onns ch’ei buca pli autosufficienta. Jastras, acceptadas schizun
dalla Lega ch’ha mess
schiglioc l’atgna identitad
(schi lunsch ch’ei han insumma ina) silla bandiera. Pertgei è ils Leghists
vegnan vegls e drovan
quellas dunnas preziusas,
fermas ed attentas cul
num «badante» e che tolereschan pazientamein
las lunas de vegls Talians
puppergnai dalla veta.
Biaras han lur famiglia en
l’Ucraina, tarmettan a casa lur gudogn e lain studegiar aschia lur fegls e
feglias.
E
l bar sut casa entaupel mintga damaun
in simpatic giuven Maroccan. «Säläm» ni «salamalik» hai jeu schon empriu sco salid arab, empau era grazia alla parentella cul salid hebraic
«shalom» ch’ins auda
beinduras ed ha empriu
inaga sco giuven teolog.
El sappi schon purtar a
mi zatgei per emprender
arab, manegia Mimmo.
S
pagnol san ins emprender egl institut
Cervantes della biala Via
Dante. Las «profesoras» e
la bibliotecaria: tuttas decididas anti-franchistas.
Politicamein aria schubra, buca quella stagnonta della Surselva catolica
de pli baul che cantava
himnis als «heroxs digl
Alcazar». Ina buna biblioteca, nuncumplicau
access a cudischs e «peliculas», films d’autur e
documentars.
F
uss ei buca meglier da
schar svanir il romontsch en quella biala
mar de lungatgs – sch’ins
vul, aunc en stil poetic
de Giacomo Leopardi:
«… naufragar m’è dolce
in questo mare…».
A
bsolutamein buc! Il
prighel ei mo ch’il romontsch sfundri sesez sco
quei che la marina d’uiara
tudestga ha sfundrau sias
atgnas navs internadas a
Scapa Flow suenter la terrada dell’Emprema uiara
mundiala.
I
n (sulet) romontsch en
scola, igl idiom, tunschess, il «lungatg dil paradis» – detg romanticamein, quei ch’ils affons
emprendan da pign ensi
cu els vegnan gia bugnai
el tudestg e ston prest seconfruntar cun engles,
franzos e sappidieus aunc
tgei. Denton dus lungatgs romontschs enina
tonschan ual per far giutta cun tut ensemen. Lein
schar il romontsch construius e derasaus cun bia
talent, premura, bunaveglia, inschign, malezia e
bia, bia daners, mess ensemen sco la tscheppa
d’in Lego, e bials sco in
casti da Lego – lein schar
quei a quels plinensi
ch’ein ord scola ed han
forsa schon fatg il docter.
■ l’auRa
Aura variabla cun temperaturas frestgas
Situaziun generala: Ina zona da
pressiun bassa s’extenda da
l’Adria fin sur la Germania. In
disturbi flaivel nà dal vest passa
sur la Svizra.
Oz: Degt sulegliv e durant il di
per gronda part sitg. Vers saira
17°
lung las Prealps intgina
12°
plievgia. Temperatura la
Mustér
damaun 7–11, il suentermezdi 20–23 grads. Cunfin da nulla grads sin
3000 meters..
Prognosa: A l’Ascensiun per
gronda part surtratg e precipitaziuns, naiv sur 2400 meters. Venderdi fin dumengia aura variabla,
pli fraid. Cunfin da naiv sin 1500
meters, per part schizunt pli bass.
10 fin 13 grads.
21°
16°
Landquart
22°
16°
Glion
15°
11°
23°
16°
Cuira
15°
11°
15°
11°
15°
11°
Scuol
Tavau
Arosa
15°
11°
Zernez
17°
12°
Tusaun
Spligia
19°
13°
Mesocco
Sta. Maria
19°
13°
15°
9°
actual: la Banca naziunala e la dumonda suenter aur.
caricatUra G. Ursch
■ novItads www.RtR.Ch
Bun mars per la
hotellaria grischuna
Giovanoli directur
dals campiunadis
La SSR tematisescha
nus Svizzers
Il mais da mars ha la hotellaria
grischuna pudì beneventar dapli
giasts cumpareglià cun l’onn
avant. Il mais mars han ils hotels
grischuns registrà 675 000 pernottaziuns, quai èn passa 11%
dapli ch’il mars 2012. Cumpareglià cun il mars dal 2011 munta
quai dentant ina sminuziun da
50 000 pernottaziuns. Cumpareglià cun il mars da l’onn passà èn
questas creschidas per 4,7% sin
3,2 milliuns pernottaziuns. Contribuì a quest svilup han tenor
l’Uffizi federal per statistica surtut ils turists da l’exteriur. Questa
cumpart è creschida per bun 5%
sin 1,7 milliuns. Tar ils giasts indigens è il dumber creschì per
4,2% sin 1,5 milliuns pernottaziuns. Guardà sur l’entir emprim
quartal èn las pernottaziuns
s’augmentadas per 0,7%. Creschì
è il dumber surtut tar ils giasts indigens.
Franco Giovanoli da San Murezzan daventa directur dals Campiunadis mundials da skis alpin
2017. Sco quai che la «Posta ladina» scriva entschaiva sia lavur tar
l’organisaziun dals campiunadis
mundials la stad 2014. Avant è e
resta el anc il schef da snowboard
da Swiss Ski fin suenter ils gieus
olimpics a Sotchi.
«2 Famiglias, 1 Svizra» è ina acziun
en il rom dal project tematic «Ils
Svizzers – die Schweizer» che la
SRG SSR realisescha l’atun proxim. I vegn p. ex. realisà ina seria
da 4 films en furma docu-sop ed
ina rubrica da radio cun il titel
«Parlez vous Suiss»: Quatter persunalitads da mintga regiun linguistica tematiseschan il linguatg.
Passagiers senza
bigliets tar las VFF
Las viafiers federalas VFF vegnan
pli culantas sch’in passagier viagescha senza bigliet. Tgi che n’ha
nagin bigliet perquai ch’igl accu
da ses telefonin è vid ubain perquai ch’el ha emblidà il bigliet online, paja mo pli in chasti da 30
enstagl da 90 francs. Dapi che
l’obligaziun dal bigliet era vegnida introducida la fin dal 2011
aveva il sistem da chastis chaschunà agitaziuns. Las mesiras immediatas valan a partir dal 1. da zercladur, communitgeschan las viafiers federalas.
OZ
Initiative: In
Primarschule nur noch
eine Fremdsprache
San Murezzan
19°
13°
Poschiavo
Nur noch
eine Fremdsprache
in der Primar?
BT und SO erhältlich an Ihrem Kiosk
a Falera exista quai forsa ina funtauna d’aria chauda.
lq
Funtauna d’aua chauda a Falera?
In giast da la Bassa ch’è sa participà l’atun passà ad ina guida
en il Parc la mutta a Falera suppona ch’i pudess avair a Falera
ina funtauna d’aua chauda.
Quai ha il president communal
da Falera, Wendelin Casutt, communitgà a la davosa radunanza
communala. Il giast che s’occupa
gia dapi onns cun il tema aua vul
per il mument anc restar anonim.
Almain enfin ch’igl è cler sch’i dat
propi aua chauda sut la terra a Falera. La fin da quest mais vegn in
geolog a far mesiraziuns. Sch’i
avess propi ina funtauna d’aua
chauda, fiss quai grondius per la
vischnanca, di Wendelin Casutt.
Pro Partenz crititgescha
la suprastanza da la Pro Partenz, refusa la proposta da la
regenza en connex cun la realisaziun da la refurma territoriala. Suenter ch’il suveran grischun aveva acceptà la refurma
territoriala il 2012, ha la regenza elavurà in sboz da las leschas
per realisar la refurma.
Sco quai che la suprastanza
da la corporaziun regiunala Pro
Partenz scriva, saja previs en il
sboz in memia grond spazi
d’agir per las vischnancas. Cunquai na possian las incumbensas
regiunalas betg vegnir fatgas a
moda lianta ed effizienta. Davart la posiziun uffiziala da la
Pro Partenz decidan ils delegads
ils 23 da matg.

Documenti analoghi

pdf

pdf vegnir attribuida a l’expressiunissem abs­ tract. Ultra da maletgs d’inspiraziun libra ha el realisà picturas da paraid, illustra­ ziuns e caricaturas («Pennarias», 2001; «Figuras», 2004). L’ovra l...

Dettagli

La Quotidiana, 7.7.2015

La Quotidiana, 7.7.2015 fatg en claustra a Mustér avon las grondas decisiuns per sia veta claustrala e spirituala. Bi ch’el ha era numnau pader Clemens Giger, da Mustér, benedictin dad Uznach, staus decennis ora missiunar...

Dettagli

Buca tuts ein perschuadi

Buca tuts ein perschuadi ■ 26 scolaras e scolars visetan las Classas da talents Surselva. Da quels ein endisch giugadurs da ballapei, 13 sportists da neiv e dus musicists. La scola retscheiva en cuort en cumbinaziun cul Su...

Dettagli

100 (1.74 MiB)

100 (1.74 MiB) Sin il frontispizi da questa gasetta vesas Ti tut las instituziuns che han sustegnì l'ediziun da questa gasetta giubilara. Ils ins han sustegnì nus cun munaida (per part cun blera munaida!), ils au...

Dettagli

Rapport da gestiun e quen 2011

Rapport da gestiun e quen 2011 Cadi. Ina detagliada survesta dils survetschs dil register funsil Cadi anflan ins sut www.gbacadi.ch. Il gudogn dil register funsil Cadi vegn repartius sillas vischnauncas participadas e quei en re...

Dettagli