agraruli saq
Transcript
agraruli saq
nomerSi waikiTxavT: ასკა agroseqtorSi mdgomareoba imaze mZimea, vidre zedapirulad Cans! ASCA 4 11 CiTilebi da maTi warmoeba avis perspeqtiuli 13 qli jiSebi saqarTvelosTvis ახალი აგრარული საქართველო AKHALI AGRARULI SAQARTVELO (New Agrarian Georgia) ყოველთვიური სამეცნიეროსაინფორმაციო ჟურნალი. Monthly scientific-informative magazine დეკემბერი, 2012 წელი. #12 (20) სარე რედაქ დაქციო ციო კო კოლე ლეგი გია: ა: სა შოთა თა მა მაჭა ჭარაშ რაშვი ვილი ლი (მთ. (მთ. რედაქტორი), რედაქტორი), შო ნუგზარ ებანო იძე,ამი მიხეილ სოხაძე, ზვი ად ბრეგ ვაძე, რან ადე იშვილი, თამარ სანიკიძე, ნოდარ ბრეგვაძე, კა ხა ლაშ ხი, მიხეილ სოხაძე, თამთა გუ გუშვილიკონ (ინგლ. ვერს. რედაქტორი). თამარ სანიკიძე, სტანტი ნე გურ გენიძე, ნოდარ ბრეგვაძე, მარიამ ლებანიძე, სამეც როვისაბ თამ თა ნი გუეგუშ ლიჭო: (ინგლ. ვერს. რედაქტორი). აკადემიკოსები, მეცნიერებათა დოქტორები, პროფესორები: სამეცნიერო საბჭო: რევაზ მახარობლიძე (თავმჯდომარე), აკადემიკოსები, მეცნიერებათა ნოდარ ჩხარტიშვილი, ნუგზარ ებანოიძე, დოქტორები, პროფესორები: პეტრე ნასყიდაშვილი, ზვიად ბრეგვაძე, რევაზ მახარობლიძე (თავმჯდომარე), ელგუჯა გუგუშვილი, ზაურ ჯულუხიძე, ნოდარ ჩხარტიშვილი, პეტრე ნასყიდაშვილი, ზურაბ ჯინჯიხაძე, ქრისტო კახნიაშვილი, ელგუჯა გუგუშვილი, ზაურ ჯულუხიძე, ადოლ ტყეშელაშვილი, ნატო კაკაბაძე, ზურაბ ჯინჯიხაძე, ამირან ადეიშვილი, ვლადიმერ ცანავა, კუკური ძერია, კახა ლაშხი, ადოლ ტყეშელაშვილი, ლერი ნოზაძე, ნატო ომარ თევდორაძე, ნუგზარ სარჯველაძე, კაკაბაძე, ვლადიმერ ცანავა, კუკური ძერია, დავით ბედია, თენგიზ ყურაშვილი, ზურაბ რევაზ თევდორაძე, ომარ თევდორაძე, ლოლაძე, კობა კობალაძე, ნუკრი მემარნიშვილი. დავით ბედია, თენგიზ ყურაშვილი, კობა კობალაძე, ნუგზარ ებანოიძე, გამომცემელი: ნი კოლოზ ზაზაშვილი, ნუკრი მემარნიშვილი. “აგრარული სექტორის კომპანიების ასოციაცია” (ასკა); დამფუძნებელი: Agraruli Sectoris “აგრარული ტორის (ASCA); Companiebisსექ asociacia კომ პანიების ასოციაSector ცია”Companies) (ასკა); . (Association of Agrarian Agraruli Sectoris საქართველოს რეგიონული ეკონომიკური Companiebis asociacia პრიორიტეტების კვლევითი(ASCA); ცენტრი “რეგიონიკა”; 4 jeri xelisuflebazea fermerebi laparakobdnen mtkivneul Temebze, gulwrfelad, emociurad... დააკაბადონა გიორგი მაისურაძემ editor of English version Tamta Gugushvili დაიბეჭდა შპს “დიოსის” სტამბაში დააკაბადონა გიორგი მაისურაძემ ჟურნალი ხელმძღვანელობს ჟურ ხელპრე მძღსის ვანეპრინ ლობს თა ვინა სული ფალი ციპით. თავიmagazine სუფალი პრე ციპით. The usesსის theპრინ principal of free press. Theსაmagazine usesლეthe © ავტორო უფ ბა principal დაცულია.of free press. © the საავauthor ტორო right უფლე დაცულია. isბაprotected. the author right is protected. რეფერირებადიაფასი 20115 წლიდან ლარი დაიბეჭდა შპს ”გამომცემლობა კოლორში” WORLD მსოფლიო TECHNIC ტექნიკა Tbilisi tel./faqsi: (+995 32) 2 35 10 05. tel.: (+995 32) 2 34 76 33, (+995 32) 2 34 45 37 www. worldtechnic.ge დეკემბერი, 2012 დეკემბერი 19 22 Zroxis jiSis SerCeva Roris afrikuli cxeleba saSiSroeba evropisaTvis, daavadebis gavrcelebis 2012 wlis dinamika 7 25 marto survili ar kmara, saWiroa moqmedeba! 26 qarTuli broilerebi TiTqmis yvelaferi gauqmda, zogi rac darCa, isic ar moqmedebs. rac ki ram kontrolis meqanizmi arsebobda, yvelafers xazi aqvs gadasmuli. 28 xorblis yviTeli silaqavis Sidasaxeobrivi mravalferovnebis daxasiaTeba virulentobis niSniT mcenaris foTlovani gamokveba da Tanamedrove sasuqebi (Association of Agrarian Sector Companies). Regionica - Georgian Research Center for რე დაქციის მისამარPriorities. თი: Regional Economic თბი ლისი (0119), აგლა ძის ქ. # 32 რედაქ ციის მისამარ თი: ტელ/tel: 34-76-33/ +995 (99) თბილისი (0119), აგლაძის 16 ქ. -18-31 # 32 Tbilisi str. # 32 ტელ/tel:(0119), +995 Agladze (33) 2 34-76-33 e-mail: [email protected] +995 (99) 16 -18-31 Tbilisi (0119), Agladze str. # 32 editor English version Tamta Gugushvili e-mail:[email protected] Web: www.regionica.org/journal.html `elkanas~ Sinauri cxovelebis adgilobrivi jiSebis sakonservacio ferma zemo xodaSenSi 17 zedaSes kultura saqarTveloSi zedaSes Sesaxeb erTob gansxvavebul cnobas vxvdebiT, magaliTad, qarTul kilo-TqmaTa sityvis konaSi, sadac vkiTxulobT. 31 Tuli Tafli egvipturze 14 saukuniT Zvelia 32 qar 33 futkris sadede rZe 34 amierkavkasiis puris bzuala - mexorbleebis udidesi problema Jurnali `axali agraruli saqarTvelo~ gTavazobT! JurnalSi erTi kvadratuli santimetri sareklamo farTis Rirebuleba Seadgens: ydis meore gverdze _ 60 TeTrs (mTliani gverdi _ 350 lari), boloswina gverdze _ 50 TeTrs (mTliani gverdi _ 300 lari), bolo gverdze _ ukana ydaze _ 60 TeTrs (mTliani gverdi _ 350 lari). Sida gverdebze _ 35 TeTrs (mTliani gverdi _ 200 lari). Jurnali „axali agraruli saqarTvelo” referirebadia 2009 wlidan. samecniero statiis moculoba reziumis TanxlebiT ar unda aRematebodes 1,5 intervaliT, 12-iani SriftiT nabeWd 5 Tabaxis gverds. Jurnalis gamowera SegiZliaT presis gavrcelebis saagentoebis: `elva.jis~ (tel.: (032) 2-38-26-73; (032) 2-38-26-74); `saqpresa+~ (577 97 90 10); `saqarTvelos fosta~ (577 117 272). 1 wliT Jurnalis gamowera dagijdebaT 12 lari, 6 TviT _ 6 lari. axali agraruli saqarTvelo შეხ ვედრა ფ შეხვედრა ფერმერებთან ერმერებთან je ri xe li suf le ba zea 30 noembers Tbilisis Wadrakis sasaxleSi „memamuleTa kavSiris” (raul babunaSvili) TaosnobiT, saqarTvelos parlamentis agraruli komitetis Tavmjdomare gigla agulaSvili da soflis meurneobis ministris pirveli moadgile daviT ServaSiZe, saqarTvelos regionebidan mowveul fermerebsa da soflis meurneobis specialistebs Sexvdnen. vidre ZiriTad saTqmels vityode, kmayofilebiT unda aRvniSno, rom Cveni Jurnalis gamocemis periodSi, ukve mesame weliwadia bazarze varT, ver vixseneb faqts, rom parlamentisa da mTavrobis Sesabamis uwyebebs, maT xelmZRvanelebs agrarul seqtorSi Seqmnil realur viTarebaze da problemebze sasaubrod fermerebTan aseTi masStaburi Sexvedra gaemarTos. saqme azris gaziarebiTa da viTarebis sworad gaanalizebiT iwyeba. axali mTavrobis pirveli nabijebi, am mxriv, udavod, dadebiTad aRiqmeba. imdRevandeli Sexvedrac aseTi paTosiT iyo gamsWvaluli. parlamentis komitetis Tavmjdo- marem da ministris pirvelma moadgilem fermerebs sTxoves, gulRiad elaparakaT im problemebze, rac maT konkretul regionSi awuxebT da mokled CamoeyalibebinaT TavianTi Tvalsazrisi, rogor xedaven gamosavals. fermerebi parakobdnen mtkivneul Temebze gulwrfelad, emociurad: qveyanaSi miwebi usistemod, xSirad saeWvo investorebze iyidebao, rom miwis gadasaxadi aris Zalian Zviri, mouwesrigebelia sairigacio sistemebi, sarwyav wyalSi, glexebs axdevineben usaSvelo fass, ar arsebobs sasoflosameurneo produqtebis bazari; soflis meurneobis produqcias ar aqvs fasi, qveyanaSi veterinaruli viTareba mZimea; ikargeba ukve moZiebuli bazrebi; cxvris faris gadarekvaSi fermerebs axdevineben ararealur fass; ar aris sakmarisi teqnika, Zviria miwis damuSaveba da sxva. problemebis siuxvis miuxedavad darbazSi imdenad Zlieri, imediani muxtiT iyo savse, rom bolos fermerebi kmayofilebas ver faravdnen: es muxti da energia mTavrobam rom ar gamoiyenos da sworad ar mimarTos, ar epatiebao. saqarTvelos parlamentis agraruli komitetis Tavmjdomare, da soflis meurneobis pirveli moadgile fermerebs dahpirdnen, rom es bolo Sexvedra ar aris, rom kvlav mravalgzis Sexvdebian fermerebs, Cavlen regionebSi, dargebis, sakiTxebis mixedviT moismenen maT mosazrebebs da gaiTvaliswineben kidec. Sexvedra imedianad davtove. axla jeri, marTlac, xelisuflebazea. Tu es energia, swori geziT ganviTardeba, Sedegi usaTuod male dadgeba. SoTa maWaraSvili PS. aqve gTavazobT soflis meurneobis mecnierebis doqtor Tamaz burdulaZis werils, romelic man Sexvedris dasrulebis Semdeg gadmomca, sadac, TiTqmis, yvela is satkivaria asaxuli, rac Cvens qveyanas, sofelsa da soflis meurneobas awuxebs da razec fermerebma ilaparakes. ag ro seq tor Si mdgo ma re o ba ima ze mZi mea, vid re ze da pi ru lad Cans! saqarTvelos avbediTi xelisuflebis mizeziT qarTul miwebs axali safrTxe daemuqra, marto qiziySi bolo 3-4 TveSi ucxoelebze 2000 heqtari saxnav-saTesi miwis farTobebi gaiyida. masobrivad mimdinareobs sacxovrebeli saxlebis gayidvac, radgan xelisuflebis araswori ekonomikuri politikisa da gauazrebeli reformebis Sedegad valebSi Cavardnil mosaxleobas sxva gza aRar darCenia, ukanaskneli sacxovrisi gayidos, rom vali dafaros. miwebis masobrivi gayidva alaznis velis saukeTeso sarwyavi farTobebis Semdeg, mdinare iorsa da Siraqis zeganzec daiwyo. saqarTvelo mciremiwiani qveyanaa da erT sulze mxolod 0.16 ha. saxnavi miwa modis. 4 axali agraruli saqarTvelo qarTvel glexsa Tu fermers miwis gadasaxadi gamouval mdgomareobaSi agdebs, amitom saswrafod gasatarebelia RonisZiebaTa kompleqsi, maT Soris cvlilebebia Sesatani sagadasaxado kodeqsSi; fizikuri pirebisTvis 2010 wels 500%-iT gazrdili miwis sagadasaxado ganakveTi unda daubrundes sawyis dones. fizikuri pirebi, visac 5 hetari farTobi aqvs, miwis SeZenis TariRis miuxedavad, unda ganTavisufldnen gadasaxadisgan. 5 ha-ze zemoT miwis gadasaxadis aTvla principiT — 5+1 unda moxdes, anu 6 ha-is mflobelma erTi heqtaris safasuri unda gadaixados da a.S. aseve unda SeCerdes im moqalaqeebis sagadasaxado devna, visac Zveli mTavrobis gauazrebeli politikis დეკემბერი, 2012 ინ ფორმ აცია ინფორმაცია Sedegad miwis gadasaxadi daugrovda, Camoeweros e.w. sauravi da 3-4 wliT meceT ganvadeba Ziris dasafaravad. glexebs umZimes tvirTad awevT xelovnurad gamogonili rwyvis gadasaxadi, romelic 1 ha-ze 150 laria. aseTive mdgomareobaa akvakulturis (tborebis) gadasaxadzec. bolSevikebma gasuli saukunis 20-ian wlebSi aRadgines Tamar mefis dros gayvanili da Semdgom avbediTi istoriis wlebSi gauqmebuli alaznis arxi, Cvens dros ki igi msoflio bankis programiT gaiwminda da amoqmedda, saidanRa gaCnda „melioraciis kompania”, romelic kavkasionidan Tavisi dinebiT momdinare mRvrie wyals, rom lamis litrobiT gankargavs?! daiRrCo glexi mogonili, nacionaluri xelisuflebis gasamdidreblad mogonili gadasaxadebiT: glexma dedaqalaqamde manqaniT rogorme Tu CaaRwia, ugulavas „siTi parki” ajarimebs, metropolitenSi ar uSveben, avtobusSi Cajdeba da iqve isev ugulavas „satransporto kompaniis” monitoringis samsaxuria Casafrebuli, venaxs morwyavs da samelioracio kompania xdis suls, cxvris faris gadarekvaSi Sps „meqanizatori” 500 lars axdevinebs, qamari kargad ver gadaiWira venaxidan manqaniT momavalma, patruli ajarimebs. sajaro reestri da saaRsrulebo biuro waleka uZravi qonebis, maT Soris sacxovrebeli saxlebis yadaRebma. yovelive iwyeba 5 lariani jarimiT, rac ramdenime TveSi saxl-karis dayadaRebiT mTavrdeba. gaukuRmarTebuli kanonmdebloba da sakuTari moqalaqeebis winaaRmdeg mimarTuli sadamsjelo manqana saxelmwifos siZliered saRdeba. yovelive amis gamo, mimaCnia, rom soflis winaaRmdeg kanonis saxeliT mimarTul Zaladobas bolo unda moeRos. samSoblo Tvalsa da xels Sua rom ar gagviqres, zemoaRniSnul RonisZiebebTan erTad, saswrafod unda Seiqmnas saadgilmamulo fondi, romelic Tavad Seisyidis miwis mflobelebisgan Rirseul fasad (rac dasabams miscems miwis realuri fasis Camoyalibebas) da miwas agrosawarmoo kooperativebs gadascems. sawyis etapze sagadasaxado tvirTis Semsubuqeba fizikur pirebs saSualebas miscems, ar gaasxvison miwa mizerul fasad. vfiqrobT, evropisken svla, soflis meurneobis evropulad gaZRolasac niSnavs. Tu es asea, maSin unda gaviTvaliswinoT is, rom evrokavSiris biujetSi soflis meurneobis danaxarjebi 2013 wels krizisis gamo 32% procentamde mcirdeba manamde, 1992 wlidan 2013 wlamde igi 49% iyo. dRemde Cveni xelisufleba soflis meurneobisTvis mxolod 0,01%-s imetebda, amitomac aris sofeli da soflis meurneoba am dReSi. ganviTarebuli qveynebis mier agroseqtorSi Cadebuli finansebis mizani fermeris cxovrebis pirobebis gaumjobeseba, materialurad gaZliereba, momxmareblis xarisxiani produqciiT momarageba, qveynis sasursaTo usafrTxoebis uzrunvelyofa da soflad mosaxleobis SenarCunebaa. samwuxarod, aseTi midgoma CvenSi CamorCenilobad aRiqmeboda da soflisTvis aravis ecala, amitom dRes aq imaze ufro mZime mdgomareobaa, vidre zedapirze Cans. Tamaz burdulaZe, soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori, omisa da SeiaraRebuli Zalebis veterani. დეკემბერი, 2012 evrokavSiri saqarTvelos soflis meurneobisaTvis 40 milion evros gamoyofs soflis meurneobis ministrma daviT kirvaliZem, evrokavSiris aRmosavleT evropis TanamSromlobis misiis xelmZRvanelma andrea fontanam da evrokavSiris elCma saqarTveloSi, filip dimitrovma proeqtis dawyebis TariRi da ZiriTadi prioritetebi ganixiles. evrokavSiri saqarTvelos soflis meurneobis sferosTvis 40 mln evros odenobiT grants gamoyofs. „momaval wels evropis saqarTvelosadmi mxardaWeris erT-erTi ZiriTadi mimarTuleba soflis meurneoba iqneba. Tumca, misia aseve muSaobs grZelvadiani samoqmedo gegmis SemuSavebaze 2014-17 wlebisTvisac. Cven SevxvdiT qarTul mxares, rom gangvesazRvra is mimarTulebebi, romelic ufro saintersoa saqarTvelosTvis evropuli daxmarebis miRebis kuTxiT. vfiqrob, Sexvedra saintereso da nayofieri iyo“, — aRniSna filip dimitrovma. programa moicavs saqarTvelos soflis meurneobis saministros daxmarebas kooperaciis mxardaWerisa da servis centrebis Seqmnis programaSi, aseve daexmareba aWaris soflis meurneobis saministros, xels Seuwyobs arasamTavrobo seqtoris CarTviT kerZo seqtoris ganviTarebas. Rvinis erovnul saagentos axali xelmZRvaneli hyavs saqarTvelos soflis meurneobis ministri daviT kirvaliZe Rvinis erovnuli saagentos axladdaniSnul xelmZRvanels levan daviTaSvils Sexvda da saagentos ZiriTad mimarTulebebze esaubra. Sexvedraze qarTuli Rvinis konkurentunarianobis da xarisxis, aseve eqsportis gazrdis da axali bazrebis aTvisebis sakiTxebi ganixiles. dResve, soflis meurneobis ministris pirvelma moadgilem daviT ServaSiZem levan daviTaSvili Rvinis erovnuli saagentos TanamSromlebs piradad warudgina. levan daviTaSvili daibada 1978 wlis 10 dekembers. daamTavra milanis marTvis swavlebisa da gamocdilebis centri (CESMA (CESMA). ). aqvs marTvis magistris xarisxi. 2009 wlidan dRemde iyo Sps „SCHUCHMANN „SCHUCHMANN WINES GEORGIA”-s GEORGIA ”-s gayidvebisa da marketingis menejeri. aseve muSaobda USAID — is soflis meurneobis ganviTarebis proeqtis Ag Vantag Vantage-is e-is gayidvebisa da marketingis menejerad. iyo Sps „winandlis Zveli marnis“ generaluri menejeri. igi aris qarTuli Rvinis asociaciis sabWos Tavmjdomare, saqarTveloSi italiis saelCos italiis biznesmenTa sabWos wevri. aseve, qarTul-italiuri ekonomikuri korporaciis asociaciis vice prezidenti. axali agraruli saqarTvelo 5 მრგვალი მაგიდა mar to sur vi li ar kma ra, sa Wi roa moq me de ba! mcenareTa dacvis mxriv qveyanaSi rom rTuli viTarebaa, es SeuiaraRebeli TvaliTac Cans. am Temis gasaSlelad da problemebze sasaubrod, redaqciam „mrgvali magida” moawyo da specialistebi moiwvia. diskusiaSi monawileobdnen: zurab lolaZe — biologiur mecnierebaTa akademiuri doqtori, „SYNGENTA AG.” warmomadgeneli saqarTveloSi, somxeTsa da azerbaijanSi; arCil supataSvili — saqarTvelos agraruli universitetis vasil gulisaSvilis satyeo institutis tyis dacvis ganyofilebis ufrosi, biologiur mecnierebaTa akademiuri doqtori; nana CigogiZe — Sps. „agroTreidingis” mTavari konsultanti, biologiur mecnierebaTa akademiuri doqtori; mirian gvritiSvili — biologiur mecnierebaTa doqtori, profesori. samwuxarod, soflis meurneobis saministros, mcenareTa dacvis departamentis specialistebma mrgval magidaSi monawileobis misaRebad ver moicales. dasanania, radgan maTi azri Seqmnil viTarebasTan dakavSirebiT saintereso iqneboda. imeds vitovebT, rom morigi diskusiis dros, isini Cveni Jurnalis „mrgvali magidis” stumrebi iqnebian. modiT movusminoT maT da daskvna Cven TviTon gavakeToT. arCil supataSvili — saqarTvelos agraruli universitetis vasil gulisaSvilis satyeo instititis tyis dacvis ganyofilebis ufrosi, biologiur mecnirebaTa akademiuri doqtori: — daviwyeb, Cveni qveynisaTvis yvelaze didi simdidriT — tyiT. uaresi mdgomareoba, rac dRes Cvens tyeebs adgas Tavs, warmoudgenelia. wiwvovan tyeebs gvinadgurebs mbeWdavi qerqiWamia, romelic Cvens qveyanaSi gasuli saukunis miwuruls gamoCnda. 6 axali agraruli saqarTvelo 2000 wels biZina ivaniSvili dagvexmara da specialuri saSualebebi borjomis xeobis tyeebSi erTjeradad SevitaneT. saerTod, feromonebis gamoyeneba monitoringis xarisxianad Catarebis saSualebas iZleva. am mavneblebis winaaRmdeg karg Sedegs iZleva — WianWvela xoWo. am mwers Turqebi, maTac udgaT es problema, Cvens mier damuSavebuli meTodikiT amravleben da bunebaSi uSveben. CvenTan ki aseTi samuSaoebi aRar warmoebs, arada, am meTodebiT mavneblebTan brZolis gagrZeleba aucilebelia. SarSan borjomis xeobaSi 26000ha gamovikvlieT, iq iseTi mdgomareobaa, warmodgena gagiWirdebaT. Tu ar gvinda, naZvnari moispos, saxelmwifom amaze unda izrunos da saTanado RonisZiebebi gaataros. saWiroa kompleqsuri midgoma. magaliTad, wleuls satyeo departamentma 200 cali feromoni Camoitana, ha-ze 4 cali gamoiyeneba. es aris erTgvari satyuara Wiqa, sadac specialuri siTxe asxia, romelic mamrebs izidavs. e.i. 50 heqtris samyofi, rac, bunebrivia, saqmes ver Svelis. saWiroa maTi masStaburad gamoyeneba. dRes msoflioSi yvela analogiuri mavneblebis winaaRmdeg biologiuri brZolis meTods iyenebs. gaxsovT, albaT, gasuli saukunis 60-ian wlebSi CvenSi gavrcelebuli iyo naZvis lafanWamia, Tavidan qimiuri meTodebiT vcadeT masTan brZola, magram didi Sedegi ar gamoiRo. Semdeg Cexoslovakiidan SemoviyvaneT izofakusi, — bioagenti, roelic xelovnurad gavamravleT da bunebaSi gavuSviT. 1970-75 wlebidan moyolebuli am mwerma lafanWamiis gavrceleba SeaCera, viTareba zRvars ar gadasula. — meore, aranakleb mwvave, problema gvaqvs foTlovan mcenareebSi, — es aris wablis kibo. — Cven am mimarTulebiT Sveicariis, xorvatiisa da makedoniis specialistebTan erToblivad vswavlobT am problemas, vamuSavebT mis winaaRmdeg brZolis meTodebs. wleuls, seqtemberSi Cveni masalebi amerikaSi waiRes. CvenTan am daavadebis iseTi formebi aRmoCnda, romelic jer arsad SexvedriaT. amerikelebi Zalian dainteresdnen. CvenTvis cnobilia iseTi virusebi, romelic Trgunavs wablis kibos da karg Sedegs iZleva. 2011 wels SveicariaSi Seqmnes suspenzia, romelic xis qerqSi gakeTebul patara naxvretSi ideba. marTalia igi mTlianad ver ereva daavadebas, magram 30-40%-Tac rom gaanadguros, esec didi saqmea. cnobilia, rom amerikidan evropaSi Semovida Wadris baRlinjo, Cvens sazRvrebTan igi jer krasnodarSi gavrcelda, Semdeg afxazeTidan mTel saqarTvelos moedo. pirvelad igi 2008 wels aRmovaCine dasavleT saqarTveloSi. Wadris baRlinjo amerikul pepelasTan erTad zamTrobs, TiTqmis დეკემბერი, 2012 მრგვალი მაგიდა quTaisamde iyo mosuli. meore weliwads ukve wifis gvirabamde iyo mosuli, dRes ukve mTel saqarTveloSia gavrcelebuli. Turq kolegebsac Sevatyobine amis Sesaxeb, vTxove, erTad vibrZoloT meTqi. maT esmiT, aq Tu gaCnda iqeTac gadava, verafriT Seakaveb. rTuli mdgomareobaa aWaraSi, mtiralas mTis midamoebSi. mavnebeli mTel xeobaSia modebuli, romelic Tavidan wablis CrCili gvegona. muxis erTferovani CrCili aRmoCnda. vizualurad muxis erTferovani CrCili Zalian gavs wablis CrCils. CvenTan laboratoriebi aRar aris, ungreTSi gavagzavneT da dagvidastures, muxis erTferovani CrCiliao. Turqebma TviTon SemogvTavazes, erToblivad am mavneblis winaaRmdeg brZola. TbilisSi wiwvovnebis masobrivad xmobas rac Seexeba, amis ZiriTadi mizezi gvalvaa da es mavneblebis brali ar aris. wiwvovanis gaxmobis Semdeg gamxmar qerqSi saxldeba mavnebelebi da hgoniaT, rom mavneblebisganaa gamxmari. nana CigogiZe — Sps. „agroTreidingis” mTavari konsultanti, biologiur mecnierebaTa akademiuri doqtori: — magasTan dakavSirebiT minda giTxraT, rom maTi xmobis mizezi marto gvalvebis brali ar unda iyos. aris adgilebi,sadac fiWvebs rwyaven, magram problema analogiuria,an 20 wlian fiWvebs rad unda morwyva?! vfiqrob, marto gvalvis problema ar unda iyos, es sakiTxi Sesaswavlia.Cemi azriT, garegnuli simptomebiT es Zalian gavs Reros დეკემბერი, 2012 nematodas, magram jer amiT saqarTveloSi aravin dainteresebula. arCil supataSvili: — Cven yvelanairad gamovikvlieT es problema, Tqven kargad iciT, rom 50 weliwadia TbilisSi fiWvebi ar daurgavT, bevri mcenare amortizirebulia, zogierTi mcenaris fesvebi ukve kldemdea dasuli da esec iwvevs maT xmobas. mirian gvritiSvili — biologiur mecnierebaTa doqtori, profesori: ri — agraruli universitetis ukan gaSenebuli fiWvebic xmeba, iq arc sokoebia, arc mwerebia, aseve wyneTSi, samadlosTan, naxeT, ra dReSia fiWvebi. es aris xmobis ekologia, ase qvia. es Savi fiWvebi, romlebic CrdiloeTis qveynebidan aris Semotanili, bolomde ver egueba aqaur garemos. aba naxeT, eldaris fiWvebi oqroyanaSi, an sxaldidisken gaiareT, iseTi koromebia, yurebiT ver gaZRebi. iq Savi fiWvebic aris, magram araferi emarTeba, Camodixar dabla da ukve xmoba iwyeba. — tye da miwaTsargeblobis saqme yvelaze maRla dgas, CvenTan ra barbarosulad eqcevian tyes da ra kanonebs iReben, yvelani vxedavT, magram gamogvdis brZoliT rame?! borjomSi navTobsadenma rom gaiara, Cven viyaviT winaaRmdegobis moZraobaSi, maSin am navTobsadenis mSeneblobaze eqspertad viyavi miwveuli. 50 kacis xelmoweriT mixeil saakaSvils werili gavugzavneT, rom navTobsadenis am xeobaze gatareba arafriT ar SeiZleboda, magram ra gamovida, araferi! mSeneblebsac ar undodaT navTobsadens borjomis xeobaze gaevlo. yvelaze kargi varianti axalqalaqis marSruti iyo. bolos Tedo jafariZemde mivitaneT saqme, magram mainc araferi gamovida da ratom iciT? kompensaciebze gaiyida miwebi. Tedo jafariZes rom velaparake, pirdapir miTxra, es politikuri saqmeao, me vuTxari, ekologia politikaze maRla dgas meTqi. holandielebis ki gveubnebodnen, amas ras akeTebTo, magram vinmem moismina? qveyanaSi bunebisa Tu mcenareTa dacvis sistemis mxriv yvelaferi moSlilia, araferi keTdeba, mgoni dadga dro, mogvisminon Cven, visac am saqmis rame gagvegeba. zurab lolaZe — biologiur mecnierebaTa doqtori, "SYNGENTA " AG." warmomadgeneli saqarTveloSi, somxeTsa da azerbaijanSi: — yvelafris Tavi da Tavi aris agraruli ganaTleba. saubedurod, agrarul universitetSi dRes mcenareTa dacvis xsenebac ki aRar aris. adre instituti mcenareTa dacvis specialistebs amzadebda — mcenareTa dacvis agronomebs. isini Semdeg saqmdebodnen warmoebebSi da entomologebi erqvaT. entomologebi iyvnen yvelgan mevenaxeobis, mexileobis, metyeveobis dargSi, am profiliT momuSave institutebSi, sawarmoebSi. dRes yvelaferi moSlilia, bolo 20 weliwadia mcenareTa dacvis dargi TandaTan nadgurdeba. baza aRar arsebobs, gadasuli varT marto pesticidebis, Sxam-qimikatebis Semotana-gamoyenebaze. bunebrivia soflis meurneobisaTvis es aucilebelia da sWirdeba sofels, magram vinmem xom unda gansazRvros, ra aris saWiro, ra dozebia da gamoyenebis ra periodulobaa saWiro. Cvenze gadadis yvelaferi, radgan Cvens iqiT aravin aRar aris. mcenareTa dacvaSi yvelaze axalgazrda agronomi, albaT 60 wlisaa. es problema saswrafod mosagvarebelia. fulic rom iSovno da Tanamedrove teqnologiebi Semoitano, vin axali agraruli saqarTvelo 7 მრგვალი მაგიდა unda mixedos amas. xom saWiroa specialisti, romelmac icis esa Tu is mavnebeli, masTan brZolis meTodebi. axali teqnologiebis usistemod, ucodinrad gamoyenebam marto mcenares ki ara, SeiZleba garemosac gamousworebeli ziani miayenos. dargobrivi institutebi daingra da moiSala. gasagebia, rom saqarTvelos ar sWirdeba 300-400 kaciani institutebi, magram yvela dargSi, mcenareTa dacva iqneba es, mevenaxeoba Tu meCaieoba, xom unda muSaobdes mecnierTa jgufi, romelic mudmivad awarmoebs kvleviT samuSaoebs da ecodineba sad ra mdgomareobaa da saWiro dros aucilebel prevenciul RonisZiebebs SeimuSavebs, daexmareba maT, visac es dasWirdeba. saerTod, yovelwliurad yvela dargSi mudmivad unda tardebodes kvleva, rom saerTo mdgomareobis efeqtianad kontroli SevZloT. es sistemis nawili unda iyos. nana CigogiZe: — 2006 wels Seiqmna sursaTis uvneblobis, veterinariisa da mcenareTa dacvis erovnuli samsaxuri. erT samsaxurSi gaerTianda sami udidesi dargi, romelTac saqmianoba Zalian SeezRudaT. kadrebi konkursis Sedegad SeirCa. roca am specialistebze konkursi gamocxadda, ratomRac upiratesoba mcenareTa dacvis departamentSi biologebs mianiWes. ar vici, isini SeiZleba biologiaSi profesionalebi iyvnen, magram warmodgena ar qondaT mcenareTa dacvaze, fitosanitariaze, pesticidebze. am samsaxurma da mcenareTa dacvis departamentma ratomRac ori prioriteti amoirCia, erTi iyo amerikuli TeTri pepela da kalia, magram am problemis mogvarebac ver moxerxda, amerikuli peplis gavrcelebis areali ar Semcirebula, SeiZleba iTqvas, gaizarda. maSin rodesac yovelwliurad am mavneblis winaaRmdeg brZolis RonisZiebaze kolosaluri Tanxa ixarjeba. — ratom, ra iyo amis mizezi? mirian gvritiSvili: — mebaReoba-mevenaxeobis instituti roca moSales da im SenobaSi soflis meurneobis saministro gadmoitanes, maSin institutis direqtors, nodar CxartiSvils SevTavaze, SevewinaaRmdegoT am gadawyvetilebas, institutSi mjdomare aqcia movawyoT meTqi, magram, rogorc Cans, dRes TviTon sazogadoebac ar aris Tavis doneze. dRes es instituti saerTod moSlili da dangreulia, ise rogorc meabreSumeobis instituti da dargi. 8 axali agraruli saqarTvelo — imitom rom, es iyo piaris qveyana, saqme keTdeboda ara saqmisTvis, aramed — piarisTvis. me piradad Semeqmna aseTi problema. dedofliswyaroSi kaliebze monitoringi Cavatare. Seviswavle viTareba da davreke samsaxurSi, samuSaoebi kaliebis winaaRmdeg dauyovnebliv daewyoT. Tbilisidan brZanebiT gvipasuxes, rom unda mavneblis gavrcelebis rukebi Segvedgina. romel rukebzea laparaki, rodesac kaliebis frTiani forma aris, dRes rom aq aris, xval 10 kilometriT sxva mxares inacvlebs.amasobaSi sanam saministros warmomadgenlebi dedofliswyaroSi CamobrZandnen, movida ivlisis Sua ricxvebi, 40 grdusian sicxeSi daiwyes fosfororganuli preparatis Sesxureba. im dReebSi kaliebis nacvlad 15 erTeuli pirutyvi daixoca. kalia am dros iq ukve iseT fazaSi iyo, rom maT winaaRmdeg brZolis qimiuri RonisZieba Zalian dabalefeqturi iyo. kaliebs, magaliTad, azerbaijanSi maisSi ebrZvian, maSin roca isini gamravlebis iseT fazaSi arian, ro- ca preparatebi efeqtianad muSaobs. wamlis Sesxureba maRal temperaturaze ar SeiZleba, am dros mis gamoyenebas ukve efeqti aRar aqvs. dRes Zalian didi problemaa, glexebamde, fermerebamde swori informaciis mitana. mcenareTa dacvaze xSirad laparakobs da wers iseTi, romelsac aranairi saTanado ganaTleba ar aqvs. mTeli cxovreba „vebrZvi jenerik produqcias”, cnobili evropuli da amerkuli firmebi, romlebic saukeTeso pesticidebs amzadeben da am preparatebis moqmed sawyiss mudmivad xvewen da aumjobeseben, garkveuli periodis gavlis Semdeg Zveli preparatis patents yidian da TviTon axal moqmed sawyiss igoneben. am patentis safuZvelze sxva, ufro naklebganviTarebuli qveynis sawarmoebSi am prepatratebs masobrivad amzadeben da gacilebiT dabal fasad yidian. samwuxarod, Cveni bazari am iaffasianma „jenerikebma” daipyro. yovelTvis vambobdi da axlac vacxadeb: am erTi cida saqarTvelos, Cvens fermers, ar sWirdeba erTi moqmedi sawyisis 70 analogi, es Wirdeba im ukeTur adamians, visac fulis keTeba unda da analogebis simravle falsifikacias xels uwyobs. evropuli produqcia Zalian Zviria. Cinuri an Turquli produqcia aq 10-jer iafi Rirs. glexi tyuvdeba, aTasnair preparats sTavazoben, veRar erkveva, ibneva da sabolood savalalo Sedegs iRebs. dRes Tbilissa Tu regionebSi yvela firmas, visac pesticidebi Semoaqvs, Tavisi maRazia aqvs. iSviaTad rom am maRaziaSi specialisti, mcenareTa damcveli naxoT. yvela preparats aqvs xarjvis norma, gamoyenebis wesi, reglamentebi, roca TviTon gamyidveli ver erkveva, ra unda urCios klients. xSirad sTavazobs orjer met dozas. amiT or kurdRels iWers, bevrsac yidis da raRac momentSi, Tavsac izRvevs, rom am preparatma SeiZleba imoqmedos kidec. Sedegad ki binZurdeba garemo, iwamleba produqcia. evropaSi aseT pirobebSi moyvanil produqts aravin iyidis!Cveni produqciis evropaSi gatanis didi survilis miuxedavad, saqarTდეკემბერი, 2012 მრგვალი მაგიდა veloSi warmoebul Rvinos aravin SeiZens, imitom rom iseTi yurZnisganaa damzadebuli, romelsac aseTi uvargisi preparatebiT 12 jer da ufro metad wamlaven. pesticidebis bazari saqarTveloSi ZiriTadad gajerebulia „jenerik produqciiT”. aRniSnuli firmebi ekonomiurad gaZlierdnen, radgan, im preparatis Semotana Zalian iafi ujdebaT, mogeba ki sakmaod soliduria. karg reklamasac ukeTeben da glexic tyuvdeba. amas Cven ver avkrZalavT, yovelives Zalian maxinji forma aqvs miRebuli da es saxelmwifom unda akontrolos. kidev erTi, Zalian didi problema, rasac garemos damcvelebmac unda miaqcion yuradReba, SemoaqvT didi raodenobiT produqcia, ver yidian, vada gasdis, xdeba axali etiketireba, aqve,saqarTveloSi, da Zveli produqcia axali vadebiT iyideba, es yvelaferi Cvens ojaxebs da qveyanas awveba kiserze. jer kidev komunistebis droindeli, vadagasuli preparatebis gauvnebelyofa ar momxdara da sakmaod didi raodenobiT aris Zvel sawyobebSi. agraruli universiteti moSlilia, kargi specialistebis seriozuli deficitia qveyanaSi. vinc iyo, zogi gardacvlilia, vinc darCa, universitetidan gamoyares... ganaTlebis im donis Seqmnas, iseTi specialistebis gazrdas, bevri wlebi dasWirdeba. Zalian skeptikurad var ganwyobili. — ra unda gakeTdes? arCil supataSvili: — me bevrjer davsvi sakiTxi amasTan dakavSirebiT, rom saqarTveloSi biopreparatebis warmoeba dagvewyo. am saqmis asawyobad da dasawyebad TbilisSi odesis bioteqnologiis institutis direqtoris moadgile iuri samoilovi Camoviyvane, es metad Zlieri da cnobili institutia, ramdenime proeqti Camoitana, Tavidan saWiro iyo 300kv.m. farTobi da danadgarebi, parlamentamdec ki mivedi, magram dafinansebis sakiTxis mogvareba ver SevZeli, sul 200 000 aTasi lari iyo saWiro. aseTi დეკემბერი, 2012 warmoeba arc somxeTsa da azerbaijanSia da CvenTan nawarmoebi preparatebi iqac gaiyideboda. nana CigogiZe: — biopreparatebis warmoeba, marTlac Zalze aqtualuria, radgan Tu viTareba ar Seicvala, dRes iseTi masStabebiT gamoiyeneba qveyanaSi pesticidebi, rom verc erTi bioagenti ver gadarCeba. arcTu didi xnis winaT vazs 7-8 wamlobaze meti ar utardeboda, dRes ukve wamlobis cifri 15-mde avida. katastrofuli viTarebaa. wina dRiT Sewamluli produqti, meore dRes bazarSi gaaqvT gasayidad, rac yovlad dauSvebelia. arc reglamentia daculi da arc aranairi kontroli xorcieldeba. gaauqmes kontrolis samsaxuri, daabrales korufciaao da axla ise Semodis mcenareuli produqcia, rom sinjic ki aRar keTdeba, saerTod ar kontroldeba. magaliTad, bolo wlebia somxeTidan daiwyes vazis nergebis Semotana da ukve dafiqsirda vazis kibos ramdenime SemTxveva, ase Semovida sakarantino mavneblebi kartofilis CrCili. 2006 wels Wadarze baRlinjo vnaxe, samsaxuris ufross vuTxari, rame viRonoT meTqi: axla magisTvis ar gvcalia, pepelas unda vebrZoloTo. imis gamo, rom sasazRvro punqtebze ar hyavT specialisti, moSlilia kontroli, uamravi daavadeba da mavnebeli Semodis, rac qveyanas Zalian did problemas uqmnis. — am dargSi viTareba rom gamoswordes, pirvel rigSi saxelmwifo neba unda arsebobdes, meore da mTavari sakiTxi specialistebis momzadeba da dargSi dasaqmebaa. specialisti aRar yavT, amitom iseTi xalxi iRebs gadawyvetilebas, visac araferi esmis da raRac gagonili terminebiT apelireben. vin gamoasworebs am dargs?! roca sul raRac 15 kaciani jgufia darCenili. yvelaferi isev Tavidanaa dasawyebi. zurab lolaZe: me getyviT Cems azrs, ra unda gakeTdes!: 1. kadrebis momzadeba; 2. vinc darCa maTi efeqtianad gamoyeneba; 3. mezobeli qveynebis samecniero centrebis gamoyeneba, radgan samwuxarod, saqarTveloSi samecniero centrebi aRar arsebobs, mTlianad moSales; 4. Sesabamisi samTavrobo struqturebis Seqmna, romelic yovelive amas uxelmZRvanelebs; amis garda, unda Seiqmnas mcenareTa dacvis saxelmwifo samsaxuri da Zlieri sakanonmdeblo baza; is kanonebi rac moqmedebda da gaauqmes: kanoni saSiSi qimiuri nivTierebebis Sesaxeb, kanoni pesticidebis Sesaxeb da sxva, sul Cveni dawerilia. benduqiZis mTavrobaSi mosvlis Semdeg TiTqmis yvelaferi gauqmda, zogi rac darCa, isic ar moqmedebs. rac ki ram kontrolis meqanizmi arsebobda, yvelafers xazi aqvs gadasmuli, erT dReSi gauqmda yvelaferi. Tu darCa rame, masac maxinji forma aqvs miRebuli, amitom sakanonmdeblo doneze unda aRdges yvelaferi. mariam lebaniZe axali agraruli saqarTvelo 9 ინფორმაცია soflis meurneobis, kvebis mrewvelobis, gadammuSavebeli da SesafuTi teqnologiebis me-12 saerTaSoriso gamofena TbilisSi Tbilisis gamofenebis centr „eqspo jorjiaSi” 28 noembridan 1 dekembramde soflis meurneobis, kvebis mrewvelobis, gadammuSavebeli da SesafuTi teqnologiebis me-12 saerTaSoriso gamofena Catarda. gamofenis organizatori iyo kompania „eqspo jorjia”, TurqeTis nacionaluri monawileobis organizatori, kompania „Tu „Tuyap Fairs & Exhibitions Organization Inc”, Inc ”, mxardamWeri — saqarTvelos soflis meurneobis saministro. gamofenaSi qarTul kompaniebTan erTad monawileobdnen: germanuli, litvuri, avstriuli, kanaduri, espanuri, ukrainuli, rusuli, Turquli, iranuli da somxuri kompaniebi, romelTac warmodgenili hqondaT: sasoflo sameurneo teqnika, manqana-danadgarebi, tara da SesafuTi masalebi, sasaTbure da samacivre meurneobebi, sarwyavi sistemebi, sasmelebi da sakvebi produqtebi (rZis produqtebi, Cai, jemebi), laboratoriuli aRWurviloba, nergebi, sasuqebi, pesticidebi, sarwyavi sistemebi, sakonsultacio servisi da satransporto momsaxureba. gamofenis stumrebsa da damTvaliereblebs saSualeba hqondaT, uSualod mwarmoeblebisgan mieRo misTvis sasurveli informacia im produqtis Sesaxeb, rac gamofenaze iyo warmodgenili. soflis meurneobis saministro sairigacio da sadrenaJe sistemebis masStabur sareabilitacio samuSaoebs iwyebs saqarTvelos soflis meurneobis ministrma, daviT kirvaliZem sofel misaqcielSi sarwyav sistemaze mimdinare samuSaoebi daaTvaliera. aRniSnuli sarwyavi sistema bulaCauris saTave nagebobidan moedineba da arxis sigrZe 24,5 km-ia, romelic 10 axali agraruli saqarTvelo duSeTisa da mcxeTis raionebs emsaxureba. dRemde lami-misaqcielis sarwyavi sistemiT 500 ha. sasoflo-sameurneo savarguli irwyveboda. arxis reabilitaciis Semdeg, 4 500 ha farTobis gasarwyaveba iqneba SesaZlebeli. lami-misaqcielis sarwyavi sistema 1971 wlidan funqcionirebs da eqspluataciis xangrZlivi periodis manZilze kapitalurad ar SekeTebula da gawmendila. 1991 wels arxi mcired SekeTda. arxis mimdinare kapitaluri reabilitacia 2013 wlis aprilSi dasruldeba. „maRalmTianeTs gansakuTrebuli yuradReba daeTmoba“ daviT kirvaliZe yazbegis raionis soflebis — snos, arSisa da stefanwmindis mosaxleobas Sexvda da maT sazRvrispira soflebis ganviTarebis gegmebze da am mimarTulebiT centraluri xelisuflebis strategiul midgomebze esaubra, rom: „yazbegi saqarTvelosTvis Zalian mniSvnelovani raionia. es aris CrdiloeTis karibWe da mas centraluri xelisuflebisgan gansakuTrebuli midgoma, Tanadgoma da siyvaruli sWirdeba”. soflis meurneobis ministrma yuradReba gaamaxvila gazafxulidan gansaxorcielebel proeqtebze, romelic SeRavaTian da grZelvadian kredits, mcire fermerebisaTvis ufaso xvnasa da mcire sawarmoebis Seqmnas iTvaliswinebs. misive TqmiT, yazbegis raionSi gansakuTrebuli yuradReba mecxoveleobis, mefutkreobis sferoebs, sakalmaxe da sasaTbure meurneobebisa da mcire sawarmoebis amoqmedebas mieqceva. Sexvedraze glexebma maTTvis aqtualur problemebze isaubres da soflis meurneobis konkretul dargebze saxelmwifos midgomebiT dainteresdnen. — „mefutkreobis aRorZineba moxeveebisTvis erT-erTi prioritetia. dRes xevSi patar-patara safutkre meurneobebia, magram amas organizebuli saxis micema sWirdeba. Tu saxelmwifo sofels daxmareba, sofeli welSi gaimarTeba“ — amboben yazbegelebi, romlebic ager ukve 15 welze metia xevSi mefutkreobas misdeven. daviT kirvaliZe mark heines deniels da “CA CAPITAL PARTNERS GEORGIA GEORGIA”” (CPG) fondis warmomadgenlebs Sexvda soflis meurneobis saministros „Raf „Raffles Family Wealth Trust”-is Trust ”-is xelmZRvaneli da msoflioSi cnobili biznesmrCeveli mark heines denieli “Ca “Capital Partners Georgia Georgia”” (CPG CPG)) fondis warmomadgenlebTan erTad ewvia. fondis mxardaWeriT, saqarTvelos sxvadasxva regionSi kompaniebi „jeolaifi“ da „demetra“ wlis bolomde 500 heqtar miwaze zeTisxilis plantaciebs gaaSenebs. martis bolosTvis dagegmilia produqciis gadammuSavebeli qarxnis aSenebac, rac qarTul bazars pirveladi gadamuSavebis umaRlesi xarisxis zeiTunis zeTiT moamaragebs. igegmeba gadamuSavebuli produqciis eqsportze gatanac. fondis warmomadgenlebis gancxadebiT, isini mzad arian damatebiT SeiZinon miwebi, sadac zeTisxilTan erTad sxva sasoflo-sameurneo kulturebic gaSendeba. mark heines denieli biznes konsultaciebs uwevs msoflios wamyvan kompaniebsa da sxvadasxva qveynebis mTavrobebs. am etapze igi mzad aris saqarTvelos soflis meurneobis saministros strategiis SemuSavebaSi da, rac gansakuTrebiT mniSvnelovania, msxvili investorebis mozidvaSi daexmaros. დეკემბერი, 2012 CiTilebi da maTi warmoeba bostneulis saxeobaTa 50%-ze meti momzadebuli CiTiliT mohyavT. es xerxi bostneulis saadreo da maRali mosavlis misaRebad gamoiyeneba. amiT SesaZlebelia sagviano bostneuli mcenareebis kultivireba mokle savegetacio periodis raionebSi. Ggarda amisa, es meTodi saSualebas iZleva erTeul farTobze mcenareTa optimaluri raodenoba miviRoT da pirdapir gruntSi Tesvisas saTesle masalis danaxarjebi SevamciroT, miTumetes Tu saqme ZviradRirebul hibridul saTesle masalas exeba. axalgazrda mcenareebi meti plastikurobiT da axal garemo pirobebTan ukeT Seguebis unariT gamoirCevian. mcenareTa CiTilebis gamoyvana SesaZleblobas iZleva, axalgazrda mcenareebis dacul gruntSi gamozrdisas, miviRoT bostneulis metad maRali mosavali ufro xelsayreli pirobebis SeqmniT. moZravi, dinamiuri temperaturuli reJimi CiTilis zrdis fazebis Sesabamisad, niadagis tenianobis aucilebeli pirobebi da haeris SefardebiTi tenianoba — yvelaferi es xels uwyobs kargi, myari, Zlieri, maRalkondiciuri CiTilis da Sesabamisad bostneulis maRali da saadreo mosavlis miRebas. CiTilebis gamoyvanas mimarTaven ori meTodiT: momzadebul gruntSi (mcire zomis kvalsaTburebSi) pirdapir TesviT an kasetebSi gamoyvaniT. momzadebul gruntSi (kvalsaTburebSi) pirdapiri Tesvis meTodiT CiTilis gamoyvanas rigi uaryofiTi mxareebi gaaCnia. Gveulebriv mimarTaven CiTilebis gamoyvanas kargad gafxvierebul niadagSi (romelsac Sereuli aqvs gadamwvari nakeli, mdinaris lami da a.S). fxvieri miwidan CiTili kargad amodis, magram misi fesvTa sistema mainc ganicdis sakmaod did danakargebs amoRebis, transportirebisa da gadargvis (xeliT, manqaniT) dros. kaseturi meTodiT gamoyvanili CiTili srulad SenarCunebuli fesvTa sistemiT. დეკემბერი, 2012 amitom, fesvTa sistemis SenarCunebisaTvis da dazianebisagan dasacavad, gadargvisas, kvalsaTburidan CiTilis amoRebis dros, mebostneebi mis fesvebze miwis koSts toveben, magram mcenareebis mimarT Zalian frTxili damokidebulebis drosac ki fesvebis ZiriTadi masa gadargvisas mainc wydeba. gadargvisas pirdapir gruntSi daTesili CiTili gamtari fesvebis 80-85% da Semwovi bususebis 100% kargavs, (romelTa saSualebiTac xdeba niadagidan sakvebis miReba). rac ufro didia CiTili, miT metia gadargvisas fesvTa sistemis danakargi. aseTi CiTilebis dargvisas mcenareTa 10-15% iRupeba. gamoklebuli mcenareebis adgilze CiTilebis gamorgva Sromis danaxarjebs da CiTilis gasavals zrdis. dawyvetili fesvTa sistema SeiZleba mSrali nivTierebis maragis xarjze aRdges, romelic mcenaris mier mis gadargvamde iyo dagrovili, imitom, rom gadargvis Semdeg mcenareebis daWknobis gamo, organuli nivTierebebis axali dagroveba fotosinTezis procesSi Cerdeba. fotosinTezi intensiurad mimdinareobs mxolod im mcenareebSi, romelTa ujredebi TiTqmis mTlianad gajerebulia teniT. amgvarad, fesvebis dawyvetas mcenareTa dasustebamde da araxelsayreli zemoqmedebisadmi gamZleobis dakargvamde mivyavarT. fesvTa sistemas aRdgenisTvis 12-14 dRe sWirdeba. amrigad, CiTilis gamozrdisas miRebuli garbeni, misi gadargvis Semdgom ikargeba. garbenis dakargviT uaryofilia CiTilis gamozrdis ZiriTadi mizani — saadreo mosavlis miReba. imisaTvis, rom Tavidan aicilon gadargvisas fesvTa sistemis danakargebi, mimarTaven sxvadasxva RonisZiebebs. maRalxarisxovani CiTilis misaRebad da gadargvisas fesvTa sistemis SenarCunebisaTvis mimarTaven mis gamoyvanas kasetebSi, erTjerad WiqebSi an polieTilenis paketebSi. kasetebis zomebi gansxvavdeba erTmaneTisagan, erT kasetaSi SeiZleba moTavsebuli iyos 48-dan 211-mde kubura. kasetaSi kuburebis raodenoba damokidebulia Tavad kuburebis zomaze (2,5X2,5-dan 7X7 8X8 mde). axali agraruli saqarTvelo 11 aseT WiqebSi an paketebSi gamoyvanili da gadarguli mcenareebi,gadargvisas stress ar ganicdian, fesvTa sistemas mTlianad inarCuneben, msxmoiarobaSi adre Sedian da gacilebiT met mosavals iZlevian, (radgan axalgadargul mcenares ar uwevs energiis daxarjva fesvTa sistemis aRdgenaze). Cveulebrivi bostneuli kulturebis gamosayvanad saukeTesoa 5,5-6 sm-is diametrisa da siRrmis Wiqebi, an kasetebi (salaTebisTvis 2,5-3X2,5-3, pomidori 5X5 an ^6X6, gogrovanTa ojaxis warmomadgenlebisTvis ufro did moculobas iyeneben 7X6, 7X7, 8X8). CiTilebisTvis sxvadasxva komponentisgan (torfi, tyis miwa, gamomwvari nakeli, maT mcire raodenobiT umateben naxerxs da sakveb elementebs) amzadeben substrats. ZiriTadi komponentebis Tanafardoba Seadgens 1:1. nakeli unda iyos aucileblad kargad gadamwvari, winaamRdeg SemTxvevaSi igi sxvadasxva sarevelebis TeslebiT da mavnebelebiT iqneba dabinZurebuli, rac fermers damatebiTi problemis winaSe daayenebs, Tu fermerebi nazavisaTvis gamzadebuli miwis da nakelis xarisxSi ar arian darwmunebuli, mis gamowvas mimarTaven, (xelovnurad Termuli zemoqmedebiT, rkinis firfitaze, romelsac qvevidan cecxls SeunTeben, gaSlian Sesarev komponentebs zomieri sisqiT da gacxelebis dros Tanadroulad ramdenjerme gadaureven). Sesarevi komponentebi unda gaicras, raTa msxvili koStovani Senarevebi moSordes. maRaziebSi iyideba agreTve specilurad momzadbeuli substratebi, romlebic sarevelebis Teslebs da mavneblebs ar Seicaven, maRali tentevadobiTa da airtevadobiT gamoiCevian, warmoadgenen saukeTeso ares CiTilebis ganviTrebisaTvis. CiTilebis gamoyvana unda daviwyoT im periodis gamoTvliT Tu rodis xdeba sawarmoebel regionSi kaseturi meTodiT gamoyvanili CiTilebis sargavi 12 axali agraruli saqarTvelo CiTilis gadargva (rogorc wesi umetes SemTxvevaSi es periodi emTxveva im dros, rodesac Caivlis sagazafxulo wayinvebis saSiSroeba). normalur pirobebSi bosteneulis Teslebs aRmocenebisaTvis 4-10 dRe sWirdebaT, xolo ganviTarebisaTvis da gadasargav kondiciamde misaRwevad kidev damatebiT 30-45 dRe (yvelaze nela izrdeba da viTardeba tkbili da mware wiwaka, amitom maTTvis unda aviRoT ufro xangrZlivi periodi daTesvidan aRmocenebamde 7-12 dRe, xolo aRmocenebis Semdeg gadargvamde 45-55 dRe). gadasargav CiTils unda hqondes kargad ganviTarebuli 5-7 namdvili foToli iyos kompaqturi, 1825 sm. simaRlis, mavnebelebisagan da daavadebisgan dazianebebis gareSe. (pirveli ori lancetiseburi formis foToli ar iTvleba namdvilad, maT savegatacio foTlebi ewodebaT. namdvili foTlebis aTvla iwyeba mas Semdeg, rac CiTils didi mcenarisaTvis damaxsiaTebeli formis foToli uviTardeba), garda amisa, kaseturi meTodiT CiTilebis gamoyvana saSualebas iZleva bostneuli kulturebis did farTobebze warmoebisas SevamciroT xeliT Sroma, gadasargavad gamoviyenoT CiTilis sargavi manqanebi, romlebic xasiaTdebian sakmaod maRali warmadobiT (5-7 ha dReSi). zogjer saCiTileSi adgili aqvs CiTilebis simeCxeres, amis mizezi SeiZleba iyos: araxarisxovani Tesli, romelsac dabali aqvs aRmocenebis unari; zedmetad mkvrivi (struqturulad mZime) niadagi; gadaWarbebuli rwyva. gadaWarbebulma rwyvam da dabalma temperaturebma TanxvedraSi SesaZlebelia gamoiwvion, aRmonacenebis dalpoba, normalur siRrmeze CaTesvis drosac ki. wylis nakleboba, gansakuTrebiT aRmoc nebis pirvel periodSi, Tuki dRis temce p raturebi maRalia, imis gamo rom aRmope n cenebi moTavsebulini arian niadagis na z dapirTan axlos, xolo kasetis kuburebi ze a gamoirCeva didi moculobiT, advilad ar S ba da am dros adgili aqvs aRmonaceneSre b moxalvas. bis yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, C Tilebis warmoebis procesSi isini intenCi s ur movlas, zomier rwyvas da optimalur si t peraturebs saWiroeben. tem saCiTileSi xSirad adgili aqvs CiTilebis d avadebas fesvis sidampliT, am problemis da T vidan asacileblad unda mivmarToT SemTa d deg RonisZiebas. CaTesli substrati (kaset bi, erTjeradi Wiqebi, kvalsaTburi, grunte t da a.S), mcenareTa aRmocenebamde unda dati v muSaoT preparat previkuris, finalis an va f dazolis 0,2 % xsnariT (10 litr wyalSi fun i sneba 20 gr preparati), igive RonisZiebis ix g meorebas mimarTaven, rodesac mcenaregan e pirveli namdvili foTlebi ganuviTarebs debaT. დეკემბერი, 2012 qli a vis per s peq ti u li ji Se bi sa qar T ve los T vis qliavi erT-erTi mniSvnelovani kurkovani kulturaa, romelic farTod aris gavrcelebuli msoflioSi, miekuTvneba Prunus-is gvars, romelic aerTianebs 100-ze met saxeobas. amJamad, msoflioSi qliavis nargaoba gaSenebulia 2 400 000 heqtarze, xolo yovelwliuri warmoeba 11 milion tonas aRwevs. qliavis mTavari mwarmoebeli qveyana CineTia, romelic yovelwliurad 5 664 000 tonas awarmoebs, sxva qveynebidan qliavis mniSvnelovani mwarmoeblebia aSS, rumineTi da serbia. saqarTveloSi qliavis warmoeba ZiriTadad koncentrirebulia aRmosavleT saqarTvelos regionSi — Sida qarTlSi, mcxeTa-mTianeTSi da samcxe-javaxeTSi. biologiur-sameurneo Taviseburebebis gaTvaliswinebiT qliavi iTvleba zamTargamZle, tenisa da sinaTlis moyvarul saxeobad. qliavis sicocxlis xangrZlivoba lurjad Seferili, mogrZo, TavSi vaSlTan da msxalTan SedarebiT da boloSi Seviwroebuli nayofemcirea. axalgazrda asakSi qliavi qliavis warmoeba saqarTveloSi, 2007-2011 ww, aTasi tona Zlier izrdeba, 2007 2008 2009 2010 2011 srul msxmoiaroSida qarTli 4,0 2,3 2,7 2,1 2,3 baSi Sesvlis Semdeg ki zrdas Se- mcxeTa-mTianeTi 2,8 1,8 1,0 0,4 1,6 darebiT anelebs. kaxeTi 0,7 1,1 0,3 0,2 0,7 qliavis jiSebi Se- qvemo qarTli 1,2 1,8 0,4 0,3 0,4 iZleba moiTxov- samcxe-javaxeTi 4,5 2,8 1,2 2,0 1,3 des jvaredin damsxva regionebi 2,2 1,8 0,4 0,9 0,5 tvervas an TviTwyaro. Geostat,2012 ,2012 fertili iyos. qliavis Tanamedrove samrewvelo asortimenti biT) — stenli, Savqliava, italiuSedgeba Semdegi ZiriTadi saxeo- ri ungrula, renklodebi (Prunus bebisagan: PPrunus domestica (Sina- domestica subvari Italica) (momwvanouri qliavi), Prunus salicina (Cinur- moyviTalo, mrgvali nayofebiT) iaponuri qliavi) da Prunus cerasi- — altanis renklodi, mwvane renklodi da kvercxiseburi qliavebi fera (tyemali). Sinauri qliavis jiSebi nayofis (msxvili, kvercxiseburi formis, Sefervis da formis mixedviT iyofa yviTeli an wiTeli nayofebiT — vaSemdeg jgufebad: ungrulebi (muq Singtoni, jefersoni da sxva. qliavis nargaoba msxmoiarobaSi Se dis dargvidan me-3-4 wels. sadiagrama. qliavis warmoeba msoflioSi, aTasi tona, CineTis gareSe Sualo mosavlianoba standartul baRebSi Seadgens 15-18 tona/ha. xelsayreli pirobebis dros baRi sawarmoo Rirebulebas inarCunebs 35-40 wlis ganmavlobaSi. qliavis warmatebiT moyvanisaTvis gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces jiSis Sesabamis SerCevas. amJamad saqarTvelos pirobebisaTvis gamoyofilia rekomendebuli da perspeqtiuli jiSebi, romelTa gaSeneba komerciuli mizniT mizanSewonilia. qvemoT mocemulia am jiSebis mokle samewyaro. FAOstat,, 2012 urneo-biologiuri daxasiaTeba: დეკემბერი, 2012 axali agraruli saqarTvelo 13 siamovno gemoTi, kurka msxvili, rbilobs rTulad scildeba. stenli ame stenli m ri r kuli jiSia. S mi m ekuTvneba ungrulebis tips. miRebulia aSS-Si niu-iorkis sacdel sadgurSi aJanis ungrulasa da didi hercogis SejvarebiT. msxmoiarobaSi Sedis me-4-5 wels, mavnebel-daavadebebis mimarT SedarebiT gamZlea, xasiaTdeba sagviano yvavilobiT, TviTfertilia, maRalmosavliani da regularulad msxmoiare jiSia. nayofi mwifdeba seqtembris dasawyisSi, gamoiyeneba sasufred, mzaddeba saukeTeso xarisxis Ciri, nayofis masa 40-45 g, nayofi wagrZelebuli, kvercxisebri formisaa, kanis Seferva muqi iisferia, dafarulia nafifqiT. rbilobi mkvrivi, motkbo gemosi, kurka rbilobs ZiriTadad advilad scildeba, Tumca xandaxan rTuladac. qliavis rekomendebuli jiSia. prezidenti miRebulia riversis mier saukunis dasawyisSi. msxmoiarobaSi Sedis male — me-3-4 wels. xasiaTdeba saSualo-sagviano yvavilobiT. maRalmosavliani da regularulad msxmoiare jiSia, erTi xis saSualo mosavali srulmsxmoiarobaSi 50 kg-ze metia — heqtarze gadaangariSebiT 20 tona. nayofi Zalian msxvilia — 60-70 grami, zogjer 100 gramsac aRwevs. mwifdeba seqtembris bolos, xangrZlivad inaxeba samacivro pirobebSi. ZiriTadad gamoiyeneba sasufred. nayofi kvercxisebri formisaa, kani muqi iisferia, romelic gadadis mowiTalo ferSi, odnav aris dafaruli nafifqiT. rbilobi mkvrivi, xasiaTdeba sa- 14 axali agraruli saqarTvelo empresi kanaduri jiSia. msxmoiarobaSi Sedis me-3-4 wels. xasiaTdeba saSualo periodis yvavilobiT, maRalmosavliani jiSia, erTi xis saSualo mosavali srulmsxmoiarobaSi 50-55 kg-ia. nayofi Zalian msxvilia — 60 -70 grami, zogierTi egzemplaris masa 120 gramsac aRwevs. mwifdeba agvistos bolos — seqtembris dasawyisSi, ZiriTadad gamoiyeneba sasufred. nayofi kvercxisebri formisaa, kani muqi iisferia, dafarulia muqi nafifqiT. rbilobi mkvrivi da xraSuna, xasiaTdeba gamorCeuli gemoTi. kurka msxvili, rbilobs naxevrad scildeba. qliavis axlad introducirebuli perspeqtiuli jiSia. Savqliava adgilobrivi jiSia. msxmoiarobaSi Sedis me-3-4 wels, xasiaTdeba saSualo periodis yvavilobiT. mwifdeba agvistos bolos — seqtembris dasawyisSi, ZiriTadad gamoiyeneba sasufred. nayofi kvercxisebri formisaa, kanis Seferva muqi iisferi, dafarulia nafifqiT. rbilobi wvniani, xasiaTdeba gamorCeuli gemoTi, kurka msxvilia, rbilobs kargad scildeba. qliavis rekomendebuli jiSia. vistos me-2 dekadaSi, kargi transportabeluria. Warbtenian regionebSi xSirad ziandeba monilioziT. nayofis feri mowiTaloa, srul simwifeSi muqi wiTelia, dafarulia nafifqiT, rbilobi muqi yviTeli, mkvrivi, wvniani, aromatuli, xasiaTdeba kargi sagemovno TvisebebiT, kurka rbilobs naxevrad scildeba. gamoiyeneba rogorc sasufred, aseve kompotebis dasamzadeblad. atmiseburi — Zveli evropuli jiSia. xe saSualoze Zlieri zrdisaa, xasiaTdeba araregularuli mosavlianobiT. ikrifeba ivlisis II — III dekadaSi, kargi transportabeluria. Seferva moyviTalomowiTaloa, dafarulia sqeli nafifqiT, rbilobi yviTelia, wvniani, momJavo gemosia, kurka rbilobs kargad scildeba. farTod aris gavrcelebuli mexileobis samrewvelo raionebSi. qliavis rekomendebuli jiSia. ukanaskneli aTwleulis ganmavlobaSi saqarTveloSi introducirebuli iqna Cinur-iaponuri qliavebis ramdenime jiSi, romelsac mcdarad „berZnul-qliavebsac” uwodeben. mocemuli jgufi mniSvnelovbad gansxvavdeba standartuli qliavis jiSebisagan pomologiuri da biologiur-sameurneo TaviseburebebiT. qvemoT mocemulia am jiSebis mokle daxasiaTeba. anjeleno amerikuli jiSia, miekuTvneba Cinur-iaponuri qliavebis rigs. msxmoiarobaSi Sedis sakmaod adre, dargvidan me-3 wels. xasiaTdeba saadreo-saSualo periodis yvavilobiT. msxmoiarobs regularulad da uxvad. nayofi msxvilia, 80-100 grami, zogierTi egzemplari 120-150 gramsac aR- altanis renklodi — evropuli jiSia, miRebulia mwvane renklodis naTesarebidan. xe saSualo zrdisaa, yvavilobs aprilis meore dekadaSi (goris pirobebSi), xasiaTdeba maRalmosavlianobiT. ikrifeba agდეკემბერი, 2012 wevs. mwifdeba agvistos bolos— seqtembris dasawyisSi. moiTxovs ramdenime vadaSi krefas da kargad inaxeba Cveulebrivi sardafis pirobebSi 3-4 kviris ganmavlobaSi. ZiriTadad gamoiyeneba sasufred. nayofi mrgvali, sferos formisaa, kani muqi wiTelia, romelic SavSi gadadis, dafarulia nafifqiT, rbilobi mowiTalo feris, mkvrivi da xraSuna, xasiaTdeba momJavo, metad originaluri gemoTi, kurka wvrili — rogorc tyemals, rbilobs ar scildeba. friari amerikuli jiSia, miekuTvneba Cinur-iaponuri qliavebis rigs, romelic saqarTveloSi regularulad da uxvad. nayofis saSualo masa 70-80 grami, zogierTi egzemplari 120-130 gramsac aRwevs, mwifdeba agvistos Sua ricxvebSi, moiTxovs ramdenime vadaSi krefas. sasufre daniSnulebis jiSia. nayofi mrgvali, sferuli formisaa. kani muqi wiTelia, romelic simwifeSi Savi xdeba. dafarulia intensiuri nafifqiT. rbilobi mkvrivia, xasiaTdeba momJavo-motkbo, sasiamovno gamorCeuli gemoTi. kurka sakmaod wvrilia, rbilobs ar scildeba. x li in ntro r ducire r bu b lia. msxmomsxm axa iarobaSi Sedis male dargvidan me2-3 wels, xasiaTdeba saSualo periodis yvavilobiT, msxmoiarobs zviad boboqaSvili soflis meurneobis mecnierebaTa akademiuri doqtori Cveni fosta 1. — ras gvetyviT wveTovani sarwyavi sisitemis gamoyenebasa da xarjebze, am sistemis asawyobad ra aris saWiro, ra upiratesoba aqvs wveTovani sistemiT rwyvas? (raWa) — wveTovani sistemis Rirebuleba da awyobis simartive, an sirTule bevr faqtorzea damokidebuli: wveTovani milebis sisqeze, sarwyavi wylis xarisxze, milebis eqsploataciis xangrZlivobaze, mosayvan kulturaze, nakveTis konfiguraciaze da a.S. wveTovani sarwyavi sistemis upiratesobebidan aRsaniSnavia, rom is ar iwvevs niadagis erozias, datborvas, saSualebas iZleva Tanabarzomierad moxdes niadagis datenianeba, wveTovanis saSualebiT niadagSi sakvebi nivTierebis, (sasuqebi), mcenareTa dacvis saSualebebis Setana, wylis resursebis dazogva da a.S. 2. — mainteresebs, ratom uCndeba kartofils xoWo da riT unda vuwamloT. ratom Savdeba kartofili Signidan. riT vuSveloT, rom jansaRi mosavali miviRoT? (nina melaZe, raWa) — kolorados xoWo kartofilis sakmaod cnobili mavnebelia da didad azianebs kartofilis naTesebs. am problemis Tavidan asacileblad rekomendebulia, daTesvis win, saTesle kartofilis Sewamvla iseTi preparatebiT, rogoricaa: presti- Ji 1 l. erT tona saTesle masalaze, selestopi 0,4 l. 1 tona saTesle masalze, sidopriti 250 gr. 1 tona saTesle masalaze (es ukanaskneli yvelaze mimzidvelia finansuri TvalsazrisiT). preparatis aRniSnuli dozebi ixsneba 10-15 litr wyalSi da daTesvis win iwamleba saTesle masala. im SemTxvevaSi, Tu ar moxda saTesle masalis Tesviswina damuSaveba, nakveTSi mavneblebis erTeuli egzemplarebis gamoCenisTanave naTess asxureben preparatebs, rogoricaa: pirineqsi, nurel-de, imiji, cipipliusi, aqteliki da a.S. 0,2 % (20 gr preparati ixsneba 10 l. wyalSi), konfidor maqsi, kunfu superi da a.S. 0,1-0,15 %-iani. gTxovT, TqvenTvis saintereso Temebze SekiTxvebi da rekomendaciebi mogvawodoT sainformacio furcelze, regionis mixedviT miTiTebul misamarTze. pasuxebi ixileT Jurnal „axali agraruli saqarTvelos” momdevno nomerSi: saxeli, gvari misamarTi tel.: el. fosta 3. — ra dros SeiZleba moweuli kartofilis miwidan amoReba, rom Seinaxos da ar gafuWdes? (Sida qarTli) — kartofilis mosavlis aReba unda daviwyoT, rodesac mcenaris foCi mTlianad CaWkneba da bolqvis kani gamagrdeba, es saSualebas mogvcems mosavlis aRebis dros minimumamde SevamciroT bolqvebis meqanikuri dazianeba. Tavad kartofilis Senaxvis xangrZlivoba damokidebulia jiSze da Sesanax pirobebze. rogorc wesi, saadreo jiSebi Senaxvis SedarebiT mcire xangrZlivobiT xasiaTdeba. kartofilis bolqvebis Sesanaxad unda SavarCioT grili sacavebi an sardafi, sadac optimaluri temperatura 2-5 gradusi iqneba. 4. — rogor unda movamzadoT niadagi, rom kartofilis uxvi mosavali miviRoT? (raWa) — kartofilisaTvis niadagis momzadeba Semodgomaze unda daviwyoT. — mzralad moxvniT. kartofili ver itans struqturulad mZime, Tixnar, Warbtenian niadagebs, misTvis gamousadegaria mJave da damlaSebuli niadagebi. kartofilze uaryofiTad moqmedebs agreTve sinaTlis nakleboba (daCrdilva), am SemTxvevaSi mcenare iwoweba, sustdeba da xSirad bolqvebs ver iviTarebs. kartofilisTvis unda gamovyoT struqturuli, kargad damuSavebuli niadagebi, sasurvelia dargvisas budnaSi SevitanoT 400-600 gr. gadamwvari nakeli. organuli sasuqis Setana Semodgomaze niadagis ZiriTadi damuSavebis drosac SeiZleba. 5. — mogaxsenebT, rom sof. wromSi arsebobs Termuli cxeli wyali. SesaZlebelia Tu ara, iq aSendes sasaTbure meurneoba? (paata saraliZe, Sida qarTli) — potenciurad es SesaZlebelia, magram ra masStabis da ra kulturis sawarmoeblad, es mraval faqtorzea damokidebuli: Tavad Termuli wylis debetze da temperaturaze, marilebiT gajerebulobaze, savaraudod mosayvani kulturis tipze, periodze da a.S. 6. — gTxovT, mogvawodoT informacia qinZisa da niaxuris moyvanis Sesaxeb? (samegrelo) — es cota vrceli Temaa, amitom statia mwvanilebis warmeobis Sesaxeb Cveni Jurnalis uaxloes nomrebSi gamoqveyndeba. 7. — rogor vebrZoloT xaxvis xvatars? (Sida qarTli) — savaraudod, Tqvens mier naxsenebi mavnebeli xaxvis buzia, romlis winaamRdeg unda gamoiyenoT iseTi preparatebi, rogoricaa bi-58, nurel-de, pirineqsi, cipipliusi 0,2 % xsnari (10 litr wyalSi ixsneba 20 gr. preparati), kinfidormaqsi, kunfusuperi, imiji 0,1 % da a.S. wamloba unda ganmeordes ramdenjerme 7-10 dRis inetrvaliT da preparatebis monacvleobiT. 8. — ra saSualebebi gamoviyeno imisaTvis, rom xaxvs gudafSuta ar gauCndes? (vasil jariaSvili, samegrelo) — savaraudod, Tqvens mier naxsenebi daavadeba xaxvis Wraqia, misi ganviTreba iwyeba, rodesac haeris SefardebiTi tenianoba maRalia, xolo temperatura — zomieri. mis winaaRmdeg mimarTaven profilaqtikur wamlobebs iseTi fungicidebiT, rogoricaa: antarakoli, polirami, cixomblu, rapid goldi, mankocebi superi, merpani, akrobati mc, kadilaki da a.S. 2 kg/ha-ze; Saviti, ridomil goldi da S. 0,2-0,25 %. aucilebelia davicvaT Teslbrunva. xaxvi winamdebare nakveTze 2-3 weliwadze adre ar unda dabrundes. 9. — rogor da ra periodSi unda vebrZoloT pomidvris kulturaSi fitoflorozs, e.w. „kibos”? (Sida qarTli) — pomidvris fitoftorizis winaaRmdeg unda gamoviyenoT iseTi kontaqturi da sistemuri fungicidebi, rogoricaa: antarakoli, polirami, cixomblu, rapid goldi, mankocebisuperi, merpani, akrobati mc, kadilaki da a.S. 2 kg/ha-ze; Saviti, ridomil goldi da S. 0,20,25 %. rekomendebulia sistemuri da kontaqturi fungicidebis urTierTmonacvleoba. P.S. winamdebare statiebis gamocema SesaZlebeli gaxda amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagentos (USAID (USAID)) mier gaweuli daxmarebis Sedegad. dokumenti SemuSavebulia USAID/NEO proeqtis mier da misi Sexedulebebis gaTvaliswinebiT. statiebi ar gamoxatavs amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagentosa da amerikis SeerTebuli Statebis mTavrobis mosazrebebs. NEO-s Tbilisis ofisi: Tbilisi, ramiSvilis q. 6a. tel: (+995 32) 225 05 61/ 71/81 faqsi: (+995 32) 225 05 41 [email protected] NEO-s goris ofisi: gori, i.evdoSvilis q. 30 tel: (+995 0 370) 27 84 00 [email protected] NEO-s duSeTis ofisi: duSeTi, daviT aRmaSenebelis q. 52 tel: (+995 0 346) 22 11 28 [email protected] NEO-s zugdidis ofisi: zugdidi, Tbilisis q. 19 tel: (+995 0 415) 22 19 20 [email protected] NEO-s onis ofisi: oni, vaxtang VI q. 120 tel: (+995 595) 677 047 [email protected] ბიომეურნე Jurnali `axali agraruli saqarTvelo~ gTavazobT rubrikas _ ”biomeurne”, romelsac biologiur meurneobaTa asociacia `elkanas~ specialistebi amzadeben. ze da Ses kul tu ra sa qar T ve lo Si miuxedavad imisa, rom qvevrSi Rvinis qarTulad dayeneba erT mTlian sagans warmoadgens, SeiZleba sazedaSe qvevri da Rvino mainc calke movlenad gamoiyos. qarTul meRvineobaSi, garda qarTuli saRvine WurWlis — qvevrisa, vxvdebiT: muxis kasrs, minis WurWels, liTonis cisternebs, magram sazedaSe Rvinis WurWeli ara CamoTvlil WurWels, aramed upirvelesad qvevrs gulisxmobs. sazedaSe Rvinis dayeneba met-naklebad gansxvavdeba Cveulebrivi Rvinis dayenebisagan. gansxvaveba mdgomareobs, rogorc teqnologiur, ise Sinaarsobriv mxareSi. qarTuli enis ganmartebiT leqsikonebSi termini „zedaSe“ asea axsnili: ase, magaliTad, sulxan-saba orbelianis „leqsikoni qarno“ n. CubinaSvilis Tuli“ — „zedaSe — Sesawiravi Rvino“; „qarTuli leqsikoni“: „zedaSe — Rvino, xmarebuli Jamis wirvasa zeda sefiskversa Tana, msoflioni uxmoben Rvinosa Senaxulsa sTulis dros patara qocoSi, vidre dReobadmde salocavis adgilisa da maSin moxdian, Tan waiReben nakvebis zvariTurT eklesiis kars, sadaca nawilsa zedaSisa da daklulis zvarisas miarTmeven samRudeloTa. zogs daurigeben glaxakTa da danaSTens miiReben TYT munve“. zedaSes Sesaxeb erTob gansxvavebul cnobas vxvdebiT, magaliTad, qarTul kilo-TqmaTa sityvis konaSi, sadac vkiTxulobT: „zedaSe — (mTiul.) bambis narTi, romelic xatSi eklesias samjer unda Semoavlon, roca xati vinmes daYmizezavs (l. kaiS.)“. sainteresoa, rom qarTlSi, konkretulad metexerTawmindis maxlobel soflebSi, zedaSe, Rvinis paralelurad, ewodeba aseve erbosac, romelic Rvinis msgavsad eklesia-monastrebSi Sesawiravad iyo gankuTvnili. mosaxleobas saamisod specialuri WurWelic ki hqonda taZarSi misatanad. es iyo mcire moculobis Tixis qilebi, romlebic, maTi gaxarjvis SemTxvevaSi, Semwirvelebs ukanve ubrundebodaT. amrigad, termini „zedaSe“ met-naklebad gansxvavebuli Sinaarsis matarebeli sityvaa, magram unda aRiniSnos, rom xsenebuli termini upirvelesad RvinosTan da qvevrTanaa dakavSirebuli da sxva, gansxvavebuli mniSvnelobebi, mxolod amis Semdeg aqvs miRebuli. rogorc aRiniSna, termin zedaSis SinaarsSi pirvel yovlisa Rvino igulisxmeba, magram, magaliTad qarTl-kaxeTSi da albaT upirvelesad kaxeTSi, aRniSnuli sityva qvevrebTanac asocirdeba, anu sazedaSe qvevrs kaxeTSi moixsenieben zedaSedac. zedaSis qvevri maranSi erTgvar orientirs warmoadgenda da mas yovelTvis gamorCeuli adgili unda sWeდეკემბერი, 2012 roda. xolo danarCeni qvevrebi swored zedaSis qvevrisa Tu qvevrebis mdebareobis gaTvaliswinebiT ganlagdeboda maranSi. es sulac ar niSnavs imas, rom zedaSis qvevrs Sua, centraluri adgili unda sWeroda maranSi, sxva qvevrebs Soris. piriqiT — zedaSis qvevri gancalkevebul adgils ikavebda, magram misi adgili, Rvinis xarisxianad Senaxvis TvalsazrisiT, unda yofiliyo saukeTeso sxva qvevrebis mdebareobasTan SedarebiT. igulisxmeba sigrile, mzis sxivebis miuwvdomloba da SedarebiT myudro adgili. Tumca, albaT, isic unda iTqvas, rom qarTveli kaci marans ise awyobda, rom araTu mxolod zedaSis qvevri, aramed sxva yvela qvevri daculi yofiliyo arasasurveli mdgomareobisagan. im SemTxvevaSi, Tuki marani sacxovrebeli saxlis qveda sarTuls warmoadgenda, zeda sarTulze, saZinebeli oTaxi iseT adgilas iyo gamarTuli, rom uSualod mis qvemoT zedaSis qvevrebi ar yofiliyo Cayrili... Cven dRemde ar mogvepoveba werilobiTi masala imis Sesaxeb, Tu ra gansxvaveba arsebobda Cveulebrivisa da zedaSis qvevrebis damzadebis teqnologias Soris. gansxvavebas zedaSisa da Cveulebriv qvevrebs Soris arc maTi cviliT damuSavebisa Tu kiriT daduRabebis SemTxvevaSi vxvdebiT, Tumca didad savaraudoa, rom zedaSis qvevrebi ufro gulmodgined irecxeboda da am mniSvnelovan process meti dro da energia daeTmoboda warsul droSi. Zvelad, praqtikulad, ar arsebobda arc erTi marani, sadac zedaSis, Tundac erTi qvevri ar yofiliyo Cafluli. amave adgilas iyo axali agraruli saqarTvelo 17 ბიო მეურნე ბიომეურნე m w b mowyo bili s sax xate ni n Sic, S sa s dac in nTebo b da san s nTeli. aqedan gamomdinare, TiTqmis yvela marnis mflobel ojaxs hqonda zedaSis qvevri, romelSic mzaddeboda, rogorc taZar-monastrebisaTvis Sesawiri, ise saeklesio dResaswaulebze, sakuTari moxmarebisTvis gankuTvnili Rvino. xSirad zedaSis qvevri winaswarve iyo gankuTvnili romelime dResaswaulisaTvis, magaliTad, giorgobisaTvis, mariamobisaTvis, SobisaTvis da sxv. zogierT SemTxvevaSi amgvari wesi venaxis zvrebzec vrceldeboda. aseT dros venaxis mepatrone winaswar gamoyofda Tavis mamulSi garkveuli raodenobis venaxebsa Tu zvrebs, sadac dakrefili yurZenic gankuTvnili iyo romelime wmindanis saxelze Tu dResaswaulze zedaSis Rvinis dasayeneblad. miuxedavad imisa, rom dResdReobiT, gansakuTrebiT kaxeTis mxareSi, araerTi tradiciuli marani aSenda da aRdga, is ZirZveli qarTuli wesi, rasac warmoadgens zedaSis Rvinis dayeneba, TiTqmis daviwyebulia, rac, samwuxarod, saqarTvelos Rvinis kulturis dabal doneze mianiSnebs. ori sityviT SevexoT Tavad sazedaSe Rvinis dayenebis wessac. sazedaSe Rvinos esaWiroeba gansakuTrebuli yuradReba, movla, mopyroba, dawyebuli qvevris recxviTa da marnis sisufTaviT, vidre yurZnis gadamuSavebiTa da misi daduReba-daRvinebisa Tu Senaxvis procesamde. qvevrebSi moduRar WaWas alkoholuri duRilis periodSi sWirdeba xSiri Careva. es procesi SesaZloa dReSi minimum 5-jer ganmeordes. saerTod kargia, Tu qvevrSi WaWas yovel sam saaTSi erTxel mainc daureven dRe-Ramis ganmavlobaSi, gansakuTrebiT ki mZafri duRilis periodSi. duRilis damTavrebis Semdeg WaWa da Rvino unda gancalkevdes da Rvino gadaRebul unda iqnes calke qvevrSi, ris Semdegac sazedaSe Rvinos garkveuli drois ganmavlobaSi esaWiroeba sruli simSvide. sazedaSe Rvinis dasayeneblad unda daiwuros mxolod wiTelyurZniani vazis jiSis yurZeni (saubaria sabarZime Rvinoze). aseT dros yovlad dauSvebelia TeTri yurZnis gamoyeneba, an Tundac misi umciresi nawilis Sereva wiTel yurZenSi. aseve ar SeiZleba wiTel sazedaSe RvinoSi TeTri Rvinis Serevac, Tundac es iyos Rvinis sul mciredi raodenoba. amis garda, unda gamoiricxos sazedaSe RvinoSi wylis moxvedrac. amis Tavidan asacileblad WurWeli (qvevri, kasri, minis 18 axali agraruli saqarTvelo WurWeli da sxv.) unda gamoiyenoT maSin, rodesac igi recxvis Semdeg kargad gaSreba. sazedaSed aseve ar gamoiyeneben vardisferi Rvinis momcem vazis jiSebs, romelTa Rvinis Seferiloba sustia. zogadad, sazedaSe da aqedan gamomdinare, sabarZime RvinisaTvis umjobesia, Tu gamoyenebuli iqneba qarTuli wiTelyurZniani saRvine vazis jiSebi, rogorebicaa, magaliTad, „saferavi“, „ZelSavi“, „ocxanuri safere“, qarTlisa Tu kaxeTis „Tavkveri“, „Savkapito“ da sxva, dasavleTisa Tu aRmosavleT saqarTvelos vazis adgilobrivi jiSebi. sazedaSe Rvinis dasayeneblad e.w. „uwamli“ (saxeobaTa Soris hibridebi) vazis yurZnis gamoyeneba ar aris sasurveli. saqarTvelos yoveli mxare ganTqmulia da moepoveba ara erTi, aramed, zogjer aTeulobiT adgilobrivi wiTelyurZniani vazis jiSi, romlebic Cveni winaprebis mier saukuneebis winaa gamoyvanili, da Cven ratom unda gamoviyenoT sazedaSed da, aqedan gamomdinare, sabarZimed iseTi, xSir SemTxvevaSi gaurkveveli warmoSobis vazis „hibridebi“ Tu sxv. rogorebicaa, magaliTad: vaqirula, dirbula, „moldavanka“, „SaniZe“, „adesa“ da sxva? CamoTvlilTagan zogierTi yurZnis gamoyeneba araTu wminda barZimSi, aramed saqarTvelos vazisa da Rvinis kanonis Tanaxmad, meRvineobaSic ki ikrZaleba... ojaxur pirobebSi dayenebul sazedaSe Rvinos damuSaveba (igulisxmeba filtracia, gawebva da qimiuri danamatebi) ar esaWiroeba. aseve aranair saWiroebas ar warmoadgens, da arc aris rekomendebuli, alkoholuri duRilis dawyebis win safuvris wminda kulturis damatebac. zogadad, ojaxur pirobebSi, araTu sazedaSe Rvinos, aramed Cveulebriv Rvinosac ar esaWiroeba zemoT CamoTvlili danamatebi da filtracia, radgan Rvino, Tuki mas codniT mivudgebiT, bunebrivad da yovelgvari qimiuri danamatebisa da konservantebis gareSec gaivlis daRvinebis yvela etaps. erTaderTi meTodi, romlis gamoyenebac daSvebulia zedaSis Rvinis dayenebisas, esaa qvevrebSi gogirdis Caboleba. am meTodsac Cveni winaprebic iyenebdnen qvevris dezinfeqciisaTvis, Tumca arc es meTodia gardauvali da aucilebeli. ra Tqma unda, gogirdis Caboleba ar gamoricxavs WurWlisa da marnis higienis wesebis dacvas, rac erT-erTi winapirobaa xarisxiani Rvinis misaRebad. aqedan gamomdinare, sazedaSe Rvinos esaWiroeba ara filtracia Tu safuvrebiTa da qimiuri danamatebiT gajereba, aramed WaWidan drouli moxsna, gadaRebis swori drois SerCeva, wesebis dacviT Senaxva da, rogorc ukve iTqva, marnisa da qvevrebis higienuri wesebis zedmiwevniT dacva. rogorc sxvadasxva eTnografiuli wyaroebidan irkveva, sazedaSe Rvinis dayenebis procesis dros ara mxolod higienuri wesebis dacva iyo aucilebeli, aramed eTikurisac. kerZod, amgvari Rvinis dayenebis procesSi nasvami mamakaci monawileobas ar iRebda, xolo vinc am dros maranSi bilwsityvaobda an zedmets xmaurobda, mas marnidan iTxovdnen. yurZnis wurvis dros maranSi aucileblad inTeboda wminda sanTeli. imas, rom qarTveli kaci zedaSis Temas gansakuTrebuli yuradRebiTa da mniSvnelobiT ekideboda, is faqtic amtkicebs, romelic Zvel saqarTveloSi yofila miRebuli; kerZod, rodesac saდეკემბერი, 2012 ბიომეურნე zedaSe qvevri ziandeboda da saWiro iyo misi Secvla, magaliTad 100-litriani sazedaSe qocos sanacvlod marnis mepatrone SeiZenda 110-litrian an ufro meti moculobis WurWels. qarTul maranSi zedaSis qvevris arseboba iseTive damaxasiaTebelia, rogoric, magaliTad, buxrisa da, arcTu iSviaT SemTxvevaSi, dedaboZisa, romlebsac, garda esTetikurisa Tu sakralurisa, praqtikuli daniSnulebac hqondaT. sazedaSe qvevrTan dedakacebs Sexeba arasdros ar hqondaT. zogadad, rogorc zemoT aRiniSna, mandilosnebi arc sawnaxliT yurZnis dawurvaSi da arc qvevrSi Rvinis dayenebaSi ar monawileobdnen. sazedaSe qvevrTan ikrZaleboda aseve ucxo adamianebis Sexebac da aseT qvevrTan da RvinosTan SeZlebisdagvarad erTsa da imave pirs hqonda urTierToba. qarTul qvevrebs meqvevre ostatebi pirze ukeTebdnen damRebs, romlebzec gamosaxuli iyo: meqvevris inicialebi; damzadebis weli Tu adgili; ornamentebi; raime rituali; borjRa- li... zogierT qvevrze xSiria jvris gamosaxulebac, rac gvafiqrebinebs, rom aseTi qvevris upirvelesi daniSnuleba swored sazedaSea. zedaSis kultura qarTuli meRvineobisaTvis damaxasiaTebeli da ganuyofeli nawilia. igi Cveni qveynis meRvineobis kulturis umaRlesi gamovlinebaa. RviniTve qarTveli kaci adidebs cisa da qveynierebis Semoqmeds da es Rvinoc marTlmamdidebluri wirvis dros macxovris sisxlad gardaiqmneba. qarTuli marani zedaSis qvevris gareSe isevea warmoudgeneli, rogorc qarTveli kaci winaparTa danatovari tradiciebis gareSe. amitomac, Cven yoveli Rone unda vixmaroT imisaTvis, rom aRmovfxraT qarTuli tradiciuli meRvineobis iseTi danaklisi, rogoric zedaSis kulturis daviwyebaa; uamisod saqarTvelos meRvineoba yovelTvis naklulad CaiTvleba. giorgi barisaSvili „elkanas” mrCeveli mevenaxeoba-meRvineobis dargSi `elkanas~ Sinauri cxovelebis adgilobrivi jiSebis sakonservacio ferma zemo xodaSenSi saqarTvelo tradiciulad agraruli qveyanaa. arqeologiuri masalebiT mtkicdeba, rom saqarTveloSi soflis meurneobas jer kidev Zv.w. VI-V aTaswleulidan misdeven. mecnierebi miiCneven, rom pirvelad mcenareTa da cxovelTa moSinaureba da, Sesabamisad, soflis meurneobis warmoSoba wina aziis teritoriaze, daaxloebiT 9-10 aTasi wlis win moxda. es teritoriebi uSualod esazRvreba saqarTvelos da, amave dros, nawilobriv emTxveva preistoriul xanaSi qarTveluri tomebis gavrcelebis areals. uZvelesi kulturebisa da maTi veluri naTesavebis dRemde arsebuli didi morfologiuri da genetikuri mravalferovneba, iseve rogorc Sinaur cxovelTa zogierTi uZvelesi jiSi safuZvels gvaZlevs vifiqroT, rom saqarTvelo Tavad warmoadgens rigi umniSvnelovanesi kulturuli mcenarisa da cxovelis moSinaurebis erT-erT keras. xalxuri seleqciis Sedegad, saqarTveloSi saukuneebis ganmavlobaSi Camoyalibda sasoflo da sameurneo Sinauri cxovelebis mravali jiSi, rogoricaa qarTuli mTis, megruli da kavkasiuri wablas Zroxis jiSebi, kavkasiuri kameCis qarTuli jilagi, cxvris TuSuri da imeruli jiSebi, megruli jiSis Txa, TuSuri da megruli cxeni, kaxuri, raWuli da svanuri Rori, javaxuri bati, qaTmis populaciebi: Savi, nacara, Calisferi, megrula da yeltitvela da sxv. es jiSebi xalxuri seleqciisa da garemo pirobebis erToblivi moqmedebiT Camoyalibdnen. warmoadgenen ra qveynis konkretuli ekologiuri zonis ganuyofel nawils, isini, xasiaTdebian დეკემბერი, 2012 rigi unikaluri TvisebebiT; maT Sorisaa cvalebadi klimaturi pirobebisadmi tolerantoba, Waobiani, an mTis cicabo ferdobebis savargulebis Tanabrad kargad aTvisebis unari, sakvebis xarisxisadmi naklebi momTxovneloba, erTeul produqciaze sakvebis mcire danaxarji, zogierTi daavadebisadmi mdgradoba da sxv. amasTan erTad, sawarmoo saSualebebis (damatebiTi sakvebi, Sroma da sxv.) minimaluri danaxarjiT isini sasargeblo produqts gvaZleven, romlebic soflad mcxovrebTa Semosavlebis erT-erTi mniSvnelovani, xSirad ki erTaderTi wyaroa. XX saukuneSi industriuli soflis meurneobis ganviTarebam zogierTi tradiciuli jiSi gadaSenebis safrTxis winaSe daayena. am procesma gansakuTrebiT intensiuri saxe miiRo sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg, rodesac moiSala saseleqcio sadgurebi da xelovnuri ganayofierebis centrebi. zogierTi jiSi usistemo Sejvarebis gamo saerTod gaqra, sxva jiSebi ki mxolod ramdenime aseuli individis saxiTaa SemorCenili, romlebsac aseve gadaSenebis safrTxe emuqreba. miuxedavad imisa, rom Zveli jiSebis umravlesoba iseTi produqtiuli araa, rogorc maTi Ta- axali agraruli saqarTvelo 19 ბიო მეურნე ბიომეურნე namedrove analogebi, isini mniSvnelovan masalas warmoadgens seleqcionerebisa da fermerebisaTvis, vinaidan maT iseTi Tvisebebi gaaCniaT, rogoricaa maRali nayofiereba, gamZleoba da rezistentoba mkacri klimaturi pirobebisa da daavadebebis mimarT da sxv. es Tvisebebi gansakuTrebiT mniSvnelovania cvalebad ekonomikur da klimatur pirobebSi da arsebiT faseulobas warmoadgens msoflio sasursaTo usafrTxoebisaTvis. adgilobrivi jiSebi Taobebis manZilze adaptirdnen fermerTa moTxovnilebebTan da adgilobriv pirobebTan. amdenad, sasoflo-sameurneo da Sinaur cxovelTa adgilobrivi, qarTuli jiSebi Cveni eris kulturuli memkvidreobis mniSvnelovani nawilia da maTi SenarCuneba uaRresad mniSvnelovania. * * * amJamad, Sinauri cxovelebis adgilobriv jiSebs ramdenime faqtori uqmnis safrTxes, pirvel rigSi es ukontrolo Sejvarebaa — Sinauri cxovelebis adgilobrivi jiSebs xalasjiSiani egzemplarebi ukiduresad cota raodenobiT SemorCa, isic pirobiTad xalasjiSiani, vinaidan cxovelTa identifikaciis sistemis ararsebobis gamo jiSis dadgena xdeba fenotipuri Sefasebis safuZvelze. amas garda, cxovelTa epidemiuri daavadebebis gavrceleba da veterinariuli kontrolis sistemis arafeqturoba mniSvnelovani problemaa jiSebis SenerCunebis Tvalsaz- 20 axali agraruli saqarTvelo r risiT (mag., 2006-2007 w wlebSi Roris afrik kuli Wiris gavrcel lebam kaxuri Roris u uZvelesi adgilobriv vi populacia gadaSen nebis piras miiyvana). iindustriul soflis m meurneobaze gadasvla d da standartul prod duqciaze orientireb ba aseve safrTxes uqmn nis adgilobriv jiSebs ((mag., imis gamo, rom kax xuri Roris tyavi moS Savo ferisaa, yasbebi m mis Sesyidvas eridebian da Sesabamisad, am Roris xorci bazarze ufro iafi Rirs). bolo wlebis ganmavlobaSi saqarTveloSi agraruli biomravalferovnebis konservaciis mimarTulebiT ramdenime saerTaSoriso da adgilobrivi programa ganxorcielda, Tumca es programebi da proeqtebi ZiriTadad mcenareTa genetikuri resursebis konservacias isaxavdnen miznad. amis gamo, dReisaTvis saqarTveloSi ar arsebobs fermebi, romlebic adgilobrivi jiSebis moSenebas axdenen wminda saxiT da aseve mZime mdgomareobaa cxoveluri genetikuri resursebis ex situ konservaciis TvalsazrisiTac, vinaidan ar arsebobs cxovelTa genetikuri resursebis banki. am mdgomareobaSi uZvelesi adgilobrivi jiSebis sruli gaqrobis safrTxe sruliad realuria. 2011 wels asociacia „elkanas” iniciativiT da saqarTvelosa da somxeTSi niderlandebis samefos saelCos socialuri gardaqmnebis programis (MATRA) dafinansebiT daiwyo proeqti „gadaSenebis safrTxis winaSe myofi Sinauri cxovelebis konservacia da mdgradi gamoyeneba saqarTveloSi”. proeqti miznad isaxavs fermaze Sinauri cxovelebis ramdenime gansakuTrebiT mniSvnelovani adgilobrivi jiSis konservacias, moSenebas da dainteresebul fermerebSi gavrcelebas. es jiSebia: 1. qarTuli mTis Zroxa — qarTuli mTis Zroxa uZvelesi jiSia. masze pirveli werilobiTi cnoba ekuTvnis aristoteles (Zv.w. IV s.). jiSSi ganasxvaveben fSav-xev- surul, TuSur, raWul, svanur, osur, afxazur da aWarul jilagebs. 2009-10 wlebis eqspediciuri kvlevebiT (l. tabataZe) dadgenilia, rom fSav-xevsuruli jilagis pirobiTad xalasjiSian cxovelTa raodenoba 3000 suls ar aRemateba. amasTan, unda aRiniSnos, rom am jiSis zogierTi jilagi saerTod gaqra (afxazuri da osuri), xolo zogierTi jilagi (mag., aWaruli) Zalze Semcirebulia. 2. TuSuri cxvari — TuSuri cxvari gamoyvanilia mTabarobis eqstremalur pirobebSi, qarTveli mecxvareebis mier saukuneebis manZilze ganxorcielebuli mizanmimarTuli gadarCevisa da SerCevis safuZvelze. m. rCeuliSvilis monacemebiT Zveli qarTuli cxvari mWlekudiani yofila. romelsac saseleqcio muSaobis sxvadasxva etapze ujvarebdnen uxeSmatylovan, cximkudian da dumian cxvrebs. dRes arsebuli saxiT TuSuri cxvari Camoyalibda XIII-XIV saukuneebSi. amJamad es jiSi usistemod ujvardeba azerbaijanul da Crdilokavkasiur populaciebs; ase rom, xalasjiSiani cxovelebis raodenobaze dReisaTvis monacemebi ar arsebobs. 3. megruli Txa — megruli Txa uZvelesi jiSia. gamoyvanilia xalxuri seleqciiT, mravali saukunis manZilze xalasjiSiani moSenebis gziT da sarZeo produqtiulobaze orientirebuli gadarCeviT. gavrcelebulia samegreloSi, svaneTSi, aWarasa da afxazeTSi, agreTve CrdiloeT kavkasiaSi. 19521953 wlebSi Txis mTliani raodenoba 250-300 aTass aRwevda, 19801985 wlebSi — 100-102 aTass, xolo 2000 wlisaTvis 20-22 aTasi suli iyo (v. RliRvaSvili, 2003). dReisaTvis am jiSis Txis suladoba kidev ufro Semcirebulia. 4. kaxuri Rori — gavrcelebuli mosazrebiT, saqarTveloSi tradiciulad gavrcelebuli Rori Camoyalibebulia xalxuri seleqciiT, kavkasiuri mokleyura gareuli Roris moSinaurebis gziT. meore mosazrebiT, saqarTveloSi gavrcelebuli Roris adgilobrivi populaciebi anatoliis zeganze moSinaurebuli Roris Camomavlebi arian. saqarTveloSi დეკემბერი, 2012 ინ ფორმაცია ინფორმაცია gansaxvavebdnen adgilobrivi Roris kaxur, svanur da raWul populaciebs, romelTagan yvelaze ukeT Seswavlili kaxuri populaciaa, romelsac samrewvelo miznebiTac aSenebdnen sabWoTa periodSi. kaxuri Rori farTod iyo gavrcelebuli duSeTis, TianeTis, yvarlis, lagodexis, gurjaanisa da sxva raionebSi. biomeurneobaTa asociacia „elkanas“ mier 2011 wels Catarebuli eqspediciuri gamokvlevebiT dadgenilia, rom kaxuri Roris pirobiTad xalasjiSiani erTeuli egzempliarebi SemorCenilia axmetis raionis sof. sakobianos saTemo sakrebuloSi Semaval soflebSi — dedisferulsa da bayilovanSi (g. gogoli, T. yuraSvili, r. barkalaia, 2011). aseTi mdgomareoba metad damafiqrebelia, radgan arsebobs jiSis mTlianad dakargvis saSiSroeba. 5. qaTmis adgilobrivi populaciebi — saqarTvelo gamoirCeva qaTmis mravalferovani populaciebiT, romlebic sxvadasxva zonaSi sxvadasxva tipebad arian Camoyalibebuli. es populaciebia: yeltitvela, megrula, Calisferi, ri Savi da nacara (r. nozaZe da sxv., 2007). sakarmidamo meurneobebis pirobebSi, sxva jiSebTan da krosebTan SedarebiT adgilobrivi qaTmebi gamoirCevian sicocxlisunarianobiT, cvalebadi garemo pirobebisadmi adaptaciis kargi unariT da damakmayofilebeli kvercxmdeblobiT. miuxedavad amisa, dReisaTvis dasaxelebuli populaciebis qaTmebis raodenoba Zalze Semcirebulia. proeqtis farglebSi kaxeTis regionSi, sofel zemo xodaSenSi daarsda sanaSene-sakonservacio meurneoba, sadac, konservaciisa da Semdgomi gamravlebis mizniT, Semoyvanili iqna sasoflo-sameurneo დეკემბერი, 2012 cxovelebis zemoT aRniSnuli adgilobrivi jiSebis pirobiTad xalasjiSiani egzemplarebi, romlebic asociacia „elkanas” eqspertTa jgufma (r. barkalaia, T. yuraSvili, g. gogoli) moiZia kaxeTSi, mcxeTa-mTianeTsa da samgreloSi ganxorcielebuli eqspediciebis meSveobiT. ferma 2012 wlis gazafxulidan funqcionirebs. asociacia „elkana” gegmavs Sinaur cxovelTa adgilobrivi jiSebis konservaciis programis farglebSi erTis mxriv saqmiani kontaqtebi daamyaros im fermerebTan, romlebic dainteresebuli arian adgilobrivi jiSebis moSenebiT da meores mxriv saganmanaTleblo da samecniero dawesebulebebTan, pirvel rigSi saqarTvelos agrarul universitetTan. aseve igegmeba adgilobrivi jiSebisa da maTi produqtebis sapopularizacio saqmianobis ganxorcieleba. am mimarTulebiT pirveli nabijebi ukve gadaidga, 28 seqtembers moewyo fermeris dRe, romelsac dainteresebuli fermerebis garda agraruli universitetis profesorebi eswrebodnen. imeds gamovTqvamT, rom „elkanas” es mcire iniciativa mxardaWeras hpovebs dainteresebul sazogadoebaSi da erToblivi ZalisxmeviT realur wvlils Seitans Sinaur cxovelTa uZvelesi qarTuli jiSebis konservaciis saqmeSi. giuli gogoli, elene SatberaSvili profesorebi soflis meurneobis saministro saqarTveloSi ekologiurad sufTa miwaTmoqmedebis kulturis momavals mxars uWers Sveicariis saelCos mxardaWeriTa da kavSir „momavlis miwis“ organizebiT sastumro „betsiSi“ „ekologiurad sufTa miwaTmoqmedebis kulturis momavali saqarTveloSi“ konferencia gaimarTa, sadac saqarTvelos soflis meurneobis ministrma daviT kirvaliZem Sveicariis elCs saqarTveloSi, giunTer bexlers madloba gadauxada aqtiuri TanamSromlobisTvis da aRniSna, rom soflis meurneobis saministro dainteresebulia xeli Seuwyos ekologiuri warmoebis ganviTarebas. — „Cven gvaqvs didi bunebrivi SesaZleblobebi, rom zedmeti Zalisxmevis gareSe SevZloT ekologiurad sufTa produqtis warmoeba. Tumca, es mainc ar aris ioli saqme da saerTaSoriso standartebTan TanxvedrisTvis saTanado gamocdilebas moiTxovs. soflis meurneobis saministro miesalmeba da mxars dauWers iseT iniciativebs, romelic qarTvel fermerebs msgavs gamocdilebas SesZens“, — aRniSna daviT kirvaliZem. Sveicariis elCma madloba gadauxada soflis meurneobis ministrs im interesisTvis, rasac is ekologiuri sakiTxebis mimarT iCens: „dRes mTel msoflioSi ekologia erTerTi wamyvani sakiTxia da misasalmebelia, rom saqarTvelo aqtiurad CaerTo am mimarTulebiT“, — ganacxada giunTer bexlerma. konferenciaze Sveicarielma specialistebma qarTvel kolegebTan erTad miwis damuSavebisa da mosavlis aRebis inovaciuri meTodi ganixiles, romlis erT-erTi mTavari principi pesticidebze uaris Tqmaa. Sveicariis saelCosTan arsebuli organizacia „momavlis miwa“soflis meurneobis saministros masStabur TanamSromlobas sTavazobs. „vfiqrob, es proeqti qarTvel fermerebs Rirsebis grZnobas gauzrdis. aq imisTvis SevikribeT, rom saministrosTan erTad samomavlo TanamSromlobis gegmebi SevimuSavoT“, — ganacxada „momavlis miwis“ xelmZRvanelma Jan Jak jakobim. proeqti „momavlis miwa“ ukve 2 welia rac saqarTveloSi xorcieldeba da miznad isaxavs soflis meurneobis ekologiur safuZvlebze ganviTarebas da ekologiurad sufTa produqciis warmoebis xelSewyobas. axali agraruli saqarTvelo 21 ბიო მეურნე ბიომეურნე Zro xis ji Sis Ser Ce va fermerma Tavisi meurneoba momgebianad rom warmarTos, didi mniSvneloba aqvs swor gadawyvetilebas, Tu romeli jiSis Zroxa moaSenos. sabazro ekonomikuri urTierTobis pirobebSi fermeris arCevani, ra Tqma unda, damokidebulia pirad mosazrebebze, magram amisaTvis mas unda hqondes obieqturi informacia Zroxis arsebuli jiSebis sameurneo-biologiur Taviseburebebze da agreTve icodes, Tu ra kriteriumebs daeyrdnos am sakiTxis gadawyvetisas. am procesze gavlena SeiZleba iqonios sxva mravalma faqtorma, maT Soris: mocemul zonaSi gavrcelebulma jiSma, rZis warmoebis teqnologiam, produqciis realizaciis bazarma, jiSis gasuqebis unarianobam, saklavma produqtiulobam da sxv. mokled SevexoT maT mniSvnelobasa da gavlenas konkurentunariani fermeruli meurneobis Camoyalibebaze: 1. piradi mosazrebebi: iseve rogorc yvela adamians, fermersac aqvs garkveul saganze Tavisi mosazreba. zogierTebi amas megobrebis, axloblebis an sxvaTa gavleniT xsnian, rogorc wesi, jiSis SerCevisas fermeri, arcTu iSviaTad, met yuradRebas cxovelis fersa da niSnebs, temperaments, simkvircxlesa da sicocxlisunarianobas aqcevs. cxadia, gamocdili meurne jiSs irCevs, ekonomikuri mosazrebebidan gamomdinare, anu romeli jiSis Zroxas SeuZlia meti sargeblis motana. es procesi saeWvo mosazrebebs ar unda efuZnebodes, romelTa gaTvaliswineba met-naklebad dasaSvebia mxolod maSin, rodesac SerCevis sxva obieqturi meTodis gamoyeneba SeuZlebelia. 2. konkretuli jiSis Zroxis garemo pirobebTan Seguebis unari: problema, saqarTvelos baris raionebis subtropikuli klimatis Taviseburebebis gamo, metad mwvaved dgas. saqme is aris, rom dRes arsebuli Zroxis yvela Tanamedrove kulturuli jiSi Camoyalibebulia zomier da gril klimatur zonebSi da met-naklebi siZlieriT reagirebs garemo pirobebis Secvlaze, ragdanac es damokidebulia ara marto movla-Senaxvis pirobebis (zoohigienuri parametrebis), aramed sakvebis qimiuri Sedgenilobisa da, maSasadame, xarisxobrivi maCveneblebis cvalebadobasTan. aRsaniSnavia, rom garemo pirobebTan Seguebis problemis gadaWra SesaZlebelia pirutyvis mTeli wlis manZilze bagurad Senaxvisas, romlis efeqturobis sakiTxi biznesproeqtis damuSavebisas unda dasabuTdes. 3. xorcis warmoebisaTvis jiSis vargisianoba: ramdenadac CvenSi specializebuli saxorce meZroxeoba ganviTarebuli araa, xorcis warmoebis erTaderTi wyaroa sarZeo da kombinirebuli jiSebi. aqedan ga- 22 axali agraruli saqarTvelo momdinare, jiSis SerCevisas, saxorce produqtiulobis potenciur SesaZleblobasa da xorcis xarisxis maCveneblebs fermerebi ufro met yuradRebas aqceven, vidre im qveynebSi, sadac ganviTarebulia specializebuli saxorce meZroxeoba. ra Tqma unda, kombinirebuli mimarTulebisadmi erTgvari eWvi, romelsac gamoTqvamen aSS-isa da zogierTi sxva qveynis fermerebi da seleqcionerebi, udavod gasaTvaliswinebelia. saqarTvelos meZroxeobaSi arsebuli mdgomareoba da xorcis bazris moTxovnileba aiZulebs fermerebs garkveuli yuradReba miaqcion SerCeuli jiSis saxorce produqtiulobasac. es procesi gagrZeldeba manam, vidre ar warmoiqmneba adgilze warmoebuli rZis realizaciis problema da fermerebi iZulebulni ar iqnebian, Seamciron sarZeo mimarTulebis furebis suladoba da moaSenon saxorce jiSebi. Zroxis jiSebis gaumjobesebis gzebi meZroxeobis ganviTarebisaTvis mTavari amocanaa pirutyvis genetikuri resursebis gaumjobeseba. am mimarTulebiT pirveli rigis RonisZiebaa Semdgomi ganviTarebisaTvis arsebuli jiSobrivi resursebis gamoyenebis saerTo sistema SemuSavdes. praqtikulad genetikuri resursebis mdgomareoba damokidebulia adgilobrivi, gaumjobesebuli da aborigenuli jiSebis SenarCunebaze. adgilobriv jiSebs axasiaTebs garemos pirobebTan Semgueblobis unikaluri unari, bunebrivi saZovrebis efeqturi da racionaluri gamoyeneba, produqciiT sakvebis maRali anazRaureba da zogierTi daavadebebisadmi organizmis maRali rezistentuloba. magaliTad, megruli wiTeli jiSis Zroxebi mTeli wlis ganmavlobaSi iseT daWaobebul saZovrebs iyeneben, sadac sxva kulturuli jiSis pirutyvs gavlac ki gauWirdeboda. dRes adgilobrivi jiSebis sakmaod dabali produqtiuloba imiT aixsneba, rom ar arsebobs sanaSene meurneobebi da absoluturad ugulebelyofilia saseleqcio muSaoba, problemad rCeba mdgradi sakvebi baziT cxovelebis uzrunvelyofa. arada adgilobrivi jiSebis furebs saTanado da gaumjobesebul pirobebSi namdvilad aqvT potenciali, ramdenimejer gazardon rZis produqtiuloba, rZis cximianobis Seucvlelad, da SeuZliaT konkurencia gauwion cnobil sarZeo evropul jiSebs. gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces am ukanasknelTa sanaSene gamoyenebis efeqturobis gazrdas Zvirfasi SidajiSobrivi genofondis safuZvelze. sagenofondo suladobis gamravlebis safuZvelia xalasjiSiani moSeneba, autbreduli (aranaTesauri) jgufobrivi wyvilebis SerCevis tipiT da xazebis rotaciiT. naxirSi unda iyos 3-dan 5-mde sxvadasxva genealogiuri დეკემბერი, 2012 ბიომეურნე xazebi 2-2 kuro-mwarmoebliT TiToeulSi. aseT Sekrul populaciebSi inbridingi sasurveli aRaraa. cnobilia, rom saqarTvelos sasoflo-sameurneo cxovelebis Zvirfasi endemuri jiSebis genofondis mdgomareoba arasaxarbieloa. am garemoebas gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces da sanaSene saqmianoba faqtobrivad Tavidan unda daiwyos. aborigenuli jiSebis genofondis SenarCunebisa da misi Semdgomi gamoyeneba-ganviTarebis araerTi mcdelobis miuxedavad, sxvadasxva mizezebis gamo, dasaxuli RonisZiebebi srulfasovnad bolomde ver ganxorcielda da, arsebuli situaciidan gamomdinare, axleburi midgomebis Camoyalibebas saWiroebs. genetikuri resursebis gaumjobesebis meore gza sxvadasxva qveynebidan maRalproduqtiuli jiSebis Semoyvana. bolo wlebSi sarZeo jiSis pirutyvis ucxoeTidan Semoyvanaze sakmao Tanxebi ixarjeba. Tumca, transportirebis stresuli pirobebi da, rac mTavaria, Semoyvanili cxovelebis axal saarsebo garemosTan cudi adaptacia-aklimatizacia da mdgradi sakvebi bazis uqonloba ganapirobebs am cxovelebis dabal produqtiulobas, rac fermerTa ekonomikaze uaryofiTad aisaxeba. amitom, ucxouri jiSebis SemoyvanasTan erTad, aucilebelia yuradReba mieqces adgilobriv jiSebs da maT Soris saseleqcio muSaobis warmarTvas. Zroxis gavrcelebuli jiSebis sarZeo produqtiulobis potenciis amaRlebis ZiriTadi meTodi aris xalasjiSiani moSeneba msoflio genofondis maRalproduqtiuli naTesauri jiSebis genotipis gamoyenebiT. qarTul jiSebSi aseTi SesaZlebloba mxolod kavkasiur wabla jiSsa aqvs, romelic Svicuri jiSis monaTesavea. muSaobis efeqturobis gazrdis mizniT arsebuli sarZeo jiSebis srulyofisaTvis, moTxovnilebebis gaTvaliswinebiT, iqmneba axali jiSsSigniTa, an zonaluri tipebi. sanaSene saqmianobis efeqturobas afaseben furebis genetikuri potencialis sididiT, romelic seleqciis Sedegad aris miRebuli. Zroxis ZiriTadi saseleqcio Tvisebebia: 305 dRiuri monawveli, cximis da cilis Semcveloba rZeSi (procentulad), rZis cximisa da cilis raodenoba, cocxali masa, cxovelebis konstitucia-eqsterieri, sakvebis anazRaureba da a.S. memkvidrulobis mniSvneloba sarZeo produqtiulobas gansazRvravs Semdegi faqtorebi: cxovelis memkvidreoba, movla-Senaxvis pirobebi, sakvebis xarisxi da kveba, laqtaciis periodi, servisperiodi, mSralobis periodi, mogebis sezoni, cocxali masa, asaki, furis janmrTelobis mdgomareoba da sxv. erT-erTi ZiriTadi faqtori, romelic ganapirobebs furebis sarZeo produqtiulobas, aris memkvidreoba. gamokvlevebiT dadgenilia, rom Teoriulad meZroxeobaSi genetikuri gaumjobesebis tempi xalasjiSiani moSenebisas 3000 kg-ian saSualo wveladobis naxirSi Seadgens 1,4—2%-s, anu 45—60 kg-s დეკემბერი, 2012 weliwadSi. adgilobrivi jiSebis arsebuli produqtiulobis donis gaTvaliswinebiT es maCveneblebi Seadgenen, Sesabamisad: kavkasiuri wabla jiSSi 41—55 kg-s (saSualo wveladoba 2730 kg weliwadSi), qarTuli mTis ZroxaSi 17—23 kg-s (saSualo wveladoba 1140 kg) da megrul wiTel ZroxaSi 19—26 kg-s (saSualo wveladoba 1300 kg). cnobilia, rom sarZeo produqtiulobaze memkvidreobiTi da aramemkvidreobiTi faqtorebis gavlena sruliad gansxvavebulia. rZis raodenoba ZiriTadad (75—80%-iT) damokidebulia garemo pirobebze, xolo rZeSi cximisa da cilis Semcveloba, piriqiT, ZiriTadad memkvidreobiT aris ganpirobebuli. sarZeo produqtiulobis gazrdis erT-erTi mniSvnelovani faqtoria seleqciis procesis swori warmarTva. pirvel etapze es iTvaliswinebs SedarebiT maRalproduqtiuli da sasurveli niSan-Tvisebebis mqone furebis gadarCevas, Semdgom ki wyvilebis SerCevis sxvadasxva meTodebis gamoyenebas. Cveni mizania, rom adgilobriv gaumjobesebul da aborigenul jiSebSi, garemo pirobebTan unikaluri Semgueblobis unaris, bunebrivi saZovrebis efeqtu- ri da ra racionaluri gamoyenebisa zogierTi daacionaluri ga moyenebisa da zo gierTi da avadebebisadmi maRali rezistentulobis ganviTarebasTan erTad, produqtiulobac gaizardos. rac Seexeba SerCevis meTodebs, es problema dRemde yvelaze rTuli da naklebad gamokvleuli sakiTxia. xalasjiSobrivi moSenebiT miRebul STamomavlobaSi arcTu ise iSviaTia genetikuri potencialis araerTgvarovani realizacia. saqme is aris, rom nebismier SemTxvevaSi warmoiSoba mSoblebis genotipebis urTierTqmedeba, romelic poligenur xasiaTs atarebs. garda amisa, garemo pirobebi mniSvnelovan gavlenas axdens niSan-Tvisebebis formirebaze. sakiTxi furis sarZeo produqtiulobis memkvidreobiT gadacemaze dRemde ar aris srulfasovnad gaSuqebuli. sarZeo produqtiulobis memkvidreobiT gadacema bevrad rTul xasiaTs atarebs, vidre sxva ufro martivi niSan-Tvisebebi, mag., cxovelis feri, sqesi da sxv. sarZeo da saxorce produqtiuloba poligenuri niSan-Tvisebebia da amitom memaxali agraruli saqarTvelo 23 ბიო მეურნე ბიომეურნე kvidr rulobs bs Su S aleduri r for rm miT. am m Tvise s bis b s mem m mkvidreobiT gadacemaze ufro meti gavlena ded-mamas aqvs, vidre Soreul winaprebs. sarZeo produqtiulobis memkvidreobiT gadacemis rTuli meqanizmi ganpirobebulia Semdegi faqtorebiT: furis dReRamuri monawveli damokidebulia miRebuli sakvebis raodenobaze da xarisxze. amitom, rogori maRali genetikuri Tvisebebic ar unda hqondes furs, Tu is ar iRebs misTvis aucilebel sakvebs, produqtiulobasac ver gamoavlens. imavdroulad sakvebis miReba rZis warmosaqmnelad efeqturi iqneba mxolod im SemTxvevaSi, Tu furis sakvebis gadamamuSavebel organoTa rTuli sistema kargadaa ganviTarebuli. swored amaze aris damokidebuli mTeli rigi niSan-Tvisebebis ganviTareba. rZis warmosaqmneli sxva mniSvnelovani faqtorebia sisxlis Sedgeniloba da organizmis nivTierebiTa cvlis tipi. am SemTxvevaSi did rols asrulebs Sinagani sekreciis jirkvlebi, romlebic kavSirSia sxva Tvisebebis kompleqsTan. maSasadame, furebis sarZeo produqtiuloba mravali memkvidreobiTi faqtoriTaa ganpirobebuli. kuro-mwarmoeblebis mniSvneloba pirutyvis jogis gasaumjobeseblad wamyvani adgili uWiravT kuro-mwarmoeblebs. rZis produqtiulobis gasaumjobeseblad ganviTarebuli meZroxeobis qveynebSi inergeba xelovnuri daTesvla, risTvisac monaSenis xarisxiT Sefasebuli, gamaumjobesebeli kuro-mwarmoeblebis spermas iyeneben. sarZeo pirutyvis gaumjobesebas ZiriTadad asaxavs kuro-mwarmoeblebis monaSenis produqtiulobisa da sxva maCveneblebis Sedareba sxva mwarmoeblis furSvilebis maCveneblebTan. gaumjobesebis misaRwevad sarZeo meZroxeobaSi SemuSavebulia saerTo debulebebi, romelTa arsi SemdgomSi mdgomareobs: sanaSenod gadarCeuli yvela kuro-mwarmoebeli unda Semowmdes da Sefasdes STamomavlobis xarisxis mixedviT; mwarmoeblebis Semowmeba, maTi furSvilebis produqtiulobisa da sxva Tvisebebis mixedviT, unda 24 axali agraruli saqarTvelo Catardes iseT fermebSi, sadac produqtiulobis saSualo done 3000 kg-ze naklebi araa. mwarmoeblebs afaseben erT specializebul meurneobaSi an ramdenime fermaSi, amasTanave TiToeul maTganSi unda Semowmdes aranakleb 3 mwarmoebeli. kuro-mwarmoeblebis sanaSene Tvisebebs afaseben maTi fur-Svilebis sarZeo produqtiulobisa (monawveli 1 laqtaciaze, rZis cximianoba da cilianoba) Tanatolebis monacemebTan SedarebiT. amasTan erTad iTvaliswineben fur-Svilebis da dedebis Semdeg sameurneo-sasargeblo Tvisebebs: cocxali masa, manqanuri wvelisadmi vargisianoba, rZis gacemis siswrafe, sxeulis agebuleba, agreTve Sesafasebeli kuros aRwarmoebis unars (temperamenti, spermis raodenoba da xarisxi, gayinvisTvis vargisianoba, ganayofierebis unari). es maCveneblebi gamoiyeneba cxovelebis gadarCeva-SerCevis, sanaSene cxovelebze fasebis dadgenisa da spermis realizaciis dros. mniSvnelovania, sworad Catardes STamomavlobis xarisxiT Sesafasebeli kuro-mwarmoeblebis gadarCeva da gamozrda. amisaTvis yovelwliurad saukeTeso meurneobebSi amoarCeven yvelaze maRalproduqtiul furebs, romelTagan gamoyofen sadede jgufs, anu momavali kuroebis dedebs da maT anayofiereben saukeTeso kuro-mwarmoeblebis spermiT. sadede furebi unda akmayofilebdnen Semdeg minimalur moTxovnilebebs: jiSiereba — aranakleb IV Taobisa, 305 dRis monawveli — jiSis standartis 150% da meti, rZeSi cximis Semcveloba — jiSis standartze 0,2% meti, cocxali masa — jiSis standartze meti, curi — moculobiani, abazanisebri an momrgvalebuli formis, Sefasebuli aranakleb 3 quliT, kompleqsuri klasi elitaze aranaklebi. furebis gadarCeva iwyeba sanaSene dokumentaciis SeswavliT, Semdeg ki adgilze naxviT da, bolos, damtkicdeba momavali mwarmoeblis dedad. saremonto kuroebis mamebad gamoiyeneba STamomavlobis xarisxiT Sefasebuli saukeTeso kuro-gamaumjobeseblebi. maT unda miniWebuli hqondeT A1 kategoria furSvilebis monawvelis mixedviT, da B1 — sanaSene kategoria rZis cximianobiT. im SemTxvevaSi, Tu kuro-mwarmoebeli ar aris Sefasebuli STamomavlobis xarisxiT, maSin misi dedis da mamis dedis monawveli unda iyos jiSis standartis aranakleb 200%, xolo rZis cximianoba standartze 0,2% meti. miRebul kuroebs 10 Tvis asakSi miRebuli saerTo meTodikiT afaseben sqesobriv aqtivobasa da spermis xarisxze. arsebuli monacemebiT, erTi kuro-mwarmoeblis fasi 95 t rZis Rirebulebis tolia, xolo misi gamoyenebiT miRebuli mogeba saSualod 3,5—5,5 aTas t rZis tolfasia. gamaumjobeseblebis mniSvneloba sul ufro izrdeba. dReisaTvis xelovnuri ganayofierebis centrebis da/an sadgurebis formireba sarZeo meZroxeobaSi xorcieldeba im mwarmoeblebis xarjze, romlebic Tavad miiRebian sanaSened Zvirfasi genofondis mqone cxovelebisagan. rusudan barkalaia „elkanas” mrCeveli mecxoveleobis dargSi დეკემბერი, 2012 ვეტერინარია Roris afrikuli cxeleba saSiSroeba evropisaTvis daavadebis gavrcelebis 2012 wlis dinamika 2012 wlis 28 Tebervals kareliis respublikis (ruseTis sazRvari norvegiasa da fineTTan) meRoreobis erT-erT kerZo fermaSi 8 suli Roris dacema dafiqsirda, Rorebis sikvdilianobis mizezi Roris afrikuli cxeleba aRmoCnda, rac ruseTis Sesabamisma samsaxurebmac daadastura. daavadeba, savaraudod, sakvebis narCenebisagan gavrcelda, romelic fermaSi sabavSvo baRisa da saavadmyofosagan moxvda. es iyo pirveli SemTxveva ruseT-fineTis sazRvarTan, manamde ruseTSi daavadeba dafiqsirebuli iyo murmanskSi, arxangelsksa da sankt-peterburgSi. am regionebSi daavadeba samxreTidan Setanili inficirebuli produqtiT, avaraudod xorcis meSveobiT gavrcelda. mas Semdeg rac rostovis olqSi (2011) afrikuli cxelebis faqti dadasturda (2012 wlis Tebervlamde ruseTSi ukve 174 daavadebis keris afeTqeba aRiricxa), evropis bevrma qveyanam am daavadebis sawinaaRmdego RonisZiebebis gegmebis momzadeba daiwyo. imis miuxedavad, rom evropis qveynebis umravlesobas Zlier ganviTarebuli, sabaJo da veterinaruli samsaxuri aqvT, daavadebis gavrcelebis riski mainc maRalia. gansakuTrebul SeSfoTebas iwvevs, Roris afrikuli cxelebis gareul RorebSi gavrceleba, radgan am dros daavadebis kontroli rTuldeba, an sulac ukontrolo xdeba. rac evrokavSiris qveynebisaTvis Zalian sariskoa, sadac Roris xorcis warmoebis industria Zalzed Zlier aris ganviTarebuli da am daavadebis SeRwevis SemTxvevaSi ekonomikuri zarali Zalian didi iqneba, dazaraldeba ara marto Roris industria, aramed mTlianad agraruli da xorcproduqtebis gadamamuSavebeli seqtorebi, rac saboloo jamSi seriozul zians miayenebs mTlianad ekonomikas. dania, estoneTi, fineTi, latvia, litva, norvegia, islandia da Svecia — es is qveynebia, sadac Catarda realurTan miaxloebuli situaciebis ganxilva e,w simulaciuri savarjiSoebi daavadebis evrokavSiris teritoriaze SeRwevis SemTxvevaSi. pirvel dRes yuradReba gamaxvilda qveynebs Soris TanamSromდეკემბერი, 2012 lobis aspeqtebze: pasuxismgebel pirebs Soris informaciis gacvla gamocvlaze, yvela saWiro resursebis xelmisawvdomobaze. meore dRe ki daeTmo sagangebo situaciaTa gegmebis testirebas, strategiisa da yvela CarTuli 2009 — ruseTi (CeCneTi, inguSeTi, daRestani, CrdiloeT oseTi, kaliningradi); 2010 — ruseTi (krasnodari, rostovi, volgogradi); 2011 — ruseTi (rostovi, volgogradi, kaliningradi, krasnodari, niJni novgorodi, arxangelski, murmanski); 2012 — belorusia (neznanovo) erT-erT kerZo fermaSi srulad gawyda Rorebis populacia, ris gamoc ukrainam 1 martidan SeaCera xorcisa da xorcproduqtebis importi belorusiidan — belorusiis veterinaruli samsaxuri ar adasturebs Roris afrikuli cxelebis SemTxvevas Tavis teritoriaze. 2012 — ukraina, zaporoJies olqi, sofeli komiSevatka. Roris afrikuli cxeleba ukrainaSi rgolis mobilizebis siswrafes. simulaciuri savarjiSoebisas monawileobda TiTqmis yvela veterinari oficeri, agreTve fermerebi da Roris xorcis gadammuSavebeli sawarmoebis warmomadgenlebi. Roris afrikuli cxelebis gavrceleba qveynebis mixedviT: 2007 — saqarTvelo; 2007 — somxeTi; 2008 — azerbaijani; Roris afrikuli cxeleba ukrainaSi pirvelad, zaporoJies mxareSi 2012 wlis ivlisSi dafiqsirda. daavadeba gamowveuli iyo Roris afrikuli cxelebis (ASF) — virusis me 2-e genotipis mier, romelic 2006 wlidan dafiqsirda saqarTveloSi, somxeTsa da ruseTis federaciaSi. daavadebis gavrcelebis siswrafe, mimarTuleba da, aqedan gamomdinare, epidemiologiuri analizi evrokavSiris qveynebisaTvis sakmaod SemaSfoTebelia. ukrainis veterinariisa da biousafrTxoebis servisi 2012 wlis 30 ivliss adasturebs Roris afrikuli cxelebis SemTxvevas kerZo saojaxo fermaSi zaporoJies regionis, primorskis raionis sofel komiSevatkaSi. reportis mixedviT, 5 Sinauri Roridan 3 ucabedi sikvdiliT mokvda, maT ar aReniSnebodaT araviTari klinikuri niSnebi rac Roris afrikul cxelebaze miuTiTebda, Tumca kievis saxelaxali agraruli saqarTvelo 25 ვეტერინარ ია ვეტერინარია mwifo veterinarul-sanitaruli eqspertizis kvleviTma laboratoriam daadastura Roris afrikuli cxeleba PCR meTodis gamoyenebiT. diagnozis gadasamowmeblad erT-erTi Roris elenTis nimuSebi gadagzavnil iqna referens laboratoriaSi, kerZod CISA-INIA, madridi, espaneTi. ni muSebis miRebidan 24 saaTis Semdgom, Ro ris afriku li cxelebis aRmZvre lis ar sebo ba dadasturda PCR-sa da ELISA meTo debis gamoyenebiT — analize bi Catarebul iqna cxovelTa jandacvis saer TaSo riso organizaciis mier dadgenili pro tokolis mixedviT (OIE 2012), gar da amisa moxda viru sis izola cia (PBM). sami genomis sekvensirebis analizma aCvena, rom ukrainaSi dacemuli Rorebis sikvdilis mizezs warmoadgens igive me-2 genomi, romelic dafiqsirebul iqna aRmosavleT evropis rig qveynebSi, mas Semdeg rac is 2007 wels pirvelad dadasturda saqarTveloSi. Roris afrikuli cxelebis me-2 genomidan dRemde izolirebul iqna 14 sxvadasxva izolati (Stami), romlebic inaxeba evrokavSiris referens laboratoriebis (EURL) virusul bankSi. mixeil soxaZe izolati qveyana Abk07 Arm07 Che07 Az08D Az08B Ing08 Oren08 NO08/Av NO08/Ap Dagestan09 StPet09 Kalmykia09 Rostov09 Ukr12/Zapo saqarTvelo somxeTi ruseTi azerbaijani azerbaijani ruseTi ruseTi ruseTi ruseTi ruseTi ruseTi ruseTi ruseTi ukraina regioni/ra ni raioni afxazeTis a.r diliJani CeCneTis a.r qebalis r-ni qebalis r-ni inguSeTis a.r orenburgi Cr. oseTis a.r Cr. oseTis a.r daRestani kirovski yalmuxeTi rostovi zaporoJie maspinZ. Sinauri Sinauri gareuli Sinauri Sinauri gareuli Sinauri Sinauri Sinauri gareuli Sinauri Sinauri Sinauri Sinauri TariRi 04/07/2007 07/08/2007 04/12/2007 22/01/2008 22/01/2008 21/07/2008 10/07/2008 18/07/2008 21/07/2008 11/09/2009 01/10/2009 10/10/2009 20/10/2009 30/07/2012 gamoyenebuli literatura: Bonshoff, C. I., Bastos, A.D., Gerber, L.J&Vosloo, W(2007). Genetic Characterization of African Swine Fever viruses from outbreaks in southern Africa (1973-1999). Food and Agricultural Organization of United Nations, FAO (20092010) EMPRESS Watch: Transboundary animal diseases. Gallardo, C., Mwaengo, D. M., Macharia, J. M., Arias, M., Taracha, E.A., Soler, A., Okoth, E., Martin, E., Kasiti, J. &Bishop R.P. (2009). Enchanced discrimination of African Swine Fever virus isolates through nucleotide sequencing of the p54, p72, and pB602L (CVR) genes. Malogolovkin A, Yelsukova A, Gallardo C, Tsybanov S, Kolbasov D. Molecular characterization of African Swine Fever virus isolates originating from outbreaks in the Russian Federation between 2007 and 2011. OIE. May 2012, posting date. Chapter 2.8.1. African swine fever. მეფრინვ ელეობა მეფრინველეობა qar Tu li bro i le re bi adgilobriv frinvelTa genetikuri mravalferovnebis SenarCuneba im saerTo problemis nawilia, romelsac adamiani da garemo hqvia. msoflioSi Tanamedrove mefrinveleoba frinvelTa mcire genetikur bazas eyrdnoba, ris gamoc arsebuli jiSebi TavianTi warmoSobiT TiTqmis erTgvarovania, genetikuri mravalferovnebis gareSe ki, seleqciis Semdgomi progresi SeuZlebelia. amitomac, udidesi mniSvneloba frinvelTa adgilobrivi genofondis SenarCunebas eniWeba. saqarTveloSi gavrcelebuli 26 axali agraruli saqarTvelo adgilobrivi frinvelis seleqciaSi CarTva saSualebas mogvcems gamoviyvanoT Cveni klimaturi pirobebisadmi gamZle frinvelebi, romlebic advilad Seeguebian sicxes da daxasiaTdebian maRali produqtiulobiT. aRniSnuli sakiTxi gansakuTrebiT mniSvnelovania Tanamedrove etapze, radgan mecnierebi varaudoben, rom axlo momavalSi dedamiwaze temperatura 0,6-2,5 gradusiT moimatebs. es procesi ki moiTxovs siTbo gamZle frinvelis moZiebas. swored aseT frinvels miekuTvneba adgilobrivi დეკემბერი, 2012 მეფ რინ ველეობა მეფრინველეობა qaTmis populaciebi, romlebic gamoirCevian maRali temperaturisadmi SemgueblobiT, ar moiTxoven kveba—movlis idealur pirobebs, primitiuli tipis safrinveleSic Tavs kargad grZnoben, xasiaTdebian saukeTeso kvercxisa da xorcis xarisxiT, kargad arian Seguebulni adgilobriv pirobebs da rac mTavaria gamoirCevian mTeli rigi daavadebebis mimarT rezistentobiT anu gamZleobiT. adgilobrivi frinvelis mecnierulma Seswavlam da eqsterieris analizma gamoavlina, rom isini aRnagobiT kombinirebuli, anu mexorcul-mekvercxuli mimarTulebis qaTmebs miekuTvnebian. dasaxelebul problemas gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs Tanamedrove etapze, roca mefrinveleobis produqcia msoflio masStabiT ganicdis did konkurencias. imisaTvis, rom bazarze SenarCundes konkrentunarianoba, saWiro xdeba, uSualod momxmareblis moTxovnis gaTvaliswineba. momxmarebeli yovelTvis upiratesobas aniWebs bunebriv pirobebSi gamozrdili frinvelisgan miRebul produqcias, amitomac, maTi sabazro fasi ufro metia. konkurentunarianoba ganpirobebulia imiT, rom bunebriv pirobebSi frinvelisTvis iqmneba xelsayreli garemo, rac dadebiT gavlenas axdens kvercxisa da xorcis xarisxze. ZiriTadad aseTi garemos Seqmna SesaZlebelia sakarmidamo, fermeruli (glexuri) meurneobis pirobebSi, sadac frinveli mTeli dRe imyofeba sufTa haerze, sargeblobs mzis sxivebiT, niadagSi kenkvis gziT damatebiT moipovebs sakvebs. amJamad, roca saqarTveloSi prioritetul mimarTulebad turizmi miiCneva, aucilebeli xdeba naturaluri, ekologiurad sufTa, maRali xarisxis da kargi sagemovno Tvisebebis mqone produqciis warmoeba, rac turistTa dainteresebis erT-erTi winapirobaa. Tumca, aseTi produqciis warmoeba qveyanaSi minimaluria. dResdReobiT mosaxleobis moTxovna frinvelis xorcze kmayofildeba importis xarjze, bazris mxolod 20 % ukavia adgilobriv warmoebas. saqarTveloSi mosaxleobis frinvelis xorciT dakmayofilebisaTvis saWiroa 64 aTasi tona frinvelis xorci, rasac sWirdeba 35 milioni frTa broileri. arsebuli simZlavreebidan gamomdinare, saqarTvelo SeZlebs mxolod 5 mil. broileris gamozrdas, isic mxolod im SemTxvevaSi, Tu sakuTari sainkubacio kvercxi gveqneba. aqedan gamomdinare, darCenili 30 mil. broileri SeiZleba gamovzardoT sakarmidamo meurneobaSi, risTvisac saWiroa am saqmianobaSi CavabaT 2000 ojaxi (Tu erTi ojaxi gamoyofs 100 m2 Senobis farTobs, maSin igi weliwadSi gamozrdis 14800 frTas da mTlianad saqarTveloSi gamoizrdeba 30 mln-mde broileri). vinaidan sakarmidamo pirobebSi Znelia broilerebis gamozrda, radgan es frinveli moiTxovs daxurul sivrces da kveba-movlis idealur pirobebs, aucilebeli xdeba iseTi broilerebis gamoyvana, romlebic sakarmidamo, fermeruli meurneobis pirobebSi daxasiaTdebian adgilobriv frinvelze ukeTesi produqtiulobiT da saukeTeso xorcis xarisxiT. დეკემბერი, 2012 swored aRniSnul sakiTxs mieZRvna Cveni samecniero kvleva, romelic daiwyo gasuli saukunis 70-ian wlebSi. pirvelad saqarTveloSi broilerebis misaRebad gamoyenebuli iqna adgilobrivi yeltitvela qaTmebi, romlebic Seujvares maRalproduqtiul meSavi xorcul jiSs- korniSs. dedali miRebuli broilerebi, xasiaTdebodnen sicxis amtanobiT, maRali SenarCunebis procentiT da saukeTeso sagemovno Tvisebebis mqone xorciT. saqarTvelos bazarze didia moTxovna nakleb cximian da mcire masis (800-900 gr-ian) broilerebze. amasTan aseTi wiwilebisgan yvelaze ukeT mzaddeba qarTuli tradiciuli kerZi „tabaka”. amJamad kvlav mimdinareobs kvlevis gameoreba samtrediis raionSi Sps „verZi”Si, sadac adgilobrivi qaTmebis sxvadasxva populaciebs SevujvareT maRalproduqtiuli korniSis jiSi. SeviswavleT mozardis zrdis dinamika, cxovelmyofeloba, Sebumbvlis siswrafe, xorcis anatomiuri analizi, xorcis qimiuri Sedgeniloba. ukve miRebulia broilerebis pirveli Taoba, romlebic xasiaTdebian maRali cocxali masiT - 35 dRis asakSi iwonian 1,2-1,5 kg-s. SenarCuneba 98%-ia, xorci gamoirCeva cilis maRali SemcvelobiT da naklebi cximianobiT. qarTuli broilerebi daxasiaTdnen, adgilobriv wiwilebTan SedarebiT, ukeTesi cocxali masiT, 35 dRis asakSi maTma cocxalma masam 1,2 kg-s miaRwia, rac adgilobriv wiwilebTan SedarebiT 47,3% -iT metia, gaizarda wiwilebis SenarCuneba 3%-iT, wiwilebi xasiaTdebian swrafi SebumbvliT, rac ase aucilebelia broileris cxovelmyofelobisaTvis. amJamad, broileruli mefrinveleobis erT-erTi problema msoflioSi aris broilerebis zedmetad gadasuqeba, amitomac mimdinareobs mecnieruli kvleva xorcSi cximis Sesamcireblad da cilis gasazrdelad. adamianis kvebaSi yvelaze mniSvnelovani cilaa, romlis deficiti msoflioSi 50% Seadgens. mecnieruli gaangariSebiT dadginda, rom amJamad msoflioSi iwarmoeba 70 mln. tona cxoveluri cila. wliurad saSualod erT sul mosaxleze modis 10kg. dReSi 30g. Yyvelaze met cilas msoflioSi dRiurad moixmars okianeTis mosaxleoba (160g.), Semdeg modis samxreT amerika (90g.), evropa (60g.), statistikuri monacemebiT, saqarTveloSi erT sul mosaxleze modis mxolod 7,3 g cxoveluri cila, aqedan 5,4 g xorcis saerTo raodenobidan, xolo 1,9 g kvercxidan. dadgenilia, rom yvelaze met cxovelur cilas erT heqtar naTesze uzrunvelyofs indauris xorcis warmoeba, Semdeg modis kvercxi da broilerebi. axali agraruli saqarTvelo 27 მეფრინველე ობა მეფრინველეობა megruli dedali megruli mamali msoflioSi weliwadSi frinvelis xorcidan miiReba 15303 aTasi tona cxoveluri cila (17,6%), xolo kvercxidan 7459aTasi tona (erT cal kvercxSi-12,7% cila). saqarTveloSi cxoveluri cilis mkveTri deficitia, romlis aRmofxvris erT-erTi wyaro mefrinveleobis produqtebis warmoebaa. swored am mizniT SeviswavleT Cvens mier gamoyvanil broileris xorcSi cilis Semcveloba, romelic SevadareT broileris xorcs. aRmoCnda, rom qarTul broilerSi cximis Semcveloba 1,7%-iT Semcirda, xolo naklavSi cila 0,85%-iT gaizarda, rac sakmaod maRali maCvenebelia. msoflios seleqcionerebi 1%-mde cximis Semcirebasac did progresad miiCneven. yvela am TvisebebTan erTad gansakuTrebiT mniSvnelovania, rom qarTuli broilerebi kargad Seeguen ezos pirobebs. Tu miRebul najvar wiwilebs pirveli 2 kviris ganmavlobaSi safrinveleSi +300C temperaturamde gamovzrdiT, Semdeg SesaZlebeli iqneba ezoSi gamoSveba, sadac broileri darCenil periodSi mTlianad gaizrdeba bunebriv pirobebSi. aq igi damatebiT, niadagSi kenkvis gziT, moipovebs sakvebs. amasTan ar unda dagvaviwydes, rom frinvels aucileblad mivceT daRerRili simindi 75% da masSi SevurioT cilovanvitaminovani danamati (premiqsis saxiT) 25%-is raodenobiT. aseTi sakvebnarevi bunebrivia da absoluturad usafrTxo. amrigad, korniSis jiSis samamle formis SejvarebiT adgilobrivi populaciis qaTmebTan miRebuli iqna qarTuli broileri, romlis gamoyeneba SesaZleblobas iZleva adgilze, sakarmidamo, fermeruli (glexuri) tipis meurneobaSi vawarmooT ekologiurad sufTa, maRali xarisxis, organuli mefrinveleobis produqtebi. roza nozaZe soflis meurneobis mecnierebaTa doqtori, saqarTvelos agraruli universitetis sruli profesori, koba nacvalaZe sofl. meurn. mecnierebaTa doqtori, saqarTvelos agraruli universitetis mix. rCeuliSvilis mecxoveleobis biologiuri safuZvlebis institutis direqtori მცე ნა რე თა და მცენარეთა დაცვა ცვა xorblis yviTeli silaqavis Sidasaxeobrivi mravalferovnebis daxasiaTeba virulentobis niSniT xorblis yviTeli silaqave, romlis gamomwvevi sokovani mikroorganizmi Pyrenophora tritici-repentis (Died.) Drechs; [ana anaforma Drechslera triticirepentis (Died.) Shoemaker]ker]-ia, ia, gasuli saukunis 80-ani wlebidan foTlis silaqaveebs Soris msoflioSi erT-erT saSiS, swrafad progresirebad, ekonomikurad mniSvnelovan da farTod gavrcelebul daavadebaTa ricxvs miekuTvneba. is aavadebs rogorc sagazafxulo, aseve saSemodgomo xorblebs da mniSvnelovad azaralebs xorblis mwarmoebeli bevri qveynis ekonomikas (Maraite (Maraite at all, 1992; Sarova at all, 2003; Bankina and Priekule, 2011). 2011 saqarTveloSi xorblis yviTeli silaqavis Seswavla fitopaTologiis institutSi 2000 wlidan mimdinareobs. 2009-2011 wlebSi sadoqtoro programis farglebSi detalurad iqna Seswavlili saqarTvelos sxvadasxva geografiul zonaSi gavrcelebuli paTogenis biologiuri, epidemiologiuri, morfologiuri, 28 axali agraruli saqarTvelo kultruraluri da virulenturi Tvisebebi. fitopaTogenuri sokoebis populaciis cvalebadobis Seswavlas mikroevoluciis Teoriis ganviTarebasa da seleqciaSi daavadebebisadmi gamZleobaze (Афанасенко, 1998) farTo gamoyenebiTi da fundamenturi mniSvneloba aqvs. bunebriv populaciebSi paTogenis virulentobis mravalferovnebis Sesaswavlad jiS-diferenciatorTa nakrebi, an xorblis monogenuri xazebis nakrebi (konkretuli daavadebisadmi gamZleobis genebiT) gamoiyeneba. sokos Pyrenophora tritici-repentis populaciebis virulentoba, sxvadasxva sistemebis gamoyenebiT, msoflios mraval qveyanaSia Seswavlili (Ali and Francl, 2003; Duvelier et all,2005). virulentobis mixedviT daavadebis klasifikaciis sistemebis umetesoba xarisxis iseT parametrebs eyrdnoboda, rogorebicaa dazianebis zoma (Wolf et al., 1998), dazianebis tipi (Strelkov and Lamari, 2003), infeqciis ganviTarebis procentuli maCvenebeდეკემბერი, 2012 მცენარეთა დაცვა cxrili 1. yviTeli silaqavis gamomwvevis populaciis fenotipuri struqtura li (Nagle et all, 1982), an maTi kombinaciebi izofenoxorblis nimuSebi (Luz and Hosford, 1980). lati tipi lamari Tanaavtoreb1 8 5 2 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 6 3 7 4 Tan erTad aRniSnavs1 G1 S SH MS MS S MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S da yviTel silaqavess2 MS S S S MS MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S G2 Tan dakavSirebul or s3 G1 S SH MS MS S MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S simptoms: nekrozsa s4 G3 S S S S S MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S da qlorozs. pats5 G1 S SH MS MS S MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S ron-mcenaresa da s6 G3 S S S S S MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S paTogens Soris spes7 MS S S S MS MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S G2 cifiur urTierTqmes8 MS S S S MS MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S G2 debebis Sesaswavlad a9 MS S S S MS MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S G2 maT mier Catarebula10 G1 S SH MS MS S MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S ma kvlevebma aCvena, a11 MS S S S MS MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S G2 rom xorblis xazebia12 G3 S S S S S MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S sa da jiSebis genotia13 G3 S S S S S MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S pis miuxedavad, sokos a14 MS S MS MS S MR S MR MR MR S MS S S S MR S MR MS G4 calkeul izolatebs a15 MS S MS MS S MR S MR MR MR S MS S S S MR S MR MS G4 maTze sxvadasxvaga16 MS MS MS MS MS MR MS MR MR MR MS MS MS MS S MR S MR S G5 vari simptomebis gad17 G4 S MS MS MS MR MS MR S S MR S S MR MS MR S MR S S mowveva SeuZliaT d18 G5 S S MS MS MR MS MR MS MS MR MS S MR MS MR MS MR MS MS (Lamari et all, 1989). d19 G4 S MS MS MS MR MS MR S S MR S S MR MS MR S MR S S warmodgenili kvled20 G4 S MS MS MS MR MS MR S S MR S S MR MS MR S MR S S vis mizanic virulend21 G4 S MS MS MS MR MS MR S S MR S S MR MS MR S MR S S tobis niSniT xorblis d22 MS S MS MS S MR S MR MR MR S MS S S S MR S MR MS G4 yviTeli silaqavis d23 G5 MS MS MS MS MS MR MS MR MR MR MS MS MS MS S MR S MR S Sidasaxeobrivi mrad24 G5 MS MS MS MS MS MR MS MR MR MR MS MS MS MS S MR S MR S valferovnebis Sesk25 MS S MS MS S MR S MR MR MR S MS S S S MR S MR MS G4 wavlaa. k26 MS MS MS MS MS MR MS MR MR MR MS MS MS MS S MR S MR S G5 2009-2011 wlebk27 MS S MS MS S MR S MR MR MR S MS S S S MR S MR MS G4 Si Cven SeviswavleT k28 MS S MS MS S MR S MR MR MR S MS S S S MR S MR MS G4 saqarTvelos sxvadasxva geografiul k29 MS MS MS MS MS MR MS MR MR MR MS MS MS MS S MR S MR S G5 zonaSi Segrovebuli k30 MS S S S MS MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S G2 daavadebis gamomwk1 G3 S S S S S MR S MR MR MR S S S S S MS S MR S vevis virulenturi k32 MS S MS MS S MR S MR MR MR S MS S S S MR S MR MS G4 Tvisebebi yviTeli k33 MS MS MS MS MS MR MS MR MR MR MS MS MS MS S MR S MR S G5 silaqavis mimarT k34 MS S MS MS S MR S MR MR MR S MS S S S MR S MR MS G4 xorblis mravali nimuSis sapasuxo reaqSeniSvna: cxrilSi mocemuli ninekrozuli da qlorozuli laqeciis mixedviT. bis ganviTarebis 5 baliani skalis muSebis numeraciis TanmimdevpaTogenisadmi sxvadasxva reaq- Tanaxmad (mixailova, 2002) gamov- roba Seesabameba Semdeg CamonaTciis tipis miRebis gamo, Cvens mier linda paTogenis virulenturi, vals: 1. bezostaia-1 2. pobeda-50 SeirCa xorblis 19 diferenciato- anu fenotipuri struqtura. ro- 3. saratnica 4. olimpia 5. varZia ri: 3 — zendemuri saxeoba, 3 — qar- gorc cxrili 1-dan Cans, diferen- 6. lomTagora 123 7. aisi 8. maxa 9. Tuli, 4 — rusuli, 1 — amerikuli, 4 ciatorebze calkeuli izolati- Zveli kolxuri asli 10. georgiku— inglisuri, 2 — Turquli, 1 — som- sadmi miRebuli reaqciis mixedviT mi 11. konsort 12. malaka 13. roxuri da 1 — azerbaijanuli jiSi. identificirebula 5 fenotipi: bigus; 14. qlea; 15. viqtoria; 16. saCxeris, duSeTis, axalcixis G1, G2, G3, G4 da G5. fenotipebi nurlu 17. 1 Ggoksu; 18 .Aadana Aadana 99; da siRnaRis naTesi farTobebis populaciaSi sxvadasxva sixSiriT 19.. koperi. gamokvlevisas Segrovili nimu- aris gavrcelebuli. kerZod, yvepirobiTi aRniSvnebi: s1-s8, a9Sebidan gamoiyo paTogenis 34 mo- laze farTod gavrcelebuli fe- a16, d17- d24 da k25-k34 aris Sesanosporovani izolati. calkeu- notipia G4, romelic izolatebis bamisad, saCxeridan, axalcixidan, li izolatiT Catarda aRniSnuli 35.3%-Si gvxdeboda, 20.6%-iT iyo duSeTidan da siRnaRidan gamoyodiferenciatorTa nakrebis xe- gavrcelebuli fenotipi G5, xo- fili izolatebi. lovnuri inokulacia. inokula- lo G1, G2 da G3 fenotipebis Sexciidan 5-7 dRis Semdeg aRirica vedris sixSire Sesabamisad 11.7%, calkeuli raionidan gamoyofigamovlenili sapasuxo reaqcia, 17.6% da 14.7% iyo. li paTogenTa populaciebis fenoდეკემბერი, 2012 axali agraruli saqarTvelo 29 მცე ნა რე თა და მცენარეთა დაცვა ცვა cxrili 2. P. tritici-repentis sxvadasxva populaciebis virulenturi izolatebis raodenoba nimuSis aRebis adgili gamoyofili izolatebis raodenoba, c saCxere axalcixe duSeTi siRnaRi sul 8 8 8 10 34 tipuri struqturis Sedarebisas aRmoCnda, rom yvelaze ufro didi fenotipuri mravalferovnebiT gamoirCeva axalcixis populacia, sadac 5 fenotipi aRiricxa. isini populaciaSi, TiTqmis, Tanabari sixSiriTaa ganawilebuli. fenotipebi G1 da G5 or-ori izolatiT iyo warmodgenili, Sesabamisad 12.5% da12.5% SemcvelobiT. siRnaRis populaciaSi aRricxuli iyo 4 fenotipi: G2 (10%), G3 (10%), G4 (50%) da G5 (30%). duSeTis populaciaSi gamovlinda 2 fenotipi: G4 (50%) , G5 (50%) da saCxeris populaciaSi – 3 fenotipi: G1 (37.5 %), G2 (37.5%), G3 (25%). mixailovas zemoTmocemuli skalis mixedviT yviTeli silaqavis populaciaSi gaanalizebulia virulenturi da avirulenturi izolatebis Semcveloba. kerZod, 1/2 da 2/2 (nekrozi/qlorozi) reaqciis tipis gamomwvevi izolatebi fenotipebis sixSire, % G1 37.5 12.5 0 0 G2 37.5 25 0 10 G3 25 25 0 10 G4 0 25 50 50 G5 0 12.5 50 30 avirulenturebad CaiTvala, xolo 3/2, 3/3, 4/4, 4/3¾ reaqciis tipis izolatebi virulentur izolatebad iyo miCneuli (cxrili 3). mocemuli cxrilidan Cans, rom 19 diferenciatorze paTogenis monosporovani izolatebis gaanalizebis Sedegad maTi didi umravlesoba - 62.5% maRalvirulenturia. danarCeni 37.5% ki - avirulenturia. sxva sityvebiT rom vTqvaT, 19 nimuSidan 14 diferenciatorisadmi 34-ve izolati virulenturia, xolo 5 diferenciatoris (jiSebi: lomTagora 123. adana 99, endemuri saxeobebi: Zveli kolxuri asli, nurlu maxa, georgikum) mimarT yvela izolati avirulenturia. amgvarad, saqarTveloSi gavrcelebuli xorblis yviTeli silaqavis gamomwvevis populacia maRalvirulenturia da maRali fenotipuri mravalferovnebiT ar gamoirCeva. cxrili 3. virulenturi izolatebis Sexvedris sixSire, yviTeli silaqavis populaciaSi virulenturi izolatebis sixSire, % N diferenciatorebi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 bezostaia-1 pobeda-50 saratnica olimpia varZia lomTagora 123 aisi maxa Zveli kolxuri asli georgikumi Consort Malacca Robigus Claire Viktoria Nurlu 99 Goksu Adana 99 Cooper 30 saCxere 100 100 100 100 100 0 100 0 0 0 100 100 100 100 100 100 100 0 100 axali agraruli saqarTvelo axalcixe 100 100 100 100 100 0 100 0 0 0 100 100 100 100 100 62.5 100 0 100 duSeTi 100 100 100 100 100 0 100 0 0 0 100 100 100 100 100 0 100 0 100 siRnaRi 100 100 100 100 100 0 100 0 0 0 100 100 100 100 100 0 100 0 100 gamoyenebuli literatura: Афанасенко О.С. Методы анализа популяций возбудителей пятнистостей листьев ячменя. Сборник методических рекомендаций по защите растений. СПб., 1998. С.127-133. Михайлова, Л.А. Гультяева Е.И, Кокорина И.М. Лабораторные методы культивирова-ния возбудителя желтой пятнистости пшеницы Pyrenophora tritici-repentis. Микология и фитопатология. - 2002. - Т.36.ВыпЛ.- С. 63-67. Ali, S. and Francl L.J. Population Race Structure of Pyrenophora tritici-repentis Prevalent on Wheat and Noncereal Grasses in the Great Plains. Plant Disease, 2003. - Vol. 87, N 4. - P. 418-422. Bankina B., Priekule I. A review of tan spot research in the Baltic countries: occurrence, biology and possibilities of control. Agriculture, vol.98, No.1(2011), p.3-10 Diaz de Ackermann and Kohli M.M. Research on Pyrenophora tritici-repentis tan spot of wheat in Uruguay / // Helminthospodum Blights of Wheat and Tan Spot. (International Maize and Wheat Improvement Center), Mexico.-1998.-P. 134-141. Duveiller, E. Kandel Y.R., Shrestha S.M. Epidemiology of Foliar Blights (Spot Blotch and Tan Spot) of Wheat in the Plains Bordering the Himalayas / // Phytopathology. - 2005. - Vol. 95, № 3. - P. 248-255. Lamari, L. Gilbert J,.Tekauz A. Race idifferentiation in Pyrenophora tritici-repentis and survey of physiologic variation in western Canada. Can.J. Plant Pathol.1998.Vol.20,№4. -P. 396-400. Luz W.C., Hosford R.M. Twelve Pyrenophora trichostoma races forvirulence of wheat in central Plains of North America // Phytopathology. 1980. Vol.70, N 12.- P.l 193-1196. Maraite, H. Веrny J.F.,Goffi A. Epidemiology of tan spot in Belgium . Proceedings. of the 2»'' Internat. Tan spot workshop. Fargo: North Dakota State University, 1992.-P.73-79. Nagle, BJ. Frohberg R.C., Hosford R.M. Inheritance of resistance to tan spot of wheat, // Tan spot of wheat and related diseases workshop. North Dakota Agric Exp Station, Fargo.1982. P. 40-45. Sarova, J. Hanzalova A., Bartos P. Incidence of wheat leaf spot pathogens in the Czech Republic. Cereal Research Communication. - 2003. Vol. 31.-P. 145-151. Strelkov, S.E. Lamari L. Host-parasite interactions in tan spot [Pyrenophora triticirepentis]of wheat / / Can. J. Plant Pathology. 2003. № 25. P. 339-349 Wolf, E.D. Effertz R.J., Ali S., Francl L.J. Vistas of tan spot research. // Canadian Journal. Plant Pathology.1998. - Vol. 20, № 4. - P.349-360. l. gorgilaZe, g. mefariSvili, z.sixaruliZe SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis samecniero centri დეკემბერი, 2012 აგროქიმია mcenaris foTlovani gamokveba da Tanamedrove sasuqebi mcenareuli ujredis moTxovnileba ZiriTad sakveb elementebze praqtikulad ucvlelia. cnobilia, rom mcenareTa normaluri zrda— ganviTarebisaTvis 16 elementia saWiro. aqedan sams — naxSirbads, Jangbads da wyalbads, mcenare uSualod atmosferodan iRebs, danarCen 13 elementze mcenareuli ujredis moTxovnilebas niadagi (sasuqebi an sxvadasxva organuli naerTebi) uzrunvelyofs. aRsaniSnavia, rom TiToeuli sakvebi elementi mcenaris ujredSi specifikur rols asrulebs, rac imas niSnavs, rom misi romelime sxva elementiT Secvla SeuZlebelia. yvela sakvebi elementi gayofilia sam ZiriTad jgufad: makroelementebi — azoti, fosfori da kaliumi; mezoelementebi — kalciumi, magniumi da gogirdi; mikroelementebi — rkina, marganeci, bori, cinki, spilenZi, molibdeni da qlori. makro da mezoelementebi mcenares yvelaze didi raodenobiT sWirdeba, radganac isini ujredis komponentebis ZiriTadi Semadgenlebia, m.S. iseTis rogoricaa cila, nukleinis mJavebi, naxSirwylebi, qlorofili da sxva. isini aseve mniSvnelovan rols asruleben iseT fiziologiur procesebSi, rogoricaa sunTqva, osmiuri wnevis regulireba da sxva. mikroelementebis mTavari roli imaSi mdgomareobs, rom isini Sedis fermentebis SemadgenlobaSi da ujredSi warmarTaven bioqimiur process. mikroelementebis nakleboba marto mosavlianobis Semcirebas ki ar iwvevs, aramed mcenareTa mravali daavadebebis da zog SemTxvevaSi kvdomis mizezic xdeba. im SemTxvevaSi, Tu niadagSi an atmosferoSi mcenarisaTvis saWiro romelime sakvebi elementis deficitia (arasakmarisi raodenobiTaa, an ver axerxebs mcenare mis aTvisebas), mcenare normalurad ver ganviTardeba da sasurveli mosavlis miRebac SeuZlebelia. rodesac mcenaris kvebiT racionSi erTi romelime elementis naklebobaa, es xels uSlis nivTierebaTa cvlaSi sxva elementebis efeqtian, srulyofil monawileobas. sakveb racionSi deficituri elementis Setanis SemTxvevaSi balansi aRdgeba da yvela sxva elementis efeqtianobac aRsdgeba. arsebobs mcenareTa gamokvebis ori meTodi, — fesvuri da foTlovani. amjerad ganvixilav foTlovan gamokvebas da mis rols Tanamedrove soflis meurneobaSi. kvebiTi elementebis miwodeba foTlis zedapiridan — aris sasargeblo Sevseba mcenareTa gamokvebaSi. „foTlovani gamokveba“ — esaa sakvebi elementebis miwodeba foTlebidan da ylortebidan Sefrqvevis meTodiT. mecnierTa mier dadgenilia, rom mcenaris ujredi foTlebidan ufro swrafad iTvisebs sakveb დეკემბერი, 2012 elementebs, vidre — fesvebidan. foTlovani kvebis upiratesoba swored sasuqis SeTvisebis siswrafeSia. foTlovani gamokveba Seucvlelia maSin, rodesac saWiroa dakninebul mcenareTa swrafi reanimacia. aseT kritikul situaciaSi „saswrafo daxmarebis“ rolSi swored foTlovani kveba gvevlineba, romelic mcenaris swraf gadarCenas uzrunvelyofs. foTlovani gamokvebiT aseve SesaZlebelia mcenares calkeuli kvebiTi elementebis deficitis Sevseba. igi gansakuTrebiT efeqtiania araxelsayreli klimaturi pirobebis dadgomis SemTxvevaSi, roca mcenareul ujredSi nivTierebaTa cvlis procesebi Seferxebulia. es procesebi Tan axlavs civ da wvimian gazafxuls an gvalvebs. am dros mxolod foTlovani kvebiT aris SesaZlebeli mcenarisaTvis aucilebeli sakvebi elementebis miwodeba. foTlovani gamokveba saSemodgomo marcvlovani kulturebis SemTxvevaSi gansakuTrebul mniSvnelobas iZens. Semodgomis da gazafxulis periodSi stresuli situaciebis dros (dabali temperatura, Ramis wayinvebi, naleqebis nakleboba da sxva), roca praqtikulad SeCerebulia fesvuri kveba. niadagSi sakvebi elementebis optimaluri arsebobis pirobebSic ki fesvTa sistemebiT SeTviseba ver xorcieldeba. gansakuTrebiT ferxdeba azotis da fosforis SeTviseba. am pirobebSi mcenaris normaluri zrda-ganviTareba sagrZnoblad ferxdeba, rac saboloo jamSi mosavlianobaze aisaxeba. aseT situaciebSi gamosavali foTlovan gamokvebaSi mdgomareobs. dRes bazarze arsebuli sasuqebi, Semadgenlobis mixedviT, pirobiTad SeiZleba Semdeg jgufebad daiyos: axali agraruli saqarTvelo 31 აგროქიმია martivi, anu erTkomponentiani — Seicaven erT sakveb elements: azots, fosfors an kaliums. aseve arsebobs martivi orkomponentiani sasuqebi, romlebic erT naerTSi Seicaven or sakveb elements, magaliTad: azots da fosfors; kaliums an kalciums azotTan erTad; fosfors kaliumTan da sxva. kompleqsuri, anu rTuli sasuqebia, romlebic Seicaven erTdroulad ramdenime komponents, m.S. mikroelementebs. moxmarebis wesis mixedviT: wyalSi xsnadi — isini gamoiyeneba xsnaris formiT, morwyvis sistemiT da foTlovani (arafesvuri) gamokvebis meTodiT. aseTi Tanamedrove sasuqebi ar Seicaven uxsnad minarevebs, eTviseba umetes pesti- cidebs da SesaZlebelia maTi erT samuSao xsnarSi gamoyeneba; granulirebuli — niadagSi vegetaciis sxvadasxva periodSi mSrali saxiT SetanisaTvis. saqarTvelos bazarze ukanasknel periodSi iyideba rogorc ucxouri, aseve adgilobrivi warmoebis Txevadi sasuqebi, romlebic warmatebiT gamoiyenebian foTlovani gamokvebisaTvis. maTi moxmareba efeqtiania rogorc sasaTbure pirobebSi, aseve Ria— gruntSi. am sasuqebis upiratesoba imiTac gamoixateba, rom isini Tavsebadia bazarze amJamad arsebul ZiriTad pesticidebTan da erTidaigive danaxarjebiT SesaZlebelia mcenaris gamokvebac da mavneblebisa Tu daavadebebisagan dacvac. gansakuTrebiT efeqtiania Txevadi sasuqebis herbicidebTan erT kombinaciaSi gamoyeneba. am dros kulturuli mcenare Tavisufldeba herbiciduli stresisagan da gamokveba dabalansebuli makro da mikroelementebiT xdeba. Sps „agrovita“ momxmarebels sTavazobs organulmineralur sasuqs, romelic aris farTo moqmedebis speqtris da dabalansebulia makro da mikro elementebiT. is gamoiyeneba yvela saxis mcenareTa gamosakvebad, nebismieri regionisaTvis, mcenareTa ganviTarebis yvela fazaSi — Teslis damuSavebidan vegetaciis bolomde da aseve niadagis gasanoyiereblad SemodgomiT an gazafxulze miwis damuSavebis dros. sasuqi „agrovita“ warmatebiT gamoiyeneba ekologiurad sufTa produqciis mwarmoebel meurneobebSi, rogorc ekologiurad usafrTxo preparati. qristo kaxniaSvili, biologiis mecnierebaTa doqtori Sps „agrovitas“ inovaciuri proeqtebis menejeri ჩვ ენი სიმდიდრე ჩვენი სიმ დიდრ ე qarTuli Tafli egvipturze 14 saukuniT Zvelia — msofliom saqarTvelo SesaZloa Taflis samSoblod aRiaros. saqme isaa, rom qarTvelma arqeologebma, borjomis raionis sofel sakiresTan, kodianis mTis ZirSi, yorRani aRmoaCines, romelic mesame aTaswleulis Sua xanebiT TariRdeba. arqeologiuri gaTxrebis Sedegad, Taflis ori WurWeli iqna aRmoCenili, romelic tutanhamonis samarxSi arsebul cnobil Taflze, TiTqmis 14 saukuniT ufro Zvelia. borjomis raionis sofel sakiresTan, kodianis mTis ZirSi, 2003 wels, samcxe-javaxeTis arqeologiurma eqspediciam, yorRani aRmoaCina, romelic mesame aTasw- 32 axali agraruli saqarTvelo leulis Sua xanebiT TariRdeba. es yorRani, sadRac 5500 wlis aris. arqeologiuri gaTxrebis Sedegad, ori cali WurWeli aRmoCnda, magram samarxi gaZarcvuli iyo. aRsaniSnavia, rom arqeologiuri samuSaoebi kompania — britiS-petroliumma daafinansa, radgan am yorRanis aRmoCena baqo-Tbilisi-jeihanis milsadenis gayvanis dros moxda. aRmoCenil orive WurWels, palinologiuri kvlevebi, TbilisSi, saqarTvelos erovnuli muzeumis laboratoriaSi Cautarda da mkvlevarebma aRmoaCines, rom WurWelSi iyo Tafli. amasTan, kvleviT dadginda, rom aq aris is mravalferovani mcenareuli mtveri, romelic am SemogarenSi aqvs mcenareebs. mecnierebma dades daskvna, rom saqarTvelos erTerTi uZvelesi Tafli aqvs. marTalia, Tafli tutanhamonis samarxSic iqna aRmoCenili, magram tutanhamonis Taflze, qarTuli Tafli gacilebiT, sadRac 14 saukuniT, Zvelia. დეკემბერი, 2012 აპი თერაპ ია აპითერაპია fut k ris sa de de rZe deda futkris rZe adamianebis samkurnalod uxsovari droidan gamoiyeneba. sadede futkris rZes gadia-futkari hipofaringialuri jirkvlebis meSveobiT gamoimuSavebs. deda futkari mxolod sadede futkris rZes Wams. muSa futkrebs sqesi ar aqvs, roca deda futkari iRupeba, futkrebi irCeven nebismier muSa futkars, mas deda futkris rZiT kvebaven, ris Sedegadac, igi deda futkrad gadaiqceva da gamravlebis unars iZens. deda futkris rZes uSvilobis samkurnalod iyeneben.rogorc yvela srulyofili sakvebi produqti deda futkris rZe, wyals, cximebs, cilebs, naxSirwylebs, 100-ze met mineralsa da vitaminebs Seicavs. deda futkris rZe saukeTeso biostimulatoria, aregulirebs nivTierebaTa cvlis procesebs, aZlierebs fermentul aqtiurobas, aumjobesebs qsovilebis kvebas, xsnis angiospazms, amcirebs qolesterinisa da trigliceridebis Semcvelobas sisxlSi. aris saukeTeso adaptogeni, zrdis organizmis gamZleobas fizikuri da fsiqiuri datvirTebis mimarT. stimuls aZlevs endokrinuli sistemis (hipotalamusi-hipofizi — Tirkmelzeda jirkvlis sistema) gamarTul muSaobas. aqvs gamoxatuli imunomodulatoruli Tvisebebi. sadede futkris rZis Tvisebebi: zrdis kunTovan masas, normaSi moyavs sisxlis formula, aregulirebs nivTierebaTa cvlis procesebs, astimulirebs potencias da zrdis aqtiurobas (kvlevebma aCvena rom sadede futkris rZe winamdebare jirkvlis (prostatis) daavadebebis profilaqtikisTvis saukeTeso stimulatoria) rekomendebulia orsulebisTvis da meZuZuri dedebisTvis, radganac xels uwyobs orsulobis normalur mimdinareobas da aZlierebs laqtacias, aregirulirebs arteriul wnevas, aumjobesebs mexsierebas, xsnis uZilobas da daRlilobas, amaRlebs Sromisunarianobas. deda futkris rZe saqveynod aRiarebulia, rogorc aTerosklerozis mZlavri saprofilaqtiko saSualeba. aseve misi miReba rekomendirebulia postinfaqtur da postinsultur periodebSi. sadede rZe araCveulebrivad moqmedebs adamianis imunitetze, xolo kargi imuniteti avTvisebia- ni simsimneebisa da mutaciebisgan Tavdacvis saukeTeso saSualebaa. futkris rZe miiReba uzmoze, Wamamde 30 wuTiT adre. enis qveS, rogorc validoli, unda gavaCeroT rac SeiZleba didi xniT, raTa misi Sewova lorwovani garsis meSveobiT moxdes. 25 wuTis Semdeg is ukve sisxlSi fiqsirdeba. profilaqtikis mizniT futkris rZe miiReba 3-4 kviriani kursiT, Semdeg keTdeba Sesveneba. wlis ganmavlobaSi sasurvelia gavimeoroT 3-4 kursi yvelaze datvirTul periodSi, an roca gacivebis albaToba maRalia. naturaluri profilaqtiuri dRiuri norma zrdasrulTaTvis gramis mexuTedi, anu 0,2 gramia, xolo 16 wlamde mozrdilebisaTvis norma — 0,1 grami. imisaTvis, rom SexedoT wveTebis raodenobas, unda dadgeT sarkis win da enis qveS gadmouSvaT Spricidan 1 an 2 wveTi futkris rZe, rac 0,1 an 0,2 gramis tolia. gTavazobT zogierT samkurnalo-profilaqtikur recepts: Saqrini diabetis dros — 0,2 gr. naturaluri futkris rZe, Wamamde 30 wuTiT adre 2-jer dReSi, miiReT 6 Tvis ganmavlobaSi. rZe miiReba enis qveS dadebiT. bronqialuri asTmis dros — naturaluri futkris rZe unda Seerios 40% spirtian xsnars SefardebiT 1 : 2 da aZleven avadmyofs 5-10 wveTs 3-4-jer dReSi, Wamamde 1,5 saaTiT adre, an Taflis 2%-iani narevi, 1 Cais kovzi 3-jer dReSi, 1 Tvis ganmavlobaSi. ku Wisa da Tor metgoja nawla vis wylu lis, kuWnaw lavis daavadebis dros mi i ReT Taflis 2%-iani na revi 2 Cais kovzi, 3-jer dRe Si, 2 Tvis gan mav loba Si. 2 kviriani Ses ve ne bis Semdeg kursi me or de ba. reko mendirebulia da ic vaT di e ta da na re vis mi Rebam de 10 wuTiT ad re mi i RoT na xe va ri Ca is Wi qa borjomi. gul-sisxlZarRvTa sistemis daavadebis (stenokardiis, gadatanili gulis infaqtis, aTero sklerozis, hipertoniis sawyisi stadiebis, gulis kunTis distrofiis) dros miiReT Taflis 1%-iani narevi, 1 Cais kovzi, 2-jer dReSi 1 Tvis ganmavlobaSi. 2kviriani Sesvenebis Semdeg kursi meordeba. Sizofreniis da nervozebis (nevrasTeniis, isteriuli, seqsualuri, depresiuli, ipoqondriuli da დეკემბერი, 2012 sxva) dros miiReT Taflis 1%-iani narevi, 1 Cais kovzi 2-jer dReSi, 1 Tvis ganmavlobaSi. 2kviriani Sesvenebis Semdeg kursi meordeba. uSvilobis dros 0,2 gr naturaluri futkris rZe Wamamde 30 wuTiT adre 2-jer dReSi, miiReT 2 Tvis ganmavlobaSi. 2kviriani Sesvenebis Semdeg kursi meordeba. imunitetis dasustebis, organizmidan sxvadasxva Sxamebis gamodevnis, Tavis tkivilebis, klimaqsis, impotenciis, saxsrebis revmatoiduli arTritis, saxsarTa distrofiis, qronikuli hepatitis, RviZlis cerozis, Tirkmelebis daavadebis, hipertoniis, mwvave respiratoruli daavadebis da bavSvebis sqesobrivi momwifebis dros 0,2 gr naturaluri futkris rZe Wamamde 30 wuTiT adre 2-jer dReSi, — 1 Tvis ganmavlobaSi. hipotrofiul (wonaukmarisi) Cvil bavSvebs uniSnaven naturalur futkris rZes sanTlebis saxiT—dRenaklulebs 2,5 mg. 3-jer dReSi, 2kviris ganmavlobaSi. erTi da meti Tvis bavSvebs 5 mg. 3-jer dReSi 2 kviris ganmavlobaSi. evropasa da iaponiaSi naturaluri futkris rZis dRiur profilaqtikur dozad miRebulia 0,5 gr 2-jer dReSi. axali agraruli saqarTvelo 33 მა ვნებლები ვნ ებლ ები amierkavkasiis puris bzuala mexorbleebis udidesi problema simindis qarTuli bolo xuTi welia mexorbleebis isedac momravlebul problemebs daemata xorblis seriozuli mavnebeli _ amierkavkasiis puris bzuala. mavnebeli gavrcelebulia yvelgan, sadac xorbali mohyavT _ evropa, afrikis CrdiloeTi nawili, mongoleTi, ruseTi, samxreT amerika, ukraina da a.S. saqarTveloSi gavrcelebulia qveynis aRmosavleT nawilSi, gansakuTrebiT dablob zonaSi. mniSvnelovani ziani ZiriTadad sagazafxulo xorbalSi moaqvs, Tumca am bolo wlebSi saSemodgomo xorbalsac seriozulad azianebs, zogjer ki mTlianad spobs. albaT am mavneblis gaaqtiureba gamoiwvia uCveulod Tbilma Semodgomam da agroteqnikis zereled Catarebam. mavneblis mier dazianebuli naTesi lomTagora 1 samarcvle hibridi; sixSire — 55-60 aTasi Ziri ha; vegetacia — 124-126 dRe; uxvmosavliani, ha-ze iZleva 8-10 tona marcvals. lomTagora 2 samarcvle-sasilose hibridi; simaRle — 265-280 sm; sixSire — 45-50 aTasi Ziri/ha; ri ha; vegetacia — 134-136 dRe; uxvmosavliani, heqtarze iZleva 8-10 tona marcvals, an 60-70 tona — sasilose masas; kargad egueba tenian pirobebs. lomTagora 3 samarcvle hibridi; sixSire — 55-60 aTasi Ziri/ha; ri ha; vegetacia — 130-132 dRe; uxvmosavliani; ha-ze iZleva 8-10 tona marcvals; rekomendebulia aRmosavleT saqarTvelos sarwyavi zonebisTvis. lomTagora 4 TeTri hibridi; sasursaTe, SeiZleba sasilosed da safuraJed gamoyeneba; mcenaris simaRle 308 sm; marcvlis mosavlianobiT 22-24% aWarbebs „ajameTis TeTrs”; sixSire 45-50 aTasi Ziri heqtarze; vegetacia — 140-143 dRe; gamZlea Cawolisadmi. lomTagora 5 TeTri hibridi; sasursaTe-safuraJe; simaRle 303 sm; marcvlis mosavlianobiT 36-38% aWarbebs „ajameTis TeTrs”; sixSire 45-50 aTasi Ziri heqtarze; vegetacia — 141-143 dRe; gamZlea Cawolisadmi. tel.: (+995 99) 56-26-16; (+995 91) 20-25-25; E-mail: [email protected] www.lomtagora.com 34 axali agraruli saqarTvelo amierkavkasiis puris bzuala azianebs TavTavian kulturebs, ZiriTadad xorbals, iSviaTad siminds da Svrias. matli mcenaris foTlebiT ikvebeba, xoWo ki — Wyinti marcvlebiT. bzualas zrdasruli forma — xoWo Savia (zemodan), xolo qveda mxridan Ria ferisaa. zeda frTebi Savia, gaswvrivi cxra zoliT, romelTa Soris wertilovani rigebia. sxeulis sigrZe 14-16 mm-ia, piri, TaTebi, ulvaSebi — moSavo qarci, wvivebze qacvebi aqvs ganlagebuli. Cekili xoWoebi mavneobas iwyeben rZisebur simwifeSi Sesuli xorblis marcvlebiT. roca temperatura 30OC-s gascdeba, xoWoebi Cadian niadagSi 25-30 sm siRrmeze da gadadian diapauzaSi. diapauzidan gamosvla iwyeba rodesac temperatura 30OC-ze dabla Camodis, am droisaTvis isini kvlav aqtiur kvebas iwyeben, ganayofierdebian da deben kvercxebs. puris bzuala weliwadSi erT Taobas iZleva. am mavneblis winaaRmdeg brZolisas unda gaviTvaliswinoT is, rom aucilebelia agroteqnikis imago xoWos matli matli cilindruli formisaa, ruxi moTeTro SeferilobiT, 20-25 mm sigrZis. matls mkerdis segmentebi moSavo feris aqvs. muclis segmentebze, zeda mxridan SuaSi SeiniSneba moyavisfro laqebi, muclis bolo Seviwrovebulia, ukanaskneli segmenti muqia da or wanazards atarebs. bzuala zamTrobs niadagis vertikalur xvrelebSi umcrosi matlis fazaSi, mezamTreobaSi gvian Semodgomaze gadadian. dekembris meore dekadaSi matlebi gamosazamTreblad Cadian niadagSi 15-20sm siRrmeze. 12-13OC temperaturaze ki gamodian garindebuli mdgomareobidan da iwyeben aqtiur kvebas. jejilis foTlebs iTreven xvrelSi da fleTen mas, ise rom mxolod mcenaris mTavari ZarRvi rCeba. mavnebeli ZiriTadad RamiT ikvebeba. Rrublian amindSi ki dRisiTac. roca bzuala mavneobs yanaSi SeimCneva egreTwodebuli kaloebi — carieli laqebi jejilSi. mavnebeli ufro aqtiuri xdeba gazafxulze, daWuprebas iwyebs maisSi, zogjer ivnisSic. matlebi iWupreben niadagSi vertikalur xvrelebSi. daWupreba grZeldeba 2-3 kvira. xoWoebis gamosvla ivnisSi iwyeba da axalgamo- xoWos matli imago zusti dacva (xvna Sesabamis siRrmeze, drouli Tesva da a.S.) xolo rac Seexeba brZolis qimiur RonisZiebas karg Sedegs iZleva fosfororganuli preparatebi da neonikotinoidebi, magaliTad preparati aqtara. aRniSnul preparats aqtiurad gamoiyeneben evropaSi, ruseTSi, ukrainaSi da sxva qveynebSi, xarjvis normaa — 0.150 kg/ha, magram imis gaTvaliswinebiT, rom CvenTan niadagis struqtura SedarebiT mZimea, ufro karg efeqts iZleva naTesebis damuSaveba preparatis ufro didi doziT — 0.200 kg/ha. qimiuri brZolisas gasaTvaliswinebelia isic, rom radgan mavnebeli dafarul cxovrebas eweva niadagSi aucilebelia wylis xarjvis norma 300 — 400 l-s Seadgendes. nana CigogiZe biologiur mecnierebaTa akademiuri doqtori დეკემბერი, 2012