Tataiso ea Moloho

Transcript

Tataiso ea Moloho
Tataiso ea Moloho
Lesotho
BjØrg Kristiansen White
Liteboho bukeng ena ii lebisoa ho metsoalle ea ka ea setsi sa mesebetsi ea matsoho
sa Thabana-li-'Mèlè Lesotho.
E phatlalalitsoe bakeng sa morero oa ILO/SIDA, Thabana-Ii--'Mèlè Lesotho
International Labour Office Geneva
FRIDA Weaving Training Programme Maseru
//II///I/I/II//I/I/I/IIi/JII/I//II//IIj
46460
This is an authorized translation of WEAVING
GUIDE LESOTHO, the copyright page of which
reads as follows;
Ens ke phetolelo Sesothong e lumelletsoeng ea TA-
TAISO EA MOLOHO LESOTHO, 'me e baleha
tjena;
Copyright. International Labour Organisation 1980.
Publications of the International Labour Office enjoy copyright under Protocol 2 of the Universal Copyright
Convention. Nevertheless, short excerpts from them may be reproduced without authorisation, on condition
that the source is indicated. For rights of reproduction or translation, application should be made to the Editorial
and Translation Branch, International Labour Office, CH-1211 Geneva 22, Switzerland. The International
Labour Office welcomes such applications.
ISBN 92-2-102488-1. First published 1980,
The designations employed in ILO publications, which are in conformity with United Nations practice, and
the presentation of material therein do not imply the expression of any opinion whatsoever on the part of the
International Labour Office concerning the legal status of any country or territory or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers.
The responsibility for opinions expressed in signed articles, studies and other contributions rest solely with
their authors, and publication does not constitute an endorsement by the International Labour Office of the
opinions expressed in them.
ILO publications can be obtained through major booksellers or ILO local offices in many countries, or direct
from ILO Publications, International Labour Office, CH-1211 Geneva 22, Switzerland. A catalogue or list of
new publications will be sent free of charge from the above address,
This Sesotho edition is published by the FRIDA
Weaving Training Programme, Lynn Williams, Coordinator, a project of the Fund for Research and
Investment for the Development of Africa (FRIDA),
funded by the United States Agency for International
Development (USAID). It is a cooperative effort of the
Weaving Training Programme and the International
Labour Organization (ILO).
The Weaving Training Programme is grateful to the
author, Bjerg Kristiansen White, and ILO for permission to translate and publish WEAVING GUIDE
LESOTHO in Sesotho.
Translation by Monono Mataba. Editing by Jr. Po-
tloane. Additional translations by Maseabata Ntoanyane.
Printed by Morija Printing Works, Morija, Lesotho,
1981.
Ngoliso ens ea Sesotho e phatlalalitsoc ke Morero oa
thupelo ea moloho oa FRIDA, Lynn Williams, mohokahanyi, Morero oa lithuso bakeng sa lipatlisiso le matsete ntetsopeleng ea Africa (FRIDA), e tehetsoe ka
lichelete ke mokhatlo oa linaha tse kopaneng tsa America
ntetsopeleng ea machaba (USAID). Ke morero o kopanetsoeng ke morero oa Thupelo ea Moloho le Mokhatlo oa Machaba oa Basebetsi (ILO).
Morero oa Thupelo ea Moloho, o leboha mongoli,
Bjøtg Kristiansen White, le 1LO ka tumello ea hore
buka ens e fetoleloe Sesothong.
Phetolelo Sesothong ka Monono Mataba. Tlhatlhobo
ka Jr. Potloane. Tiatsetso phetolelong Sesothong ka
'Maseabata Ntoanyane. E hatisitsoe ke khatiso ea
Morija, Printing Works, Morija Lesotho 1981.
Lenaneo
..
I
..
2
2
..
.
3
..
.
Hialoso ea Masela le ho loha
.
.............
Mebala....................
Li-"Textile" le ho loha ............
Liponto
..
..
Meetlo ea ma-Afrika ea ho loha
Lintho tse sebelisoang ho etsa li-"Textile"
Bark. Bast Raphia :
Hoohia
.
.. ..
.
..
.
.
..
7
.
Ho ohia ka letsoho .. ..
Likarolo tsa lebili le ohiang
Lebili le ohiang le nang le lesoba la bobbin
Lebili le ohiang la baesekele ..
Lintho tse sebelisoang ha ho ohloa ..
8
8
Ii
11
11
Mechini ea Thabana-li-'Mèlè ..
Ho ohia
Ho Iaola ho hiephisa kapa ho tiisa khoele le ho topheha ha eona
Tse sebelisoang - Boea ha nku le ba poli
Mohair oa Lesotho: Tihaloso ea tlhalohanyo le tse ling
.
Tlhalohanyo ea boea ba Lesotho
.
Ho hiantholla .. ..
......
.
..
.
..
..
..
.
Ho hloekisa boea, ho bo hiophela ho ohloa ........
13
15
15
16
.
16
17
18
..
18
.
20
.
.
Hokama
3
4
4
.
.
21
.
Mokhoa oa ho ohia
22
..
ho hula - ho ohia boea
Ho ohia ka boea ba rob
Ho ohia boea ka boea bo kamiloeng - Likhoele tse khutoanyane tse ohloang
ka
ho
sotha
..........................23
Ho ohia khoele e phophomang......
..
......
Khoele e tophi1oeng ho etsa ntho tse kang 'Z' be tse kang 'S'
Ho menahanya khoele
Boholo - bolelele le botenya ha khoele
Lipolokoe tsa khoele
Ho hiahioba khoele
Ho tipa
.
..........
.........
......................
............
..
Mebala ea tihaho
..
Mebala ea maiketsetso
Mebala ea maiketsetso bakeig sa likhoele tsa liphoofolo
..
..
..
..
.. ..
.. ..
.
24
24
24
25
26
26
27
28
28
28
Thepa e sebelisoang .. ..
..
Lintho tse sebelisoang ho tipa Thabana-li-'Mèlè
..........32
.
.
........
...........
..............
30
Ho kopanya motsoako o sa feteng 1/10 gram.............33
Ho lokisetsa khoele ho hlatsuoa le ho tipuoa
Khoele ea boea ba liphoofolo ..
Ho inela khoele pele ho hlatsuoa
Ho hlatsoa khoele
34
35
35
35
............
Tsela ea tebetso le mokhoa oa ho tipa ...............36
........
Liteko tsa ho tipa
Ngoliso ea tebeliso ea lintho
Ho ohia ka mochjnj ..
..
..
.
.
.
37
38
39
Mochini o nang le lithupa tse emeng le lieta ka holimo o na le mabili a ii-
foro moo liropo ii fetang ......................40
Likarolo tsa mochini o nang le lithupa tse emeng le lieta ........40
Tebe1iso ea mochini o nang le moqala o fasitsoeng mahloana o bile o na le
mabili a liforo le liropo ..................
..
Mochini o nang le mapolanka a ka holimo mochining o kopantsoeng le iitepe tse pakeng tsa lieta ka mahiakoreng a mabeli
Thepa ea sebelisoang ho loha
Khoele e hiahieloang
Khoele e loh.ng
Ho hiahiela likhoele ka mokhoa o bonolo
..
..
Ho kenya khoele e hiahieloang koseneng
..
Flo harela khoele e tlil'o hlahleloa lepolankeng
Moo likhoele ii tiolanang
Ho fumana bophara ba likhoele
Ho fumana bolelele ba khoele e hiahieloang
Ho arohanya likhoele pele u hiahiela mochini
Ho fetisetsa khoele mochining o nang le mapolanka a ka holimo mochining
a kopantsoerxg le litepe tse pakeng tsa lieta
............
42
43
43
46
46
46
..........48
......................49
47
50
........
..........
Ho hiahiela mochini ....................53
Mapolanka le mahloana
Ho kenya likhoele mapolankeng
Ho kenya likhoele kameng
...............
..
51
52
52
54
54
55
Ho etsa sethoantho sa moloho ..................55
Ho etsa setoanto
..
Moloho o bobebe: moloho o se nang litema
Moloho oa limmete ..
.. ..
Moloho o bonolo ha o kopane le 00 likhoele ii nkoang ka menoana ebe ho
56
57
58
sebelisoa khoele e 'mala osele ...................58
Meloho e tloaelehileng TI: molobo 00 lehlakore le leng le bontang likhoele
tse hiahietsoeng
..
Meloho e tloaelehileng: moloho 00 ka nako e 'ngoe likhoele tse lohang ii
59
toarang tse hiahietsoeng .....................61
Ho harela bobbin
Ho loha ka shatlele
........................62
....................63
..
Meloho sebakeng sa liphahlo tse etsoang ka mochini o nang le mapolanka
..
,. ..
a kenyang mahloana
Ho loha limmete ..
..
...
..
.
67
.
.
68
69
70
Ho loha limmete ke eng ?
Mochini o nang le kosene
..
Mokhoa oa ho arohanya likhoele tse hiahietsoeng
Ho faseletsa boseka mochining oa kosene
Mochini o lohang limmete o emeng oa Sweden . .
Liketane tsa likhoele tse h1ah1etsoerg
.
.
Ho hiahiela mochini o emeng oa Sweden
Ho arohanya Iikhoele tse hiahietsoeng
Mochini o sebelisang Iitepe o emeng .. ..
Ho etsa mochini o likhoele tse hiahietsoeng ii fasitsoeng 1itepe
Likarolo tsa mochini o likhoele tse hiahietsoeng tse fasitsoeng 1itepe
Ho hiahiela mochini O likhoele tse hiahieloang ii fasitsoeng lithepe
Ho kenya Jikhoele tse hiahietsoeng kameng e meno a ii arolang
Ho fetisetsa khoele e hiahietsoeng mochining
Ho faseletsa likhoele tse hiahietsoeng thupeng e harelatig khoele
Ho fasa 1itepe likhoeleng tse hiahietsoeng
Ho poma likhoele tse hiahietsoeng ha ho qetiloe ho loha
..
Ho kenya liketane tsa likhoele tse hiahietsoeng tse ncha
Ho kenya mahloan'a likhoele, Iikhoeleng tse hiahietsoeng tse otlolohileng
Lintho tsa matsoho le tse ling tse sebelisoang ha ho iohuoa limmete
Ho kenya khoele e lohang
Ho loha sehioho
70
71
71
72
72
73
74
75
76
77
77
78
78
79
79
80
.............
...............
Moemo..........
........ ..
..
.
Ho loha ka ho kopanya likarolo tse fapaneng..
Mehiala ea literapisi
.
..
Ho loha mela e arolang mebala
Ho loha lihuku le litema tse chitja .. .
.
81
83
83
83
.,
.
84
84
.
......*
Ho loha mela e otlohileng............*
.
64
.
85
86
87
Ho kopanya literapisi le mela e arolang mebala e toanang
Mekhoa ea ho loha e sebelisoang ho khabisa
Ho rokella liqola tsa likhoele tse lohang
Ho metha ho nepahetseng sebakeng sa limmete ..
Ho rera litema tsa lirnmete, ntlha ea bohlokoa
89
Boqapi ba limmete: boholo le sebopeho
Thero ea limmete
Thero ea limmete: Mebala
96
97
..........
........
Thero ea limmete, boqapi..............
........
................
........
Ho phethela ..
93
93
94
95
98
103
..
Ho phethela limmete
Ho fanyeha limmete ka lilupu le litjobo
Litjobotsa thapo
90
.
......104
....................
..
104
104
Liqola tse litjobo
Lilupu
Mohiala oa ho fanyeha limmete
..
Qola e lohiloeng .. ..
Ho aena limmete
..
Ho phethela masela a koaelang libethe
Ho phethela limmete tsa maboteng
Ho phethela poncho ..
.
.
..
..
..
..
.
.
.
.
.
.
.
Tsamaiso ea mosebetsi
..
.
.
Batho ba teng le ba sieo mosebetsing
Fomo moo ho ngoloang tebetso ea motho ka mong
Nako le hora eo ho qaloang ka eona
..
Ngoliso ea liphahlo tse entsoeng
.
Tihatihobo ea tebe1iso ea lintho ..
Ngoliso ea phahlo ka khoeli le khoeli
.. ..
Litenyehe10 tsa ho etsa ntho khoeli le khoeli
Palo ea lintho tse emetseng thekiso
..
Thekiso
..
..
112
112
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Maemo a mohair
Litae tsa Sesotho ..
.
..
.
.
.
..
Libuka tse khothaletsoang..
.
113
113
.
.
Thero ea ho etsa Iiphahlo..
111
.
.
.
.
.
.
105
106
106
107
108
108
109
109
.
114
115
116
116
117
118
119
......121
..
129
HlalosO ea Masela le ho loha
Lesela le entsoeng ka boea kapa khoele
le bitsoa "Textile", 1 haeba le lohiloe.
Mefuta eohle le lintho tse lohiloeng ii
oela tlas'a "textile" ebang ha sebelisoa
kapa ii khabisa feela. Empa lesela le
entsoeng ka lekoko la sefate ha le oele
tlas'a "textile" hobane ke ntho e sa
etsoang letho ho tloha sebopehong sa
eona sa tihaho.
"Textile" e ka lohuoa ka mekhoa e mengata. Moloho o ka ba boreleli joale ka
oa lesela la silika kapa oa ba mahoashe
joalo ka 'mete. Lintho tse lokelang ho
sebelisoa e he hore ho etsoe "textile" e
ntle ke:
Lintho tse sebelisoang ho loha
Thepa e sebelisoang
Mekhoa e sebelisoang
Setoañto sa ntho e lohuoang.
Bohlokoa ba li "textile" boa fapana ho
ea ka ho fapana ha meetlo ea ma-Afrika.
"Textile" e sebelisitsoe e le lesela le
hareloang ho pota 'mele, kapa le etsa
marikhoe le liphahlo tse khabisitsoeng
ho bonta boemo kapa ho hlompheha ha
motho. Masela haesale e le lintho tse
rekoang linaheng tseo e leng khale a
etsoa. 'Na tse ling a sebelisoa joale ka
chelete.
Moetlong oa Basotho liaparo li ne ii
etsoa ka makoko. Ha se khale haholo ha
ho tloheloa makoko a likhomo he hinku
ho aparoa likobo ho tia ntlafatsa hikamano he kutloano lipakeng tsa batho Lesotho esita he hinaheng tse ling.
Liteboho tse kholo ho batho ba mesebetsi ea matsoho Lesotho ka likeletso he
tehetso tsa bona, hape ke leboha Chris
White ea entseng litoanto tse sebelisitsoeng mona bukeng.
Thabana-hi-' Mèlè Handicrafts CentreMoteanong 1980
P.O. Box 168
Roma 180
LESOTHO
Bjorg Kristiansen White.
1
Li-"Textile" le ho loha
sehoa ho etsa marikhoe le lipurapera
tse khabisitsoeng ho bontha boemo kapa
borena. Lesela haesale e le ntho e reki-
soang linaheng tseo ho ohla e saleng e
"Textile" ka hialoso ke lesela le entsoe-
le moetlo; hoo le neng le sebetsa joale ka
chelete nga tse ling.
ng ka likhoele tse ohli1oeng
Lesela la boea bo hateletsoeng ke "textile" esita le le lohiloeng. Mefuta eohle
ea lintho tse ohliloeng ke "textiles",
ebang le etselitsoe ho sebelisoa kapa ho
khabisa feela, Lesela le entsoeng ka lekhapetla kapa lekoko Ia sefate lona hase
textile hobane ke ntho ea tihaho.
"Textile" e ohliloeng e ka etsoa ka
mekhoa e mengata. Ho ohla ho ka ba
boreletsana joale ka lesela Ia silika kapa
ha ba mahoashe joale ka 'mete. Lintiha
tse 'ne tse toanetseng ho atleha le ho
nyalana 'moho ho etsa lesela le letle ke:
Lihlahisoa tsa tihaho tse etsang "textile"
Thepa e sebelisoang
Mokhoa o sebelisoang
Setoanto sa ntho e etsoang
Li-"Textiles" ii na le bohlokoa bo itseng
mekhoeng le meetlong naheng tse fapaneng tsa Afrika
"Textile" e sebelisitsoe e le lesela le
ithatelang ho sireletsa 'mele kapa le
Liponto
Moetlong oa Basotho liaparo ii ne ii
etsoa ka makoko le matlalo. Ke morao
tjena likobo tse ohliloeng Ii seng ii aparoa
sebakeng sa mese ca khomo le makokoana. Liphetoho li tlisitsoe ke ho ea
sebetsa ha Banna ba Basotho mekoting
ea khauta moo ba lefuoang ka chelete
(Ho tioha ka 1860).
Setsi sa mesebetsi ea matsoho ea Thabana-Ii-'Mèlè se etsa li-"textile" tsa
boea ba poli tse sebelisoang le tse khabisang. Limmete tse fanyehoang maboteng ii khabisitsoe ka litoanto tse
entsoeng kantle ho tsebo ea ho etsa Iitoanto. Masela a koahelang libethe, ii-.
poncho, masela a litafole le ona a khabisitsoe haholo. Litjale le likepisi tse korochiloeng 'moho le libakana tse lohiloeng
ke liaparo tse ikhethang.
i/u
Meaparo ea Afrika Bophirima e entsoeng ka masoho
2
'If
Meetlo ea ma-Afrika ea ho loha
Meetlong ea lichaba tsa ma-Afrika joale
ka Ghana, tsebo ea ho ohia e ithutoa ha
motho a ntse a sebetsa tlas'a ea tsebang.
Bashanyana ba etsa likopo 'me ho etsoa
litumellano tsa litefo le setsebi. Morutuoa
o qala ka ho ohia masela a "cotton" a sa
hiokeng tsebo e ngata a ntano ithuta ka
silika e ohiehang ka thata 'moho le iitema tsa eona. Lichabeng tse ling moohli
o iketsetsa lintho tsohle, oa ohia ebile oa
loha. Libakeng tse ling litokisetso ii etsoa
ke mothusi.
Ho ithuta hona ho nka bonyane lilemo
tse tharo. Ha morutuoa a nkuoa e le
seohli se tsebang tebetso, o lula motseng
le mochini oa hae 'me o qala tebetso a
lefa batho ba mo rekisetsang kapa a ithe-
kisetsa. Mookameli oa mokhatlo oa iiohli ke eena ea o laolang. 0 hiokomela
hore ho etsoa masela a boemo bo hatloang 'me o talimana le boithoaro ba
liohui. Bareki ba isa litlaleho ho eena.
Liohli tse ling ii tsamaea motse le motse.
Mechini ea bona ea menoa 'me ba ea
hohie ka eona. Seohli se lula lelapeng ho
fihiela se qeta tebetso e hiokoang ke le-
lapa. Tefo e ka ba ea chelete kapa ka
mokhoa o mong.
Basali le bona ba loha, empa mahae.
Ka kakaretso basali ba lohela ho fumana
chelete ea ho phetha mabaka a lelapa
feela - ha banna bona ba hoeba. Ke ntho
e tloaelehileng hore Afrika mona, basali
ba ea tipa le ho ohiela chelete.
Moloho o mosesanyane oa Afrika Bophirima
Lintho tse sebelisoang ho etsa ii
"Textile"
Lintho tsa matsoho tse entsoeng ka
bo tsotehang ba lipoli ke ha bohlokoa-
ka boea. Mohiala: chaba tse phelang me-
ohia le ho loha ka har'a naha.
"textile" Afrika eohle hangata ii etsoa
rakeng nako eohle ii sebelisa boea ho
ohia le ho loha liaparo le litente.
Lesotho ke e 'ngoe ea linaha tse fokolang
1efateng tse nang le boea ba lipoli. Maluti a na le lihiahia le majoang ao lipoli
tsa Angora ii a fulang. Ka lebaka la ho
bali ho tse sebelisoang bakeng sa ho
Linaha tse hiahisang "cotton" ho feta
tsohle Afrika ke (Egepeta) le Sudan.
Ethiopia koana ke ntho e sa makatseng
ho fumana litsi tseo ho ohieloang "cotton" ho tsona.
khanya le ho phatsima ha khoele ea boea
ha poli, bo nkoa e le bo bong ba likhoele
tse theko e holiiio lefateng. Boea bona
3
Kothono
Lekhapetla Ia Raphia
Ma-Egepeta a ne a tumme ka ho etsa
masela a boemo ho phahameng. Tsebo
Mebala
ena e ile ea nyamela le ba ha Faro.
Lintho tse sebelisoang ho etsa li-."textile"
Ii sebelisoa ii ntse ii le mebala ea tsona
ea tihaho, leha ho le joalo ii tlatsetsoa ka
khoele e tipiloeng ka mebala ea maiketsetso. Pele tebetso ea ho iketsetsa me-
Bark. Bast Raphia
Esale ii sebelisoa ho etsa masela linaheng tse ngata Afrika 'me ha ii e-s'o
lahloe.
Haesale e le morero oa Thabana-li'Mèlè ho sebelisa lihlahisoa tse fumanehang litikolohong tsa eona. Boea ba Ii-
poli bo rekoa ho lihoai tse tikolohong
ena, bo ohloe ho etsa likhoele tsa botenya
bo fapaneng.
LipoJi tsa Angora
4
Linku tsa farelane
bala e tsoela pele 'me bahoebi ba etsa
hore e tsejoe, mebala eohle e ne e le ea
tihaho. Litsebi tse lulang nga e le 'ngoe
kapa tse fallang nako le nako ba nkile
mebala ea mehia ea khale, ba tseba ho
tihotla mebala limeleng, mebung le
nthong tse ling. Boputsoa bo loileng bo
tsoang seme1erg se bitsoang indigofera le
bofubelu bo tsoang ho chochenille-lice,
ke eona feela mehiala.
Semela sa indigofera
Setlama se etsang 'mala ka meutloa
Mehieng ena ho sebelisoa mebala ea mai-
ketsetso sebakeng sa mebala ea tihaho.
Lifeme tse ngata ii etsa mebala e etsoang
e mpa e fapana ka mabitso. Moo ho
etsoang masela a lohiloeng ka matsoho,
ke bohlokoa bore ho sebelisoe feela mebala ea boemo bo holimo. Tefo ea thebetso ea matsoho e holimo. Ho molemo
ho lefa basebetsi haholo ho ena Ic ho
etsa thenyo ka ho sebelisa mebala ea
boemo bo tiase. Bareki ha ba rate ho
bona limmete tsa bona tse theko e holimo ii thunyetsa maboteng.
Hangata barati ba lintho tsa matsoho ba
ilela hore Ii etsoe ka mebala ea tihaho.
Leha ho le joalo, röna mona Thabana-li-
Mebala ea maiketsetso
'Mèlè re se re hiakisitse bore ho hiobolisa naha limela le makhase a tsona selemo sohie ka lebaka la chelete, e ka ba
thenyo e thabehang, 'me ho ka fetola
maemo a limela mesikong ea lithaba.
Nile le moo, ke mebala e fokolang e sa
tsoeng, e sa thunyeng e fumanoang limeleng; mebala e mefubelu le e meputsoa
ha e na mehioli Lesotho, 'me e tiameha
ho rekoa kantle ho naha.
Thabana-li-'Mèlè re sebelisa mebala ea
lirashoang ea maiketsetso e khothalelitsoeng ke setsebi. Khoele e hlatsuoa ka
sesepa se etselitsoeng ho hlatsoa boea ba
liphoofolo, thireletso ea 'moto e ntse e sa
sale morao.
Ho ohia
Ho ohia ka letsoho
Likhoele tse ngata tsa tihaho kantle ho
silika, ii khuthoanyane haholo bakeng sa
ho lohuoa ho etsa masela ii ntse ii le
ho ohloa ka mefuta e meng ea mabili a
ohiang, a ka bapisoa le lebili lena kaha
likarolo tsa lebili le ohiang ii etsa mesebetsi e toanang le ea mabihi a meetso
e meng.
boemong ba tihaho. Likhoele ii toane1a
ho ohel1oa 'moho ho etsa khoele e ka
h1ahJeloaig mochining. Hona ke ho ohia.
Mokhoa o bonolo oa ho ohia ke ho ohiela
khoele seropeng. Basali ba ma-Likuyu,
Kenya ha ba etsa limanki ba sebelisa
mokhoa ona.
Tafole
Tafole ke karolo e bohareng e matla, ke
benche ea lebili le ohiang. E ka teka1la
kapa ea sekamela lebiling. Tafole e tehelitsoe ke maoto a mararo. Lintho tse
pehi tse toereng bobbin le tepe ii faselelitsoe tafoleng ii hakisitsoe mapola-
nkeng a etsang hore mochini o ohie.
Lebili le khannang le matahantsoe Ic ta-
fole ii pota lithupa tse emeng, tse peli
tse otleletsoeng tafoleng. 'Muru oa thupa
o nang le mohele ho ea ka lehojeng ho
bobbin le tepe ke oona o tiisang kapa o
hiephisang 'me o kopantsoe le mapolanka
a etsang hore mochini o sebetse ka har'a
tafole.
Maoto
Mochini o ohiang o na le lepolanka le Sephara le hakisi ka nga e 'ngoe. Lepolanka
lena le kentsoe molamung. Likhoele ha
thopana ha molamu o bilika joale khoele
e hareleha lepolankeng le sephara. Ethio-
pia basahi ba bonoa hohie ba 'ohia
"cotton" eo ba itemelang eona ka mo-
chini ona. Afrika e bochabela "cotton" e
ohloa ka mochini ona haholo.
Lebili le ohiang le tsoetse pele haholo
'me le sebetsa hantle ho feta 'me le
sebelisoa ho ohia boea ba linku le ba Ii-
poli Lesotho. Leha ho le joalo, le meputso ea sejoale-joale ii ka kopana 'me
eaba tebetso e tsoela pele ka mokhoa
o atlehileng. Matlo a tebeletso a Swaziland a sebelisa mabili a ohiang a sebetsang ka motlakase. Tsela ena Lesotho le
toanela ho inahanella eona hibakeng tseo
ho nang le motlakase.
Lebili le ohiang le eme holima maoto a
mararo a takalalitseng 'me a kentsoe
tafoleng le he leng ka tlas'a mapolanka a
mabehi ka tlas'a lebili.
Lebili le leholo (Lebihi le khannang)
Lebili lena he emisitsoe ka thupa tse
peli. Mamao a kopanya bokantle he bohare ba lebili. Ase, e entsoeng ka thepe,
e phunyeletsa bohare ba lebili e itetleha
ka thupa tse otlolohileng mahiakoreng a
mabeli. E phunyeletsa tepe e bohareng
ba hebihi e hohim'a lithupa tse pehi.
Karoho e kantle ea lebili e na le hintiha
tse peli tse thibelang lebanta he khannang
ho chophoha ha lebili le pota-pota.
Lithutsoana tse tkereng lebili le leliolo
Ke lithutsoana tse pehi tse kentsoeng ta-
foleng ho tehetsa hebili. Lintlha tsa
tepe eo lebihi le potang ho eona hi eme
hohim'a hintiha tsa lithutsoana tsena.
Likarolo tsa lebili le ohiang
Lebanta le khannang
Ke hebanta le haretsoeng lebiling habehi
Mefuta e mengata ea mabili a ohiang.
'me le feta holim'a lepolanka le lechitja
qetellong ea bobbin le lepohanka le le-
thepa ho barekisi ba fapaneng ka lilemo.
Mona ho hlalosoa lebili le ohiang le sebe-
chitja hebihing le lehoho. Ho ka sebelisoa
lebanta la "cotton" kapa khoele ea maiketsetso, empa le sarolohang hanyane empa
le sa rehie.
Le Lesotho mona ho na le mefuta e
'maloa ka ha litsi tsa tebetso ii reka
lisang mabanta a mabeli ho khanna.
Moetso ona o entsoe Sweden ka 1968
'me o bonta mofuta o tloaelehileng. Ha
8
Le toane1a ho kopanngoa ka lefito, lebanta le khannang he ka khoehhisoa kapa
la tiisoa ka 'muru o tafoleng.
Uvx
'Muru o tiisang kapa ho /zlephisa
Ho bonahala feela mohele o ka lehojeng
ho tafole. Karolo e ka hare e kopantsoe
le mapolanka a etsang bore mochini o
ohie. Ka ho sotha 'muru sebaka se lipa-
keng tsa mapolanka ana se ka eketsoa
kapa sa fokotsoa. Ha mohele o sotheloa
ka lehojeng sebaka Ic ho tiea ha lebanta
ha eketseha. Ha u sothela ka leqeleng,
sebaka sea fokotseha le lebanta lea
hiepha.
Ha seeta se thetsa fate ke ho bolela
hore thapo e telele.
Thupa e kopantseng lebili le seeta
Ke lepolanka le tiameletsoeng seeteng
ka khoele. Lefito le hlephisoe hore seeta
Ic lepolanka ii tsamaee ka bolokohohi ii
sa thulane. Lepohanka le kopantsoe le
mohele o tepeng e tsoang lebiling le
khannang.
Sepekere se kopantseng thutsoana le
Lepolanka le kapele moo ho fasitsoeng
seeta
Ho na le mamao a tepe ka mahiakoreng.
Mamaong ana ho kentsoe lieta. Lieta
tsena Ii kopane Ic lepolanka.
lebili
Moo mohele o kopanang le thutsoana e
o kopanyang le lebili hore le pote hantle.
Mapolanka a etsang /zore mochini
ohie
Seeta se faselelitsoeng lepolankeng
Seeta se faselelitsoeng lepolankeng le
okametseng fate, Seohli ha se ohia se
tsamaisa seeta ho ea holimo le tiase ka
ho sebelisa leoto. Hona ho tsamaisa hebill le ohiang.
Khoele e kopanyang seeta le lebili
Seeta se ka faseletsoa lepolankeng le se
kopanyang le lebili ka thapo kapa lerapo.
Lepolanka le thehelitseng likarolo tse
ohiang, ke karolo e ka tiase e thehehitseng
mapolanka le bobbin, le kokoteletsoeng
tafoleng.
Litehetso tsa bobbin
Li kentsoe lintiheng tsa thupa e parolang
mapohanka a etsang hore mochini o ohie.
Litehetso tsa bobbin ii shebane le mochini, e ka morao ho e ka mora' bobbin.
9
Litehetso tsena ii teka1etse 'me "U"
Lesoba la khoele e qheiloeng: (Lei-
e lihakisi e khohlëla hantle hore e tsebe
ho bilika lipakeng. Litehetso tsena ii na
hloana)
le tepe e thibelang khohlano. Sete-
bobbin. Mathoko a teng a toane1a ho
hetso se ka morao ha se tsamaee, ntlha
ea 'muru oa bobbin o ka har'a letlalo
kapa patsi. Se kapele sea tsamaea, se
kopantsoe le moqala ka ho kurufelloa
ka har'a lesoba.
"U" ea patsi e nang le lihakisi. E ka
kenngoa kapa ea ntoa ka ho kurufulla
setehetso sa bobbin se ka pele ho sotheloa ho seohli.
N. Moo bobbin e lutseng (lebiling)
Lebiling e ka ba tsa lithupa kapa matialo. Li tehe1itse "Spintlele".
0. Lepolanka le nang le lihakisi
Ke karolo e ka reng "U" ea karolo e
potolohang, 'me e na le mapheo a mabeli
a kopaneng le tepe ea bobbin ho etella
khoele pele ha ho ohloa.
Lihakisi
Li etella khoele pele hore bobbin e
harele khoele e ohliloeng ka ho lekana.
Seohli se toane1a ho phahamisa khoele
hakising e 'ngoe ho ea ho e 'ngoe ho
tioha ho bobbin joalo-joalo ha ho ohloa.
Tsepe ea bobbin
Bobbin e bilika moqaleng o bohareng
ba "U". Karolo ea bobbin e sephara e
shebileng seohli, e na le lesoba 'me
e kene ho "U". Ha ho ohloa, khoele e
kena lesobeng e tsoe leihloaneng pele e
ka hareloa bobbining e tataisoa ke lihakisi. Tepe ea bobbin e na le khoele ea
'muru ho elella ka ntlheng e motsu moo
e fasitsoeng. Ntlha ena e kene thupeng
ea "U" e ka morao.
Ke lesoba ka ntlheng e 'ngoe ca tepe ea
ba boreleli ho seng joalo khoele e ohli-
loeng e ka 'na ea khaoha pele e fihia
bobbiniñg.
'Muru o kopanyang mapolanka
le
tkpe ea bobbin
Ke ntho e ho e lella ntlheng e motsu ea
bobbin. Lepolanka le sephara le lebiling
le leholo le kurufelletsoe tepeng ea
bobbin e sa tsamaeng ha ho ohloa.
Mabili a hforo a nang le likhoele
Lepolanka le lechitja le lebiling le leholo
le na le tepe tse peli tse nang le liforo
tse tiisang kapa ho khoehlisa le ho
khanna ho ea ka boholo ba 1itepe tsena.
Lebanta le khannang le tioha lebiling ho
ea lepolankeng le leholo. Tepe e kholo
e tiisa lebanta, e nyenyane ea le hiephisa.
Bobbin
Ke karolo ea lebili le ohiang e ka thoko.
E ka tlosoa. E kenngoa ho "U" ka ho
kenya tepe ea bobbin bohareng ba peipi
bo lipakeng tsa mapheo a "U". E na le
sepharana seo karolo e 'ngoe ea sona e
leng chitja qetellong ea bobbin e nang le
foro. Ha lebili le ohiang Ic sebetsa,
bobbin e pota tepe. Tloaelo ke hore Iibobbin ii tia le mochini e le likarolo tse
tsamaeang le oona.
Lebili le liforo le nang le khoe/e la
bobbin
Lebili le lechitja le nang le foro
le
khannoa ke lebanta le tsoang lebiling le
khannang.
Khoele e hareloang pele mochining
Ho eletsoa hore u fase khoele e bolelele
Lesoba le ka pele moo khoele e kenang
ba 1 meter bobbiriing pele u qala ho
ohia. Khoele ena e hareleha habonolo
Ke lesoba le tepeng ea bobbin. Boholo
ba lona bo bonta botenya ba khoele e ka
bobbining 'me khoele e ohloang e ithopha
habonolo ho eona ha o qala ho ohia.
ohloang.
Lebili le bolokang lipekere
Boholo ba tepe ea bobbin bo ka eketsoa
ka lebili lena ka ntlheng ea lesoba pa-
keng tsa thupa ea "U" le leihlo. Ho
thusa ho emisa tepe ea bobbin le "U"
lipakeng tsa moo bobbin e lutseng ho e
thibela ho pshemoha.
10
Lebili le ohiang 'moho le lebili le kapele.
Mohiala: Lower-Holland.
Lebili le ohiang le nang le lesoba Ia
bobbin
Mohiala oa lebili Ic tsoetseng pele le
nang le lebanta le le leng le khannang.
Lebanta le khannang le tsamaea holim'a
lebili le fihie le kene sekhetheng se bobbining. Ha mochini o sebetsa, bobbin
e bilikisoa ke lebanta lena (Ha ho na
lepolanka le lechitja le sephara).
Lebili lena le entsoe ka mokhoa o bonob ho feta la pele, ka lebaka lena ha le
tsebe ho etsa lintho tse ngata. Leha ho le
joalo ka lebaka Ia bothata ba lona le iibobbin tsa lona tse kholo ii bile ii sebelisoa habonolo, liohli tsa Thabana-li'Mèlè ii rata mofuta ona ho feta e meng.
Lebili le ohiang la baesekele
Mofuta ona oa lebili o entsoe Lesotho.
Le etsoa mona be bile le rekisetsoa makholo-kholo a liohli tse sebeletsang hae
Lesotho lohie. Molemo ke hobane be
bobebe. E ka ba Loti (MI) ha mochini o
tsoang mose e be Maloti a lekhobo (M100).
Le sebetsa joalo ka lebili le tsamaisoang
ka mabanta a mabeli 'me le ipakahalitse
e le lebili be lekaneng matsoho be lokile
bakeng sa batho ba sebeletsang mesebe-
tsing ea matsoho koano. (Ntlafatso ea
lona e ntse e nahanoa).
Lintho tse sebelisoang ha ho ohloa
Kama tsa matsolw. Likama tsa matsoho
tse peli tse bobebe tsa patsi tse nang le
lesela le nang le lihakisi. Lesela le letle
ho feta ke Ia letlalo.
Kama e c/zitja. Likama tse peli tse chitja
tse koahetsoeng ka lesela. Ha mohele o
sothoa., kama ea sebetsa. E loketse boea
ba nku ho feta ba poli.
11
Seharela likeili. Khoele e etsoa lipolokoe
Hakisi ea khoele. Hakisi e kenyang ii-
ha e tsoa libobbining. Moetso ona o re
'katla' ha khoele e se e harelehile ma-.
khoele sefeng.
khetlo a itseng ho thusa hore lipolokoe ii
be le likarolo tse lekaneng.
Oh. Kotikoti ea oh e loetsang lebili.
Limmanki. Limmanki tse bolokang
kboele mafureng he lintho tse karnang.
Khoele. Polokoe ea khoele e sebelisoang
ha lebanta le khannang le khaohile.
Seharela sekeili. Ntho e harelang khoele
Bench Carder. Benche kapa setulo e nang
le karolo e phahameng e ka pele e koa-
hetsoeng ka lesela le kamang. Kama e
kaholimo ke ea letsoho 'me e nkoa ke e
ka tiase habeli ka boholo.
Karna tsa boea. Likama tse peli tsa tepe
tse nang le mefeng ea lepolanka tse kamang le ho hloekisa boea.
Bobbin kapa plyer Rack. Karolo eo ho
hareloang libobbin tse peli kapa ho feta
ho etsa khoele e menahaneng.
Thupa e harelang boea, iViolamu kapa lepolanka le bolokang boea bo hloekileng.
0 palamisitsoe lebiling le leholo.
11
12
Mechini ea Thabana-li-'Mèle
Ho hiantholla le ho kama ho sebelisoa
kama ena ho sa le tekong. Basebetsi ba
ile ha se leka 'me ba thabile ke ntho ena
e ncha. Ba se reile 'MOKHOUFELE' ka
lebaka la molumo o etsoang ke boea ha
Re ka bolela tsoelopele e tlisitsoeng ke
thebeliso ea thepa e entsoeng ka ho toa-
ntisa ea Scandinavia lefapheng la ii-
phahlo Thabana-Ii-'Mèlè haesale re fihia
ka Mphalane 1977.
bo kangoa.
Kama ena e ile ea kalingoa CARE, Maseru. Kamora' ho e leka letsatsi kapa a
mabeli ba ile ba fumana bore thebetso
ea ho hiantholla e potlakisitsoe ka 40%
A. Kama e nang le setulo
Kama e nang le setuloana moo u lulang
ha u kama boea. Kaha boea ba linku tsa
'me ntho ea mofuta ona e thoanela ho
Norway (Spelsan) bo toana le ba lipoli
tsa Lesotho ka bolelele, ke ka hona re
sebelisang kama ena mona Lesotho.
Norway kama ena e kama boea bo thata
bo qalang, ke ka hona e nang le lesela le
inahaneloa. Liteko Ii ntse ii tsoela pele.
IItI
$III((
'I
it ill I, I ill (tI
I
hiephileng le kamehang. Sepheo sa kama
U
4111111111
t
(zf1Ii,tii
f:-.
Il('frt,iIi,,li I
(*fIt
V4
14
(14144 IIIISI
1114 II4I.
ke ho hiantholla boea. Haeba ho kama
lekhetlo Ia bobeli ho ntse ho etsetsoa
kameng ena, lesela le toanela ho ba le
kopaneng. Ho kama boea bo thata ho
thoana le ho hiantholla ka letsoho mona
Lesotho. Kama ena e qalile ho sebelisoa
Thabana-li-'Mèlè ka sepheo sa ho foko-
letsa batho ba hiothang ka matsoho
mosebetsi.
Motho ea sebetsang o lula setulong ebe a
sebelisa kama e kaholimo e nang le mohele, ka ho e toara e be o otlolla liphaka
joale a e hulanye holim'a kama ea bobeli.
Boea ho aba holim'a kama ea bobeli.
(Litila ii tlosoa ka letsoho pele). Boea
bo lokela ho aba kameng lehiakore le
kutiboeng le le hole le motho ea sebetsang.
Boemo ba boea, bolelele ba bona, bo-
bboeki le tebetso ea mosebetsi Ii tia
bontha hore na ho ka kangoa boea bo
joang.
WbT P
-
ri1
13
B. Ho etsa kama e nang le setulo Thabanali-'Mêlè
Kama ena e na le likarolo tse peli tse
entsoeng ka lepolanka le bophara ha
3 05mm. Likarolo tsohle ii khaotsoe ka
ho tekalla kapa ho nyolosa. Hona ho
thusitse hore ho se be le tenyo ea patsi.
Karolo e kholo ho feta tse ling ke setulo
(C) se ileng sa khaoloa lepolankeng eaba
se khaoloa ho etsa setulo se lekaneng.
Mahiakore a lebokose le kamang (B) a
shebileng ho motho ea kamang, a entsoe
ka ho khaola lepolanka 152 cm hare eaba
Mefuta e meraro e se e ile ea etsoa e le
liteko Thabana-li-'Mèlè 'me ea sebetsa e
le eona ea pele. Setulo se le seng se ne se
etsoa ka letsatsi ka thuso ea ntate ea
thusang moo. Litenyehelo tsa ho ii etsa
e ne e be M22 se le seng ho balelloa le
lesela le kamang (4 meters) feela ho sa
babe moputso oa ho se etsa. Ho tia
etsoa likama tse ling hape tsa mofuta
ona 'me Lesotho National Development
Corporation (LNDC) le Senqu Construction ii itse ii ka ii etsa tse peli ka
M33 feela ho se masela a kamang.
le aroloa likoto tse 'ne tsa 305 mm se le
seng, eaba ii kurufelloa 'moho. Kaholimo
ho ile ha khaoloa lepolanka la 305 mm x
305 mm eaba le kurufelloa moo se lokelang lesela le kama la khorametsoa Ia ha la
kokoteloa kaholimo.
Maoto (D) a entsoe ka ho khaola lepolanka ka bolelele bo 230 mm eaba ho siuoa
le bosesanyane ba 75 mm, le tia sebelisoa
e le litehetso ka mathoko. (E) Maoto a
kopantsoe ka tlas'a setulo ho se tehetsa.
Bothata ke ho tsitsinyeha ka ha motho o
L
leba pele le morao holim'a setulo. Ho
kopanya maoto le ho faseletsa lithehetso
ho fokotsa bothata bona.
Kama e kaholimo e leng eona e toa-
roang, e entsoe ka likarolo tse peli, karob e bataletseng e leng kaholim'a lebokose, 130x505mm. Karolong ena ho
kentsoe, ha khorametsoa ha ba ha kurufelloa mohele. 0 etselitsoe batho ba leqele kapa ba sebelisang lehoja. Lesela le
kamang le kh oramelitsoe la ba la kokoteloa lepolank eng kaholimo.
14
D
Ho ohia
Khoele e kena le 1esoberg e be e il'o
tsoa le leihloaneng la khoele e seng e
Karolo ea tepe e karig "U" e bilika
ohliloe. Ha bobbin e bilika e hula khoele
Ha tepe ea "U" e ntse e pota khoele e
khoele e ohliloetg.
Lepolanka. le nang le lihakisi le thusa ho
fetisetsa khoele bobbining. Ka ho 'na e
nta khoele lihakising ka bonngoe, khoele
e hareleha ka ho lekana bobbining.
hobane lebanta le tiohang lebiling le leholo le khanna mabili a nang le meno a
kurufelletsoeng tepeng ea "U".
kenang ka lesobeng Ia karolo ea tepe ea
"U" e ntse e topheha.
butle-butle ho fihiela bobbin e tietse
Ho laola ho hiephisa kapa ho tiisa
khoele le ho topheha ha eona
Lebelo la lebili le leholo le ka laoloa ka
lebanteng le khannang. Lebanta le ka
tiisoa kapa la hlephisoa ka ho sotha
'muru oa teng.
Bobbin
E kentsoe karolong ea tepe bohareng ba
lepolanka le nang le lihakisi 'me e na le
mabili a meno qetellong pela mabili a
mang a meno a ohiang. Ha lebili le leholo le bilika lebanta le khanna mabili
ana a meno ka nako e le 'ngoe. Empa ka
hobane mabili a meno a bobbin a minyenyane ho feta a ohiang, bobbin e
bilika kapele ho feta mabili a karolo ea
tepe le ea lepolanka le nang le lihakisi.
Ho hiephisa: Sotha mohele mapolankeng a etsang hore mochini o ohie a
lebe n'a lebiling le leholo, 'me lebanta
le hiephe. Mabili a meno a tia bilika
butle ha ho hlephisitsoe lebanta 'me le
ho thopha ha ho na ho tiea.
Ho tiisa: Sotha mohele hore mapolanka
a etsang hore mochini o ohie a tsamaele
hosele le lebili le leholo, 'me lebanta le
tiee. Mabili a mono a tia bilika kapele ha
ho tiisitsoe, ho topheha le hona ho tiea.
15
Tse sebelisoang - Boea ha nku le ba
poll
Boea ba nku le ba poli bo fumanoa ka
Boea ba lipoli Lesotho bo ka aroloa ka
mahiofo a 17 a fapaneng, ho tioha ka
boea ba poli tse qalang ho kutoa ho isa
ho bo sentsoeng ke moroto kapa bo
mefuta le maemo a mangata.
kutiloeng poling tse shoeleng.
Mefuta e fapaneng ea linku e etsa boea
bo fapaneng. Tsela eo liphoofolo ii phe-
Ha ho ohloa khoele ea boea ba poli lintho tse molemo boeeng ii se senngoe
- ii hlakisoe khoeleng. Ere ka ha boea
lang ka eona e fetola boemo ba boea.
Moo makhulo a seng matle boea ba teng
e ba ba boemo bo tiase. Ha ho khethoa
boea sebakeng sa ho ohia seohli se toanela ho hiokomela maemo a mefuta le
ba poli e le sesebelisoa se theko e holimo
haholo, Seohli se thoanela ho hiokomela
bore khoele e ohloang e pakahatse theko
co e holimo.
maemo a boea.
o thoanela ho khetha boea ka hore na
ohla khoele e tlil'o etsa ntho ea mofuta
ofe (Boea bo bonolo bo ka ohia khoele
e tesanyane, bo mahiothe bo ka ohia
khoele e tenya e boima).
Boea ba nku bo fapana le ba poli ka tsela
tse ngata, empa e 'ngoe ea litlhalohanyo
tse kholo ke hore khoele ea boea ba nku
e na le ntho e kang khetla. E ka bonoa
feela ka mochini a etsang hore tse nycn.yane ii shebahale ii le kholo. Hona ho
etsa hore boea ba nku bo ohiehe habonolo.
Khoele ea boea ba poli e na le bokaholimo bo fapaneng ke ka lebaka lena bo
thellang 'me bo ohiehang ka thata.
Linku tsa merin.o ii tloaelehjle Lesotho.
Boea ba merino bo bokhuthoanyane hape
bo harahane. Ka lebaka la ho harahana
hona bo ohla likhoele tse bonolo te tesanyane tse hiephileng. Lijesi tse turu
tse entsoeng ka mochini hangata ii entsoe
ka boea ba merino.
Boea ba Karakul hangata bo bitsoa boea
ba limmete. Likhoele tsa boea ba teng li
telele Ii otlolohile 'me Ii mahoashe.
Karakul ea boemo bo holirno e na le
phatsimo leha e sa benye joalo ka boea
ba lipoli. Bolelele, bothata le ho phatsima
ha khoele ea boea ba karakul li etsa hore
bo sebelisoe ho etsa lintho tse sa feleng
ka pele joale ka litapeiti le limmete. Linku tsa karakul Ii ngata B otswana.
Boea ba lipoli bo hlahisoa ka bongata
Lesotho. Boea ba poli ea Angora bo
khetholleha habonolo ho boea ba linku
ka lebaka la ho phatsima le ho khanya
ha bona. Mohair oa boemo bo holimo
a toana le moriri o motle, likhoele tsa
teng ii ka ba bolelele ba 20cm ha phophoma. Mohair o bonolo ba silika ha o
toaroa.
16
Mokuto on boea ba lipoli ka 'Mesa
Mohair oa Lesotho: Tihaloso ea tihalohanyo le tse ling
BKL: Boea bo botle ba boemo feela bo
e-na le methoaela ea boea ba ntja kapa
bo shoeleng bo ka ba bolelele ba 15cm
(6 inch.) kapa ho feta.
BKS: Boea bo botle ba lipotsanyane leha
empa bo na le motsoakonyana oa boea
ba ntja kapa bo shoeleng, 'me bo le ka
tiase ho 6 inch. ka bolelele.
BMF 1: Boea bo botle bo mpang bo na
le methoaela ea boea ba ntja kapa bo
shoeleng. Ha bo mahoashe kapa thata.
Bo ka ba bolelele ba 8 inch. (20cm).
BMF 2: Mohair oa boemo bo botle bo
mpang bo na le motsoakonyana oa boea
ba ntja kapa bo shoeleng. Ha bo mahoashe kapa thata 'me bo lipakeng tsa
6 le 8 inch. (15 ho isa ho 20cm).
BMF 3: Mohair oa boemo bo amohelehang bo mpang ho tsoaka-tsoakane le ba
Hlalohanyo ea boea ba Lesotho
ebile ha bo thata 'me bo katlase ho
hiofo a boemo ha bona, likhoele ha ii
ntja le bo shoeleng. Ha bo mahoashe
Leha boea bo ka rekoa bo se bo le ma-
6 inch. (15cm).
ke ii toane kaofela. Mohiala, BML.
BML: Ha bo oele tlas'a BMF 1. BMF 2.
kapa BMF 3. ka lebaka la ho ba mahoashenyana le bongata ba boea ba ntja kapa
bo shoeleng. Ha bo botle hakaalo le
boemo ba teng hase bo holimo hakaalo.
Bo akaretsa boea ho likhokolo 'me ho
bolelele ba 15 cm.
BMS: E ntse e le mohair. 0 toana Ic
BML bo mpa bo le katlase ho 15cm ka
bolelele
BSL: Mohair o mahoashe, bo akaretsa
ba "britches" ba molala le ba liphooko bo
na le rnethoaela ea boea ba ntja, kapa ho
shoeleng 'me bo bolelele ba 8 inch.
(20cm) kapa ho feta.
BSS: Mohair o ntseng o thoana le BSL
bo mpa bo fapana ka bolelele. Bono bo
katlase ho 8 inch.
BCM: Mohair o nang le boea ba ntja le
bo shoeleng bo bongata. Ke boea ha
boemo bo tiase bo bonolo empa bo
tetearie. Bo tsejoa e le boca ba lebasetere,
ha ho balelloe boea bo tsoakileng.
BGREY: Boea bo bothokoa bo loileng,
bosootho kapa boto bo bothökoa ekasita le boea bohle bo tabileng.
BSTD: Boea bo qaphalelitsoeng ke lero
la litlamatlama le morokolo "LOX".
BSDY: Boea bo hometsoeng.
BLOX: Boea bo silafalitsoeng ke moroto
Ic morokolo.
BSKIN: Boea bo hiothiloeng kapa bo
kutiloeng lipoling tse hiabiloeng kapa
makokong a lipoli tse hiabiloeng.
Setsi sa tebetso se lokela ho hlalohanya
boea bo fitisetsoang ho liohli. Ha boea
bo khethoa ho etsoe tjena:
Haeba hoea bo toanetse ho ba
bosoeu nta bohie ho tabileng, joalo ka
bo botho, bo boputsoa le bo bosoothonyana ho bosehia. Boea bo nang le mebala ea tihaho bo ka ohloa ho etsa khoele
ea mofuta ofe kapa ofe.
Khetha boea bo silafetseng, bo bo-
khutoanyane haholo, kapa bo hometsoeng. Boea ho boemo bo tiase ho ka
ohloa khoele e tenya e tia tiptjoa boto.
Arola boea bo setseng ka liqubu ho
ea ka bonolo le bolelele ba bona. Thabana
Ii-'Mèlè ho ohloa boea ba mefuta e meraro, bo botenya bakeng sa limmete tsa
maboteng, bo lipakeng bakeng sa masela, bo bosesanyane bakeng sa ho korocha. Mona boea ho khethoa tjena:
K/zoele e tenya: Khoele tse telele tse
mahoashe
Khoele e lipakeng: Likhoele tsohle tsa
bolelele le ho otloloha ho lipakeng esita
le tse khutoanyane empa ii otlolohile.
Khoele e Uesanyane: Khoele tse telele
tse otlolohileng tse bonolo.
Boea bo kutiloeng ka nako e le 'ngoe bo
se hlatsuoe pele lintho tsohle tse ling ii
qetoa. Boea bo etsang likhoele ho na le
mafura a tihaho a tia tiotsa menoana ea
seohli 'me a thuse hore likhoele ii relle
haholo ha ho ohloa.
Boloka boea ka moo ho nang le moea
joale ka 'methe o lohiloeng ka mokhoa o
hiephileng kapa ka baseketeng. U se ke
oa topella boea ka mekotleng ea polastiki
moo moea o sa keneng.
BDEAD: Boea bo hiothiloeng kapa ba
kutoa lipoling tse shoeleng kapa makokong a tse shoeleng ii sa kule.
BRANDS: Boea bo silafalitsoeng ke
pente kapa ntho tse toaeang lipoli.
Hiokomela: ('B' e eme sebakeng sa boea
ba lipoli tsa Lesotho).
17
Ho hiantholla
Pheta hape u sebelisa kama e ka lehojeng.
Sepheo sa ho hiantholla boea ke ho tiosa
litila boeeng le ho bo hiephisa hore bo
phophome.
Shebisa metso ka seohling u hule joale
ka pele.
Mokhoa ona oa ho hiantholla o loketse
ha ho lokisetsoa ho ohia boea bo harehileng.
Boea bo ka 'na ba manama ha bo ntse bo
hlantholloa joale ka ha ho hlalositsoe
ka holimo.
Boea bo ka thibeloa ho khomarela matso-
hong a seohli haeba ho ka sebeletsoa
holim'a metsi a belang.
Ho kama
Lebaka la ho kama ke ho kopanya boea
hantle. Boea ba poli le ba nku bo kutiloeng hong ha bo atise ho otloloha le ho
ba bolelele. Boea ba ntja kapa bo shoeMokhoa o tloaelehileng oa ho hiantholla
ke ho nka khokoloana ea boea u ntse u
hula likhoele ka bonngoe ho fihiela e se
e le boea bo phophomang. Lehiabathe le
lipeo ii tia oa ha ho ntse ho hlantholloa.
leng le bo harehileng bo ka 'na ba fumanoa mona le mane boeeng. Haeba
boea bo sa tsoakana hantle khoele e
ka 'na ea tsamaea e sa tiee libakeng tse
ling. Hape e ka 'na ea se ke ea tipeha ka
ho lekana. Tebetso e khahlehang e ka
etsoa haeba boea bo ohloa habeli. Le-
khetlo la pele ho tsoakoa boea ho ho
otlolla, Ia bobeli bo tsoakoa ho tsoaka
ho otlolohileng le ho lokisa rob (rolag).
Mokhoa oa ho lula ha ho sebetsoa
Lula setulong se nang le moo ho itet1e-
hoang 'me u etse bonnete ba hore ho
na le sebaka se lekaneng ho sebelisa matsoho ka bolokolohi. Tehetsa likama ka
mangole ha u sebetsa.
Ho kama boea ho bo otlolla
Beha kama e katlase holim'a lengole u
sa shebisa mohele ka ho uena 'me u ale
boea ho hiantholotsoeng ka ho lekana
holim'a kama. Metso ea boea e shebane
le mohele oa kama.
Boea bo bolelele bo ka hlantholloa ka
likama tsa matsoho.
Likama tsena ii behoa tafoleng kapele ho
seohli.
Toara khokoloana ea boea, e behe ho-
lima kama e ka leqeleng motso oa
khokoloana o sa sheba seohling. Hula
boea hantle ho tsoa lipakeng tsa meno a
kama. Litila le boea bo bokhutoanyane ii tia salla kameng,.
18
;J
- - -;6."
':'- -
--"I
tiase sebaka se ka bang halefo Iipakeng
Tsoela pele ho kama 'me u behe boea
bo kamiloeng ka ho bo palamisana ho
'me u hulele kama e katlase ho uena.
fihiela bo ka etsoa rob e tenya.
Hula ho fihiela u tsoa ka 'nane ho boea.
Hiokomela hore u se ke ua petetsa likama
'moho ka ha ho thata ho ii arohanya ha
meno a tsona a ka kenana.
Ha ho kangoa khetlo la bobeli boea bo
huloa mahiakoreng a rob 'me hona ho
Beha kama e ka holimo holim'a e ka-
tsoela pele ho tsoaka boea.
Ho kama rob sebakeng sa ho oh/a boea
ba poll
Tiatsa kama e ka tiase boea u e koahela
ho fihiela ho setse feela pele u fihia
-
qetellong ea mohele.
Toara likarna u shebisitse mehele ho
uena 'me u kame ka ho tlisa kama e ka
holimo ho uena. Boea bo qetella bo lutse
holim'a kama e le 'ngoe.
Tonamisa kama e ka holimo 'me u ko-
panye ntlha ea eona e kapele le ntlha e
kapele ea kama e ka tiase. (Lehiakore le
entsoeng ka patsi la kama e ka holimo le
shebile lesela le ohiang la kama e a tiase).
Hiephisa boea kameng e ka tiase ka ho
bo hulela holimo u sebelisa ntlha ea kama
e ka holimo. Harella boea ho uena u
sebelisa kama e ka holimo ho sututsa be
ho hiephisa ho fihiela rob e ka tlosoa.
Likhoele tsa rob ii kenngoa lebiling le
ohiang ha ho ohloa ho latela mokhoa oa
ho ohia boea.
c*)
Lekhetlo le hiahiamang nyolla kama e
kaholimo ho feta pele 'me u arohanye
likama hantle. Pheta-pheta ho fihiela
boea bo qala ho kopana.
Motsamao o hiahiamang o fapane le oa
pele. Beha qetello e ka pele ea kama e
ka holimo qetellong ea mohele oa kama
C'.,
e ka tiase 'me u kamele kama e ka holimo
koana e Ic hore u behe boea bohie bo
tsoang ho eona holim'a kama e katlase.
Beha kama e kaholimo u shebisitse ntlha
ea mohele ho ntlha e ka pele ea kama e
ka tiase 'me u kamele kama e ka holimo
ho uena. Ka tsela ena boea bo lula bo
phophoma holim'a kama e ka holimo.
Ho kama sebakeng sa ho ohia boea bo
harehileng
Sebakeng
sa ho pitikisa boea, bo ka
pitikisetsoa mahiakoreng ha bo tlosoa
kameng e ka tiase. Mokhoa ona o boketse
boea bo bolelele bo otlolohileng joale ka
ba Karakul kapa mohair.
19
Ha ho ohloa boea bo tia huloa mahiakoreng a rob 'me bo kene bobbining bo
teka1etse. Leha ho le joalo, ka lebaka la
ho rella ha bona ke boea bo bolelele ba
mohair feela bo lokeloang ke mokhoa ona
oa ho kama le ho ohia.
Ho kama ka kama ea benche
Lesotho mona kama ea benche e qalile
ho sebelisoa Thabana-li-'Mèlè morao
tjena, 'me e fumanoe e na le thuso e
nta bo thoanang le bona ka ho kama boea
ha mohair oa Lesotho ka tiung ea
tebetso.
Ho kama ho loketse boea bo bolelele
Kama e na be mohele oa thupa le mela.
Mola o le mong ho isa ho e meraro ea
meno a tepe. Ho kama ho bebofala haholo ha likama ii futhumelitsoe kaha
mofuthu o nolofatsa boea. Ho fafatsa
boea ka metsi ho fokotsa ho manama.
kholo sebakeng sa ho hiantholla le ho
kama boea ba mohair ha Lesotho. Kama
ena ea benche e ka sebelisoa sebakeng sa
kama ea letsoho e nkang nako, ho latela
boea ho kangoang. Ka lebaka Ia sebaka
se seholo le ho sebetsoa ho lutsoe ho
fumanehile hore lintho tse etsoang ii
eketseha ka li-percente tse ka bang 40,
ha mokhoa ona o sebelisoa ho kama le-
khetlo la pele. Mokhoa ona o ntse o
toana le oa letsoho. Rob e etsoa ka iikama tsa matsoho ka boea bo kanngoeng
bencheng.
Faseletsa kama ka mokhoa 00 e tia tseba
ho sebetsa, 'me u e tiatse boea bo hiantholotsoeng.
Toara kama e 'ngoe ka letsoho 'me u e
tsamaisetse ho kama e faselelitsoeng e
toereng boea, 'me u liketse kama boeeng
u e shebisitse tiase.
Tsoela pele u phete ho fihiela boea ho
kamehile 'me bo se bo le kameng e
letsohong.
Tsoela pele u kama u lebisa mahiakoreng
ho fihiela boea ho khutletse kameng e
fasel elitsoeng.
Khaotsa ho kama ha boea bo arohile ka
ho lekana likameng tse peli.
Ho hloekisa boea, ho bo hiophela ho
ohloa
Ho hboekisa boea le ho bo lokisetsa ho
ohboa ho tsejoa e le mokhoa oa khale ho
feta ho kama ha ho lokisoa boea sebakeng
sa ho ohia. Lebaka la ho bo hloekisa le
Nta boea kameng 0 bo etse lebanta.
ho bo hiopha ke ho kopanya ho kama
boea, ho tiosa bo bokhutoanyane le ho
POma o qale be leng hape ha le le bolelele
kopanya bo setseng.
tafoleng. Qotsa sehiopha sa mabanta a
Libaka tse ling mona Lesotho ii reka
boea ba maiketsetso kantle bo otlolohileng. Hoa etsahala leha ho le thata, ho
20
bo lekaneng. Beha mabanta u a bapisitse
mahlano ho isa a teletseng u a kame
hape ho etsa bonnete ha hore boea bo
kopane hantle.
Ha u etsa lebanta Ia ho qetela hula boea
joalo ka pele empa u bo fetise ka har'a
reng ho etsa bonnete ba hore botenya ba
bona boa lekana.
Lebanta la boea bo otlolohileng bo sebe-
lisoa bakeng sa ho ohia ho harelang ho
etsa likhoele tse otlolohileng tse kopaneng, joale ka khoele e hiahieloang.
morethetho oa ho ohla. Lebili le ohiang
le bilika habonolo, le boea bo tsamaea
habonolo ka ntlong e futhumetseng.
Ho khoesa lebanta le khannang
Sotha 'muru o tiisang kapa ho khoehlisa
e le hore u tsebe ho atametsa 'm'a tsohle
"mother-of-all" pela lebili le leholo.
Hiokomela ho potisa lebanta ka holim'a
mabili a meno pele u le tiama. Etsa lefito le sephara kapa u rokelle lintiha tsa
lebanta 'moho. Lefito le letenya le ka 'na
Ia sitisa lebili le ohiang ho tsamaea hantle.
Hiephisa lebanta ha lebili le ohiang le
sa sebetse e be bore le se sarobohe le ha
ho sa hbokahale.
Ho loetsa machini
Mokhoa oa ho ohia
Mokhoa oa ho lula ha u sebetsa.
Beha lebili le ohiang fathe moo ho bata-
letseng 'me u khethe setulo se phahameng ho lekana. Ha u sebelisa lebili le
ohiang joale ka ha ho hlalositsoe mona,
seohli se lula se shebane le lebili le lebob 'me leoto le otlolohetse holim'a
seeta, moo lieta ii kopantsoeng ka leqe-
leng. Motho ea qalang o toanela ho
ithuta ho raela pele a ka qala ho sebelisa
boea e le hore a tloaele motsamao le
Lebili le ohiang le hboka oh e ngata.
Sebelisa kerisi kapa oh e tenya. Loetsa
hohie moo tepe e kopanang he thupa le
moo ho nang le letlalo. Lebili le ohiang
le ke ke la loetsoa hangata. "Talc" e ka
sebelisoa ho loetsa moo thupa Ii kopanang.
Khoele e qalang
Faseletsa khoele e seng e ohliboe e bolelele bo ka bang im pompong ea bobbin.
Khoele e ka ba ea boea. Kenya khoele
leihloaneng le nang le hakisi. Qala ho
raela 'me u lumehle khoele e qalang ho
pota makhetbo a seng makae. Etsa bore
khoele e tiee ho lekaneng 'me u qale ho
ohia ha u utboa hore lebili le tsamaea
hantle.
21
Ho ohla ka boea ba rob - ho hula
- ho ohia boea
Tsela ea tiebetso
Qala ho raela 'me u harele halofo ea
khoele e qalang bobbining. Kopanya
khoele e qalang le rob ka ho toara khoele
e qalang ka leqeleng ha rob e le ka leho-
jeng. Ha u ntso raela khoele e qalang
e qetella e fetetse rolong 'me ii kopane.
Etsa hore khoele le rob ii se ke tsa hareleha ho ea kena rolong ka ho tiisa rob
ka letsohong. Ka letsohong le letona u e
Hiephisa khoele ka lehojeng u bumelle
ho topheha ho kenella robong empa u
ntse u hula khoele ka lehoja. Raela butle
u ntse u hiokometse hore u laola khoele.
Ha u qala u iketle 'me u behe maikutlo a
hao holim'a ho ithuta ho ohia ho feta, ho
etsa khoele e ntle. Ha u utloa hore u se
u tseba-tseba u tia tseba ho sotha khoele
e tia 'ne e eketsehe ka bolelele ka lehoja
ha u ntse u manamisa khoele ka leqele.
Ha u le boemong bona khoele ea hao e
tia ba ntle e shebahale e imametse.
phahaphahamisitse.
Ha u bona ho hareleha ho kenella rolong
iselletsa lehoja ka lehojeng u ntse u
toere khoele 'me u e hule ho latela botenya bo hiokahalang. Bolelele ba khoele
e etsoang bo tsoa hore na u topha hakae
le hore na u na be boea bo bokae.
Ho kenyeletsa rob e ncha
Tloaelo e tia bonta seohli hore na ke
ntlha efe ea rob e toanelang ho qala.
Ha u qetile ho kama bea lirolo li shebile
nga e le 'ngoe, e le hore ha u ii kopanya
Ii se ke tsa emisa mochini. Hula ntlha
ea rob e ncha 'me u e kopanye le rob e
ntseng e sebetsa pele e ka thopheha.
Tsoela pele ho raela 'me u hule moo lirolo
Ii qalibeng ho tophana.
Ntho e etsoang
Ha ho ohboa ka rob khoele e tia nka
sebopeho seo rob e entsoeng ka sona.
Rolong likhoele ii palamane, 'me khoele
e ohliloeng ka boea e tia hiepha ka lebaka la masobana a lipakeng tsa likhoele.
Haeba khoele e ohliboe ka boea bo iikhokoloana, likhokoloana tsena ii eketsa
masoba 'me khoele e tia kokomoha ho
feta 'me e ntle bakeng sa liphahbo tse
mofutbu.
Ha bobbin e ntse e hula khoele, ho to-
pheha ho ntse ho eketseha. Lumella
khoele ho ikharela bobbining empa u
boele u tiise khoele ka betsohong sebaka
se ka bang 10 ho isa ho 15 cm ho tioha
moo u tiisitseng ka letsohong le letona.
22
A mang a maikutlo malebana be ho o/zla
ka letsoho Lesotho
Mokhoa o hiabositsoeng ka holimo ke ona
o tboaelehileng hahobo ha ho ohboa boea
ba Lesotho. Ka bomalimabe mokhoa 00
boea ho ohboang ka. oona ha o bonte
ho phatsima be ho khanya ha boea ha
lipoli. Leha ho be joalo, ho ohia ho
latela mokhoa oa ho sotha ho hboka khoele
t
e toanang 'me boea ba lipoli ba Lesotho
ha bo joalo ka ha bo khethiloe ba ba ba
kangoa metseng. Mokhoa oa ho ohia ka
letsoho kajeno ha oa qaqa hantle. Ho na
le tepo ea bore mabanta a khoele a
motla-o-entsoe a nang le khoele tse
kopantsoeng ii ka fumaneha sebakeng sa
liohli tse metseng ka moso e le hore ho
phatsima lé ho khanya ha boea ba Lesotho bo ohliloeng ka letsoho bo bonahale.
Ho ohia boea ka boea bo kamiloeng
- Likhoele tse khutsoanyane tse
ohloang ka ho sotha
Likhoele tse kamiloeng Ii kopane 'me
khoele e toanela ho sala e otlolohile ha
ho ohloa. Mabanta a rekiloeng a Karakul
le mohair a entsoe ka boea bo kamiloeng.
Ho ohia ka mabanta a rekiloeng ho tloa-
elehile Lesotho 'me ho ohloa ka ho 'na
ho ntse ho huloa-huloa khafetsa. Ho
tsejoa e le ho topha.
Ho ohia mabanta
Lebanta ke likhoele tse matahantsoeng
'moho tsa etsa ntho e boima bo ka bang
6 ho isa ho 9 kg. Mabanta ana ke metlae-entsoe, Lesotho le a reka mose. Hoo
seohli se ho etsang feela ke ho hiotha
setsiba lebanteng se bolelele boo a bo
hiokang e be o qala ho ohia.
Joalo ka tloaelo qala ka khoele e qalang
'me u ohielle setsibana sa lebanta khoe-
leng e qalang. Toara setsibana ka le-
hojeng 'me u 'ne u se hulele butle-butle
ho uena e le bore u ohielle likhoele tse
seng kae lekhetlo ka leng.
Etsa bore botenya ba khoele bo lekane le
ba e ntseng e hareloa ha ho ohloa.
Sebakeng sa khoele e tesanyane ho hioka-
Erekaha boea ba poli bo thella ho feta
ba nku bo ka 'na ba hioka ho tophuoa
ho feta ba nku ha ho sebelisoa mokhoa
oa ho topha.
Ha u ntse u ohia u 'ne u shebe hore na u
se u sa topha haholo kapa hanyenyane
ho feta hobane ha u tiisitse khoele e tia
ba tesanyane ho feta, le teng ha u
hiephisitse ea haroloha.
Ho ohia ka boea ho entsoe polokoe
Boea bo huloa le mahiakoreng a polokoe.
Kopanya khoele e qalang le polokoe 'me
u bone hore khoele e qalang e thophahana le boea ba polokoe. Hula polokoe
u e tiose pel'a moo bobbin e kentsoeng,
u e iselletse ka lehojeng ka lehoja, ka
leqele u otlolle khoele.
Ho ka 'na ha etsahala hore likhoele tsa
polokoe e be ha ha kopana, empa ka ho
tophahanya khoele e qalang le likhoele
tsa polokoe ka ho ii hula hanyane ka
hanyane, ii ka tseba ho otloloha khoeleng
e ohloang.
Ho ohia ka likhoele tse tsoang polokoeng ho loketse ho ohia likhoele tse boholo bo mahareng tse bataletseng.
Ho ohia u sebelisa sebaka se behang boea
bo hloekisitsoeng
Beha boea bo khethiloeng kapa bo
kanngoeng ka ho bo ala u bo palamisana
holim'a tafole. Bo etse rob kapa u bo
tlamelle tepeng ea teng, likhoele tsa
boea li shebe nga e le 'ngoe le tepe.
Hloesetsa tepe lebiling le ohiang 'me u
e behe ka holimo hanyenyane ho lesoba
be ka pele moo khoele e kenang.
hala ho tophe1loa likhoele tse seng kae
feela empa khoele e tenya e sephara 'me
ka hoo ho hiokahala ho tophel1oa iikhoele tse ngata.
23
Qala ho ohia ka ho tophe1la khoele e
qalang le boea. Hulela khoele ho uena
butle-butle e le hore palo e lekanang ea
likhoele ii ohiehe ho etsa khoele lekhetlo
ka leng. Moo ho topha ho kenang khoeleng e moo ho behoang boea bo hloekileng ho entsoe Y e leng eona e bontang
hore ho ohloa ka ho 'na ho huloa ho
tophuoa.
ka ho lekana ka ha khoele e phophomang
e toanela ho ba bobebe.
Khoele e tophi1oeng ho etsa ntho tse
kang 'Z' le tse kang 'S'
Khoele e ka ohleloa ka leqeleng kapa ka
lehojeng, ho tsoa hore na lebili le le-
Mokhoa ona o motle bakeng sa khoele e
holo le bilikela hokae. Khoele e ohieloang
Ho etsoang
'Z', athe e ohleloang ka leqeleng ho
thoe e tophiloe ho etsa 'S'. Ha u shebile ka mochini o etsang lintho hore Ii
shebahale bile kholo u bona hore 'Z' le
tesanyane.
Ho ohia ka ho topha ho hotle bakeng sa
boea ba nku le ba poli. Khoele ea teng e
shebahala e le thata e bile e maname.
Ha khoele e khanya u ka re bokaholimo
ba eona boa phatsima. Khoele ea teng
ha e hlile ha e ntle bakeng sa liaparo
(mona re bolela e ohliloeng ka letsoho),
empa erekaha e qeta nako ka lebaka la
likhoele tsa eona tse telele tse thata, e
sebelisoa ho etsa masela a litulo le litapeiti. Lebaka le leng leo mohair o sebelisoang bakeng sa limmete, ke hobane
ekare silika, o ohloa ka ho tophuoa.
Ho ohia khoele e phophomang
Khoele ea mohair e rekoang e tsejoa e le
khoele e phophomang. Erekaha ho ke
ke ha toana le ho ohia ha litsebi, ho
thata ho etsa ntho tsa boemo bo toanang (Ha ho hlokahale). Leha ho le
joalo khoele e phophomang e ka ohloa
ka mekhoa e 'meli.
K/zoele e p/zop/zomang e etsoang ka rob
ka lehojeng ho thoe e tophiloe ho etsa
'S' ii tophehile ho latela boea.
Hangata khoele e ohliloeng ka boea ba
nku e etsa 'Z', ka ho topheha. 'Me khoele
ena e nkoa e le bonobo e boneletsa, 'me e
sebelisoa ho loha ka mochini le mamao.
Khoele e ohliloeng ka ho sotha e etsa 'S'.
Khoele e tophehang tjena e ba thata 'me
e sebebisoa ho hiahiela mochini.
Ha ho lohuoa ka mochini khoele e hia-
hietsoeng e toanela ho ba thata ho feta
e lohang, ka lebaka lena ho molemo ho li
hialohanya. Nile le moo, phahlo e kopana hantle ha khoele e hiahietsoeng le e
lohang ii sa topheloa neng e be 'ngoe.
Ha khoele e menahanngoa lebili le toanela ho bilikela ka lehiakoreng lesele.
Etsa rob joale ka mehleng. Ha u ntse u
ohia etsa hore khoele e shebahale e le
bohlasoa ka ho 'na u e hiothaka. Etsa
hore e shebahale e hoasha. Khoele ea
mofuta ona e fapane le e rekisoang. Eona
e hlephile haholo.
Khoele e phophomang e Isoakaneng be ea
boea
Mokhoa ona o toana le oa lifemeng. Ho
hiokahala khoele e tesanyane ea boea
kapa motla-o-entsoe.
Harela likhoele tse peli tse ohliloeng ka
mochini bobbining. Beha boea bo
kanngoeng bo se ntse ho lokile 'me o bo
kopanye le khoele e tophiloeng ka mochini. Kopanya boea hanyane ka hanyane
24
Ho menahanya khoele
Ona ke mokhoa 00 likhoele ii menahanngoang ho etsa khoele e le 'ngoe. Khoele
e ohliloeng ka letsoho e ka sebelisoa e sa
menahanngoa. Leha ho be joalo hangata
ho khethoa bikhoele tse menahantsoeng.
Khoebe e entsoeng ka ho menahanya bi-
khoele tse pebi kapa tse tharo 'moho e
tiile ho feta khoele e le 'ngoe ea botenya
boo e sa menahanngoe. Ho loha ka
mamao ho na le hore moloho u sothehele
moo ulu e sothehetseng haeba ho bohuoa ka khoele e sa menahanngoang.
Etsa hore u se ke ua menahanya khoele e
ohliboeng tsatsing le le leng. Ho nka nako
pele khoele e tophiloeng e manama.
Tii-tiisa letsoho ha u topha likhoele tse
tub menahanngoa ka ha ii tia tophoboha
hanyane ha u se u menahanya. Pele u ka
rera bore na u tia menahanya likhoele
tse kae, sheba bore na lesobana le leholo
leo khoele e tia tsoa ho lona lebiling le
lekae, na khoele e tla tseba ho feta.
Ho menahanya ho ka etsetsoa bobbining
lekanya bophara ba khoele 'me le sebeletsa boleleleng be boimeng ba khoele.
Mokhoa ona oa ho bala u bitsoa "Tex",
'me u sebelisoa 1efateng lohie le ho
baleng ha metric. Lenane la li-"Tex" le
supa boima ba bolelele ba kilometre
kapa li-metara tse sekete. Boima ba kilo.metera ea khoele e tesanyane bo ka tiase
ho ba khoele e tenya, e tenya e boima.
kapa ka lipolokoe kapa ntho e kang
Ke mokhoa o joabo, lenane la (li-Tex tsa
khoele e tenya ii ngata ho feta tsa khoele
mele bore boima boa toana. Hona ho
e tesanyane.
Seohli sa letsoho se ka fumana lenane la
li-"Tex" tsa khoele ea sona ha feela se
sebelisa sekala le lepolanka le thatelang
lipolokoe. 'Me hona ho thusa ho fumana
hore na liohli tse ohiang khoele e toanang ii ohlile bongata ba khoele ka ho
fanele e thelang parafini, feela u hioko-
thusa bore u tsebe ho hula khoele bob-.
bining ka ho lekana. Bobbin e ka kenngoa
rakeng ea eona, haeba u sebelisa iipolokoe, kenya bob e 'ngoe le e 'ngoe ka
ha eona. Mabili a mang a na le liraka tse
etselitsoeng ho menahanya.
lekana.
Sebelisa polokoe ho fumana kakaretso ea
bongata ba khoele, ka mokhoa ona
bekha polokoe, mohlabeng ona boima ba
eona ke 325 ligrama.
Bala makhetbo ao khoele e thatetsoeng
ka oona polokoeng.
Mohiala - 182 makhetlo
Metha ho potóloha ha polokoe mohiala
196 cm.
Atisa ho potoloha ha lepolanka le thate.lang lipobokoe ka makhetlo a ho thateboa
ha khoele, ho fumana bolelele ba khoele
e polokoeng: mohiala (196 cm 182 makhetbo)=35672 cm=0.25672 km Qeto:
Boima ba .35672 km ke 325 gr.
Tebetso: (325 gr. 0.3572 km)=911
Li-"Tex" ii 911.
Likhoele tsa mesebetsi e meholo tsa
palo e toanang ha lekana ka mehia.
Likhoele tse obliboeng ka betsoho ha fa-
Beha libobbin ka tiasa lesoba le ka pele
ho moo khoele e kenang 'me u faseletse
lintiha tsa lintiha, tsa likhoele khoeleng
e qalang. Bilikisetsa lebili be leholo hosele
lemoo ho ohleloangteng ha u menahanya.
Arohanya likhoele ka menoana 'me u
hiokomele hore ii tsamaea ka lebelo le
toanang.
Boholo
khoele
pana pobokoe ka pobokoe, hobane boemo
ha khoebe be ho sotheha boa fapana.
'Me ntlha tsena bi ama boima ba khoele.
Leha ho le joalo, ha u hiahioba likhoebe,
mosupisi a ka ba le bonnete ba bore iikhoele tsa boemo be boima bo thoanang,
tse ohliboeng ke liohbi tse fapaneng, lia
toana ha feeba palo ea bi-'Tex' e batba e
bekana.
- bolelele le botenya ba
Bohobo - kapa bala likhoele - hobane
khoele tse ohliboeng ka mochini kapa le-
tsoho ii hlalosoa ka bongata. Lenane le
25
Lipolokoe tsa khoele
Ho hiahioba khoele
Likhoele tse ohliloeng ka letsoho ii toanela ho bolokoa e le lipolokoe. Khoele e
harolloa bobbining kapa libolong ho etsa
lipolokoe ka ho sebelisa lithupa tse etselitsoeng ho harela lipolokoe. Thupa tsena
Ii ka iketsetsoa hae.
Khoele e ka hareloa thupeng ea lipolokoe
ha e tioha libobbining kapa libolong.
Etsa hore lipolokoe tsa khoele ea mofuta
o le mong ii lekane ka boholo. Lithupa
tse ling tse etsang lipolokoe ii re "katla"
ha ii haretse makhetlo a itseng, ho seng
joalo u tiameha ho ipalla makhetlo ana
ka bo-uena. Haeba khoele e sa tsamaee e
Ha khoele e hlahlojoa, Mosupisi o toanela ho hopola hore na hana khoele e ne
e etsetsoa tebetso efe, le hore na seohli
se ohlile khoele e loketseng tebetso co
fetana, lipolokoe ii batla ii lekana ka
boima.
na. Na khoele e korochang e bobebe,
e otlolohile, e bonolo, le hore na khoele
e etsang limmete e maname, ea benya
ebile e thata?
Ho tkpha
Ha u toere polokoe ea khoele e ohliloeng ka mokhoa o hiephileng ka letsoho,
khoele e toane1a ho leketla e otlolohile
empa e ka 'na ea sotheha hanyenyane.
Ho topheha ho fetang ha ho na molato
ka ha ho tia fela ha ho hlatsuoa ha e
tipuoa. Khoele e qetang ho ohloa e tophehile ho feta e seng e qetile matsatsi.
Haeba polokoe e hareha kapa khoele e
bonahala e etsa likhokoloana, hona ho
bolela hore khoele e tophiloe ho feta
'me seohli se toanela ho ntlafatsa thebetso ea sona.
Boholo
Ha ho etsoa khoele ea boholo bo itseng,
liohli ii toane1a ho sebelisa mohiala
(sample). Ha khoele e hlahlojoa e toanela ho bapisoa le mohiala. Ho se toane
ho sa eeng kae ha ho na molato haeba
boea bo sebelisitsoeng ho ne bo sa lekane
kapa haeba lebili le leholo le ne le sa
sebetse hantle. Empa seohli se lefshoang
hantle se toanela ho etsa khoele ea
boemo ba pele.
Fasa lipolokoe ka hareng ka mor'a
"katla" e 'ngoe le e 'ngoe. Faseletsa iintlha tsa polokoe 'moho ka hareng ho
etsa hore polokoe e se ke ea haroloha
eaba ea harahana. Fasa polokoe ka khareng libakeng tse tharo kapa tse 'ne.
Ntlheng ea ho hlatsoa lipolokoe tsena,
sheba moo ho hialositsoeng ho tipa.
Lipolokoe tse ling tse ohliloeng ka le-
tsoho ii na le ho topheha ho feta tse ling.
Ho thusa hore lipolokoe tsena Ii sarolloe
ha Ii qeta ho hlatsuoa leketlisa lipolokoe
thupeng 'me u faseletse majoe ntlheng
tse leketlileng. Se ke oa sarolla haholo
hobane u tia senya khoele.
Ho otloloha
Ha u hiahiobisa khoele, sheba hore na
ha ho makukuno kapa ho se lekane. Makukuno a ka bakoa ke ho hiantholla ho
fosahetseng, ho kama ho bohlasoa kapa
ho etsa hia-hia-fethe ha ho ohloa. Haeba
bohome kapa matlakala a ntse a saletse
khoeleng, hona ho bolela hore ha hoa
ohloa ka hioko. Khoele e toane1a ho shebahala e otlolohjle. Khoele e toane1a ho
phophoma hobane e ohliloe joalo ka
morero.
Kakaretso
Khoele e ka bonta bore na seohli se sebetsa ka hioko e kae le hore na o laola
lebili le leholo bore khoele e harelebe
bobbining ka ho lekana. Ho bapisa lipolokoe tsa motho ka mong ha khoeli e fela
ho bonta ho hong ka libopeho tsa batho
ha ohlileng likhoele.
26
Mekhoa ea rOna le lintho tse sebelisoang
ho tipa ii tiameha ho sebetsa ka mokhoa
00 re tia tseba ho sebelisa 'mala o le
mong lekhetlo Ic leng le le leng ha re
sebelisa mokhoa o thoanang.
Bareki ba röna ba reka ka ho khetha me-
"Madder, motso oa semela se bitsoang
"madder" o fana ka 'mala o bofubelu
bo seng bohale. "Cochineal" e fana ka
bofubelu ho bohale. Ena ke mebala ea
tihaho e meraro e sa thunyeng. Limela
ea tebetso, 'me ha re ke ke ra nta
tse tala tse ngata ii fana ka 'mala 0 mosehia le ho isa bosehieng, bosoothong,
bothokoeng empa ke e seng mekae feela
e sa thunyeng.
ha ba na ho khotsofala 'me ka tsela e
Erekaha Lesotho le se na masela a
bala eo ba e boneng ka tiung ea röna
liphahlo ho latela litihaloso tsa bareki,
joalo thebetso ea röna ha e na ho atleha.
Metsoako ea mebala ea maiketsetso eo re
e sebelisang ha ea hlapolloa ho hang, ka
lebaka lena ke taba ea bohlokoa hore re
tipe ka hioko le tekanyo e nepahetseng.
Metsoako e toanela ho methoa, likhoele
tse ohloang ii toaneIa ho nepahala ho
latela boima ba mebala, le tekanyo ea
esaleng a sebelisoa nako e telele, ho tipa
ka mebala ea limela ha ho tsejoe. Liphuputso li ka etsoa empa se ka fumanoang se ke ke sa ba le molemo khoebong. Mohiomong basali ba bangata ba
ka khahloa ke ho itipela malapeng.
Lipatlisiso li entsoe Thabana-li-'Mèlè,
empa ho sebelisoa mebala ea maiketsetso.
lisebelisoang e nepahale.
Bohloeki le makhethe ii hiokahala ka
nako tsohle. Katleho e ka ba teng ha
feela ntlo ea tebetso e na le lintho tse
hiokehang 'me tse boemong bo botle.
Mebala ea maiketsetso
Mebala ea maiketsetso e etsoa lifemeng
'me e hiaha ka mefuta-futa le maemo a
fapanerig. Tsa boemo ho holimo-limo ke
tsona tse theko e phahameng ka ho fetisa.
Ha ho hlahlojoa boemo ha ho tipa masela
a lohiloeng ka letsoho ho a khabisa, re
shebaria haholo le hore na mebala eo ha
e thunye ke letsatsi. Motsoako kapa
'mala oa boemo bo holimo ha o thunye
hahonolo. Hape ho bohlokoa hore 'mala o
se ke oa sala metsing (oa tsoa). 'Mala oa
boemo ke o sa tsoeng ha lesela le hlatsuoa.
Mebala ea maiketsetso e fumaneha ho
ea ka mefuta ea likhoele. Lihiopha tse
Ho fetola 'mala ka setlama
fapaneng tsa mebala ho ea ka likhoele tse
fapaneng ha fumaneha.
Mona ho fanoe ka mehiala e seng ittekae
ea mebala e lokelang likhoele tse fumanoang liphoofolong kaha boholo ha tsona
bo sebelisoang mesebetsing e meholo
Liteboho ho CIBA/GEIGY ka thuso ea
bona mabapi le keletso ea bona ka mebala
le lintho tse sebelisoang.
Lesotho e le ba boea ba linku le lipoli.
Mebala ea maiketsetso bakeng sa
likhoele tsa liphoofolo
Mebala ea tihaho
Harigata, ha re bua ka masela, re bolela
mebala e tsoang ha re bua ka mebala ea
tihaho.
Ho na le metsoako e mengata ea limela
eo e saleng e sebelisoa mose, Afrika le
naheng tsa Bochabela. Boputsoa bo batla
e le 'mala oa limela o sebelisoang haholo
Afrika kajeno (Afrika e Bophirima).
28
Mebala ea "acid"
Mebala ea "acid" e entsoe ka "acid" le
letsoai joalo ka ha lebitso le boleloa.
(ACID) e ka moo ho tipeloang e thusa
likhoele ho monya 'mala. Letsoai lona le
thusa bore 'mala o anele. Matla a ho se
tsoe a fokola. Mebala ea li-"acid" ha e
khothaletsoe ho sebelisoa bakeng sa ma-
sela a boemo le mesebetsi ea ho bonta
botle. Li-"acid" tse tloaelehileng ke
Acetic Acid 80% (CH3 CooH)
le
Sulphuric acid 98% (HzSO4).
Li-acid ii kotsi haholo hape ha hiefola
kahoo ii toane1a ho toaroa ka hioko.
Sebelisa kausi tsa matsoho tsa rekere
kamehia. U se tele metsi holim'a acid
tela acid holim'a metsi.
Mebala e qhibilihisoang
Ena ke mebala e sa hiapoloheng metsing,
hona ke ho bolela hore 'mala ha o qhibilihe ka metsing leha ho ka tsoakoa ka
lintho tse boletsoeng pele.
Pele mebala e ka sebelisoa ho tipa ii-
khoele e toanela ho qhibilihisoa ka
caustic Soda le sodium hydrosuiphate
(Na2S204). Mokhoa o na o bitsoa "ho
fokotsa 'mala". 'Mala ona o fokolitsoeng
joale o teloa ka bateng ea mebala. Ka
lebaka la "ho fokotsa 'mala" khoele e
sala e sa tipehe ka bateng.
Ka mora' moo 'mala o boetse o etsoa
hore o se qhibilihe. Hona ho bitsoa ho
"hahloa ke moea" hobane ho sebelisoa
moea ka ho nta khoele ka bateng e hahloa ke moea. Ha moea ona o monyela
khoeleng mona 'mala o ea o ntse o bonahala khoeleng. Mongobo le ho se tsoe
kapa ho thunya bakeng sa mebala ea ka
bateng e lokile.
Tebe1iso ea (acid) e sebelisoa le Sulphuric acid, (ho latela CIBA/GEIGY):
2-4% Sulphuric Acid+ 10-20% letsoai.
Metsoako e loileng haholo e sebelisoa
bakeng sa mebala e lefifi, e sa loeang haholo bakeng sa mebala e seng lefifi.
Boima ba acid bo batla ho lekana le bongata ba eona, ka mantsoe a mang Kg e le
'ngoe ea Acetic acid ke litre e le 'ngoe.
Barekisi ba mebala ba khothaletsa tebeliso ea letsoai la "Glauber" le lithohlo.
Lena ke letsoai le hloekisitsoeng ho sebe-
lisoa bakeng sa liphuputso 'me le turu.
Leha ho le joalo ha re hioke ho itoenya,
letsoai le tloaelehileng (NaClz) le ntse
le lokile,
Metsoako e entsoeng ka lirashoang
Metsoako ena e bitsoa tjena ka lebaka la
kamoo e entsoeng kateng. E tipiloe ka
"Amonium Sulphate (NH4)2 SO4 le
acid e hlapolotsoeng. Ha ho hiokahale ho
reka Amonium Sulphate e turu e hloekisitsoeng, manyolo a lokile.
Metsoako ea lirafshoang ha e thunye kapa
hona ho tsoa. Mebala e fumanoang ha
se e bohale empa ho na le e thotseng, e
fumanoang ka Thabana-li-'Mèlè e loketse masela a khabisang ka matlung.
Bolou ho tebileng ke 'mala oa bateng.
Mokhoa ona joale ka ha o hlalositsoe
ka holimo o sebelisoa haholo Afrika e
Bophirima, moo masela a entsoeng ka
matsoho e leng khale a etsoa.
29
Thepa e sebelisoang
Ntlo ea tebetso ea ho tipa e toane1a ho
ba. le moo ho hiatsoetsoang, moo ho
belisetsoang, moo ho methoang boima le
bongata ba likhoele le ho ii omisa.
Metsi a mangata a hloekiieng, a phallang
a hiokahala haholo. Thabana-li-'Mêlè
Haeba lipompo ii ke ke tsa tseba ho
kenngoa ho okamela libate, lethOpo Ic ka
sebelisoa. Hona ho thusa motipi hore a
be le bonnete ba hore a ka fumana metsi
ka bongata sebakeng sa ho hlatsoa le ho
pulutsa .ka nako e le 'ngoe. Liemere tse 4
tsa polasetiki tse te1ang li-litre tse 20 le
likotlolo tse 4 tsa polasetiki tse telang
ha ho na motlakase, joale metsi a belisoa
ka khase (gas).
li-litre tse 10 ho isa ho 15.
Tse latelang ke tse hiokahalang ntlong
Meqomo e mene e telang khase (gas) e
boima ba 48 kg, e nang le moo ho so-
ea tebetso moo motipi a le mong a
sebelisang lipitsa tse 'ne.
Ho belisa
thoang ho laola bongata ha khase e
tsoang.
Litofo tse 'ne tsa khase tse sothoang ii
sotholloa tsa C30
Lipitsa tse 'ne tsa kulo tse telang li-litre
tse 30 ho isa ho 40 tse koaeloang ii bile
Ii kentsoe lipompo tiase. Lipompo tsena
ii thusa ho qhala litila habonolo.
Lipompo tse 'ne e 'ngoe Ic e 'ngoe e
kentsoe kaholimo ho pitsa e tipelang.
Mokhoa ona o etselitsoe hore motipi a
tsebe ho sebelisa libate tse 'ne tse tipelang ka nako e le 'ngoe ho potlakisa te-
betso. Sebaka sena se toanela ho ka-
Ho inela, ho hlatsoa le ho pulutsa
Libate tse kholo tsa lekapa tse kentsoeng
pompo e behiloeng holim'a setupu sa samente 'me ho na le lipompo tse qhalang
mpeloa 'me se samentoe fathe, hape ho
be le lipompo tse nkang litila liii qhalla
hole.
litila.
Sebakeng sa ho tipa ha lisampole
Meqomo e 'meli e menyenyane e telang
khase ea boima ba 4.5 kg e nang le maifo
ka holimo. Meqomo ena e kopanngoe le e
meholo ea 48 kg e le hore e tsebe ho
tlatsoa ha e feletsoe ke khase.
Pitsa e le 'ngoe ea kulo e thelang li-litre
tse 10 ho isa ho 15. Pitsa e le 'ngoe ea
kulo e telang li-litre tse 5 ho isa ho 10.
30
Ho met/ia le ho bekha
Sekala se le seng se nang le bohatelo
bakeng sa ho bekha libotlolo tsa khase.
Boima ba libotlolo tsa khase bo hioka ho
ngolisoa bakeng sa tebetso ea litenye-
helo. Sekala se le seng se ka bontang
boima bo fokolang joalo ka 1 gram
sebakeng sa ho bekha likhoele. Sekala se
le seng se ka bonta boima ba 1/10 gram
sebakeng sa ho bekha mebala (dye stuff).
Likhaba tse teletseng tsa tee tsa kulo.
Likhaba tse kholo tse te1etseng tsa kulo.
Lioache tse 'ne tsa kicheneng, semetha
mocheso 1-400c le Masokoana a mane.
Likausi tsa matsoho tsa rekere le feresekoto.
Buka le Jipampiri tse ngollang bakeng sa
ho boloka mekhoa ea ho etsa le tse ling.
Toloki tse harelang likhoele.
Khalase e le 'ngoe e methang 'me e
toailoe 1-10 ml.
Khalase e le 'ngoe e methang 'me e
toailoe 10-100 ml.
J eke e le 'ngoe e nang le matoao a bongata ba metsi.
Lifanele (funnels) tse 2 tse toanang le iikhalase tse methng.
Tse ling
Khalase e 'nyane e toai1oerig bakeng sa
ho metha acid. Likotlolo tse 'ne tsa
polasetiki bakeng sa ho hiapolla mebala.
Sekotlolo se le seng bakeng sa ho hiapolla metsi a hiatsoang.
Sekotlolo se hlapolellang setihare se thibelang 'moto.
Likhalaee tse leshome bakeng sa ho holoka (stock solution).
Lehiakana Ia khalase
Qlj.
31
'Moto o ja boea le khoele
Ho otlolla khoele e ohluoeng ka ho sotheha ha e omisoa
tse jang (keratin) joalo ka 'moto le mali-
nyane a likholabolokoe a phelang litapelting. Ntho e kentsoeng ho Mitin ha
Ho tipa khoele
Aneha khoele moriting moo moea o fokang. Ho molemo ho aneha khoelè ka
sebakeng se ka notleloang e le hore
khoele e siuoe kantle bosiu haeba e sa
oma. Terata e ka sebelisoa 'me lipalo ii
se arohane haholo hobane khoele e boima
haholo ha e le metsi.
e thunye kapa hona ho tsoa. Ha feela ho
sebelisoa Albegal e lekaneng, Mitin e ka
teloa 'moho le 'mala Irgalan ka bateng
e tipelang.
Mitin e sebetsa ho tloha mochesong oa
300c ho fihiela mochesong o belisang
metsi. Matla a eona a eketseha ha mo-
cheso o eketseha. Ha mocheso o feta
50°C, motsoako o ka sebelisoa nako ea
Lintho tse sebelisoang ho tipa Thabana-li-'Mèlè
Ho hlatsoa khoele - Ultravon Gas
Ultravon. Cas ke motsoako oa ho hlatsoa
o etselitsoeng ho hlatsoa khoele ea Iiphoofolo.
Ke mokelikeli o isang bosehieng o ka
hiapolloang ka metsi. (Gravity) boima ke
1.0 e leng hore mokelikeli o ka bekhoa
ka li-grams kapa oa methoa ka
Ii-
mililitere 0.3 ho isa ho 1 ml e ka tsoakoa
le 1 ml ea metsi a hlatsoang. Mokhoa
o ka sebelisoang bakeng sa ho hloekisa
mechini libakeng tse kholo tsa tebetso.
Motsoako o hiapolotsoeng ho feta o ka
sebelisoa bakeng sa mohair o ohliloeng
ka letsoho. Fokotsa mokelikeli haeba lekoeba le ba lengata ha u hlatsoa. Tha-
bana-li-'Mèlè motipi o ithutile hore
khaba e le 'ngoe e 'nyane e lekane bakeng
sa bate e kholo ea metsi.
Metha Ultravon e hiokahalang, e tele
ka sekotloloaneng sa polasetiki. Tela
metsi a futhumetseng a ka etsang kopi.
Fuluha ho fihiela mokelikeli o hiapoloha,
'me o tele ka metsing a hiatsoang. Tsoela
pele ho hlatsoa khoele joale ka ha ho
hlalositsoe.
Ho thibela 'moto
Mitin F.F. e sa hiapolloang ho hang.
Mitin e sebelisoa ho thibela likokoanyana
32
metsotso e 30. Ha mocheso o fokola
motsoako a ka sebelisoa nako e telele.
Bakeng sa mohair, sebelisa percente e le
'ngoe ea Mitin e methuoe ho latela
boima ba khoele e ommeng. E hiapolle
ka metsi a batang pele o e tela ka bateng e tipelang. Erekaha likhoele tse ling
Ii sebelisa mebala ea tsona ea tihaho ha
o ii hlatsoa etsa bonnete ba bore ha ii na
ho jeoa ke 'moto. Tela Mitin metsing a
hiatsoang a mocheso oa 45°C 'me a
inele nako ea metsotso e 45 ho isa ho 60
e le hore khoele e tsebe ho fumana Setihare se lekaneng sa 'moto.
Ho tza 'mala oa Irgalan
Li-dye tsa Irgalan ii (metal complexedchronium). Li-dye ii sebelisoa ka bateng
ea acid e hlapolotsoeng kapa e bohareng
(neutral) le amonium sulphate. Ha e Sebelisoa tiasa maemo a lokileng (optimum)
li-dye tsa Irgalan ii anela ka ho lekana
leseleng ho tioha ha ho qaloa ho tipa.
Metsi a etsang lekoeba ha a kopana le
sesepa a lokela ho sebelisoa bakerg sa
ho tipa. Metsi a ka hlahlojoa hore na a
etsa lekoeba litmus paper kapa Lypham
hobane li fetola 'mala ho latela bore na
metsi a na le lenyekethe bolila PH e kae.
Sebakeng sa ho tipa mebala e sa loea
ka Irgalan PH e thoanela ho ba 7 moo
e fetohang. 0 ka fetola maemo a PH
ka ho tela acetic acid ka bateng e
tipelang. Amonium sulphate e sebetsa
Metsi a thata
a etsa bolou
empa a bonolo
a etsa pinki
sebelisa ho isa ho 1/10 gram ka halefo ea
1/10 gram, ke ka hona ho hiokahalang hore
ho be le likala tse nepahetseng tse sebetsang hantle.
Palo e hiahiamang ke 10 gr, e lekana le
1 deca gram. Ha e fetoleloa li-kg ke
0.010 kg.
E hlahlamang ena ke 100 gr e lekana le
hecto gram. Ha e fetoleloa li-kg ke
0.100 gram 'me e ngoloa e le 1.000 kg.
ka mokhoa o latelang. Ha e tsoakoa le
metsi e aroha habeli e ba letsoai le acid e
leng hore ka bateng e tipelang e sebetsa
e le letsoai le acid.
Mebala e tipang ea Irgalan e ka sebelisoa
Ho bonta hore na li-kg le li-gram li kae
ha re ngola boima, ke bohlokoa ho etsa
khutlo ka mora kg. Lipalo tse kapele ho
khutlo ii bonta li-kg tse kamorao li
bonta karolo ea kg e le li-gram. Ha re
sebelise mantsoe ana li-hecto le lidecagramme ha re bua. Etsa hore ho be
hape le acetic acid feela kapa acetic
le lipalo tse tharo ka mora' khutlo. U se
acid le Glaubers salt.
Ho felloa ke matla ha mebala ea Irgalan
ho ea ka PH. Acetic acid e hiapolotsoeng
hanyenyane e etsa hore dye e felloe ke
ke oa sia khutlo kapa noto (0) ha u
ngola boima ka li-kg.
Boima ho ka fetoleloa li-gr. ka ho se be
le khutlo.
haholo, tenyeho ea lesela ea fokotseha,
oa eona.
Mohiala: 1.5000 kg= 1500 gram.
Ha u bekha likhoele ho molemo ho fetolela boima ka khoele ho li-gr hobane dye
e methoa ka li-gram hangata.
Khoele e lokela ho hlatsuoa le ho pulutsoa hntle pele e tipuoa. Likhoerekhoere
kapa mesalla ea lioli le sesepa e ka 'na
ea etsa ho fokotsa matla a dye kapa ea
Ho kopanya motsoako o sa feteng
matla kapele. Ha acid e hlapolotsoe
hape Alebegal e ka sebelisoa ho etsa hore
dye e 'ne e tsebe ho phetha mosebetsi
etsa hore khoele e thunye kapa e tsoe
(sheba likeletso tsa CIBA/GEIGY):
Mokhoa oa tebetso
Thabana-li-'Mèlè mokhoã ona oa Sebelisoa 'me oa khotsofatsa.
1 kapa 2 kg tsa khoele lekhetlo le lekhetlo x % dye ea Irgalan 4% Amomum sulphate.
0.5% Alebegal (e ka 'na ea siuoa ka
thoko)
Ho met/ia le ho bekha khoele le phofo ea
'mala
Khoele e bekhoa e omile 'me boima bo
ngoloa ka ii kg. Mona ho sebelisoa
mokhoa oa lipalo tsa Metric System.
0 tsamaea tjena.
1 grlOgr--lOOgrl000gr.
Boima bo bonyenyane ho feta ke 1 gr.
Ha e fetoloa li-kg ke 0.001 kg. Empa ho
etsahala hangata hore ha re tipa re Sebelise boima bo katlase ho 1 gr. Re ka
1/10 gram
Ho thata haholo ho bekha ka tekano ha
u bekha boima ho katlase ho 1 gram ba
phofo ea 'mala. Ho molemo ke ho bekha
boima bo fetang 'me o hlapolle ka metsi.
Hona ho bitsoa ho etsa motsoako. Sebakeng sa ho bekha boima bo itseng, ho
molemo ho metha motsoako o tia teloa
ka bateng ea ho tipela.
Mohiala: U hioka 0.13 grams tsa phofo
ea 'mala ho latela mokhoa oa tebetso
Bekha 1 kg ea phofo ea 'mala
Tela ka lebekereng le methang
Tela metsi a chesang ho fihiela 1000 ml
'me u fuluhe ho fihiela (dyestuff) e
fuluehile.
Motsoakong ona 1 ml e tsoakana le 0.01
gram (dyestuff)
Ha u tela 3 ml ea (dyestuff) ka bateng ea
ho tipela o ekelitse 0.03 gr.
Ho setseng ho ka bolokoa ka jekeng ea
khalase
33
Keletso: Metsoako e sa bolokoeng ka
sehatsetsing (fridge) e qeta beke tse peli
ho isa ho tse tharo feela. Ho fumana
likarolo tsa lekholo (%).
Li-% tsa phofo ea 'mala le metsoako ii
toanela ho fumanoa mabapi le khoele e
omileng. Pele ho qaloa boima ho thoanela ho fetoloa ho li-kg ho isoa ho li-gr.
0. 5% ea lSOOgr khoele= 0.5 x 1500 = 7.5gr
100
1% ca l500gr
= I x1500= lSgr
100
10% ea lSOOgr
lOx 1500 = l5Ogr
100
Hape ho bonolo ho bona ha palo e fosa-
Ha ho methoa (acid) boima bo tia ngoloa
ka ml ha boima ba khoele bo se bo fetoIetsoe ho gr.
Mohiala: 2.5% Acetic Acid=2.5 x 1500
=37.5 ml
hetse kapa e nepahetse haeba boima e
le 1 kg kapa 2 kg nako eohle. Ho arola
lipolokoe ho qeta nako empa ho thusa ho
qoba liphoso.
100
Ho lokisetsa khoele ho hlatsuoa le ho
tipuoa
Lipolokoe tse ohliloeng ka letsoho ha ii
atise ho ba le boima bo toanang. Ho
bala lipolokoe eba re lekanya hore na ho
hiokahala phofo ea 'mala e kae ha ho
Ha u etsa liteko u ka tipa polokoe ea
na ho fana ka thebetso e khotsofatsang.
100 gr ka nako.
'ngoe ea tsona e na le lipolokoe tse hlano,
Ho lokisetsa polokoe e le 'ngoe: beha
Ho tipa likarolo tse peli e 'ngoe le e
ho bonolo hore ii fane ka boima bo
fapaneng le mebala e fapaneng.
Ha ho lokisetsoa ho tipa mekhoa e 'meli
e fapaneng é ka sebelisoang.
polokoe e le 'ngoe holim'a toloki e harelang. Sebeletsa haufi le sekala 'me o etse
polokoe ea boima ba 100 gr. Harela
khoele hape toloking 'me u e fase.
Ho fasa lipolokoe
Bala lipolokoe, ii bekhe, sebelisa bo-
ima ba tsona bakeng sa thebetso.
Boima ha phofo ea 'mala ho fapana
lekhetlo le lekhetlo, 'me ka nako e
'ngoe lipalo ii tia makatsa ii bake mathata a ho methoa kapa ho bekhoa.
Bekha khoele boima ba 100 grSOO gr
1000 gr (1 kg) ka pitseng e boholo ba
40 litre, boima ba 2 kg e ka tipuoa ka
nako e le 'ngoe.
Eketsa lipolokoe ho fihlela ii atametsa
boima bo hiokoang. Arola polokoe e 'ngoe
ho fihiela boimeng bo hiokoang. Thabana-li-'Mèlè ho sebelisoa mokhoa oa bobeli
(2). Ho bonolo ho fumana karolo lekholo-
ng ha boixia bo etsa palo e arolehang.
34
Lipolokoe tse haretsoeng ka letsoha ha-
ngata ii hareleha hathata ka khoele e
toanang. Hona ha hoa loka bakeng sa
ho tipa. Khoele e ohliloeng e toanela
ho hiepha ka bateng e tipelang. Ha lipolokoe ii haretsoe ha thata ('mala) e hlöloa
ho fihiela hohie. Fasa lipolokoe ka mokhoa o hiephileng libakeng tse tharo kapa
tse 'ne 'me o tiise lintiha tsohle tse hlephuleng.
Khoele ea boea ba liphoofolo
Khoele hangata e ohloa ka khoele e mafura kaha e tsoa boeeng. Ha mafura kapa
1iti1a tse ling Ii sa tlosoe pele ho tipuoa,
khoele e tia hlöloa ho monya phofo ea
'mala le lintho tse ling 'me hona ho tia
Ka letsatsi le hiahiamang ho hlatsoa ho
qalang ho ka etsoa ka metsi a neng a
inetse. Khoele e na le mafura a phoofolo
le mosese oa eona 'me lintho tse peli
tsena ii etsa sesepa ka metsing. Sesepa
sena se sebelisoa ha ho hlatsuoa lekhetlo
la ho qala.
tipa khoele ka mokhoa o sa khotsofatseng.
Ha u tipa khoele, hopola hore mohair
ke khoele e tsoang phoofolong 'me e
toane1a ho toaroa ka hioko. Ho na le
melao e kang e latelang:
Boea ba nku kapa poli ha boa toanela ho lahleloa ka metsing a chesang.
Boea ha nku kapa ba poli ha boa
toanela ho tlosoa metsing a batang
bo se bo isoa ho a chesang kapa a
chesang ho a batang.
Polanya polokoe ka metsing makhetlo a
ka bang mashome a mararo u ntse u
fetola lintiha kamora' makhetlo a leshome. Tsoela pele ho hlatsoa.
Haeba khoele e le 1iti1a haholo, ho ka
'na ha hiokahala hore u eketse mokelikeli
o hiatsoang ka metsing a neng a inetse.
U se ke oa sebelisa ho feta ea boima
bo tloaelehileng.
Mokelikeli o thibelang 'moto o ka te1oa
Boea ba poli kapa ba nku bo taba
lenyekethe (alkali) e leng ntho e
tsoakaneng le acid ho etsa letsoai,
ka hoo bo e ke ba hlatsuoa ka
sesepa se tloaelehileng.
Boea ba poli kapa ha nku bo na le
metsing a neng a inetse ho etsa hore ii-
khoele tse sebelisitsoeng le 'mala oa
tsona oa tihaho ii se jeoe ke 'moto.
Ho hlatsoa khoele
boreleli bo khanyang le ho phatsima
Haeba ntlo ea tebetso e na le lintho tse
hialositsoeng mona, futhumetsa metsi a
bo se senyehe ha phahlo e se e felile.
ho hlatsoa (inocheso oa 40°C) le likarolo
Ho sikira ho hongata ho ka seilya
khoele. Metsoako e mengata kapa
ho belisoa ho hongata ho senya ho
toanela ho futhumala ho feta 45°C.
hoo re ratang ho hiokomela hore
tse hiano tsa rnetsi a ho pulutsa pele u
qala ho hlatsoa. Metsi a ho hlatsoa ha
Ho inela khoele pete ho hlatsuoa
Ka nako eo ho ntseng ho hlatsuoa metsi
a se be ka tiase ho 30°C ka mofuthu, ho
thibela mafura ho hoama le ho khutlela
khoeleng. U 'ne u eketse metsi khafetsa
Khoele e toane1a ho ineloa metsing a
mocheso.
phophoma ha boea.
batang pele e hlatsuoa. Kenya khoele ka
sekotlolong sa mofuta ofe kapa ofe 'me
'me u sebelise (thermometer) ho bona
Mofuthu oa metsi a pulutsang o toanela o 'ne o theohe ho fihiela 20°C. Ho
theoha butle-butle ho etsa hore khoele
u tele metsi e le hore khoele e loebe.
Hiokomela hore lipolokoe kaofela ii
e sale e phophoma e khanya e bile e
inelehile.
benya.
35
Toara khoele joalo ka ha ho hialositsoc
ha ho hlatsuoa qalong 'me u e polanye
ka metsing. Etsa joalo hape ha u pulutsa.
Se ke ua suoa kapa ua tihotla e le hore
khoele e sale e ntse e lekana e le boreleli.
U se sebelise borashe haese feela ha u
phophomisa boea. Ha ho senye letho ho
tlohela khoele ka metsing a pulutsang
ho fiblela ka la hosane.
Lebone
Hiokomela!
Bekha amonium sulphate 'me u e
ntetse sekotlolong se seng sa pola-
i.',,,?,)))Z743
sitiki.
p
40
Pepeta polokoe ho nta metsi 'me u e
anehe moriting moo moea o fokang.
Letsatsi le etsa hore khoele e robehe.
Boloka khoele moo ho seng letsatsi kapa
lerole.
Tsela ea tebetso le mokhoa oa ho
tipa
Ntlong ea tebetso moo ho sebeletsoang
thekiso ke ntlha ea bohlokoa hore motipi
a se bapale ka nako kapa lintho tseo a Ii
sebelisang. Ho qaqisa tsela ea tebetso
ho tioha qalong ho fana ka litholoana tse
hiabosang. Mookameli a ka lokisa tsela
ea tebetso sebakeng sa motipi, a fana
ka khoele e tipiloeng e tia hiokahala
bekeng e tiang.
Bekha 'me u lokisetse khoele ho tipuoa:
Inela khoele metsing a batang bosiu
ho le bong kapa ha litokiso tse ling ii
ntse ii tsoela pele. Ke tloaelo e n.tle
hore ho 'ne ho sale ho e-na le likhoele
tsa boima ha 1 kg tse ntseng ii inetsoe.
Ithute mekhoa ea ho etsa (recipe)
Ngola fate likaroloana tse hiokahalang tsa metsoako
Lata makotikoti le libotlolo u li behe
pel'a likala le mabekere a methang.
Tla metsi a fokolang ka pitseng 'me
u hotetse mollo.
Bekha phofo ea motsoako 'me u e
ntetse sekotloloaneng sa polasitiki.
Hloekisa sekala.
36
Roala likausi tsa matsoho tsa rekere,
metha Acetic Acid. Tiatsa khalase
metsi a batang 'me u tele acid ka
teng ho e hiapolla.
Metha Albigal 'me u e hiapolle joalo
ka kaholimo.
Tela karolo ea metsi a belang ka
phofo ea 'mala.
Tela motsoako oa 'mala ka pitseng,
Fuluha.
Te1a amonium sulphate ka pitseng.
Fuluha ho fihiela e fuluehile.
Tela acid e hiapolotsoeng ka pitseng. Fuluha.
Te1a metsi a batang. E toanela e be
karolo e le 'ngoe ea khoele ho ka-
tse 30 tsa metsi (1: 30=1 kg
khoele ho 30 L metsi). Leha ho le
rob
joabo re ka re metsi a lekane ha khoe-
le e loeba.
Kenya khoele ka ho Albigal e hiapolotsoeng.
Kenya khoele ka bateng e tipelang.
E tebise 'me u hiokomele hore p0lokoe e 'ngoe le e 'ngoe e inelehile
ka ho lekana.
Butle-butle futhumetsa bate e tipelang ho fihiela e bela, e nke nako e
ka bang metsotso e 45, ho seng joalo
khoele e tia tipeha kantle feela. Ho
futhumetsa kapele hape ho ka tipa
ka mokhoa o sa lekaneng. U 'ne u
fuluhe ha u ntse u futhumelitse bate
e tipelang ho seng joalo 'mala ha e
na ho anela ka ho lekana.
Boloka mocheso oa bate boemo bo
holimo nako e ka bang metsotso e
45 (sebelisa sesupanako). U se ke
Boloka lipitsa ii hloekile
oa belisa khoele nako e telele haholo. ptjatlisa bate e tipelang (mo-
Qhala metsi a ka bateng e tipelang
cheso oa ho isa 90°C). Fokotsa kese
hiola e sebelisoa hape
kapa u e time ho hang. Sheba mocheso nako le nako 'me u hotetse
kese hape ha o theohetse ho 80°C.
Fuluha nako le nako ha metsi a sa
ptjatle.
Mebala e fapaneng e hioka mecheso e
fapaneng. E lefifi e hioka ho belisoa
nako e telele.
Mohiala:
Mebala e seng lefifi ho isa 0.5%
(dyestuff-belisa-20 metsotso
Mebala e mahareng ho isa 2%
(dyestuff-belisa-30 metsotso
Mebala e lefifi ho isa 4% (dyestuffbelisa-45 metsotso
Mebala e sebelisang phofo ea 'mala
e kaholimo ho 4%-60 metsotso
Ha re sa futhumetse kapa ho belisa
bate e tipelang ho feta kamoo ho
hiokahalang re ka tseba ho fokotsa
litheko tsa ho tipa haholo kese ke
eona e turu haholo.
17. Hlokomela hore 'mala o toarta le oa
teko. Ha o shebahala u ba lefifi ho
feta, khaotsa ho tipa. Tsoela pele ho
belisa kboele metsing a hloekileng
haeba u ile ua nta khoele tiping
pele metsotso e 20 e feta.
Khaotsa ho tipa haeba 'mala o she-
bahala o fosahetse. Ho ka 'na ha
etsahala hore u tipe khoele bocha
'me ho bobebe ho fetola 'mala o
elileng.
18. Ha u qetile ho tipa, aneha khoele
moriting ho phola.
'me u e hloekise haeba e sa tl'o
Khoele e tipiloeng e hioka ho hiatsuoa. Tsoela pele ho e hlatsoa joalo
ka ha ho se ho hlalositsoe.
Te be/iso ea bate e tipelang ho tipa
'mala oa B
Haeba 'mala o ntse o le teng metsing ka
bateng, o ka sebelisoa hape. Folisa bate
ho fihlela 45°C. Tela halefo ea (amo-
nium sulphate) e ileng ea sebelisoa pele,
le halefo ea Albigal le halefo ea acid.
Hangata ho tipa hona ha bobeli ho hiahisa 'mala o thethefetseng oa 'mala oa
pele. Leha ho le joalo haeba ho ne ho
sebelisitsoe mebala e 'meli kapa e meraro ho tia khathala o le mong, e meng
etla sala, 'me 'mala oa B o tia fapana le oa
pele. Sebelisa ea khoele e sebelisitsoeng
pele sebakeng sa B, e le hore 'mala o
tie o be lefifi.
Liteko tsa ho tipa
Ho molemo ho khetha mebala e tloaelehileng 'me e bolokoe sebakeng sa ntlo ea
tebetso. Khetha mebala le mekhoa eo e
tsoakoang 'me u tipe polokoe ea lOOgr
ea 'mala o mong le o mong. Ntlo ea
tebetso e etsang kapa e lohang litapeiti
e hloka 50 ho isa ho 100 ea mebala le
mebala e lipakeng e le hore e tsebe ho
etsa rnekhabiso e metle.
Sebetsa 'me u hiophe mekhoa ea ho etsa
mebala ka hiahiamano hape u hopole
melao ea bohlokoa.
37
Metsoako e loileng e etsa mebala e lefihi.
Metsoako e hiapolotsoeng e etsa mebala
e hiakileng.
Tipa likaroloana tsa 3%-2%-1%--0.5%
0.1% ea motsoako o mong le o mong e
le hore u tloaele mebala ea metsoako
pele e hlapolloa, pele u ka e tsoaka.
Ha u tsoaka metsoako e 'meli, 'mala o
loileng ho feta o mong ke ona o tia
bonahala haholo.
Mohiala:
2% ea 'mala o mofubelu + 1% p mo-
sehia o fetoha 'mala o mofubelu bo
bosehia, 2% ea 'mala o mosehia + 1%
o bolou o fetoha bosehia bo botala.
Ha u tipa ho latela kamoo ho boletsoeng
hore na motipi o sebetsa ka ho nepahala.
Balohi le bona ha ka rata ho khetha
mebala teng.
Karete ea liteko
Ka nako e 'ngoe karete ea liteko e sebe-
liseha habonolo ho feta polokoe. Phunya masoba pampiring e thata 'me u fase
khoele ea 'mala o itseng lesobeng. E fe
nomoro. Bareki ha rekang lintho ka bongata ba ka 'na ba thabela ho fumana
likarete tsena e le hore ba supe mebala
eo ba e batlang likareteng ha ba reka.
Boloka likarete le lipolokoe tse ling ka
tlung ea liponto e le ho bebofaletsa
bareki.
u tia tiameha ho tseba hore na 'mala o
entsoe ka metsoako efe.
Khoele e bolokiloeng
Bapisa le mokhoa oa ho etsa o tloaele-
Nomora lipolokoe tse boloketsoeng ho
rekisoa. Khomaretsa polokoe ka pampiri
e qamathelang 'me u ngole nomoro ea
hileng o seng o ntse o le teng 'me u
kopanye metsoako ea 'mala o atamelang
00 U nang le oona.
Kopanya likaroloana tse 0.5% tsa 'mala
ka mong ha u batla ho fetola motsoako
e le hore u tsebe ho fihiela 'mala 00 0 U
batlang u sa sokola.
eona.
Hopola hore metsoako ea Irgalan ha e
khanye 'me hona ho ka 'na ha u sitisa
ho fihiela 'mala 00 0 U batlang.
Sebelisa pitsana e 'nyenyane bakeng sa
ho etsa liteko. Sebelisa 3 litre ea metsi
sebakéng sa khoele ea 100 gr.
Ngola mokhoa oa ho etsa bukeng 'me u
Ii ngole ka linomoro ka ho hiahiamana
ha u ntse u tsoela pele. Faseletsa litekete
tse ngotsoeng lintho tsena khoeleng e
sebelisitsoeng ha ho lekoa.
Boloka lintho tsena ka ntlong ea ho tipela
'me u Ii sebelise ho bapisa le likhoele
tse etsoang, ka tsela e joalo u ka bona
Etsa masobana a lekanang le mebala e
tloaelehileng ea likhoele. Nomora masobana ana ho fokotsa mosebetsi.
Ngoliso ea tebe1iso ea lintho
Sebakeng sa ho fumana theko ea lintho
tse etsoang, tebeliso ea lintho tse sebelisoang e tiameha ho ngoloa fate.
Thabana-li-'Mèlè motipi o ngola fate na
ho sebelisoa motsoako oa dye, Amonium
sulphate Acid, le tse ling, tse kae le-
khetlo le lekhetlo ha ho tipuoa. Ha ho qaloa
ho sebelisa moqomo oa keseho ngoloa fate
boimaba eona. Ha khoeli efelaboimabo
setseng bo tlosoa ho ba ha e fihia. Kese
e sebelisoang e methoa ka likhoeli.
Mohiala oa t.ebeliso:
.8
Date
Reupe
Yain.weight
Dyetufi Aud Amsuiph.
6.3
57
2.000 kg.
16 gr. 2cc
80 gr.
Aihepi
10cc
Ho ohia ka mochini
Mochini o nang le lithupa tse emeng
le lieta ka holimo o na le mabili a
liforo moo liropo ii fetang
Setoantong ho bontoa mochini o tloaelehileng a nang le mabili a liforo le iiropo kaholimo. Likarolo ii toai1oe ka
a b c joalo-joalo. Matoao ana a sebelisitsoe 1itoantong tse tia latela:
Likarolo tsa mochini o nang le iithupa tse emeng le lieta
A
Likosene tse ka mathoko: Likosene
tse peli tse ka mathoko tse kopa-
ntsoeng ka lithupa tse teka1etseng.
Bi Moqala o kaholimo: Thupa e tekaletseng holim'a lithupa tse emeng.
E thusa ho emisa mochjnj o otlolohile.
BI
N-
9
/\
P
RI
R2
40
B2 Moqala o kapele: Thupa e teka1etseng tiase kapei ho lithupa tse
emeng - o thusa ho emisa mochini
K
o otlolohile.
B3 Moqala o tiase: Thupa e teka1etseng
tiase ka mora' lithupa tse emeng.
C
Lieta ii kentsoe thupeng ena.
Moqala o tioereng litomo: Thupa eo
ho faselelitsoeng lintho tse etsang
hare mochini o eme hantle, mabili
a liforo moo liropo ii fetang 'moho
le lithupa tse emeng. Mochining o
nang le mapolanka a ka holimo a
kopanang le 1itepe tse lipakeng tsa
lieta le likhoele tse telele, teng ho
na le melamu ea tepe e kentsoeng
kose rieng.
D Moqala o otlollang phahlo: Thupa e
sa tsamaeeng moo phahlo e lohiloeng e fetang teng ho otloloha pele
e hareloa thupeng e ka tiase. Hangata e thirelelitsoe ke moqala a faseleli-
tsoeng likoseneng tse ka thoko ka
E
L
ana.
M Litliutsoana tse fasitsoeng meqaleng
e tEoeeng mahloana: Li kopane le ii-
ropo tse fetang mabiling a liforo.
Mechining e meng ha ii eo hobane
meqala e kopanngoa le melamu ea
1itepe e koseneng ka liropo.
N Koseneng e ka tiosoang e leketlileng
kapele ho lintho tse tkereng kama e
masoba: Ha u e hulela ho uena iikhoele tse lohang ii otlelloa litulong
tsa tsona.
o Karna e masoba: E faselelitsoe koseneng e otlellang likhoele tse lohang.
Likhoele tse hiahietsoeng ii kene ho
masobana a hiahang molohong.
Moqala o kamorao mochining: Thupa
e sa tsamaeeng e kamorao mochifling. E thusa ho sarolla le ho tiisa
likhoele tse hiahietsoeng ha ii feta
eoria hare ii arohane ka ho lekana
ka bophara ba mochini.
P
pele ii ka hareloa moqaleng a ka
Moqala o tiase: Thupa e sa tsamaeeng moo phahlo e lohiloeng e fetang
pele e hareloa moqaleng o tiase.
G Moqala oa khoele
e hiahieloang:
Thupa e potang ka morao ho
mo-
chini moo khoele e hiahieloang e haretsoeng ho bolokoa. Molamu o harelang khoele a kopantsoe le oa
khoele e hiahieloang ka liropo kapa
seili e kenyang mapolanka a likhoele.
Q1-2 Lebili: Je meno le kopantsoeng iintlheng tsa moqala oa likhoele tse
hiahietsoeng o potang. Hape le fasitsoe 'moho le lebili le harelang karob e felileng ea phahlo. Ha be pota,
phahlo kapa likhoele ha hareleha.
R1-2 Lithupa tse thibelang moqala a
harelang Iikhoele ho khutla. Lit husa
khoele ho hula e tiile. Li kene
liforong tsa meqala e emeng.
S
H Moqala o harelañg phahlo: Thupa e
ka hare ka pele ho mochini tiase,
moo lesela le hareloang ho bolokoa.
Moqala o harelang khoele a kopantsoe le oa lesela ka liropo kapa seili
e kenyang mapolanka a likhoele.
Lieta: Lieta ii kopantsoe le moqala
o tiase (B3) 'moho le 1itepe tse pa-
J
Mohele: Thupa e toereng moqala a
harelang likhoele tse hiahletsoeng o
kopantsoe le mohele ka ropo. Selohi
se ka phahamisa thupa ena eaba se
hiephisa likhoele se ntse se lutse se
loha.
T Lit epe
tse
etsang hore moloho o
lekane: Kaholimo ii kopantsoe le meqala e kentseng mahboana ka liropo,
keng tsa lieta ka mahiakoreng a
mabeli.
Meqala e fasitseng likhoele: Meqala
ena e faselelitsoe ka liropo ho lithutsoana ka holimo, ka tiase ii faselelitsoe lieteng.
Lithupa tse fapanyang likhoele: Li
kenngoa lipakeng tsa likhoele tse
hiahietsoeng ho ii arola.
tiase.
F
Likhoele kapa lit erata Ise faseleli-.
tsoeng meqaleng: E 'ngoe le e 'ngoe
e na le mahloana a 3, le lenyenyane
hare. Khoele e hiahietsoeng e kena
mahloaneng ana.
Mabili a liforo: A leketlile moqaleng
o fasitseng mahloana. Liropo tse kopanyang lithutsoana ii feta mabiling
ka tiase e kopane le lieta. Mechini e
meng e na le tse peli, e meng tse 'ne.
U
Setulo: Moo selohi se lulang ka
pel'a mochini, mechini e meng Setub se kokQtetsoe lithupeng tse emeng ka pel'a mochini.
41
Tebeliso ea mochini o nang le
Liropo tsena ii nolofatsa mosebetsi oa
bile o na le mabili a liforo le liropo.
ba moqala o phahamang e thusoa ke
inoqala o fasitsoeng mahloana o
Meqala e fasitsoeng mahloana e faselelitsoe kaholimo ho mochini ka liropo tse
tsamaeang mabiling a liforo. Moqala o
mong le o mong o kentsoe seeteng sa
oona ho pota lithupeng tse etsang hore
moloho o lekane tse ka tiase ho mochini.
Ha selohi se hata seeta se le seng, se
hulela moqala tiase. Hona ho lelefatsa iiropo ka lehiakoreng la seeta se hatoang,
ka ho le lerig ho ea khutsufala e be moqala o mong oa phahama.
ho tsamaisa lieta, hobane karolo ea boima
tsona. Ka lebaka Ia ho sebelisa meqala e
'meli hore mosebetsi o bebofale, hangata
mochini ona o etsoa ka meqala e 2-4-6
joalo-joalo.
Ka hobane ha moqala o mong o phahama
o mong oa theoha, khoele e hiahietsoeng
e ka pele mochining e tiameha ho tsoa
bohareng ha kama e masoba hore ho be
le sebaka se lekaneng lipakeng tsa lihareng tse holimo le tse tiase. Etsa hore
sebaka sena se be boholo ha hore thupa e
nkileng khoele e lohang e thetse tse
hiahietsoeng ha sebaka lipakeng se bulehile.
-WI
42
Mochini o nang le mapolanka a ka
holimo mochining o kopantsoeng le
1itepe tse pakeng tsa lieta ka mahiakoreng a mabeli
Thepa e sebelisoang ho loha
Mochini ona o sebetsa ka ho phahamisa
mapolanka a kentseng likhoele mahloana
ka bonngoe. Mapolanka ana a ka phaha-
misoa tiase ka ho hata seeta. Ho etsa
tjena ho hulela tiase litepe tse lipakeng
tsa lieta tse kopaneng pakeng tsa mela-
ngoana ea 1itepe. Melangoana ena e
Heddle. Leihloana - le etsoa ka khoele
ea cotton.
phahama ka mahiakoreng e be e phaha-
misa mapolanka a kentseng likhoele
mahloana.
______I I. -ii:'
tWLJ
Heddle board. Lepolanka le kentsoeng
mahloana - lihakisi tse entsoeng lepolankeng ho etsa likhoele mahloana.
4.,
Heddle horse. Lithutsoana tse kopanyang
mapolanka ka mabili a liforo le liropo.
Shaft Holder. Lintho tse toarang mapolanka hore a otlolohe ha ho hlahleloa mo-
Mochining ona mapolanka ana a ka
chini. Mabili a liforo le liropo.
kennngoa a le sehiopha seeteng se le seng.
Hore u tsebe ho etsa moloho o litematema u sebelisa seeta se le seng ka nako.
Ha u hata seeta ho phahama feela mapolanka a kentsoeng ho sona. Ka lebaka
la hobane lithepe tse tsamaisang mapolanka ha ii tsamaee 'moho, ho ka sebelisoa palo efe feela ea mapolanka.
Kaha mapolanka ana a phahamisa iikhoele tse hiahietsoeng le ho bulela
Pulley. Ntho e sebelisoang ho arohanya
likhoele pele mochini o hlahleloa.
sebaka pakeng tsa likhoele, khoele e hiahietsoeng mochining ona e lokela ho feta
kameng e masoba ka tiase hore sebaka se
lipakeng se be setle.
Ke ka mokhoa ona feela likhoele ii ka
tsamaisoang tjena: Lepolanka le le leng
le ee holimo ha a mararo a ea tiase.
Reed hook. Hakisi ea kama - ke hakisi ea
polasetiki kapa lesapo. E sebelisoa ho
kenya khoele kameng.
43
Stretcher. Lepolanka - le thusa ho boloka
bophara ha phahlo bo lekana ha ho ntse
ho lohuoa.
F
-
-
Reed and Holders. Shatlele e hare1arg
khoele e tenya haholo hore e ka hareloa
shatleleng e tloaelehileng.
a,
r
4',
C",
Raddle. Kama le lintho tse e toarang ha
khoele e hiahieloang e kenngoa mahloaneng hore e se ke ea teteana.
/
Boat Shuttle. Shatlele e ka buleha ka
Rug Shuttle. Shatlele e nang le lemao
mahole kapa ea ba le ka tiase. Bobeli ha
le kenyang bobbing kapa khoele e tenya
haholo bakeng sa shuttle e 'nyenyane.
mefuta ena e na le ntho e harelang ka
tiase.
Floor Swift. Ntho e harelang khoele e ke-
Skein Winder. Ntho e etsang lipolokoe
ntsoen tafole.
44
tsa khoele.
Mokhoa oa ho arohanya likhoele tse tliPo
hiahiela
Lintho tse toarang kama e masoba ha
likhoele ii ntse ii kenngoa ho eona ho ii
arola pele Ii hlahleloa. Nthoana ea pola-
setiki, lesapo kapa tepe e hiahielang
karna e masoba.
Yarn Winder - Umbrella Type. Seampo-
rene se toarang khoele ha e hareloa
bobbining.
Ntho e thusang phahlo hore e lekane ka
bophara ha u ntse u loha.
Toloki e harelang likhoele tse tenya haholo bakeng sa toloki e tloaelehileng.
Toloki e nang Ic lemao leo bobbin e kenang ho lona.
Toloki e ka buleha ka hohie kapa ea ba
sephara ka nga e 'ngoe.
Ntho e sebelisoang ho harela khoele.
Seamporene se sebelisoang ho toara
khoele ha e hareloa lipolokoe.
Ntho e harelang khoele empa e nang le
tafole moo ntho e harelang e kentsoeng
Mochininyana o etsang li-bobbin tsa
tepe.
Bobbin ea motlakase e tsamaeang ha u
hata seeta.
Hand bobbin Winder. Mochininyana o
etsang li-bobbin ka lekapa-kapa/tepe.
Electric bobbin Machine. Mochini o hare-
lang khoele o sebelisa motlakase - o
sebetsa ha u hata seeta.
Thepa e sebelisoang ho loha
Mahloana a etsoa ka khoele ea "cotton".
Lepolanka le kentseng mahloana - Lintho tse kentseng mahloana lepolankeng
ThutsOana e kopantseng mapolanka a
kopaneng le liropo.
Ntho e etsang hore mapolanka a kopa-
neng le liropo a eme nga e Ic 'ngoe
Mabili a liforo ao liropo tse kopanyang
mapolanka ii fetang teng.
45
Khoele e hiahieloang
Khoele e lohang
Khoele e hiahieloang ke eng?
Ke likhoele tse fasoang mochining pele
u qala ho loha.
Likhoele tsena ii toanela ho fasoa 'moho
hore ii lule ii tiile.
U toanela ho hiahiela ka mokhoa 0° iikhoele ii tia sala ii eme joalo ka ha Ii ne
ii kenngoa.
Khoele e lohang ke eng?
Ke khoele e kenang e tsoa lipakeng tsa
tse hiahietsoeng e be ii etsa moloho.
Khoele ena e knngoa bobbining kapa
lepolankeng la teng, e be e kena seba keng se hiahang lipakeng tsa likhoele ha
u hata lieta, e tioba lehiakoreng lena e ea
ho lane ha u ntse u loha.
Khoele e na e otlelloa fathe bore e tiee ka
lepolanka kapa kama e masoba.
Poma likhoele u faseletse ntlha eno tha-
khiseng eo u qalileng ho hiahiela ho
Ho hiahiela likhoele ka mokhoa o
bonolo
Mokhoa 0 bonolo ke oa ho thakhisa iikhoele fathe. Mokhoa ona o ntse o sebelisoa ke mehiobo e meng Afrika.
Sebaka se lipakeng tsa lithakhisa se tia
bonta bolelele ba khoele.
U qala ka ho fasa khoele thakhiseng ea ho
qetela, ho tioha mono u se u ntse u
potisa khoele ka ho hiahiamana.
Lehiakoreng le ka ngane ho na le moo
likhoele ii tiolanang lipakeng tsa lithakhisa tse bapileng (sheba setoanto).
U tsoela pele ka tsela ena ho fihiela u
hiahietse likhoele tse lekaneng.
46
eona.
Tihatihamano ea likhoele e bonahala
moo Ii tiolanang teng. Ke hona moo ii
balehang habonolo hobane ii lutse ka
mokhoa 00 ii kentsoeng.
Pele u nta likhoeie lithakhiseng u toanela ho fasa likhoele tsena moo ii fapanang e le hore ii sale ii eme joalo ka pele.
Le teng ho ntse ho le molemo ho fasa
likhoele tsena ka makhetlo ho ea ka bolelele ba tsona 'moho le lilupung. Fasa
u tiisa hore likhoele ii tie ii se ke tsa monyoha eaba ha ioebehlana.
Sebakeng sa mekhoa ea ho baia iikhoeie,
ho ii fasa le ho ii nta lithakhiseng, bala
moo ho buuoang ka lepoianka le hareiang
khoele e tiii'o hiahleloa.
Ho kenya khoele e hiahieloang koseneng
Kosene ena e ka bitsoa lepolanka le hiahielang. Kosene e hiahielang e ka beoa
fate kapa ea fasoa leboteng. E na Ic
lithakhisa ka leqeleng le ka lehojeng.
Lithakhisa tseo likhoele ii tiolanang ho
tsona ii tiase ho kosene.
Haeba u hiahiela ka khoele e bobbining
ho molemo ho ba le raka ea libobbin.
Ho seng joalo u batle ntho e te1ang p0-
Fasa ntlha ea khoele thakhiseng A, telela thakhiseng B. Tsoela pele ho te1isa
likhoele tse koseneng ho ea fihla lithakhiseng G-H. Ha u khutla hlokomela
hore likhoele ii tiolane lipakeng tsa lithakhisa.
Haeba ho hlahleloa ka khoele tse peli,
ho ea holimo le tiase hanngoe ho etsa
likhoele tse 'ne. Ha u hiahietse likhoele
tse lekaneng, khaola khoele e be u faseletsa ntlha ho A.
lokoe ea khoele.
U ka ikhethela hore na u hiahiela khoele
e le 'ngoe kapa ho feta. Setoantong ho
sebelisitsoe tse peli (e le 'ngoe e menahane).
Bolelele ba khoele e hiahieloang bo fumanoa ka ho batla hore na khoele e p0-
B
'a
C
D
a
tile kosene hakae
Mohlaia.
Bophara ba kosene 0.9 m
Bolelele bo hiokoang ba khoele 5.40 m
Palo ea sebaka lipakeng ho etsa bolelele
bo hlokoarig (5.40 0.9) m 6 spaces
E
C,
o
000
K
L
M
47
Ho harela khoele e tliPo hlahleloa
lepolankeng
soba moo thakhisa (H) e lulang ha ho
qaloa ho hlahleloa. Moo likhoele ii tblanang ha ho tsamaee. Thakhisa e ka
Lepolanka lena le lokile haholo sebakeng
sa ho harela likhoele tse telele tse ngata
tse il'o hlahleloa. Ha u lokisa likhoele tse
sothoa.
telele ii bile ii le sephara, ke bohlokoa
hore likhoele ii lekane ka bolelele le ho
Ho fumana bolelele ba khoele e il'o hiahleloa, sebaka lipakeng tsa mapheo ke
tiea.
Mo/i la/a:
0.62 m
Sebaka lipakeng tsa lepheo he moo iikhoele Ii fapanang ke 0.45 rn.
Bolelele bo hlokoang ba khoele ke 5.40 m
Lenane Ia mapheo ke (5.40 m: 0.62 m)
= 8 mapheo+0.44 m.
Boitlhatlhobo: (8 mapheo x 62 m) +
0.45 m=5.41 m
Qeto: Ho harela mapheong a 8 ho tia
lelefatsa khoele ka 1 cm, mapheo a 7 ha
a lekana, a 9 a mangata haholo, a 8 ke
ona a bokileng.
Bala libaka tse 8 ho tioha moo hikhoele
ii fapanang u ntse u potisa lepolanka Ic
harelang habeli, e be u kenya thakhisa
lepheong ha 8.
Faseletsa khoele thakhiseng. Potisa be-
polanka le harelang butle 'me u bale
hibaka tse 8 e be u ema moo likhoeelli
fapanang.
A
C",
flo sheba ntho o le kaholimo
Lepolanka lena le na le mapheo a 4 a
kopantsoeng thupeng e hare (A, B, C, D).
Mapbeo ana a pota thupeng ena (B).
Libaka tse lipakeng tsa mapheo ha lekana. Karolo eo lépolanka lena lee potang
ke sebaka se lipakeng tsa mapheo ana.
Lithakhisa tse tlolanyang likhoele ii kentsoe moqaleng o fasitsoeng hipakeng tsa
mapheo a mabeli. Mapheo a na le ma48
Beha khoele lipakeng tsa lithakhisa tse
toereng likhoele moo ii fapanang e be u
potisa thakhisa G. Qetella ho tiola ha u
khutla. Potisa lepolanka le harelang
hape ebe u fetisetsa khoele thakhiseng
eo u qalileng ka eona.
Etsa khoele ketane ha u e nta lepolankeng. Nta thakhisa (H) u kenye letsoho
Ic leng lupung, thoara khoele ka letsoho
le le leng u le kenye lupung ebe u hula
khoele le teng u etsa lupu e 'ngoe.
Tsoela pele ho harolla khoele ho fihiela
u fihia moo likhoele ii tiolanang. Faseletsa lupu ea ho qetela khoeleng ho thibela ketane ho thatholoha.
Likhoele moo Ii tiolanang ii hiaha 11 ntse
Ii Ic palo eo ii haretsoeng ii le eona.
Bala likhoele joale ka ha u ii bona, u
qale ka ea pele. Fasa khoele e khubelu
ka mora' tse 50 u toae. Haeba u hioka
likhoele tse 100, ho ii bala ho bonolo
ha u tseba hore ho na le tse 50 ka mora'
letoao le leng le le leng le lefubelu.
Khaotsa ho harela moo u qalileng. Fasa
moo likhoele ii fapanang joale ka ha ho
bontitsoe.
Moo likhoeie Ii tiolanang ho toanela ho
sala ho le joalo ho fihiela ha ii hlahleloa.
Beha khoele holim'a tafole. Kenya thupa
mahiakoreng a moo likhoele Ii tiolanang.
Fasolla mafito ha u kentse lithupa hantle
mahiakoreng. Lithupa tsena ii boloka
khoele joale ka hoja e ntse e fasitsoe.
Moo likhoele ii tiolanang
Li tlolara ha khoele e hareloa.
Mosebetsi oa teng ke ho boloka likhoele
ka tsela eo ii emang ka eona ha ii hiahleloa.
Khoele e ka ntoa lepolankerig ha u qetile. Fasa khoele u e tiise libakeng tse
baloang ho thibela likhoele ho loebehiana,
Ha khoele e behoa tafoleng 'me ho
kenngoa lithupa ka mahiakoreng u bona
bore:
khoele ea pele e pota ka tlas'a thupa
ea pele e be e tiola ea bobeli.
Khoele ea bobeli e tiola khoele ea
pele ebe e tsoa tlas'a ea bobeli.
Likhoele tse setseng ii tsamaea ka ho
faparia ka tlase le ka holimo ho fihiela
khoele e fda.
49
Ha re hialosa sebaka sena re sebelisa hape
- 10 to 1cm.
libaka tse peli tse lipakeng tsa likhoele.
Ha re bapisa le kaholimo re ka re (a) ke
sebaka sa pele, athe (b) ke sa bobeli.
Mokhoa o bonolo oa ho loha o itetlehile
holim'a libaka tsena tse peli joale ka ha
ho etsoa limanki ka thapo. Ha ho lohuoa
ka kosene sebaka lipakeng se etsoa ka ho
kenya molamu lipakeng ebe ho etsoa Se-
baka sa bobeli. Ha ho :sebelisoa mapolanka, a mabeli a tsamaisoa ka lieta tse
peli ho etsa sebaka sa pele le sa bobeli.
Ho fumana bophara ba likhoele
Selohi se lokela ho tseba bophara ba
ntho eo se tliI'o e loha le palo ea likhoele
tse hiokahalang. Mehiala ena ke ea e me-
ng e sebelisoang Thabana-li-'Mèlè.
Masela a koahelang libethe tse 'nyenyane
Bophara ba lesela ha Ic felile 155 cm
Bophara, mochini u balella le 3 cm ea ho'
honyela 158 cm
Kama e masoba: 30/10 ho kenya khoele;
khoele e le 'ngoe lesobeng Ic leng le le
leng. Palo ea Iikhoele tse hlahletsoeng:
(158 x 3)==474 khoele tse tesanyane.
Lesela Ia tafole
Bophara bo hiokoang ba lesela==30 cm
Ho hiokahala ho eketsa sebakeng sa ho
honyela
Kama e masoba 30/10
Palo ea likhoele tse hiahletsoeng (30 x 3)
= 90 tse tesanyane.
Sebakeng sa bald
Pele u khetha palo ea likhoele tse hiahleloang u toanela ho fumana bophara
ba tse hiokahalang sebakeng sa boholo
(size) tse fapaneng. Ha u nka Iitenye-
helo tsa ho etsa lintho hona joale, u leke
ho fokotsa ho senya thepa. Ho boloka
chelete ho sebelisa khoele sebakeng sa
boholo bo bong le bo bong ba baki.
50
Sebelisa khoeie e toanang sebakeng sa
libaki le libakana. Matsoho ha a hioke
bophara bo feletseng ba ntho e sebelisoang. Sebelisa setsekana se setseng ho
etsa mokotlana.
Ho fumana bophara ba khoele, beha pa-
mpiri ea setoanto sa phahlo tafoleng u
kentse karolo ea ka morao lipakeng tsa
ba tsona. Sheba setoanto ka tiase
(kama e masoba ke 30/10 sebakeng sa
likhoele kaofela).
Mohiala: Baki ea boholo bo lipakeng.
Bophara ba khoele e hiahietsoeng u kopanya le 5 cm ea ho honyela: 125 cm.
Palo ea likhoele tse hiahletsoeng: 375.
likarolo tsa ka pele e be u metha bophara
Ho fumana bolelele ba khoele e
hiahieloang
Phahlo e lohuoa khoele e hiahietsoeng e
tiile hantle mochining. Ha e ntoa mochining, khoele ea pongoa 'me phahlo
ea honyela e ba khutoanyane. Ho honyela ho tia tsoa hore na ho sebelisitsoe
khoele ea mofuta ofe. Molao o tloaelehileng ke ho lebella ho honyela ha 5-10%
50 cm litjobo kamora' mahloana qetehong = 0.50 cm
Kakaretso ea bolelele 28.20 cm
+6% ho honyela 1.70
Bolelele bo hiokahalang 29.90 m
Ho lokisa bolelele ba khoeie lepolankeng
le harelang khoele (sheba moo ho buuoang ka ho harela khoele lepolankeng).
linthong tsa "cotton" kapa tsa boea le
Palo ea mapheo: 29 : 90 : 0.62 m==48
1-2% linthong tsa "flax".
Ha u fumana bolelele ba khoele u toanela ho eketsa bolelele sebakeng sa ho
mapheo
honyela.
29.76 m
iViohiala:
+45 cm tsa moo likhoele Ii tiolanang
=0.45 m
Lesela la bethe le 2.45 m, ha le felile le
toaneia ho eketsoa ka 6% khoeleng e
hiahietsoeng. Hopola ho eketsa khoele
le sebakeng sa litjobo.
Lipalo: 2.45 m+(2.45x6==15 cm)=
2.60m+iitjobo.
Mohiala oa ho fumana bolelele ba khoele
e ka etsang masela a libethe a 10.
Masela a 10 a boholo ba 2.45 m = 24.50
Ho hiahioba hikhoele lepoiankeng=48
mapheo le le leng 062 cm=(48 x 0.62)=
Bolelele ba khoele 30± 21 m
Lipalo ii bonta hore 29.9 m ke bolelele
be hiokahalang 'me hiahiobo e re
30.21 m. Ha u na le khoao u ka mpa oa
eketsa bolelele ho e-na le ho bo fokotsa
e Ic hore khoele e tie e lekane.
9xlitjobo, 2x15 cm=2.70m
50 cm litjobo tse fasoang lithupeng
0.50m
51
Ho arohanya likhoele pele u hiahiela
mochini
b
Pele u fetisetsa khoele mochining, iikhoele ii lokela ho kenngoa kameng e
masoba e le hore ii kene ka bophara bo
lekaneng.
II,
Ha u se u hiahietse mochini u kentse iikhoele tse hiahietsoeng likhoele - mahloaneng, likhoele tsena Ii boetse ii
kenngoa kameng e masoba hore ii arohane hantle.
1
_;
ill//I!"
4'
Ka tiase ho hlalositsoe mokhoa oa ho
kenya likhoele kameng pele ii hlahleloa
mochining. Beha likhoele tafoleng e be
u beha ntho e boima kamora' lithupa tse
kenyang likhoele tse tiolaneng. Beha
kama kapele ho likhoele ntlheng eo ii
tiolaneng.
-
--'A ,,Beha moqala o emetseng tebetso ka le-.
hiakoreng le leng la kama. Kenya lilupu
moqaleng ho ii thibela ho khutlela kameng hape. Hape ho thusa ho ii boloka
hantle.
Ha likhoele tse hiahieloang ii se ii
le
kameng ii ka fetisetsoa mochining.
0
-r---
-
/ //7.
-:-
--
Ibitlk
V _,_;_ _*
Niho e arolang likhoele
E toana le kama empa e sebelisoa pele
khoele e hlahleloa. Libaka tse lipakeng
tsa masoba e ka ba 1 cm kapa ho feta,
'me karolo e kaholimo ea patsi ha
e
tlosoe. Hoa potlaka ho sebelisa ntho ena
ho feta kama e masoba hobane lilupu tse
ngata ii ka kenngoa lesobeng le le leng.
E ntse e sebelisoa joale ka kama e
masoba.
Ho fetisetsa khoele mochining o
nang le mapolanka a ka holimo mochining a kopantsoeng le 1itepe tse
pakeng tsa lieta
Lokisa mochini ka ho fasolla mafito a
Mohialeng ona phahlo e tia lohuoa ka
ho tiea ha khoele e le 'ngoe lesobeng le
le leng la kama. Empa lupu e le 'ngoe e
liropong tse kopanyang mapolanka le Iitepe le lieta. Tiosa mapolanka.
Beha meqala e 'meli e melelele ka ma-
na le likhoele tse peli (u se ke oa e
hiakoreng ka hare ho mochini ka bolelele.
tiole lesoba e be u kenya lupu ho le
hiahiamang ho fihiela u qeta. Sheba
setoanto.
lamu ho uena e be u lokisa liropo ho
poma). Tsela e nepahetseng ke hore u
Nka lilupu joale ka ha ii hiaha moo iikhoele ii tiolanang. Ke taba ea bohlokoa
bore likhoele ha ii tioha moo ii tiolanang
ii kene masobeng a kama.
52
Molamu o harelang khoele o kopantsoe
le lepolanka le kentseng khoele e hiahietsoerig ka liropo tse telele. Hulela mo-
fihiela molamu o bapile ka ho lekana le
lepolanka le kentsoeng khoele e hiahietsoeng. Qala ho hiahiela ho fihiela mo
lamu o harelang khoele o batla o le ka-.
pel'a lepolanka le ka morao.
Isa khoele e hiahieloang ka lithupa tse
fapanyang likhoele le kama e masoba
mochining. Beha moqala o kentseng iintlha tsa lilupu ka pete ho lepolanka Ic
haretseng khoele.
Ntetsa lintiba tsa lilupu lepolankeng.
Khoele e hiahieloang e toane1a ho
kenngoa bohareng ba mochini, 'me Iikhoele tsa teng ii arohane ka ho lekana
lepolankeng.
Ho hiahiela mochini
Ho hlokahala batho ba matla ho thusa
ho hlahlela mochini. Etsa hore bathusi
ba hao ba lule hantle fate kamora' mochini. Fetisa ketane ea khoele e tlil'o
hlahleloa ka tlas'a lepolanka le bolokang
karolo e felileng ea phahlo le lepolanka
le barelang khoele e hlahletsoeng. Arolela bathusi ba hao khoele ka ho lekana.
Palo ea bathusi e tsoa hore na u hiahiela
khoele bophara bo bokae le hore na ho
sebelisoa eng. Khoele e bonolo ea boea
ba nku ha e hloke ho tiisoa haholo,
motho a le mong o lekane. Khoele ea
flax e 130 cm e hloka ho tiisoa haholo.
U hioka batho ba 3 kapa ba 4 ho toara
khoele,
le ba 2 ho sothella mabili,
'moho le uena ho bona hore tebetso e
nepahetse.
Btha lithupa tse sephara ho pota lepolanka le harelang khoele ha u qala ho
harela. Hiokomela hore liropo li koahetsoe ke lithupa. Hamorao ha ho hla-
hlela ho ntse ho tsoela pele, ebelisa
molamu o otlolohileng le pampiri e
haretsoeng joale ka molamu, ka mora'
ho harela khoele makhetlo a 3 kapa 4.
Hlokomela bore bathusi ba hao ba hula
khoele ka ho lekana. Utloa khafetsa hore
na khoele e tiile joang ka bophara ba
eona ka ho beha matsoho holim'a khoele.
Bolella bathusi ba hao hore ba tiise. Ka-
e khoehlileng e toanela ho tiisoa
ha mochini o hlahleloa. Khoele e sa tieang e ka etsa liphoso molohong. Liphororo tse phahlong Ii ka toekama, le
rob
Ha u se u ntelitse lilupu tsa khoele
lepolankeng kama e masoba e tia be e se
e le pel'a lepolanka lena, 'me lithupa tse
fapanyang likhoele ii le ka lehlakoreng
le leng Ia kama. Karolo eo likhoele ii fa-
panang ho eona e tia toanela ho fetisetsoa lehiakoreng la kama leo lepolanka
le leng ka ho lona. Sebelisa thupa e fapanyang likhoele ka boraro. Beha thupa ea
pele pel'a kama ebe oa e phahamisa ho
hiahisa sebaka lipakeng tsa likhoele.
Kenya thupa ea boraro sebakeng se lipa-
keng. Nta thupa ea pele. Phahamisa
thupa ea, bobeli e be u hlahisa sebaka sa
bobeli lipakeng e be u kenya thupa ea
pele. Nta thupa e setseng e eme. Fasa
lithupa tse peli tse fapanyang likhocle
khoele e lohang e ka 'na ea sitoa ho
khoahela e hlahletsoeng.
Tsoela pele ho hlahlela ho fihiela ntlha
ea khoele e fihla kameng e masoba.
Faseletsa lithupa tse fapanyang likhoele
lepolankeng le kamorao e be u khaola
khoele ka pele ho kama. Nta likhoele
butle kameng u li fase ka lihlopha ka pele
ho lithupa tse fapanyang likhoele.
Ho tloha mona u kenye likhoele mahloaneng.
'moho kamora' kama ho ii thibela ho oa
le ho emisa likhoele na e le 'ngoe.
Kenya kama thupeng e otlellang khoele.
Etsa hore thupa ena e lule morao-rao
ho mochini,
53
Mapolanka lernahloana
Mo/i/ala:
Mahloana a fasitsoe mapolankeng. A ka
Haeba u tlil'o sebelisa mapolanka a mabeli, u hioka mahloana ao palo ea ona e
leng halefo ea likhoele tse hiahietsoeng
lepolankeng le le leng, ke hore khoele e
le 'ngoe leihloaneng".
Fanyeha mapolanka meqaleng e teka1etseng ka har'a mochini (e kenye pele u
qala ho hiahiela mochini) ha u rata u ka
fanyeha mapolanka liropong.
etsoa ka khoele kapa terata. Afrika le
libakeng tse ling a etsoa ka Iikhoele tsa
"cotton". A literata (mahlo) a tlile le
mechini e rekisoang. Mapolanka ana a
kopantsoe le likhoele mahloana le lieta
ha liropo. Ha u loha, mapolanka a phahama kapa a nyoloha ho latela moloho.
Mokhoa 00 Iikhoele tse hiahietsoeng Ic
tse lohang ii fapanang ka oona 'moho le
motsamao oa mapolanka ii ka bontoa
pampiring, esita le tsela eo likhoele tse
hiahietsoeng Ii kenngoang mahloaneng.
Lokisetsa ho kenya likhoele tse hiahie-
tsoeng mahloaneng ka ho kenya mahloana mapolankeng. U se ke oa kenya
mahloana a mangata ho feta ao u a
hiokang. Bala mahloana a hiokahalang.
54
Ho kenya likhoele mapolankeng
Ho kenya likhoele mahloaneng u toane1a
ho qala ka lehojeng u lebe leqeleng.
Qala ka khoele ea pele e moo likhoele Ii
tiolang ka lehojeng u e kenye leihloaneng.
Sebelisa lemao la koroche haeba u bona
le thusa. Nka khoele ea bobeli u e kenye
leihloaneng le hiahiamang. Pampiri e tia
u bonta hore u e rike lepolankeng lefe.
Ke taba ea bohlokoa hore likhoele Ii
kenngoe mahloaneng ka ho hiahiamana
ha tsona moo ii tiolanang, 'me ii se ke
tsa toekama.
Ho kenya likhoele kameng
toanela ho bona hore khoele e hiahiebang e boharerig ba kama. Ke taba ea
bohlokoa hore likhoele tse hiahieloang ii
be bohareng ba kama. Ke taba ea bohlokoa hore likhoele tse hiahietsoeng ii tsoe
ii otlolohile moo ii fapanang, mahloaneng
hoa tsoa kameng. Ha ii ka tsa fapana
kae-kae Ii tia etsa phoso molohong. SebeLisa hakisi ea kama ha u nta likhoele tse
hiahietsoeng masobeng a kama.
a
1
a
U
a
U
U
a
.
U
U
1
Ho teteana ha likhoele tse hiahietsoeng
ho ea ka hore na ii kene joang kameng.
Meno a likama a teteana ka ho fapana.
Sebakeng sa ho loha ka matsoho likama
ii ka fumanoa ho tioha ho 30 cm ho isa
ho 200 cm. Li ka teteana ho tioha ho
10-10, 15-10, 25-10 ho isa ho 120-10.
Ho teteana ho lipakeng tsa 5 le 10 ho
ka ikopeloa.
1-Ia u khetha kama eo u tia e sebelisa, u
toanela ho hopola hore na u tlil'o sebelisa
khoele ea mofuta ofe, le hore na u tlil'o
etsa phahlo ea mofuta ofe. Ho bonolo ho
kenya khoele e mennoeng hang kapa e
sa menoang. Lipakeng tsa meno a kama.
Ho bonolo ho kenya khoele e le 'ngoe
leihloaneng, khoele e le 'ngoe pakeng tsa
meno a mabeli, empa ka nako e 'ngoe u
sitoa ho fumana kama eo u e batlang
'me ebe u tiameha ho kenya khoele ka
mokhoa o mong.
2
3
0
U
U
S
U
U S
S
S
U
.
U
a
.S
'I
S
S
p
U
S
Uaa
U
Mekhoa e fapaneng ea ho kenya Iikhoele
kameng.
1. Ho teteana ha 25-10 ha u sebelisa
kama ea 50-10
Ho teteana ha 30-10 ha u sebelisa
kama ea 38-10
Ho teteana ha 60-10 ha u sebelisa
kama ea 30-10.
Likhoele tse hiaheloang ii ka faseletsoa
moqaleng ha ii se ii kentsoe kameng.
Etsa lefito ka likhoele tse 4 ho isa ho 8
e le hore libaka lipakeng Ii se ke tsa ba
kholo hahobo.
Ho etsa setoanto sa moloho
Setoanto se bonta mokhoa oa ho loha
'me se toanela ho ba le:
(a) Setoanto sa moboho
Setoanto se bonthang mokhoa 00
likhoele ii fapanang ka ona mobhong. Setoanto sena ha se bonte
hore iia moboho o tiile kapa o hiephile, kapa hore na ho sebelisoa iikhoele tse sa toaneng. Ke ka lebaka
Ha u qala ho kenya khoele kameng, kenya
khoele lipakeng tsa meno a qalang ao u
tub
a sebelisa. Kama e ka 'na ea ba
kholo ho feta moloho, ka lebaka lena u
55
lena setoanto sa likharetene tse sa
khabisoang se tia toana le sa limme-.
te tseo khoele e lohang ii bonahalang ho feta tse hiahietsoeng.
Setoanto se bontang mokhoa 00
likhoele tse hiahieloang ii kenang
ka oona mahloaneng.
emetse khoele e hiahietsoeng le sa telang le emetse khoele e le 'ngoe e lohang.
U toane1a ho ithuta ho iketsetsa Iithoanto tsena 'me hang ha u se u tseba
ho ii sebelisa, ha u na ho senya nako ho
qala ka 1itoanto empa u tia sebelisa
hioho.
Ho etsa litoanto ke moralo 0 hiophisitsoeng oa ho loha, 'me u toanela ho ba Ic:
Setoanto se bontang mokhoa 00
lieta Ii hatoang ka oona (ho etsa
sebaka lipakeng tsa likhoele)
'M
Ho etsa setoanto
I III1; LI!!!iJ lTI11II1I!1
i
S
III ft
!1II
rn;ti.i
hVIP1I1IJP!I1ItI 1V1UTI11I1!11IVI111
Ho sebelisitsoe moloho 0 se nang mokhabiso e le mohiala
(a) Setloantlo sa moloho
Moloho o se nang mokhabiso o toana
le ho tópa phahlo. Khoele ea pele e lohang e tsoang lipakeng tsa mela ea iikhoele ka tlas'a khoele ea pele e hiahietsoeng e be e pota ka holim'a e hiablamang. Khoele e lohang e hiahiamang ha
e qeta ho pota ntlheng, e tiola khoele ea
pele e hiahietsoeng e be e tsoa tlas'a
ea bobeli. Moloho ona o sebelisoa bophareng le boleleleng ba phahlo.
Mokhoa 00 likhoele mahloana ii kopantsoeng le lieta ka liropo.
Ho rala
Litoanto tsena
ii etsoa pampiring e
sehiloeng mabokosana a boholo bofe
kapa bofe kaha setoantho ha se bonte
boholo ba moloho. Lebokosana le le leng
le emetse khoele e le 'ngoe molohong.
Ka tloaelo lebokosana le tetseng le
56
Setoanto se pampiring, mabokosana a
tetseng a bonta moo likhoele tse hiahietsoeng ii tiolang tse lohang.
khoele mahloana 'me o na Ic sete e le
'ngoe ea mabili a liforo a nang le liropo,
mabokosana a tetseng a bonta hore na
ke ropo efe e toanelang ho fasoa le
seeta sefe.
Ropo ea pele e fasoa le seeta sa pele
se ka lehojeng.
Ropo ea bobeli e fasoa le seeta sa
bobeli se ka leqeleng.
NNUUNNINNN
NNNIN2U
NI_ui
RN.
(b) Setkantk sa ho kenya likhoele ma-
hloaneng, setoanto sena se behoa ka
tlas'a setoanto sa moloho.
Mola ona oa mabokosana a tetseng
o bonta likhoele tse hiahieloang tsohle
tse kentsoeng lepolankeng Ia pele.
Mola ona oa mabokosana o tetseng o
bonta likhoele tsohle tse hiahieloang tse
lepolankeng Ia bobeli.
Ha setoanto se tsamaea ka ho fapana u
ka bona hore lieta ii sebetsa ka ho fapana. Selohi ha se loha se beha leoto
seeteng se seng, le la bobeli ho se seng,
e be se sebelisa maoto ka ho fapana.
N .uua...
NUN
NUN
UN
iNN
N
NUN
U
NNU
NUN
NNNNNUU
N
UN
UN N NUN
NNN
UNUNUNU
U UN NNU NUN
NUN
UNNUNNI
N
UN
UN N INN
NUN
NNNUNN2U
N UN UN N UNUJ
NIUNNNNNUNUUNINUN
UNUNNUNNNNNNNNNNN
RUN
NNINNN
NUN NUUNNNN
NI
NINU
NUN
UN
UN
UN
NNN
UN N NUN NUN
UN UN N N NUN
N NUN NUN N
UN
UN
UU UUU
NUN
UN
NUN
UN UN UN NUN
NUNNNN
NNNNN
NNNUNNINNNN
NNNUN.N.UN
UN NUN
RNNNUN
Ha u sebelisa mochini o nang le sete tse
peli tsa liropo (e ka holimo le e ka tiase),
mäbokosana a tetseng a bonta likhoele
tse kopanyang liropo tse ka holimo le
lieta. A sa telang a bonta likhoele tse
kopanyang liropo tse ka tiase le lieta.
Lebokoseng le thetseng: khoele e
tsoang ropong e kaholimo e ea seeteng
sa pele. Lebokosana le sa telang: khoele
e tsoang ropong e ka tiase e ntse e ea
seeteng sa pele.
Lebokosana le sa telang: khoele e
tsoang ropong e ka tiase e ea seeteng sa
bobeli. Lebokosana le tetseng: khoele e
tsoang ropong e kaholimo e ntse e ea
seeteng sa bobeli.
Moloho o bobebe: moloho o se nang
litema
flo etsa setoanto sa phahlo ho se ho
lehojeng ho se bonthang ho kenya likhoele
hialositsoe. Moloho ona ke ona o bobebe
ho feta eohle; o bonolo ebile oa potlaka.
o ka etsoa mochining oa kosene o nang
le moqala o le mong feela o kenang lipa-
mahloaneng empa ka tlas'a se bontang
tebeliso ea lieta.
Ha u sebelisa mochini o nang le lintho
tse toereng mapolanka a kenyarig ii-
mapolanka a kenyang likhoele mahloana
bonyane a mabeli mochining. Meetlong
ea ma-Afrika ea ho etsa masela moloho
ona ke ona o tloaelehileng haholo.
(c) Setkantk se bontang ho fasa likhoele
mahloana: Setoanto sena se behoa ka
keng tsa likhoele, 'me o hioka bonyane
57
Leha e le mona o le bonolo hakana, iintho tse entsoeng ka ona ha fapana.
Lintho ii ka etsoa ka likhoele tsa mebala
e fapaneng tse hiahieloang le tse lohang.
Mohiala ke lesela le tenoang ke banna le
lohuoang ka mochini Afrika e Bochabela
le bitsoang "Kiko Y". (Kiko oae)
Likboele tsa liphahlo tse phophomang
boea ii thusa hore phahlo e utloahale e
fapane ka letsohong le ea khoele e
tloaelehileng.
Ho arohana ha likhoele tse hiahietsoeng
kameng ke hona ho etsarg likhoele tse
hiahietsoeng tsa phahlo ii bonahale ho
feta tse lohiloeng, kapa tse lohiloeng ii
bonahale ho feta tse hiahietsoeng, joale
ka limmeteng.
Moloho o bonolo o ka tsoakoa ho ntla fatsa phahlo le meloho e meng. Masela a
kente a bosechaba Ghana a lohiloeng ka
lisihika tse mebala-bala moo ho tsoakiloeng moloho 00 likhoeie tse lohang ii
bonahalang haholo, le moloho 00 iikhoele Ii nkuoang ka menoana ebe ho
sebelisoa khoele ea 'mala osele, ke mehiala e metle ea meloho ea matsoho ea
ma-Afrika.
Moloho oa limmete
Limmete ii lohuoa ka moloho o bonolo
empa motsoako oa likhoele tse hiahietsoeng tse arohaneng le tse lohang tse
arohineng le tse lohang tse teteaneng ii
etsa bore limmete ii fapane le masela a
tloaelehileng. Ha u sheba setoanto o
tia bona hore ke sa moloho o bonolo.
.------
- :::::
--J
-----
Moloho o bonolo ha o kopane le 00
likhoele ii nkoang ka menoana ebe
ho sebelisoa khoele e 'mala osele
Lintho tse lohiloeng Thabana-li-'Mèlè
ka mochini o nang le mapolanka a kenyang likhoele mahloaneng ii entsoe ka
ho kopanya moloho 00 likhoele tse lohang ii bonahalang haholo le moloho oo
likhoele ii nkoang ka menoana. Ka lebaka
la ho arohana ha likhoele tse hiahie-
tsoeng tiase ho moloho, khoele e lohang
ea mohair e batla e koahela e hiahietsoeng
ho hang. Likhoele tse hiahietsoeng le tse
lohang ii pota ka holimo le ka tiase ho
khoele e le 'ngoe joale ka ho moloho o
bonolo.
:UIIRa
U....
I...
i
I.
U.UIUUU
iuusuuiuuui
::
ii....u.u.
imui.ai a
iuuuuuuui
....U.....-
uuuuumiuui
ill
UU
UIUU
I UU
UU
iUi U
a..uuuuu
ui a I
Moloho 00 likhoele ii nkoang ka menoana 0 etsoa ka ho nka khoele tse peli
tse hiahietsoeng u tiohele tse peli. Molobo 0 bonolo 0 hioka mapolanka a ma-
beli, moloho oa menoana le 'ona o
hioka a mabeli, ke hore kaofela mapolanka a 4 le lieta tse 4.
Likhoele tse lohang moo ho sebelisoang
menoana ha ii tsoelle ka nqane, ka ha ii
kenngoa feela moo selohi se batlang ho
khabisa.
Moloho o bonolo ke oa menoana
Moloho o tiase ke o bonolo
Mokha.biso ka moicho oa menoana
Molohong 0 tiase ho sebelisitsoe khoele
e sa menoang, 'me ho bontitsoe ka ma-
bokosana a tetseng setoantong. Mob-
hong oa menoana ho sebelisoa khoele e
menahaneng habeli 'me ho bontitsoe ka
sekere kapa sefapano setoanto sa moloho.
58
Meloho e tloaelehileng II: moloho
00 lehiakore le leng le bontang ii-
khoele tse hiahietsoeng
Moloho Ona o tsebahala ka mela e te-
kaletseng e tiohang hukung ena e ea
Ho loiza
Kenya likhoele tse peli tse lohang tse
lishatleleng, molohong o bonolo ka tiase.
Hata seeta. sa pele hore u bule sebaka sg
pele lipalteng.
Sebelisa naetopho e 'meli ea khoele e sa
menoang e be u kenya o mong ka leqe-
leng, o mong ka lehojeng sebakeng seo
mokhabiso o tia ba teng tiase ho moloho.
hukung eane. Molohong o lekanang iikhoele tse hiahietsoeng le tse lohileng
ii tsoa tlas'a likhoele tse lekanang ii tiola
tse lekanang. Ka nako e 'ngoe palo ea iikhoele tsena ha e arolehe ka 2. Moloho
ona o hloka bonyane mapolanka a 3 le
lieta tse 3.
Mela ena e tekaletseng e ka tloha leqeleng ea ea lehojeng kapa ea tioha lehojeng ea ea leqeleng. Moloho o ka bonta
likhoele tse hiahietsoeng haholo kapa
oa bonta tse lohang haholo. Moloho 00
ho bonahalang likhoele tse hlahletsoeng
haholo, ka lehiakoreng le leng ho phahlo
ho bonahala likhoele tse lohileng haholo.
Ho arohana ha likhoele tse hiahietsoeng
Kenya likhoele tse peli tse lohang tse
ho etsa hore mela e se ke ea ba moepa
lishatlleng hape joale ka pele.
Hata seeta sa bone hore u bule sebaka
haholo. Empa ha likhoele ii teteane mela
me ba oepa haholo.
sa
bobeli lipakeng. Kenya khoele
e
lohang joale ka pele.
Haeba bophara ba phahlo ho eketseha,
eketsa khoele e hiahietsoeng e le 'ngoe
sebakeng sa e 'ngoe le e 'ngoe e lohang
lipakeng tsa menoana. Haeba bophara bo
fokotseha fokotsa khoele e lohang ka
khoele e le 'ngoe e hiahietsoeng sebakeng sa e 'ngoe le e 'ngoe e nkoang ka
monoana. Likhoele tse lohileng ii tia
bonahala moo ii tiotseng tse sehiopha
tse hiahietsoeng, Ii bonte mololio ka lehiakoreng le shebileng selohi, ka mona
e tia ha hona ka hare ho phahlo.
Mefuta e mengata ea moloho ona e ka
etsoa ka ho kopanya meloho e bonolo
kapa ho kopanya moloho oo ho bonahalang likhoele tse hiahietsoeng haholo le
oo ho bonahalang likhoele tse lohileng
haholo. Mebala le lilchoele tse fapaneng
ii eketsa mekhoa ea ho etsa meloho e
meng hape maseleng a matsoho. Ka le-
baka la ho tekalla ha mela, masela a
moloho ona a bonolo 'me a sebelisoa
sebakeng sa liaparo.
3-end
Likhoele tse lohang ha ii bonahala haholo
molohong - ii tiola tse "Z" tse hiahie-
tsoeng, li tsoa tlas'a e le 'ngoe. Mola o
tekaletseng o tioha leqeleng o ea lehojeng. Ho hiokahala mapolanka a mararo
le lieta tse tharo.
I...
.......R
ii. U
IU
UI
1 uUIuU UIU
uU
u øf
II
uusu
Ui...Ui
U.UI
II. UI
mu
ø
59
U
U
._..
a
-a.aurn
_a -..aaia
II u_ r
I a
aaauu
.a
urn
aIuu
UI
au u
ø'A (.
a
aU.a U UlU U
II U II UUU
a.U. UU
u
uu ri
a urn
4
..
UIU
u ua
a
arn
U
r
Ar#W4VA
,1II1II.1A4V49#A
a UU
aa
r
vr
aua
a
#ø
IUI UU
WA'A
60
Moloho a likhoele tse hlahletsoeng le tse
lohang ii tsoang tlas'a likhoele tse lekanang, ii bile ii tlolang tse lekanang. Moo
ii tiolang tse 2 ii tsoang tlas'a tse peli.
Mola o tekaletseng o tloha lehojeng o ea
le lieta tse 4.
Ør
au
.u.
4-end
leqeleng. Ho hiokahala mapolanka a 4
urn.....
U.. a I._
UI.
ui
a..
U..
U
Likhoele tse hlahletsoeng ha ii bonahala
haholo molohong.
Likhoele tse lohang ii tsoa tlas'a tse tharo
tse hiahietsoeng, ii tiola e le 'ngoe.
Mola o tekaletseng o tloha lehojeng, o
ea leqeleng. Ho hiokahala mapolanka a 4
le lieta tse 4.
V4
r
a. U U a
uUrna
U.
4-end
V42
Rosepath
Mona likhoele ii etsa ntho e toanang le
e ka holimo empa hanngoe. Lekhetlo la
bobeli, tse tiotseng ii pota ka tiase, tse
potileng ka tiase ha tiola.
Mola o ea leqeleng, o tiohe o ee lehojeng
u etse mola o toekameng. Ho hlokahala
mapolanka a 4 le lieta tse 4. 0 toana
le a ka holimo.
aI.I.ul ..allUUl
.ua..
a
ua
aaalUU
uu ua
IIIU. I
aUUUUIR
4L9ArØ
5-end
Likhoele tse lohang le tse hiahietsoeng ii
tsoa tiasa likhoele tsa lihiopha tse fapaneng. Mola o tioha lehojeng ho ea leqe-
leng. Ho hiokahala mapolanka a 5 le
lieta tse 5.
a
RU..
au uirri
mlURI
II
RIlI
Meloho e tloaelehileng: moloho 00
ka nako e 'ngoe likhoele tse lohang ii
toarang tse hiahietsoeng
Molohong ona, mola o teka1etseng o tsamaea o khaoha. Joaleka ha ho bonahala
setoantong sa moloho, likhoele tse hiahietsoeng ii tiola e le 'ngoe e lohang
kantle ho e fetileng. Moloho ona o tsebahala ka mola o tsamaeang o khaoha.
Molohong ona likhoele tse hiahietsoeng Ii
ka bonahala ho feta tse lohileng, kapa tse
lohileng isa bonahala ho feta tse hia-
IllI...
11.1
Ill Ill.
U..
111111
II
UIU
lUll
lUll
II UIU 1111111 R
lUll
lUllIUlIll
ør/
Ill
U2A
ll
lUll
IlIIU
U ø4
2'A
hietsoeng. Ho hiokahala bonyane mapolanka a 5 le lieta tse 5. Likhoele tse lo-.
hang tse bonahalang haholo ii kopanngoa le tse hiahietsoeng tse bonaha-
lang haholo, 'me teng ho hiokahala
bonyane mapolanka a 10 le lieta tse 10.
Moloho ona o ka tsebahala hape ka Sehlopha sa likhoele tse hlahletsoeng tse
toeroeng ke khoele e lohang. Phahiong
khoele e lohang e otleletsoe ho e batlang
e koahela tse hiahletsoeng. Kahoo moloho ona o sebelisoa ho etsa lintho tse
benyang. Phahlo tsa teng ii boima.
5-end
Moloho 00 khoele e lohang e bonahalang
ho feta tse hiahietsoeng.
Mola o tsamaeang o pomeha o tioha leqeleng o ea lehojeng.
Ho hiokahala mapolanka a mahiano le
lieta tse hiano.
lUllWM
UllUl
9AØ
U...
Ill lV4 AWA.
UIUU&
ll2
UI_I
4fi4Ø (&
61
Moloho o toanang le 0 mola 0 teka1etseng empa ona mola oa teng 0 tsamaea
o khaoha: Ke moloho o lipakeng tsa me-.
loho ena e 'meli, o mola o sa khaoheng,
le 00 mola o khaohang. Moloho o nang
le mela empa e tsamaea e khaoha e leba
leqeleng e tiohe e ee léhojerig. Moloho
ona o hioka bonyane mapolanka a 4 le
lieta tse 4. Ho ka kopaongoa moloho 00
likhoele tse lohang ii bonahalang ho feta
tse hlahletsoeng kapa tse hiahietsoeng ii
bonahalang ho feta tse lohang moo teng
ho hiokoang mapolanka a 8 le lieta tse 8.
Moloho ona o tsebahala ka likhoele tse
hiahietsoeng tse sehiopha tse toanang
ke tse lohang empa sehiopha se le seholo
joaleka sa moloho o mola o khaohang.
Moloho ona o sebelisoa moo lintho tse
ling tsa ona ii hiokahalang, empa palo ea
Bobbin e na le lehlaka le entsoeng ka
pampiri kapa patsi. Ha u harela bobbin
khoele e lohang e hareloa lehiakeng lena.
mapolanka le lieta e thoanela ho fokotsoa
ke lebaka la bonyenyane ba mochini.
Pele u harela bobbin, u toanela ho seha
pampiri e tia etsa lehlaka. Metha bokahare ba shatlele moo lemao le kentsoeng
ebe u metha pampiri hore e be tesanyane
ho lehiaka ka 2 cm. Seha pampiri hore
mahiakore a mabeli a lekane feela a fete
4-end
tiosa metsu ea pampiri hore e be mo-
Moloho o hialositsoeng pele likhoele tse
hiahietsoeng Ii bonahala ho feta tse
e
lohileng. Mola o khaoha ka morao ho
khoele e le 'ngoe e lohang o leba leqe-
a mang a mabeli a lekanang e be u
topo. Sebelisa pampiri e thata (e sootho
phuthelarig) ho seng joalo bobbin
e tia senyeha. U ka e sebelisa makhetlo
a mangata.
leng, 0 ee lehojeng joalo-joalo.
0 tsebahala ka mola o tsamaeang o
khaoha. Ho hiokahala mapolanka a 4
le lieta tse 4.
a
U
a
I
I
II
a
U
lila
all..
Uauuu
URUIUV4
U.all
uu2r ø
aIII
Ii.
Harela pampiri ea bobbin makhetlo lemaong la bobbin hore u e böpe. Kenya
Ho harela bobbin
e le hona u tiang hare u harela u leba
Bobbin ke thupa e toarang khoele e
lohang. Thupa ena e lula lemaong la
koana le koana.
a
V4
shatlele 'nre e faseletsoa ka har'a shatlele
ea lepolanka. Ha u loha u lahiela shatlele
hore e tsoe sebakeng se lipakeng tsa ii-.
khoele 'me khoele e lohang e tia haroloha bobbining. Moloho o ka etsoa ha
feela li-bobbin ii entsoe hantle.
62
khoele e lohang ebe u tsoela pele ho
harela. Harela ka mahiakoreng pele ebe
Harela u tiisa hoseng joalo khoele e tia
haroloha ha u loha ebe e ikharela ic-
maong la shatlele. Etsa hore botenya ba
bobbin bo lekane botebo ba shatlele. Bo-
bbin e botenya bo lekaneng e sebetsa
habonolo. Ha e le kholo haholo likhoele
tse hiahietsoeng ii tia khaoha ha u lahiela
shatlele sebakeng se lipakeng tsa likhoele.
Ho teteana ha khoele e lohang
Likhoele tse lohang ii toane1a ho otleIloa ka ho lekana molohong. U se ke oa
tepa leihio empa u iketsetse pampiri e
methang e bolelele ba 5 cm 'me o bale
likhoele tse lohang ho eona.
Ho loha ka shatlele
Khoele e hiahietsoeng e ka tiisoa eaba
moloho oa qala likhoele tse hiahietsoeng
ii fasitsoe lepolankeng le kopantsoeng le
lepolanka le harelang karolo e felileng
ea phahlo. Tiisa khoele e hiahietsoeng
bore sebaka lipakeng tsa iikhoele se tie
se hiahe habonolo. Ha e hiephile shatiele
e tia tsoa iipakeng tsa likhoele e oele
fate, kapa khoele tse lohang ii se ke tsa
otlelleha hantle.
IIflIflIHlII1IUIIII
-
#,
--
iiq U J
H IIftJ1 Ijil/J/1;!y/////J///l
liii 111111
likhoele tse lohang ho leketla kapa ho
hulela ka mathoko.
Bophara ba phahlo bo lokela ho lekana
Ic ba likhoele tse hiahietsoeng kameng.
Empa ka nako e 'ngoe ho thata ho thibela
ho honyela.
II
....1 Ill IIIIiIllhIIIIItiHoiiw
/1
liII'.
AIVA
AA
$- .--w
'/1
Mathoko
Moloho oa boemo o tsebahaia ka bo-kamathoko bo lekanang. U se ke ua lumelia
Ho loha ho etsoa ka ho hata lieta ho
Mohiala:
Phahlo e tesanyane ea "cotton" kapa e
bonolo ea boea: Ha u kenya khoele e lohang, leka ho thibela ho honyela ka ho
etsa hore khoele e etse lekhutla pele u e
otlella.
latela setoantho se pampiring, ho bula
sebaka se lipakeng tsa likhoele le ho
lahiela shatlele e kentseng bobbin teng.
Ha selohi se ntse se loha se lokela ho
'na se shëba hore na liropo ii ntse ii tiile
hantle e le bore melangoana e fasitsoeng
liropo e phahamisoe kapa e theoloe ho
se khohlano.
63
Haeba bo-ka-mathoko bo hutsoe haholo,
likhoele tse hiahietsoeng ii ka 'na tsa
khaoha ha u hulela lepolanka le otlellang
ho uena. Ha u behile thakhisa e otlollang
bo-ka-mathoko holim'a phahlo, e tia thusa
ho thibela ho honyela. Etsa hore thakhisa e lekane le likhoele tse kameng.
Faseletsa thakhisa bo-ka-mathokong e be
u e hatella fate ka hioko 'me u kenya
hakisi. Tsamaisa thakhisa ka mora' ho
loha 5 ho isa ho 10 cm.
Meloho sebakeng sa liphahlo tse
etsoang ka mochini o nang le mapolanka a kenyang mahloana
Thabana-li-'Mèlè lilohi ii iqapela meloho, ka tiung ea tebetso tloaelo ke ho
fana ka mebala e 4 e lumellanang ea
khoele e lohang haeba bareki ha sa ikhethela na ha batla ntho tse entsoeng joang.
Selohi se ikhethela hore na se sebelisa
liphororo karolong e kae, na moloho o
sebelisang menoana u be joang, joalojoalo. Haeba ho fanoe ka litaelo, lilobi ii
eletsoa ke basupisi. Ha ho na sethoanto
se etsoang pele moloho o qala ka ha selohi se inahanela pale ka kelellong 'me
se e fetisetse molohong. Lisete tse toa-
nang tsa masela a koaelang libethe ii
etsoa lilohi ii se na lipalo tse bolelang
boholo kapa moloho. Ka boo phahlo ke
tsebo ea motho ka mong.
Ho kopanya lik/zoele tse hiahietsoeng le tse
lohang
Haeba khoele e hiahietsoeng e ka khaoha
ha u ntse u loha, e lokise hang-hang ho
thibela liphoso molohong. Faseletsa
khoele e telele ho feta ho e khaohileng
'me u e fase ka sepele moo ho seng ho
lohiloe. Ka mora' ho loha 5-10 cm Iintlha ii tia be ii lohelletsoe 'me ii khaoloa.
Erekaha ho loha ke ntho e qalang morao
tjena Lesotho, lilohi ha ii na moetlo 00
ii o sebelisang, empa ho na le lintho tseo
ii li sebelisang tse kang litema tse maboteng matlong kapa mekhabiso e mepo-
tjoaneng, le litema tse etsoang linthong
tsa joang.
Ha moloho o ntsetsoa pele ha bobbin e
'ngoe
Mohlala.
Ha u fetola mebala kapa u qetela bobbin,
likhoele tse lohang ii lokela ho kopanngoa ka ho palamana ka 2 ho isa 5 cm,
ho ea ka ho teteana ha khoele e hiahietsoeng.
64
Moseme o monyane
Mokhoa oa ho loha moo ho kopantsoeng
moloho o bonolo 00 likhoele tse hiahietsoeng ii bonahalang ho feta e lohang le
moo ho sebelisoang menoana ke meloho
ea mela.
Lithebe tse silelang kapa tse koahelang
linkho tsa leloli ii fumanoa malapeng a
Sesotho. Meloho ea teng e entsoe ka
---
--
mela. Lihiopha tse toeroeng ka leloli Ii
entsoe ka 'mala oa joang: Linaheng tse
haufi ho etsoa lithebe tse ntserig ii toana
--- ----.
-
'-
______
-
-
____
-
le tsena empa ii khabisitsoe ka bosootho.
Meseme e etsoa ka lehiaka. Meloho e
etsoa ka ho tlolisanya mahiaka ka mokhoa o lekanang.
"Lelodi", Moseme o aloang
Meloho e entsoeng ka menoana e entsoeng ke lilohi tsa Thtbana-1i-'Mè1è
e ka thoantoa le e etsoang ke Basotho
linthong tsa joang. Empa boqapi bo ho
loheng ho ntlafalitsoe kahoo lilohi ii
nkile moetlo oa ho loha tsa o sebelisa ho
bonta botle.
Sephaka, baki le vesete tse lohiloeng ka matsoho Thabana-li-'MeIe.
65
Moetlong oa ho loha mose ho maoatle,
likhoele tse otlolohileng II shebile holimo Ii sebelisoa ho loha limmete. Moetlong oa ho loha Afrika teng mochini o
emeng o bitsoa oa basali.
mechini e likhoele li teka1etseng. lVIo-
loho oa morao tjena ho etsa limmete
Afrika, o tlile le Makhooa.
Bahoebi ba basoeu ba qalile ho loha
limmete Lesotho lilemong tsa bo-1900.
Ba ne ba hohetsoe ke ho benya le ho
phatsima ha boea ba linku tsa Lesotho
bo e leng bona bo etsang khoele e ntle
ea ho loha limmete. Haesale e le ho
tioha ka nako eo, ho loha limnjete hoa
höla. Kajeno basali ba 'maloa ba Basotho ba iphumanela chelete ka ho ohia
le ho loha ka mohair.
Ho loha limmete ke eng?
Ke ho loha lesela ho sebelisoa mochini
kapa letsoho. Likhoele tse hiahietsoeng
ii arohane ho fapana le tse lohang tse teteaneng. Likhoele tse lohang ii tulelloa
fate lipakeng tsa tse hiahietsoeng hore li
li koahele ho hang. Moloho o etsoa ka
likarohano 'me likhoele tse lohang ka ho
ea ka mebala ho fapana ii sebetsa ka
bonngoe.
Lentsoe lena 'tapestry' le tsoa puong ea
Sefora 'me le hialosa ntho e khabisang
leboteng e fanyehoang. Mekhabiso e ka
Loom e tet1eoang e tsoang Africa Bophirima
Mochini o na le kosene e emeng o ke-
ntsoeng lintho tse fapaneng tse kang
lipaka tseo khoele e lohang e tsoang ho
tsona likhoeleng tse hiahietsoeng. Moetso oa mochini o ea ka hore na o tsoa
karolong efeng ea Afrika, kapa na mochini o sebelisoa ho loha eng. Afrika e
Bophirima selohi eka tioha ea ba setsebi
se lohelang monna oa sona lesela le khabisitsoeng ka mokhoa o tsotehang, ho
latela boemo ba hae, ha mosali oa le-
Berber a ka khothalla ho loha satlelebeke
ea kamele.
Congo, Zaire le Angola ka moetlo, me-
chini ea banna e emeng e sebelisoa ho
loha masela a rafia.
Moetlo oa mose oa ho loha limmete ha
ho o toanang le ona Afrika mona, ka-
ntle ho moloho oa 1itoanto o neng o
etsoa Egepeta ke Ma-Corpt mehieng ea
khale-khale. Teng ho ne ho sebelisoa
68
ba ea litoanto, mela e lebang koana le
koana kapa ntbo feela e sieo. Likhoele tse
lohang ii loha ho tioha lethokong lena
ho ea ho lane la 'mete, empa ii kenngoa
feela ho latela karolo e hiokang 'mala o
itseng oa 'mete ho latela mokhabiso.
Ho etsa joalo ho bitsoa ho loha ho sa
eng pele, 'me khoele ea teng e kenngoa
ka letsoho e be e tulelloa fathe ka molamu oa teng.
Meloho e meng e etsoa ka ho sheba Se-
toanto se entsoeng ka pene kapa ii-
pente se bitsoang 'cartoon'. Mosebetsi
oa selohi mona ke ho fumana hore na ho
toantitsoe eng, ebe joale o fetisetsa
khoele e tenya ea mohair ea ohloa ha e
hiokahala ha ho lohuoa limmete. E menahantsoeng habeli kapa hararo e 'ne e
etsoe ho tsoa hore na moloho e etsoang
ke ofe.
arohanngôa ka ho hakisa likhoele ka ho
tlola lipekere tse lipakeng. Mokhoa o
mong ke ho tioUsa khoele e lohang iikhoele tse peli tse hiahietsoeng e be e
tsoa tlasa tse ling tse peli hape, joalojoalo. Hona ho etsa hore likhoele tse
hiahietsoeng ii shebahale ii arohane.
Mechini ea likosene e sebelisoang Lesotho e na le makhalo a entsoeng bo-kaholimongi e bokatlaseng ba kosene. Mosebetsi oa tsona ke ho arohanya likhoele
tse hiahietsoeng. Ha ho lohuoa ntho e
setoantong mochini o kenngoa mapolanka ka mahlakoreng, ebe setoanto
se kokoteloa teng hore se bonahale lipakeng tsa likhoele.
Ho hlahlela ho etsoa ka ho fasa khoele e
hlahleloang sepekereng se ka holimo
kapa ka tiase ho kosene. Likhoele tse
hiahieloang ii hakisoa sepekereng se holimo ebe e kena ho se tiase, e kene lekha-
Mochini o nang le kosene
Mochini o bonolo ho feta, o nang le ko-
sene o na le kosene ea patsi e kokote-
letsoeng lipekere bo-ka-holimo le bo-ka-
tiase. Ho teteana ha khoele e hiahietsoeng ho tia tsoa hore na lipekere ii
-
teteane hakae. Haeba lipekere ii teteane
_-.
haholo likhoele tse hiahietsoeng ii ka
long ebe e hakisoa sepekereng se pel'a
teng. Paqamisa kosene ea mochini ebe
u kenya thupa lilupung mahiakoreng ka
moqala. Ha moqala a huloa lilupu li sala
li ntse li eme hantle lithupeng.
Bolelele ba mochini bo toanela ho eketsoa e Ic hare khoele e boele e tsebe ho
hiepha kapa ho tia. Eketsa moqala o bo-
tenya ba 5 cm ka tiase ho kosene.
Faseletsa lithupa tse peli tse toereng iilupu tsa khoele e hlahletsoeng 'moho,
'me u ii tiise hore likhoele ii boele ii
tiee hape.
Ha u atametsa likhoele tse hiahietsoeng
hape, likhoele tse tiammeng lithupa li ka
tloheloa 'me karolo e lohiloeng ea huleloa tiase
mochini.
11ñii.iiIIIiiIiaiaiu.
..
::
karolong e ka morao ea
Ha ho sebelisoa mokhoa ona oa ho hiahiela, bolelele ba phahlo ho ka eketsoa
ka 2/3 ha ho bapisoa le ho loha ka kosene ea lipekere e tloaelehileng.
69
Mokhoa oa ho arohanya likhoele the
hiahietsoeng
Boseka bo haretsoeng bo ka faseletsoa
koseneng e lohang sebakeng sa ho arohanya likhoele tse lohang. Khetha boseka bo bophara ba 1 cm bo sarolohang.
Ha boseka bo saroloha haholo libaka tse
lipakeng tsa boseka le tsona ha eketseha.
Ho arohana ha likhoele tse hiabietsoeng ho tsoa hore na boseka bo saroloha hakae, hobane likhoele tsena ii kena
lipakeng tsa boseka.
l'I1?tW1df I I Iii IT liii I111L'f( Ull J1'4 tii
Li!I %:r,IoJl1,,
iHhIIIiHuil!ililiuuiIiiliII
Ho faseletsa boseka mochining oa
kosene
U hioka maseka a mabeli le lipekere tse
peli. Boro e etsang masoba a lekaneng,
lipekere le chesele.
Etsa foro kaholimo le foro ka tiase ho
kosene. Etsa lesoba le lekanang lipekere
(bophara ba cm) lihukung. Hakisa bo-
seka sepekereng e be ua se kokotela.
Sarolla boseka bolelele bo hiokahalang
be u bo hakisa sepekereng pele u se
kokotela joale ka pele.
70
0
Ha u nta boseka hiokomela hore u
toareh1e ntlha e 'ngoe ka thata e be e le
hona u hakollang ntlha e 'ngoe, ho seng
joalo boseka le sepekere ii ka 'na tsa
qhoma eaba ii nta motho e mong kotsi.
Mochini o lohang limniete o emeng
oa Sweden
Liketane tsa Hkhoele tse hiahie-
Likarolo tsa mochini ke tsena:
Ho etsa liketane ka likhoele tse hiahietsoeng ho thusa hore bophara ba tsona
bo eketsoe kapa bo fokotsoe habonolo.
Ketane e 'ngoe le e 'ngoe e tsamaea e le
'ngoe, 'me hona ho etsa hore liketane ii
A. Lithupa tse peli tse emeng tse kopantsoeng ka meqala le mapolanka a
tekaletseng.
B
Lintho tse peli tse kang tse toarang
liphahlo ha ii anehiloe tse ka tbsoang tse nkang sebaka sa lepolanka
le harelang likhoele tse hiahietsoeng
liketaneng tse entsoeng ka likhoele
tse neng ii hlahletsoe. Li ka faseletsoa
linthong tsena tsa tiisoa kapa tsa
hlephisoa sebakeng sa hore khoele e
hareloe lepolankeng.
C
tsoeng
eketsoe kapa ii fokotsoe. Moo ho neng ho
ntse ho etsoa 'mete o monyenyane liketane ii ka eketsoa ho eketsa likhoele tse
hiahietsoeng. Le teng haeba ho ne ho
ntse ho etsoa o moholo, liketane ii ka
fokotsoa ka ho ntoa hore ii leketle mahiakoreng a mochini eaba ho tsoeloa pele
ho etsa 'mete o monyenyane.
Moqala o ka holimo. Moqala ona o
thusa mochini hore a eme ka tsela
e le 'ngoe (angle).
D Lepolanka le
bilikang le kamora'
mochini. Thupa e harelang khoele e
kopantsoe le lepolanka lena.
E
Moqala o kentseng likhoele mahloana.
Moqala o kentseng likhoele mahloana.
F
Mehele. Mehele e toarang moqala
o kentseng likhoele mahloana.
G Moqala o arolang likhoele. Moqala o
arolang likhoele.
H (a+b) Mapolanka. Mapolanka a tekaletseng a kopantsoeng le lithupa
tse emeng a thehelitseng setoanto
se behoang kamora' likhoele tse hia-
hietsoeng, haeba setoanto se Sebelisoa.
Lepolanka le harelang karolo e seng
efelile. HO LOHUOA: Lepolanka
le bilikang Ic ka har'a mochini tlase
moo lesela le hareloang. Molamu o
harelang khoele a kentsoe lepolaJ
nkeng lena.
Moqala o tiase. Moqala o thusa mochini ho ema ka tsela e le 'ngoe.
K Maoto. A thusa mochini ho ema o
L
otlolohile o sa tehetsoa.
(a+b) Mabili a liforo. Mabili a nang
le liforo le moqala tse thibelang
lebili ho khutlela morao. A etsa hore
mapolanka a bilike ho etsa hore
likhoele tse hiahietsoeng ii tiee kapa
ii khoehle.
Ketane e 'ngoe le e 'ngoe e thoeroe ka
ntho e toarang e le 'ngoe. Liketane
kaofela ii lokela ho ba le likhoele tse
hiahietsoeng, ho tsoa hore na ketane
ka 'ngoe e na le likhoele tse kae. Ha
joale lilohi tsa Thabana-li-'Mèlè ii sebelisa liketane tse likhoele ii 20, tse lekanang le kama 34-10 (32 likhoele tse lilahietsoeng ho 10 cm).
Liketane ii ka ba bonolo bofe kapa bofe.
Sebakeng sa ho hiahiela bala moo ho
hialositsoeng ho hiahiela ka litsela tse
fapaneng, hape, ha u atamela likhoele
tse hiahietsoeng, liketane ii toanela ho
hakolloa pele 'mete o ka hareloa lepola-
nkeng. Ha u tiisa kapa u hiephisa ii-
khoele tse hiahietsoeng hape, ke taba ea
bohlokoa ka ho fetisá hore ebe liketane
ii hakisitsoe ka ho tiea ho lekanang ho
seng joalo 'mete a ka 'na oa nyehla.
71
Ho hiahiela mochini o emeng oa
Sweden
Nka palo e hiokahalang ea liketane ebe
u e hakisa moqaleng o kaholimo (c), ha
u qeta u ii tlisa tiase kapele ho môchini.
Hiokomela hore liketane Ii kentsoe bohareng ba mochini.
Thupa e harelang khoele e ka 'na ea
kenngoa menong ea tlamelloa lepolankeng le harelang phahlo ha likhoele tse
hiahietsoeng ii se ii kentsoe ka ho lekana thupeng.
Arola ketane ka 'ngoe karolo tse peli,
karobo le karobo e be likhoele tse 10,
ebe u hakisa ketane le ketane ka ntho'a
teng. Liketane kaofela ii fasoe ka ho
lekana. Sotha lebili (L) ha likhoele tsohle
tse hiahietsoeng ii se ii fasitsoe, e le
hore u tiise.
Sheba hore bophara ba Iikhoele moo ii
fasitsoeng bo lekana le ba likhoele moo
ii haretsoeng kapa ha phahlo.
Ho arohanya likhoele tse hiahietsoeng
Mola oa liketane tse kentsoeng thupeng
o ka sehelisoa e le mokhoa oa ho arohanya likhoele likoseneng kapa mechifling e se nang kama e masoba. Liketane
tsena ii toana le lilupu tse etsoang ka
koroche.
Beha ketane ka 'ngoe lipakeng tsa iintho tse toarang (B) ebe u leketlisa kaeo likhoele tse hiahietsoeng ii tblaneng, haufi le lepolanka le harelang
rob
Ketane e molemo ka mabaka a mangata.
Liketane ii boboka likhoele tse hiahietsoeng na e le 'ngoe, ebile ea ii arohanya,
hape ii thusa hore ho be le moo ho qabang teng ha ho bohuoa.
karolo e felileng ea phehlo.
Kenya thupa e haretseng likhoele tse hiahietsoeng ntlheng e nang le liketane moo
likhoele ii tiolaneng.
Kenya moqala o arohanyang likhoele
moo ii tiolanang (G) ka, ntlheng e 'ngoe
ea moo likhoele Ii tiolanang.
Fasolla moo lik.hoele ii tiolanang ebe u
etsa hore liqola tse entsoeng liketane Ii
sielane sebaka se lekanang molamung o
harelang khoele ho latela boholo bo hbokahalang. Bophara ha likhoele tse hiahietsoeng mochining ho bokela ho. lekana
be ha phahlo.
Sheba hore na likhoele ii kene ka ho
otloloha bohareng ba mochini. Sebaka Iipakeng tsa bo-ka-mathoko ba phahlo le
lithupa tse emeng se thoanela ho lekana.
JJIuIuIUUUIUUu1uuuuuiuIuIua
72
Beha liketane likhoeleng tse hiahietsoeng
ka holim'a lepolanka be harelang karolo e
felileng ea phahlo ehe u siea likhoele tse
lekaneng ka tiase sebakeng sa litjobo.
Bophara ba mola oa liketane b lokela
ho lekana le ba phahlo. Nka likhoele tse
hiahietsoeng tse tlil'o etsa liketane ha ii
ntse ii hiaha moo Ii tlolanang.
Lilupu tsa liketane ii toanela ho etsoa
likhoeleng tse hiahietsoeng makhetlo a
lekanang le ao ii sebelisoang moo ii tb-
hoo o sebelisoa haholo ho loha limmete
Norway. Ho bonahala mokhoa ona oa
ho sebelisa litepe ho tiisa khoele e hiahietsoeng o ne o sebelisoa khale Afrika,
esita be Egepeteng ea khale.
Mochini o sebelisang litepe o na be
lanang.
melemo ea bohlokoa ha o bapisoa le o
Mohiala:
Haeba khoele e lohang e pota ka tiase e
emeng kapa oa kosene moo khoele e potisoang thupeng kapa e fasoa lihakising,
ke ka hona o sebelisoang Lesotho.
boela e pote ka holimo ho likhoele tse
hlahletsoeng, lupu e 'ngoe le e 'ngoe e
toanela ho etsoa khoeleng e le 'ngoe e
hiahietsoeng. Haeba masoba a lipakeng
tsa likhoele tse hiahietsoeng a etsoa ka
ho pota ka holim'a likhoele tse peli ebe
u pota ka tlas'a tse peli, lupu le eona e
Likhoele tse hiahietsoeng ii na le liketane tse lekanang be likhoele ka palo e
fokolang. Ka tsela e joalo khoele e hia-
Sebelisa khoele e thata sebakeng sa liketane. Faseletsa ntlha lehiakoreng la mo-
ha ho na bothata ho ii fokotsa kapa ho
chini. Etsa lupu ea pele khoeleng e qa-
Bolelele ba khoele e hlahletsoeng ha bo
methoe, ha ketane e 'ngoe e tlil'o fda e
ncha e faseletsoa ka leflto la ho loha.
Leflto lena ha lea toanela ho bonahala
haeba ho bohiboe ka makhethe. Ha re
bua re ka re limmete tse telelehali ii ka
bohuoa ka mochini o sebelisang bitepe
haeba thupa e tiase e pota. Liketane ii
ka etsoa ka ho sebelisa mokhoa oa ho
etsa likhoele tse ngata tse hiahieboang,
kapa khoele e hlahleloang ea sarolloa
tiameha ho etsoa ka khoele tse peli.
lang ka thoko-thoko. Etsa lilupu tse lekanang u be u fihie qetellong ea lehiakore
le ka ngane. Faseletsa ntlha ea teng
qetellong ea lehiakore leo la mochini.
Bona hore ketane e tekaletse.
Mochini o sebelisang 1itepe o emeng
Mochini o lohang limmete o sebelisang
litepe o emeng o sebelisitsoe nako e telele Scandinavia Leboea haholo-holo
Norway. 0 ile oa boela oa fumanoa hape
lilemong tsa bo- 1800 'me haesabe e le
hietsoeng e ka fokotsoa kapa ea eketsoa.
Sebohi se ka fokotsa bophara ka ho siea
liketane tse ling kapa sa bo eketsa ka
ho eketsa liketane tse ling. Ha mochini o
se o hlahletsoe ka likhoele tse lekaneng
Ii eketsa.
lipakeng tsa lihakisi tse peli tse fasitsoeng kae kapa kae.
Litepe tse sebetsang habonolo ke tsa
meqala ea boima ka 5 kg o be mong o
Loom e lohang likobo tse boima
khomarelitsoe teng. Ketane e 'ngoe le e
'ngoe e fasoa tepe bophahamo bo lekanang ho tboha fate kamorao ho mochini.
Erekaha 1itepe ha lèkana ka boima be
likhoele ha lekana ka bolelele, khoele e
hiahietsoeng e tia tiea ka ho lekana.
73
Khoele ea masela ke cona e sebelisoang
ho hlahleloa ha ho etsoa limmete. Khoele
ena ha e sarolohe, 'me e thibela likhoele
ho tiea ho feta ha e huloa ke tepe. Ka
lebaka lena selohi se ke be sa sehloa ke
khoele leha likhoele tse sehiopha ii ka
fasoa tepeng e le 'ngoe.
Mochini oa Thabana-li-'Mèlè o bo-
phara ba 200 cm empa ke ka lebaka la
tsela eo ho ruletsoeng ka eona o leng
mokana. Mochini o ka 'na oa etsoa hore
o be bophara bofe kapa bofe 'me bo
lohe phahlo ea mofuta ofe kapa ofe.
Mochini o na le likarolo tse 18. Tsa bohlokoa ka ho fetisa ke lithehetso tse 'ne
tse emeng (A-A) le (B-B), le lepolanka
le harelang karolo e felileng ea phahlo (C)
Ic lepolanka le ka holimo (D). Litehetso
le mapolanka ana a mabeli ii toanela ho
etsoa ka patsi
14 cmx7 cm.
Ho etsa mochini o likhoele tse hiahietsoeng Ii fasitsoeng 1itepe
Lintho tse hiokahalang ke chesele sebakeng sa patsi le majoe, liboro tse ntseng
ii lekana le limmuru, mochini o fefang
mapolanka, moqala o sebelisoang ho
phahamisa kapa ho bula lintho tse
boima, mochini o borellang liñtho, sakha
le hamore.
74
e
thata e boholo ba
Likarolo tsa mochini o likhoele tse
hiahietsoeng tse fasitsoeng 1itepe
A
B
C
D
E
F
Litehetso tse peli tse ka pele (A-A) le
Lithupa tse 'ne tse tehelitseng
mochini
Lepolanka le ka tiase kapa le harelang karolo e felileng ea phahlo.
Lepolanka le ka holimo leo khoele e
hiahietsoeng e fetang holim'a lona.
Setulo se ka tiosoang.
Litehetso tsa lere ea litulo
Karolo eo ho itetlehoang ho eona
ha selohi se sebetsa e ka tiosoang.
tse peli tse ka morao (B-B) ii toanela ho
G Lepolanka le leng le emisang mo-
fuluru ea samente. Lepolanka le harelang karolo e felileng ea phahlo le ile la
H Thupa e harelang khoele e fasele-
chini nga e le 'ngoe.
chekeloa fate ii kene 6 cm ka tlas'a
litsoeng lepolankeng le tiase ka
khoele ea lesela.
kokotelloa 1itehetsong tse emeng (sheba
setoanto).
I
Tepe e emeng ha e faseletsoa iikhoeleng tse lohang e ii tiise.
75
Sebaka lipakeng tsa setehetso A Ic Setehetso B ke 47 cm. Litehetso tse peli
tse ka pele (A-A) ii felella moo ho
entsoeng lepolanka le ka holimo e leng
hona moo marulelo a qalang teng. Lepolanka le ka holimo le kurufelletsoe
libalakeng.
Litehetso tsa lere ea litulo
ii kuru-
feiietsoe 1itehetsong tsa mochini (A) le
(B). Bongata ba litulo tse lereng ii tsoa
hore na mochini o bolelele bo bokae.
Ho molemo ho ba le tse ngata ho e-na
le tse 'nyenyane, e le hore ho be le
mekhoa e mengata ea ho lula ha ho
sebetsoa.
Setulo (E) se kurufelletsoe, ka mora' hore
ho boroe lesoba setulong le litehetsong
tsa litulo (F) ho thibela hore se se 'na
se e-ea koana le koana. Hona ke ho
ipabaila likotsing.
Setulo se ka holimo-limo se na le moo
ho itet1ehoang (G) ho thibela selohi ho
oa ha se ntse se loha. Ho tioha ka holimo
iitehetsong tsa (B) ho na le lepolanka le
leng hape le thibelang setulo ho ea koana
le koana.
Ho tekaI1a le ho siea sebaka se lekanang
lipakeng ha lepolanka le harelang phahlo
Mechini e 8 e entsoe Thabana-li-'Mèlè
ka chelete e iekanang le e neng e ka
sehelisoa ho reka mechini e 'meli Scandinavia.
Sebaka sa ho arohanya likhoele tse hiahietsoeng kama e masoba (e tsoang mose
kapa ea se Afrika ea lehiaka) e ka sebe-
lisoa. Manaia a ka sebelisoa moqaleng
o ka holimo kapa thupeng e ka thoko.
Mokhoa o bonolo ke ho etsa mola oa
liketane ho ea ka hore na iikhoele ii
teteane hakae.
Mochini o lohang o sebelisang 1itepe o
entsoeng Thabana-li-'Mèlè ha o na moqala o tiase o potang. Ka lehaka lena ke
hantle habane 'mete ha o nyameie ha o
hareloa moqaieng o tiase.
Ke taba ea bohiokoa hore likaroio tsohle
tsa 'mete ii honahale ka nako eohie kaha
setoanto se etsoang se ka 'na sa eketsoa. Ha 'mete o haretsoe selohi se ka
'na sa lebala hore na bekeng e feiiieng se
iie se qaliie ka eng.
Tebetso ea nako e telele e rutile lilohi
Thabana-li-'Mèlè hore ho thata ho loha
'mete o iekanang ha o haretsoe. Setuio se
nyolloang se iumella seiohi ho nyoloha le
'mete.
le ka tiase le le ka holimo ho na le bohlokoa. Lepolanka le harelang phahio le
phuntsoe masoba a kentsoeng khoeie ea
lesela e faseletsang thupa e haretseng
khoele lepolankeng.
Ka mora' hore ho etsoe mochini oa pele
'me o hlahiojoe bore na o sebetsa hantle,
setsebi sa lintho tsa patsi se lie sa fihla
sa metha likarolo tsohle tsa mochini.
Bongata ba likarolo bo ne bo tide bo
nepahetse mo bo entsoeng Maseru ba ba
ba tlisoa Thabana-li-'Mèlè. Babetli ba
mapolanka ha baheli ha Basotho ha ile
ba sebetsa beke ho etsa mechini e supileng. Hape ho entsoe lilere tse 'ne ho
thusa lilohi ho hioella likaroiong tse
holimo tsa mechini kapa lituiong.
Likhoele tse hiahietsoeng ii tiisoa ka iitepe. Li ka etsoa ka ho poma moqala
oa tepe eaba ho kenngoa reng ka holimo
moo khoele e hiahietsoeng e fasoang.
Mokhoa o mong ke oa ho qhibihhisa
tepe e be ho etsoa tepe e
hiokoang.
Mokhoa ona o fumanehile o le chipi ho
feta o mong, 'me Thabana-h-'Mèlè ho
na le 1itepe tse 30 tsa boima ha 6} kg e
le 'ngoe, sebakeng sa mochini o le
mong.
76
Ho hiahiela mochini o likhoele tse
hiahieloang ii fasitsoeng 1itepe
Mochini o hlahleloa iikaroio tse ling ka
liketane tse teieie tsa khoele e hiahietsoeng. Palo ea likhoeie tse hiahietsoeng
ketaneng e 'ngoe le e 'ngoe e tia tsoa hore
na likhoele tse hiahietsoeng Ii teteane ha-
kae 'moho le boima ba iithepe. Ha iikhoele tse hiahietsoeng ii teteane hoo
bophara ba 10 cm ho nang le iikhoeie tse
30-35 'me 1itepe Ii le boima ba 5-6.5 kg,
likhoele tse hiahietsoeng tse 15 ho isa ho
20 ketaneng e 'ngoe le e 'ngoe ii tia fana
ka ho tiea ho lekaneng.
Motho a le mong a ka hlahleia mochini
kaha khoele le khoele e sebetsoa e le
'ngoe. Seohli se sebetsa ka pele, e leng
kamoo a lutseng, ie ka morao e leng moo
lithepe ii fasitsoeng ho mochini.
Thabana-li-'Mèlè ho entsoe lucre tseo
seohli se hioellang hoiim'a tsona hore se
fihleie lepolanka ie holimo.
Ho kenya likhoele tse hiahietsoeng
kameng e meno e ii arolang
Ho fetisetsa khoele e hiahietsoeng
Beha kama tafoleng e be u toaea bohare
ba eona.
Batla liropo tse tia leketla ho tioha le-
Beha liketane tsa 1ikhole tse hiahie-
lepolanka le ka holimo-limo. Karolo e
telele ho feta e hanyehe lithupa tse arolang likhoele, ka morao ho likhoele tse
tsoeng ka mora' kama.
Kenya lithupa tse etsang masoba lipakeng tsa likhoele tse hiahietsoeng e be u
fasa lithupa 'moho.
Shebana le ketane e le 'ngoe u qete ka
eona pele 'me u qale bohareng ba karna.
Fasa tepe ketaneng ho e thiba ho oela
fathe le ho thibela hore likhoele Ii se ke
tsa tsoa kameng.
Fasolla lithupa tse fasitsoeng 'moho, hu-
mochining
polankeng le ka holimo. Karolo e 'ngoe e
be e fanyehang kama e masoba ka tlas'a
hiahietsoeng, tiasenyana.
Kama le lithupa tse fanyehiloeng Ii toanela ho teka11a feela Ii sa sekama.
Nka likhoele tse hiahietsoeng, kama e
masoba, lithupeng tse arolang likhoele
ebe u hanyeha khoele tse hiahietsoeng
lepolankeng le ka holimo bohareng ba
mochini.
lela lintiha tsa lilupu ho uena ho fihiela
ii le bolelele bo lekaneng ho re ii ka
tsoa kameng.
/7<
.Ui#iitiI$UfliilUil
-
Pöma liqola tsa lilupu tsa khoele e hiahietsoeng.
Kenya khoele kameng ho latela hore na u
batla ha khoele e hiahietsoeng e teteane
hakae.
Ha u se u entse ketane e le 'ngoe, fasa
likhoele tsohle tse hiahietsoeng lefito.
Tsoela pele ho kenya liketane tse setseng
kameng mahiakoreng a mabeli a kama
ha u qala hare, ho fihiela u qetile likhoele.
Beha kama e fanyehiloeng liropong, ka
pele ho likhoele tse hiahietsoeng.
Beha lithupa tse arolang likhoele tse fanyehiloeng liropong ka mora' likhoele.
Bona hare likhoele tse hiahietsoeng Ii se
ke tsa loebehIana lithupeng.
Leketlisa likhoele tse hlahletsoeng hore
ii thetse fate.
77
Ho faseletsa likhoele tse hiahie-
Faseletsa likhoele tse hiahietsoeng mola-
Sebeletsa ka pele ho mochini.
tsoeng, likhoele tse 'ne lefitong le leng le
le leng. Leka ho fasa ka ho lekana u etse
bore likhoele tse hiahietsoeng ii lekane ka
tsoeng thupeng e harelang khoele
Hula liketane ka bonngoe ho fihiela Ii
fihia thupeng e harelang khoele.
Bona hore likhoele ha ha loebehiana iithupeng. Ho toara ketane ka morao ho
mochini u e tsukutla nako le nako ho
thusa hore likhoele tse hiahietsoeng ii se
ke tsa loebehiana.
Ho hiahiela mochjnj ho bonolo ha feela
likhoele tse hiahietsoeng ii hlokometsoe.
Ha u ka ii tiohela tsa tsoakana, u tia qeta
lihora ho Ii lokisa. Hopola hore ho tioha
qalong likhoele tse hiahietsoeng haesale ii
lekana ka bolelele 'me ii lutse hantle ii-
thupeng. Ha ho na lebaka Ia hore lifetohe ha ho hlahleloa mochini kapa ha
ho lohuoa.
mung o harelang likhoele tse hiahie-
bolelele.
Nta kama e masoha liropong ebe u e
hulela tiase ho molamu o harelang iikhoele tse hiahietsoeng. Bona bore bophara ha likhoele tse hiahietsoeng bo
lekana le ba molamu o ii hiahietseng
joale ka kameng.
Ho fasa 1itepe likhoeleng tse hiahietsoeng
Fetela ka mora' mochini.
Qala hare 'me u sebetsane Ic liketane ka
bonngoe. Hula khoele e 'ngoe le e 'ngoe
e hiahietsoeng hore u utloe hore na e
fetile molamung o ii haretseng he ka
mora' mochini. Etsa lupu ketaneng e be
u faseletsa thepe ka hakisi e lupung.
Ha hithepe Ii se ii faselelitsoe liketaneng
ii toanela ho leketla Ii entse mola o ho-
phahamo bo lekanang ho tloha fate.
Hona ho etsa hore likhoele ii tiee ka ho
lekana.
Masoba a lipakeng tsa likhoek tse Idahietsoeng
Thupa e bulang masoba e ken.tsoe ka
pele ho likhoele ka tlas'a kama e masoba.
Lokisa liropo tseo thupa e tia hakisoa ho
tsona. Beha molamu o bulang masoba
sebaka sa 50 cm ka holimo ho moo
moloho o tia qala.
Masoba a ka buloa ka ho nka khoele
kapa tse peli ho tsoa ka hore na u batla
moloho o kopaneng hakae. Masoba a
etsoa kantle ho hithupa tse bontang moo
likhoele ii tlolang.
78
Ho tiisa likhoele tse hiahietsoeng
Ho etsahala bore likhe1e tse hiahietsoeng ii bloke ho tiisoa pele ho qaloa ho
iohuoa. Ha ho le joalo mafito a iikhoele
tse hiahietsoeng a thupeng e harelang
likhoeie a tiameha ho fasoa bocha. Fa-
solia leto e leng likhoele, te 4 ebe u
hüla :khQeie e ngoe le e 'ngoe bore li
Kahn joale likhoele ii leketlile ii otlolöhilé ii hiahiamana ho tioha kameng e
masoba ho ca molamung o harelang iikhoele, ii ka.boetse tsa fasoa teng hape.
(lefito le fasoa ka. likhoele tse 4). Etsa
h4re inafito ao a k-kane lintiheng le
bolelci e.
tiee pele u faseietsaiikhoeie tse hiahietsoeng thupeng ea thaná-hape.
Hula ropo e kopaitseng thupa e harelang khoeIe- e hlahletsoepg le moqala a
tiase mochining ho fihiela tiiupa eà Ii:khoelee atarnetse moqala. IJo etsa tjena
ho tia tlisa khôJe ho be ho ekete holelele ba e hiahietsoeng sebakeng sa ho
loha.
I.
UITHI!liflhIIU
IIlJJuuIIliuuII,IVIuii.uuiji,uuu,.iri
iu
'VA'IV4
V
'A4 di'i' ta
-
a paa
-.
Khoehlisa,likhoele péle o poma
u
Fetela ka morao ho mochini. Qala boha
Ho lekanya 1ihbeie'tsebiàldeni
Kenya lithupa tse peli tse sephara likho
leng tse hiahietsoeng pele u qala ho
loha, e 'ngoe lesobeng la pele ea bobeli
lesobeng le hiahiamang. Lithupa tsena li
thusa ho arohanya likhoele ka ho lekana
l*pharhg 'bä phh1o. Ha u rätà,4 uk
etsa mola oâ 1ikthne ha i-ètiFé' le Iitokiso tsa ho qetela pele u qala ho loha.
JO poma 1ithoeIe tse hlahletsoeng
ha ho qqqe
ho loha
Hopola hqrlitepe ii, tiisa;likhoele tae
blahietsoeng 'me ii tia otlana fate ha
feela ii a hakollee me ha ponga
likhoele.
Ha likhoele tse hiahietsoeng Ii e Ii hieph1e, hjilela phahie tJase, hauI le moqa1a
o tlase. HQna ice hQ etsahore likhoele tsê
h1ai1etsqeng J sle .11 ntse ii' hlahietsoe.
kamg ç n-iasoba 'me ii entse xi asoba,
Shebaiajco e ako, hore lik11e ha ha
hakoa lithupeg t$e ica morao, Ha u porn:a
siea 1itjoo tse bolelcie ba 2 .m. F,
solla mfto mcilamung 0,, harelang ii
khoele ebe u nta phahlo mochining.
rng' ia mcichixil 'me U sebetsarie le
këtânè k ketãne, ebe u bu1a1ikoel 'te
hlah1&soei.g ka boñribe hO e±á home Ii
tiee ka ho lekana ketaneng. Ets hipu
etanng ebe u hads iitepe likhoeleng
tse b1ahletsoeng Etsa bore litpe li lekee haufi le 1efat sebak. se iekanang.
Mochnib i toerg iitepe p bpolO lid
lokisetsctebëtso'1ljo sëbetsá ha feèIa
selohi se hiokometse ho laola likhoele tse
hiahietsoeng ka nako eohle. Ha ho ka
etsahala hore likhoele ii fasane,, ho nka
nako ho ii lokisa, le moloh.o ha o sa ba
motle hakaalo kalebaka Ia likhoele tse
seng lisa lekan:eki hni?fea
Ho kenya liketane, tsäiikhoele tse
hiahietsoeng tse ñëhá
Liketane tse nchli kakenngoa haeba
tse mochining ii fela. Tse ncha Ii ka
kenngoa haeba tsa ichale ii se ii le khutoane hoo ii serigji sitoa ho faseletsoa
1itepe. Ketane e nchaëkñOhenI
kapa neng kailtIe.. le ho 1ena-kenana le
likhoele tse ling.
Beha tafole haufi le moo liketane Ii le
ketlileng teng ka morao ho mochini.
79
Fito ntja
Faseletsa khoele ea pele ketaneng e ncha
khoeleng e qalang ea ketane e leketlileng
mochining u sebelisa lefito la moloho.
Kopanya likhoele ha Ii ntse ii hiaha
moo ii fapanang mahiakoreng a mabeli a
liketane.
Theola lithupa tse bulang masoba iikhoeleng sebaka sa 50 cm ka holim'a
tafole. Poma likhoele tse hiahietsoeng
Ha likhoele kapa liketane ii se ii kopantsoe 1itepe ii ka kenngoa liketaneng
hape eaba u tsoela pele ho loha. Haeba
u loha moloho o sa tieang mafito a tia
pateha molohong. Le teng haeba mo-
hore ii lekane.
khoele mafito.
loho o tiile ho molemo ho se fase ii-
Beha liketane tse ncha tafoleng, ebe u
kenya lithupa tse bulang masoba likhoe-
leng moo likhoele ii fapanang. Kenya
lithepe liketaneng è le hore ii se ke tsa
oela fate. Poma liqola tsa lilupu.
Ho kenya mahloan'a likhoele, ii-
khoeleng tse hiahietsoeng tse otlolohileng
Lesoba le butsoeng ka moqala le ho kena
ka tlas'a likhoele tse hiahiamang ka
khoele ho etsa lesoba le leng le ka 'na
Ia loka haeba likhoele tse hiahietsoeng ii
arohane 'me khoele e lohang e le tenya.
Ho qotsa likhoele ka menoana ho bonob ebile hoa potlaka ha likhoele tse
hiahietsoeng ii arohane 'me khoele e lohang ha e le tenya e etsa hore moloho o
nyolohe kapele.
Empa ha likhoele tse hiahietsoeng ii ntse
ii atamelana ho etsa masoba ho ba thata,
ke hona selohi se eletsoang ho iphumanela mokhoa oa ho bula masoba ha se
loha phahlo e likhoele ii kopaneng. Mahloana a kentsoeng moqaleng o mochifling a sebelisoa Afrika be linaheng tse
Lefito la ma-weavers
ling moo ho bohuoang mechining e
emeng.
80
Mahloana a entsoe ka hareng ea "cotton
kapa flax". Ha a tioha moqaleng a pota
likhoele tse hiahietsoeng ka ho tlola e le
'ngoe lipakeng pele ii khutlela moqaleng.
Mahloana a ka etsoa ka bonngoe kapa
ka lihiopha tsa bo-lO kapa e le mola o
nkang bophara ba likhoele tse hiahie-
tsoeng tsa mahloana a manyeyane.
Ha ho lohuoa mahloana ii sebetsa ka ho
fapana le masoba a lipakeng tsa likhoele.
Molarnu o bulang masoba o behuoa kaholimo ho mahloana.
Faseletsa leihloana hang pele u fetisetsa
khoele lupung e fetang ka mora' khoele
ea boraro. Joale u entse leihloana la
bobeli.
Tsoela pele ho fihiela likhoele tse hiahietsoeng tse lipakeng tsa tse ling ii p0tiloe ke lilupu, e 'ngoe le e 'ngoe bophara
ba phahlo.
Khaola khoele ebe u e faseletsa moqaleng.
Lintho tsa matsoho le tse ling tse
sebelisoang ha ho lohuoa limmete
Kantle ho mochini ho loha limmete ho
hioka lintho tsa matsoho le tse ling.
lVlahloana a sebetsa ka ho huleloa tiase
mahloana a hiokoang ho bula lesoba le
boholo ho khoele e lohang e ka kenang.
Otlella khoele e lohang hantle pele u ka
kenya e 'ngoe lesobeng le hiahiamang.
Seaporele se harelang khoele
Haeba ulu e tia e entsoe metopho, e
etse lipolokoe pele u qala ho loha.
Ho harela khoele ka menoana
Toara ntlha ka monoana o monyenyane
the u potisa khoele ka bohareng ha le-
-J
tsoho ho e fitisetsa monoaneng o motona. Potisa khoele monoaneng ona o
rnotona ebe u e khutlisetsa monoaneng o
Ho etsa ma/iloana
Fasa khoele ea mahloana moqaleng. Qala
ho etsa mola oa mohloana ka ho fetisetsa
monyenyane ka ho e tiolisa holim'a ea
pele. Tsoela pele ka tsela ena ho fihiela
u haretse khoele e lohang e lekaneng.
Khaola khoele ebe u e harela lithupeng
khoele lupung e fetang kamora' khoele
ea pele e hiahietsoeng, ebe u khutlela
khoele ho thatoloha ka ho fasa ntlha
moqaleng.
tse teng, makhetlo a seng makae. Thibela
hang makhetlo a seng makae.
81
Fereko e na le melemo e mengata ha ho
etspa limmete kaha phahlQ e etsoa ka
likarolo 'm khoele e lohang e otleiloa
fate libakeng tse fapaneng kw linako tse
fapaneng.
Men&a fereko a oáie1a ho Ikana ii
baka tse lipakerig fsa 1ikhoéI tè hlàhletsoeng kaha a ketia lipakeñg tsà tsona ha
ho otleiloa k.hoeio e lohang. Sebakeng sa
tapeiti e boima. ho : hiokahala fereko ea
tepe, empa fereko.e jang e lekane sebakeng sa 'mete o lipakeng :kapa 0 bobebe.
Fereko e toanela ho ba le meno a
botsoa kaha a bohale a tia tabola 'mete
moo o seng o felile.
Sekere
Sebakeng sa ho poma khc.ee e lohang
ha t qe ho rokelia mophethelo, sekere
se kutang sa 1oho kapa Se potnan
hireng sea hiokahala, mahãre 1e ona a
lokile a bile a chi.pi.
SetEoant.o
Libaka tse ling kapa lilohi tse liIg tse
itebets
ii khel-ia '1n' shebd 'etantsong ha ba esa: mete. SetsQantso se
tàaiie1a h eta k pamIri e thata kapa
e etsang nabks
.ii
I
Ha se bohiale ho harela. khoele menoañeiig' ho fihlela e le khblo' kàha ho ba
thata ho fetisâ Ii 3akeigts. likhd1 tse
hiahietsoeng. Kantle ho mona e leketla
II!
d
IIJ1'fIt!III!JLIiIjJl/Lr'
habonolo.
Litsela tsa ho otlella khoele
}lo na le .1its1. te ngata tsa ho otlell
khoele moo ho. behsozg .mechiui c
emeg holoha. Mekhoa e' 'meR tseb
halang ke ea ho sebelisa sabol ea pssi
kapa fereko oa e ,ka etsoa ka patsi
teekapa1esapo,
Haeba stoaiitose etseitsoeparnpiring
1..
e boriolo, e; qamathetse pampiring e thata
kapa o e khomaretse kapa ,o e rokeile.
,,
,
Hore setoantso se tie se tsde hantle
.1
.ipo1ohQngio blokahais, horepaipiri ë.
sore faseietsoe ka morao ho likhoei
1tse habJetsoerig baufi ie
ka
ase1etsoa kaJinaJe tse ang lei Jikoto
kapa ea rokeiloa.
8.2
p
Ho loha sehioho
I\Talete
JaIe e hlqkahala ha. ho 9e1 liqola
is khôele e J9hig. Nalete
b?ne1a ho
.bat Ic, Iei1io iè 1eho10 bq lekaneng hore
1h1e e lohang e tsb ho spa' 1Vtotsi
oa eon o toanea ho ba nthithi e le
hr
se ke'oalalába likhoçle tse hh.hletsoeng kapa moloho. Batla nàlete ea mofüta o. beijsciang ho etsa limmete tse
-
qala hp loj
-
1_-
phahlo, ke bohiale
hb i ho,3 cm ka
h lq' ebaka.s' 2
ko'ele e hlah1tsn
Flax e lokile'
iatolo' .. ena eä phahlq e bitsoi sèhiohk
è lokéla ho loliuoa qalongle te
hong ea phahlo. Sehioho se na le mesébetsiie menata.
'ueaneemp tse tenya tsa fate.
Ho kenya khoelè e loháng,
Erkaha khoele c Iohag etoane1a ho
kahla é h1ah1etsoeng h&'haiig ha ho
-1ohuoaJiiiinete, ho cianh hor ho hlo-
kine1oe hore ho knnoakhoe1è
idta 1.ikhQ1 tse
hiahietsoeng. Haeba ho otlelloa khoele
ngata haholo fate, bophara b'a "mete
bo t1a *etseha.cbe,bQtsa rnthoko a sa
otoçhag I tpng hç ic4iàe1e'e lo,hang e le tósanyarie e tá" teteana hb
h. otlelloa, 4hol 'çse h1h1-
rZL1!4E11I1LU1
----- --- -- --tsdeftkahoè-1eqhijju
a 'l
sebaka 'lipakeig 'LeI
lupu sa lilctane ii entsoe 1iba1a 1paLeig tsa hkhQelc tse hlahletoeng ii ica
na tsa se lekane Han u loha motheho
likhoele tse hlahletsoerig li ka khutlIsetsoa litulong ka fereko eaba libaka ii
boetse ha lekana.
u1eipa 'jino1io be 'iuete
b moseaiiyane ha obapisoale bophara
hltsoeh 'aneng e
ba khI
%sQeig 1 tla
masoba.
ho loha ha pele
Seke oa hula weft, e theole ka fereko
ho loha ha pele le ha bobeli
Moemó
Chébahalo e ii1oIt6 h o retr'oa. I
Moo bo-ka-ho1imoçbo-k.-tlase hfçllang
teng phahong ho toanela ho eka1l.
feela ho otlolohile. Ha u qala ho loba
Khoe1e ea jéle e 1oh4ng.
Khoe1 ea b6beli e loharig.
13
Keny.a khoel
lohang ,i ;sobeng i
bi
1o&g. i et hike bótlelé. ba cm.
Sc ke iia tiia 1hoe1e e 4lohañg ebe u, e
otllla ka ferekó. Tlohela kboele: 'e lo.
hang e ntse sa tiea èbe u e otlella fäte.
mbo ho phahmialiig pele ho
tsá
masoba ho tiathellélatlase haèba tnothèo
o ka tiase o sa tied hantle. -Sehioho ke
thotheho me ha se iohilàe se otlolohiie
'rae Se eme ka ho nepahaaph.hio leeona
t1â qala otlolohile npàhctsè.
83
Ho otlella
Ha ho lohuoa limmete, khoele e lohang
e toanela ho otlelloa ka nepahalo ka
nako eohle. Haeba ho qaloa ka sehioho
ho otlella ha se bothata ka ha joale ho
se ho na le motheho oo ho otlelloang
holim'a ona.
tenya, mepotelo kapa literapisi tsena ii
bonahala hantle, 'me ii eketsa botle ba
phahlo. Ha ho reroa moloho ntlha ena e
lokela ho balelloa morerong 'me ebe karob ea oona. Limmeteng tse teteaneng
literapisi ha ii bonahale habonolo ka nile
le moo mebala e 'meli e sa toaneng e
sebelisitsoeng.
Setkantäo: Ha u loha u sebelisa setoanto, se fase ho tioha ha u qala ho loha.
Sethoanto sefe kapa sefe se ka kokoteloa
kapa sa rokelloa habonolo sehiohong
eaba se lula hantle ho tioha qalong.
Ho t/zatholoha
Sehloho se lokela ho lohuoa se hiephile
'me se be le bophara bo nepahetseng.
Karolo e hiahiamang ea phahlo e lekane
hantle le sehioho ka bophara. Ka nako
Mekhabiso le mela morerong oa phahlo
tsa likhoele tse hiahietsoeng ii faseletsoa
sehiohong. Haeba moloho o tiile ho feta,
kae. Ha ho sebelisitsoe mepotelo e seng
mekae terapising e le 'ngoe, mola ha o
na ho otloloha, o tia tekal1a. Ha mepo-.
telo e le mengata mola le oona oa otloloha. Ka nako e 'ngoe mola o ka loheha
ka nepahalo haeba literapisi ii kopantsoe.
e 'ngoe ha ho fanyehoa liphahlo liqola
sehioho. se ka 'na sa shobeha eaba se
shoella phahlo. Ha phahlo e phethetsoe
ka litjobo tse entsoeng lithapo le lilupu
khoeleng e hiahietsoeng, sehioho se toanela ho sala e le hore se etse hore karolo
e ka tiase qetellong e sale e tiile hantle.
Ho loha ka ho kopanya likarolo tse
fapaneng
Mokboa ona 0 ka bitsoa "likhoele tse
khutlelang tse lohang" ka nako e 'ngoe
ha u loha ka ho kopanya likarolo, ii-
khoele tse lohang Ii pota e hiahietsoeng
ho latela moloho. Likhoele tse lohang ii
ka tsamaea karolong feela ea khoele e
hiahietsoeng,
'me ho pota ha tsona
hona ho 'ne ho itetlehe ka melao ea ho
loha limmete. Melao e fapana ho ea ka
hore na meetlo e tsoa kae.
Mohiala:
Meetlo ea Fora kapa China le Japan. Ka
lebaka la mesuoe ea ho loha e tsoang
Scandinavia, Thabana-li-'Mèlè moetlo o
sebelisoang mona ho ka thoe ke oa
habo bona.
Likhoele tse lohang ha ii pota tse hiahietsoeng ii etsa mela e tekaletseng e
kang literapisi molohong. Ho hiaha lepetso moo Iikhoele ii teanang ha Ii
potela. 'Meteng o iikhoele tse hiahietsoeng ii arobaneng ha tse lohang, Ii le
84
ke tsona tse laolang hore na ho potoa
hakae kapa ho sebelisoa literapisi tse
Mohiala:
Literapisi tse peli tse nang le mepotelo
e 2 li hlahlangoe ke terapisi e le 'ngoe e
nang le mopotelo o le mong. Mola o tia
otloloha haeba o hahoa ka litepisi tse
lekanang. Ho tekalla ha mola ho tia tsoa
hore na likhoele tse hiahietsoeng ii teteane hakae 'moho le botenya ba khoele
e lohang.
Ho etsa literapisi ho mekhoa e mengata.
Mona ho boletsoe e se mekae e qalang.
Mehiala ea literapisi
Ho etsa literapisi u pota hang
Mokhoa ona o sebelisoa ho haha mela
e tekaletseng. Haeba ho hiokahala mola
C--
o teka1etseng ho feta likhoele tse peli
kapa tharo tse hiahietsoeng ii ka siuoa
Ho pota hararo kapa hane ho toane1a
ho hlokomeloa hobane mapatso a hia-
lipakeng tsa moo ho potiloeng ka khoele
e lohang. Literapisi tsa moo ho potiloeng
ka khoele e lohang. Literapisi tsa moo ho
potiloeng hanngoe ha ii bonahale hantle.
loho. Haeba u bona hore mapetso a na
a se a le mangata haholo, a rokelle ka
hang moo likhoele Ii potelang a ka tioha
a ha maholo ho feta eaba a ahiamisa mohareng.
-
t
'I
C.
C-
c
C
CHo etsa literapisi u pota liabeli
Mokhoa o na o sebelisoa ho loha mola o
moepa o boima ho feta o kaholimo. Moo
likhoele tse peli tse potang ii teanang, ho
sala lepetso. Ha u sebelisa literapisi mo-
lohong ke bohiale hore u se ke ua tiisa
khoele e lohang haholo e le hore mela ea
literapisi e bonahale.
'1U
U
U
I
CI
C
Ho loha mela e arolang mebala
Ho etsa literapisi is pota hararo le hane
Litema tse ling ii na le mela e meepa
e boima 'me ho e etsa molohong ke hore
u pote hararo kapa hane.
Mela ena hangata e etsoa ho eketsa mokhabiso ha ho lohuoa limmete. Mela ena
ha e potile litema e thusa hore ii hiahele
haholo ho feta.
Ha mola o pota litema tse teka1etseng,
khoele e lohang e kenngoa ka ho teka11a
85
ho tse h1ah1etsoengkapa feela ho latela
IIII
IIIIIP
J
iiii
III.I
llterapisL.-
IIUIIRlP
I_I_l_I, I
III'I
I
I
tt'
(likboele tse 4 tse 1ohang) Moloho ka
ho1io i.o, ioba o lohiboe ka ho toana
Ieo1ca:tjase
Mà1a 0 ot11èng literna t
ntseng thar
4
A .A
I!
P
9
HD .4
:,
etsa literapisi U pota hang. Mola: o teka-
letseng o lohiloe ka ho pota habeli
jana o hahoa ka ho pota hang. Mola o
pahaig (lIkhoeie tse 2ise lohang) 'me
o mosanane ho feta o ka hbimb
Hiokomela 1oreimo4 o ña o toan,e1a ho
qa1Tt1h.orong, eà thajna b le hore khoele
eo lohang e tsebe ho kenngOa lesoberig
be ,nep4hetseng nih1ikoreng mabe1i
thajana.
1
fl
¶
H
H
Ho lOhalihuku le 1itena tse chitja
IL
Ha ho bohü?a mela e kp6pe1ang ,Ie
teiiá tsç chitja. Meuta fapaneóg
Moa ona o kg etoa k h pota haigd
kapa habe1i. Haeba likhoele tsè ngata t
lohang ii kentsoe ka ho teka11a mobhong, mola o ka 'na oa sotha kapa oa
shoa rio1ohp.
A4
;
Hq 1oF mea ç otlolohibeng ho h1abo
sitsbe tiasa:
'I
"Mehiala ea ho loha ho kopauya mba
etpanang"
Mola o opipyang meba1ae sa toanen
o lohiboe e1'a litema, tse entsoeng ka ho
86
1
1iterapii e ka ',na ea h1o1c. ho kQpanngo
hore hQ thahoe mobo10 h1d 1ate1a, iiókha
biso o hiokoang. i
I
j
fl
4
Mola o koropelang o ka 'na oa lepella
qalong 'me ho etsa literapisi o pota hang
ho ka loka. Ha mola o ntse o nyoloha u
toane1a ho eketsa ho pota literapising.
Selohi se toane1a ho shebana le ho nta
litema ii nepahetse.
Mohiala:
rokelloa ka mokhoa o hareng e sa tl'o
bonahala ha ho qetiloe ho lohuoa. Mokhoa ona o boetse o sebelisoa hape China
le Japan le har'a bo-ramehiape ba Afrika
e Leboea limmeteng tsa fate be tsa maboteng tse khabisitsoeng ka mela. Mapetso
a ka ba bolelele ba 1 ho isa ho 2 cm 'me
hangata ha a kopanngoe.
Haeba mola o se khopo setoantong o
4
toane1a ho tsoa o se khopo molohong.
Ha u loha litema tse chitja joale ka bob
ke taba ea bohlokoa hore selohi se sebeuse mokhoa o toanang ho etsa literapisi
ka mahiakoreng a mabeli. Qalo le qetello
Ii etsoe ka ho toana. Bob e lohiloeng e
#;,"-.,,
'
ka 'na ea se ke ea toana hantle be e Se-
toantong empa setoanto se entsoeng
ka karobo tse lekanang se tia shebahala
eka se bohiloe ka ho nepahala ho feta se
matoeka.
1
ft
-
Ho loha mela e otlohileng
Meleng e nang le litema tse fapaneng ka
sebopeho le mebala hangata sebohi se tia
thulana le ho loha libaka tse mebala e
'meli tse nang le moeli o otlolohileng ii-
pakeng tsa likhoele tsé peli tse hiahietsoeng.
''..
Manollo ea inoloho oa Fora
Limmete tse nang le moo lik/zoele ii Izakanang
Mapetso a ka qojoa ka ho hakanya iikhoele tse bohang lipakeng tsa likhoele
Mohiala:
Moo kosene e kopanang le bo-ka-morao.
Mokhoa o mona ke mola o mosesan.yane
o otlobohileng joale ka lehiaka la palesa.
Likarolo tse mebala, Ii ka kopanngoa ho
latela mekhoa e hialositsoeng ka tiase.
._cq
irr"" -1
Limmete tse nang le mapetsi
Ha likhoele tse lohang ii pota tse hiahietsoeng makhetlo a itseng, lepetso le
tia hiaha molohong. Mokhoa ona o sebe-
lisoa moetlong oa France oa ho etsa
limmete. Mapetso ana a koaloa ka ho
Manollo ea moloho oa Norway
87
tsa pele tse hiahietsoeng. Ho hakana ho
hanngoe. Ho etsa mola ka ho potisa
khoele habeli ho bontitsoe mona. Ka
hiahietsoeng e fetisetsoa ka morao. Ho
hakana ho sebelisoa ha ho etsoa limmete
Tarkoman le litoanto tsa bophelo Norway tse entsoeng ka mela.
lebaka Ia mapetso a hiahang moo likhoele
ka etsoa ka ho nta lupu ea khoele e
tse potang ii teanang, ha se bohiale ho
potisa likhoele ho feta habeli ha u loha
ho latela mokhoa oa ho etsa mela.
Limmete tse nang le moo mebala e kopanngoang he mela
Mokhoa o mong oa ho kopanya libaka
tse otlolohileng tse bapileng tse mebala
e fapaneng ke ho etsa mela lipakeng. Ho
tsebahalang ka mokhoa ona ke hore
mebala bobeli e sebelisa khoele e le 'ngoe
e hiahietsoeng ka linako tse fapaneng.
Ho na le mekhoa e fapaneng ea ho etsa
mela ena, Thabana-li-'Mèlè lilohi ii sebelisa e bonolo ho feta eohle. Mela ena esale
e sebelisoa limmeteng tsa mehieng ea
khale Europe, Egepeta ea khale le
limmeteng tsa fate tsa China le Japan
tse entsoeng mela.
Ho etsa mela e arolang mebala e fapaneng
Mola o mosesanyane o otlolohileng o lo-
ketse ho arola mebala e fapaneng. Mola
o arolang o lokela ho lekana le o setoantong. Mola o arohanyang mebala o le
mosesanyane ka ho fetisa o ka etsoa ka
likhoele tse peli tse hiahietsoeng ka nako
tse fapaneng. Mola o tloaelehileng ke o
etsoang ka khoele e le 'ngoe e hiahie-
tsoeng e be ho etsoa ka tse tharo lekhetlo
le hiahiamang. Ha u eketsa likhoele boha-
reng ba mola u eketsa botenya ba ona.
Manollo ea moloho oa Europe
Mehiala ea ho arola mebala ka ho pota
likhoele tse hiahietsoeng
Joale ka literapisi ho arola mebala ho ka
etsoa ka ho potisa palo e itseng ea iikhoele tse lohang. Mohialeng o tsoa
feta, ho bonthitsoe ho potisa khoele
88
Ho eketsa likhoele tse lohang mela
e
arolang
Mebala e toanang kapa e toanang empa
o mong o khanya-khanya ha o mong o le
lefifinyana.
Likhoele tse etsang mela e arolang me-
Mohiala:
bala ii ka ba bolelele bofe kapa bofe
ha feela ii eketsa mokhabiso oa 'mete.
Joale ka ha ho lohuoa leholimo, timo
Mela e entsoeng ka likhoele tsena e sebe-
bontitsoeng setoantong.
lisoa ho koba mebala molohong. Li-
khoele tse lohang tsa mebala e batlang
e thoana e palamane, e bonahala e ka ho
na le 'mala oa boraro ha u sheba u le
hole. Ho sebelisa mebala e batlang e
toana ho sebelisoa haholo empa ka
hlokomelo moetlong oa ho etsa limmete
France. Ho sebelisoa moo ho lohuoang
ntho tsa tihaho.
kapa eng feela e hiahang ka morao ho se
Mebala ena e ka aroloa ka ho loha mola
o otlolohileng, kapa ka likhoele tse sa
lekaneng ka bolelele tse lohang kapa ea
tekallela ka leqeleng kapa ka lehojeng
kapa k. ho ona a le mabeli. Ho ka po-
tisoa khoele hanngoe kapa habeli ho
latela bore na ntho e lohuoang e joang.
Ha ho na molao o reng na ho aroloe mebala e batlang e toana joang, kae kapa
neng. Ho itsoela ho selohi hore na se
bona eka se ka sebelisa mokhoa ona
joang ho ntlafatsa mokhabiso.
Ntlo ea Litema, Marulelo a Litema
Ho sebelisa mebala e batlang e tkana
molohong
Ke mokhoa o nang le thuso ka kakaretso.
Ho ka etsoa mokhabiso e le hona hape
ha hiakisa 'mala ha ba ha bonta bophelo
mokhabisong.
Ho kopanya literapisi le mela e arolang mebala e toanang
Ho na le mela co meepa ea eona e leng
boima ho feta mela ea literapisi tse lohiloeng ka ho potisa likhoele hane empa
e sa otloloha. Mela ena e lokela ho etsoa
.ka ho kopanya mela ea literapisi le e
lang mebala.
Haeba u na le pelaelo ea hore literapisi
ka botsona feela II tia hlöloa ho etsa
moepa o boima bo hiokahalang, qala ho
loha u sebelisa literapisi tse entsoeng ka
ho potisa khoele hang kapa habeli 'me u
qalelle ho etsa mola o arolang mebala ha
u bona hore mola oa literapisi o tiase
haholo. Ha u kopanya meloho ena e
'meli, u toanela ho bona bore mola o
arolang mebala o hiaha lipakeng ka
89
Meno a ntja
1. (a) Likhoele tse peli tse sa toaneng
ka mebala tse lohang ii hiahiamana.
Likhoele tse peli tse toanang tse
lohang.
Likhoele tse fapaneng ka mebala
tse lohang ka ho hiahiamana.
Mela e tia fapanyetsana libaka ka mora'
likhoele tse peli tse 'mala o le mong.
c
IIuIII1IIIIIIIuI
nako tse toariang. Mola o lohiloeng ha
o otlolohe empa o tia shebahala joalo
haeba o lohuoa ka linako tse toanang.
2. (a) Likhoele tse fapaneng joale ka
Terapisi e 'ngoe le e 'ngoe ea boraro
e arola mebala.
tse lohang tse etsang mola o
A
B
Ha u qeta ho etsa literapisi habeli,
loha mela e 'meli e arolang mebala.
Mekhoa ea ho loha e sebelisoang ho
khabisa
ka holimo.
Palo e arolehang ka 2 ea likhoele
hare.
Joale ka "a".
Palo e arolehang ka 2 ea iikhoele tse lohang e tia etsa hore mela e otlolohileng
e fapanyetsane libaka.
Tebeliso ea ho haha thajana le ho kopanya mebala e toanang le ho kopanya
mebala e sa toaneng, ho fa moloho mokhabiso o hiakileng. Mekhoa e meng e
kang ho kopanya mebala e toanang
kapa e batlang e toana, e ntse e le mekhabiso ka boeona. Khetho ea mebala e
ka ntlafatsa kapa ea theola mekhabiso.
Ke taba ea bohlokoa hore selohi Se tsebe
3. (a) Likhoele tse lohang tse mebala e
hiahiamanang feela e sa toane.
seo ho khabisa ho ka se etsang le hore
ke sona se tsoakang mebala joale ka ha
Palo e sa aroleheng ka 2 ea ii-
e hiaha molohong1
Mehiala e seng mekae ke ena:
90
khoele tse lohang Ii etsa mola o
hare.
Joale ka "a".
Ka mora' mela e palo e sa aroleheng ka 2
e toanang ka 'mala, mela e otlolohileng
e sala e eme nga e le 'ngoe.
Moloho ona ha o etsoa ka mebala e botala, ha re etsa mohiala, o etsa hore eka
makhasi a sefate a tsoakane hantle.
Lilobi tsa Thabana-li-'Mèlè ii sebelisa
moloho ona ha ii etsa likobo.
Litaemane
Tsoela pele joale ka ha u etsa "lithajana".
Litaemane sethoantong sena ii potiloe ke
mola o arolang mebala e sa toaneng.
4. Joale ka ka holimo empa ho sebelisitsoe mebala e fapaneng sebakeng sa
likhoele tse hlahlainanang.
Mola ona o toanela ho kenngoa ka
mor'a ho loha mola o le mong oa litaemane.
Lithajana (triangles)
Lithajana tse lohiloeng ka ho potisa
khoele hanngoe kapa habeli palo e sa
aroleheng ka 2 ea likhoele tse hiahietsoeng ii ka sebelisoa e le mokhabiso.
Moloho o ka etseha habonolo ho feta
haeba lithajana kaofela ii entse mola 'me
ii toana ka 'mala. Ha ho hiokahale hore
khoele e lohang e pongoe ka mora'
mola le mola.
Qala tiase ho etsa thajana ea pele. Ha u
fihia tlhororig kenya khoele e lohang lesobeng le nepahetseng qalong ea terapisi
joale ka ha u loha mola o arolang mebala
e fapaneng. Siea khoele e le 'ngoe e lohang e se na letho, e be u tsoela pele ka
thajana e hlahlamang. Ha u tiatsa likheo
Litaemane Ii na le letheba hare. Matheba a Iohuoa ha litaemane ii lohiloe ho
fihiela bohareng. Etsa letheba taemaneng e le 'ngoe ka nako, ka ho pota iikhoele tse hiahietsoeng tse tharo habeli.
Fetisetsa khoele e lohang taemaneng e
hiahiamang e ka bo-ka-morao ho 'mete.
Se ke oa poma khoele lipakeng tsa ma-
theba empa u e tiohele e entse lupu
bo-ka-moraong ba 'mete.
Lifate tse nang le lipalesa kapa litholoana ii ka lohuoa ka mokhoa ona, matheba a etsoa ka mebala ea litholoana
kapa lipalesa, litaemane tsona ka mebala
ea botala
tse lipakeng tsa lithajana tse seng li
lohiloe (lithajana tse shebileng tiase)
qala ka ho pota khoele e le 'ngoe e hiahletsoeng ebe u tsoela pele ho fihiela u
qeta thajana. Se ke oa poma khoele e
lohang, empa u e kenye lesobeng le nepahetseng la thajana e ka tlase ebe u tsoela
pele joale ka ha u loha thajana ea pele
e shebile tiase.
Motsoako oa lit/zajana le ho kopanya mebala e tioanang
Mela e otlolohileng e kopanyang mebala
e toanang e kopanngoa ka matheba.
Mokhoa o sebelisoang Thabana-li-'Mèlè
ha ho etsoa likobo.
a
_I
:::.:.::.
:::::::::::::::
91
Mela e otlolohileng e kopanyang mebala
e toanang e tsoakane le lithajana tse
lohiloeng ka mola oa matsoeli-ntsoeke a
lebang holimo.
Mokhoa o sebelisoang Thabana-li-'Mèlè
ho etsa likobo.
Motsoako oa lithajana, ho kopanya mebala
e tkanang le ho kopanya mebala e batlang
e tkana
Palesa. Makhasi a entsoeng ka lithajana.
Palesa e entsoeng ka ho kopanya mebala
e batlang e toana.
Likosene
Kosene e lohiloeng ho pota setoanto
e etsa hore setoanto se kopane hape e
eketsa ho khahleha ha 'mete. Mebala e
sebelisoang ho loha kosene e se ke ea
fapana haholo le karolo e hiahang ka
morao ho setoanto, haeba sethoanto
kaofela se bonta bophelo. Empa le teng
ha 'mete o khanya kosene e lefifi e etsa
moeli 0 motle setoantong.
Karna ea ma-Afrika. Meno a kama a
entsoe ka ho kopanya mebala e toanang
khoele e sa khaoloe.
iiThii
+H14H4
4
$
Sefate. Kutu e otlolohileng e lohuoa ka
ho kopanya mebala e toanang, ha makala a tiohang kutung a entsoe ka mebala
e batlang e toana.
Mohiala ona o na le likarolo tse lekanang
tse kopantsoeng, empa makala a ka fetanngoa ka bolelele ba likhoele tse lohang
'me botenya ba ona ka makhetlo ao
khoele ii potisoang ka oona.
Mokhoa ona o sebelisoa Thabana-liMèlè e lemokhabisô oa semela ha sebaka
se sa lekane hore ho etsoe sefate se phethahetseng
92
Kosene e ka etsoa ka ho kopanya mebala
e toanang empa ka lebaka la mapetso,
mateano a se ke a otloloha e le ho qoba
bo-ka-mathoko bo bulehileng bo bile bo
hiephile, ba 'mete.
Ka tiase mona ke mebala ea limmete tse
etsoang Thaban-1i-'Mèlè.
Ho rokella ha liqola ho toane1a ho etsoa
ha moloho o ntse o tsoela pele, 'mete o
ntse o le mochining le khoele tse hiahietsoeng ii ntse ii tiile.
Rokella liqola u ii shebisa holimo kapa
tiase feela ii shebile nga e le 'ngoe le
likhoele tse hiahietsoeng sebaka sa 2 ho
isa ho 3 cm ka har'a moloho. Leka ho
faseletsa qola ea khoele e lohang khoeleng e molohong e iioanang le eona ka
'mala.
Pomella khoele tse lohang haufi-ufi le
moloho ha u qetile ho roka.
Ha ho hlahlojoa boemo ba limmete, ho
Ho rokella liqola tsa likhoele tse
thoanela ho be thata ho bona moo liqola ii
rokeletsoeng.
lohang
'Mete oa moloho oa boemo oa toana ka
pele le ka morao. Leha ho le joalo, lilupu
tse khutoanyane moo khoele e lohang e
fetetseng 'nee 'ngoe ka ho tlöla likhoele
tse seng kae tse hiahietsoeng, ho ka 'na
ha iphapanyetsoa. Mafito a khoele e lohang ha a toane1a ho bonahala mahiakoreng a mabeli 'me le liqola tsa khoele e
lohang ii se ke tsa leketla ka mathoko.
Ho metha ho nepahetseng sebakeng
sa limmete
Bareki ba tia lebella hore limmete ii be
boholo bo nepahetseng.
Mosupisi o toanela ho bona hore khoele
e lohang e botenya bo nepahetseng, le
hore selohi ha se korote bophara ka ho
hula khoele e h1iletsoeng kapa ho e
hiephisa ka ho loha ka mokhoa o sa tieang.
Sebakeng sa bolelele teng selohi se lokela
Likhoele tse lohang ii toane1a ho pongoa
hore ho sale 3 ho isa ho 5 cm, ebe ii ro-
ho metha ka ho nepahala ha se loha le
hore limmete ii qaloa li otlolohile. Ke
tloaelo e. ntle hore u toae ka khoele e
khubelu khoeleng e lohang ha u lohile
bolelele ba 50 cm nako le nako ka mahlakoreng a mabeli. Hopotsa selohi ho
tsena ho hiokahala nale e tenya e nthithi
e leihlo le leholo.
toaó a mang a ka etsoa ka pene e nto e
toaeang ha moloho o ntse o tsoela pele.
kelloa molohong. Ho rokella likhoele
phetha matoao pele a a lohella. Ma-
93
Ho rera litema tsa limmete, ntlha ea
bohlokoa
Mekhabiso e etsoang limmeteng ii bonta pale, bosechaba esita le bophelo ba
ka mehia ba Basotho joale ka ha lilohi ii
VA
ri
Litima Leira
Litema Maqoapi"
rA
4
bo bona.
Ho na le lipale tse ngata tse toanang
meetlong le bophelong ha ka mehia tse
ka bontoang limmeteng ka mokhoa a
khahlang.
Mohiala:
Lebollong: Moko oa pale; e ka ba lintho
tseo bashemane ba Basotho ba ii etsang
mophatong. Haeba pale e ka ngoloa fate
eaba e faseletsoa 'meteng bareki ba tia
ithuta letho ka Lesotho 'me thahasello
ea bona e tia eketseha.
Fumana bonyane lenane la lihioho sebakeng sa limmete tse etsoang. Lipale tse
toanang ii be le sehioho se toanang,
empa ho tia 'ne ho be le litihaloso tse
fapaneng kaha batho ha ha toane. Etsa
hore mebala e lumellane le lingoaha
Nkho ea Basotho ea joala
Erekaha ho loha ha ho eo meetlong ea
Basotho, batho ba etsang litoanto le
basupisi ba toanela ho batla ntho tseo
tsa selemo sebakeng sa limmete. Haeba
"Morena a bua le Sechaba" selemo mebala e fapane le haeba a ne a bua mariha.
Kaha limmete ke mesebetsi ea batho ba
fapaneng, etsa hore lilohi ii lohe litihaku
tse qalang mabitso a bona. Fa limmete iinomoro haeba batho ba fapaneng ba loba
ntho e le 'ngoe.
ba ka ii sebelisang meetlong e teng ea
Basotho. Ba ka khothaletsoa ka 1itomo
le lipina. Sheba linkho le mepotjoana ka
mekhabiso ea tsona, meseme e entsoeng
ka lithapo. Lesotho le tumme ka litema
tse etsoang maboteng a matlo.
Mokhoa oa ho saena
Litema Ketane'
*
Litema Sekho"
Mekhabiso ea lintho tse fapaneng e ka
sebelisoa ho khabisa lintho tse ling.
Mosupisi ke eena ea toanelang ho rea ii-
toanto tse limmeteng mabitso, molohi
eena a phete pale.
94
Litihaku tsa lebitso la hae
Thero ea limmete, boqapi
Boqapi ke mokhoa 00 lintho ii hiahang
ka oona 'meteng. Boqapi bo botle bo
etsa hore moreki a utloisise hang pale eo
selohi se e phetang, hape ho le monate
ho boha mebah ea teng.
Sebae ke sona se khahlang ho feta, hape
ke karolo ea bohlokoa boqaping. Boqapi
bo lintho Ii hlahileng ka ho lekana ho etsa
hore mokhabiso o shebahale o lekana
moo o lohetsoeng. Lintlha ka botlalo bo-
qaping li lokela ho lula ka mokhoa 00
sehiopha ka seng se bontang ketsahalo
e Ic 'ngoe. Hlokomela hore u se ke ua
Lintiha tsa bohlokoa ha u qapa pale
Kosene: Toaea meeli ea 'mete.
Sebae: Pale e bontoang.
Tse ka morao: Moloho 0 ka tiase 0
potileng lintho tse lohi1oeg.
siea sebaka se seholo sa 'mala o le mong.
Kenya mekhabiso ka lintho tse ling feela
ho bonta bophelo boqaping.
a-
Kosene e pota-pota tse ka morao le sebae.
Ekaba kosene e se nang letho kapa e
khabisitsoeng. (Sheba moo ho buuoang
ka "Moloho o khabisang"). Kosene e
tsoe hantle ha e lohiloe ka 'mala o isang
ho o ka morao. Haeba u khetha kosene e
nkang sebaka se sengata, khetha o mong
oa 'mala e toalatsehileng e teng hona
'meteng.
Tse hiahang ka morao ii etsa hore lintho
tse setoanthong li kopane hape li hiakisa
moloho empa Ii sa nke karolo e kholo
ea 'mele. Ho loha lintho tse ka morao ka
likarolo u sebelisa mebala e 2 kapa e 3 e
batlang e toana ho bonta mokhoa 00
ho lohiloeng ka oona. Limmete tsa mohair ii boheloa mokhoa oa moloho, boqapi le mebala ea tsona.
95
Ke taba ea bohlokoa hore bophara le
bolelele ii se ke tsa fapana haholo. Botle
kapa bobe ba kamano ea bophara le bolelele Ii bonahala ha ho hlahlojoa tsebo
ea mekhabiso, leha ho le joalo tsebo ea
tebetso le nako e qetioeng teng e ka
sebelisoa.
Mokhoa oa Botelele
Ho nba joala.
Boqapi ba limmete: boholo le Seböpeho
Mokhoa oa Bophara
Etsa hore u etse limmete tse boholo bo
lekaneng. Pele u fihiela qeto ka boholo
le sebopeho, fumana hore na u etsa
limmete tse boholo bo amohelehang
Boholo ba 50 cm bophara x 70 cm boleide kapa 70 cm bophara x 50 cm bolelele
bo batla bo lokile. Lipalo tsena ii ka
linaheng tse ngata.
eketsoa kapa tsa fokotsoa ka ho lekana
ho etsa lintho tse kholo kapa tse 'nyc-
Fumana pele hore na ho ja bokae ho
nyane ho feta.
etsa limmete tse boholo bo hiokoang e Ic
hore u se ke ua etsa ntho e tia h101a
batho ka chelete. Motho feela ea ratang
lintho tsa matsoho a ka khona ho reka
'mete o monyenyane, empa feme e ka
reka 'mete o moholo o khabisang.
Boholo le sebopeho sa limmete ii toanela ho ipapisa le boholo ba mochini.
U se ke ua etsa lin.tho tse tia hioka ho
kopanngoa lipakeng ho etsa ntho e le
'ngoe, kapa hona ho 'mete o molelelehall o tia tsoa o sothehile lintiheng.
96
Latela mokhoa ona
Seha mela ho etsa setoanto sa boholo ba 50 x 70 cm.
Seha mola o tiohang hukung e 'ngoe
o ea ho e 'ngoe o teka1etseng 'me u
etse hore u fete huku hanyenyane.
Toaea lintiha tsa mola hore e 'ngoe
e be (a) e 'ngoe e be (b).
Eketsa bophahaino joale ka ha ho
hiokahala e be u ngola (c).
Mohiala:
Morena o moholo empa sehoai se Senyenyane.
Seba mola o tiohang ho (c) ho fihiela
o te1a o teka1etseng. Ngola (d).
Seha mola o tiohang ho (d) o theosang ho fihiela bophahamo ba Setoanto bo feletse. Ngola (e).
Boholo bo bocha e leng setoanto
acde bo entsoe ka ho eketsa mahiakore a setoanto sa pele ka ho
lekana, empa se seholo ho se feta.
Thero ea limmete
Morena o buoa le sechaba
Haeba pale e bontoa ho tioha qalong
ho isa qetellong, e toanela ho qala tiase
ho 'mete e co fella holimo.
Mohiala:
Ho etsa lintho tsa mohair: Ho kuta ho
be tiase, ho ohia ho be holimo.
Kamano ea boholo ba lintho tse setkantong le mokhoa o ii shebahalang ka ona.
Kamano le boholo le chebahalo ea lintho
tse hialositsoeng ka mehiala e bontitsoeng mona ka sepheo le ho fana ka
melao le mehiala ho ipapisitsoe le me-
khoa ea baithuti ea ho loha e teng
Thabana-li-'Mèlè esita le Lesotho ka
kakaretso. Ha hoa bontoa lintho joale ka
ha ii ne ii ka hiaha moo ii phelang ka ha
mona ke 1itoanto tse lohiloeng. Boholo
ba lintho setoantong bo tsoa hore na
ntho eo ke ea bohlokoa hakae paleng.
Leha ho le joalo ha ho shejoa ka leihlo
le tsebang ha ho pelaelo ea hore mokhoa
ona o ka ntlafatsoa.
Lintho kapa batho ba bohlokoa paleng
ba toane1a ho bonahala haholo ho feta
ntho tse ling tseo e seng tsa bohlokoa.
Kamano e fosahetseng: Poll ha e kholo ho feta thaba
97
Motho kapa ntho e haufi le motho ea
shebeletseng e toanela ho ba kholo ho
feta, e hole.
Mohiala:
Nku e tiase molohong e thoanela ho ba
kholo ho feta e hole thabeng.
Ha u loha batho, liphoofolo le lintho,
selohi se toanela ho hiokomela hore na
litho tsa motho kapa phoofolo ii amana
joang ka boholo.
Mohiala:
Litihafu kapa litihako tse peli ii kholo
ho feta e le 'ngoe, selohi se seholo ho
feta lebili le lohang. Mona ho bonthitsoe
kamano ea litho tsa 'mele oa motho.
1
Litekanyo tse nepahetseng: Poli e 'nyane ho feta Lithaba
Thero ea limmete: Mebala.
Ho fetola 'mala o lefifl o ka morao tiase
Lintho tse ngata ii ka bontoa ka mebala.
ho moloho, ho a isa ho o hiakileng ho
bonta sebaka lipakeng: 'mala o lefifi oa
atamela ha o hiakileng o ba hole. Ho ba
joalo leha u loha lithaba le leholimo ka
fumana mebala e teng letsatsing. Mookoling khanya e hasane 'me mebala ea
holimo ho lintho tse fathe kapa tse etsahalang motseng.
Tebetso ea mebala ke thuto 'me tebeliso ea eona e ntelitsoe pele ka ho
bonahala. Lesakana le sebelisoa ho bonta
selikalikoe sa mebala 'me mebala ka ho
fapana ha eona e fumanoa sebakeng se
le seng ka mehia. Tebeliso ea mebala e
molemo ha re bua ka mebala.
Mebala e tsoalang e meng
Ha khanya e hasane mahlo a bona mebala ena pete. Ke bofubelu, bosehia le
boputsoa.
Tehja
Setôpô se selelele ha supa le sekoto (7k) ho hlooho
98
Mebala e tsoaloang ke mebala e 'meli e
meholo
Bosehia ba lamunu, botala Ic bopherese e
hiahiama e ka holimo.
Ha ho tipuoa re tia hopola hore
Bofubelu+bosehla= bosehia ba lamunu
Bofubelu+boputsoa botala
Boputsoa+bofubelu=bopherese
Bofubelu+ bopherese= bopherese bo
isang bofubelung
Bopherese+ boputsoa= bopherese bo
isang boputsoeng
Boputsoa+botala x botala ho isang boputsoeng
Botala-l-bosehla=bosehla bo isang botaleng
Mebala ena e etsoa ka likarolo tse tharo.
Phapang
Mebala e fapanang haholo ke e hiahang
e shebane lesakaneng la mebala.
Mohiala:
Bofubelu Ic botala, bosehia ba lamunu le
botala bo isang boputsoeng le bopherese
le botala bo isang bosehieng. Ho ntse ho
e-na le mebala e meng e fapanangjoalo ka
boto le bosoeu e ka tsoakoang le mebala
joale ka ho bopinki le boputsoa ha leholimo. Hloaea mebala e bohale e fapa-
nang ha u etsa limmete. Bareki ha bangata ha ha e rate.
Bofubelu bo pherese
Mebala e tsoaloang ke ho kopanya e meholo le e menyenyane
Sehiopha sa boraro sa mebala se bonahala lipakeng tsa hiopha sa pele le sa
bobeli hobane se entsoe ka metsoako ea
mebala ea lihiopha tse haufi.
Mebaka ena ke:
Bosehla+bosehla ba lamunu=bosehla bo
isang ho ba lamunu
Bosehia ba lamunu+ bofube!u= bosehia
ba lamunu bo isang bofubelung
Mebala e fapaneng empa e ntse e le ea
'mala o le mong
Mebala ena e ka etsoa ka ho tsoaka
'mala ka boto kapa bosoeu.
Ha ho tipuoa mebala e lefifi kapa e khanyang e tsoa hore na ho tetsoe phofo ea
'mala e kae. Keletso ke hore ho bolokoe
mebala ea mebala e tloaelehileng e mengata. Etsa hore u be le mebala e meraro
bonyane ea 'mala o mong le o mong.
Mohiala:
Metsoako e be 3%, 1% le 0.5%
Mebala e lefifi pel'a boto
Mebala e mahareng, lipakeng tsa boto le bosoeu
Mebala e hiakileng - ho e mesoeu
.99
Tumellano ea mebala
Mebala ho ka thoe ea lumellan,a ha e
lumellana.
Mohiala:
Haeba mebala e 'meteng kaofela e sa
khanye, ke ho bolela hore ea lumellana
'me moloho o joalo o khahla bongata ba
batho ba o shebang. Mebala e na le bophelo, mebala e khanyang e bile e hiakile
e bonta sebopeho se fapaneng le sa
mebala e sa khanyeng. Haeba 'mete o
entsoe ka mebala e lumellanang hohie,
hangata o nkuoa o reruoe hantle.
Mebala ea tihaho
Ka mebala ea tihaho, mebala e kang ea
boea, cotton, flax, silika le tse ling, 'me
ekaba boto, bosootho, bosehla bo isang
bothokoeng, bosootho bo isang bosehieng empa bo hiakileng, bothokoa le
bosoeu. Ha ho buuoa ka mebala e nang
Ic chebahalo ea tlhaho ho akaretsoa le
bosehia ho bosootho, bofubelu ho bosehia, botala ho bosootho. Boputsoa ho
ka eketsoa ka mebala e meng e nang le
chebahalo ea tihaho. Haeba boputsoa bo
sa khanye empa ho le lefifi hobane ho
tsoakiloe Ic botala kapa bosootho. (Bapisa le 'mala o moputsoa o tsoang lime-
Moralo o mobe: lekhala le ke ke la honahala maleng
o moto
a
leng o sebelisoang Afrika le Leboea).
Thebeliso ea mebala
Ha ho khethoa mebala sebakeng sa
limmete ho tsoa hore selohi se fuoe
hakae tebetsong ea sona. Empa linaheng tse kang Lesotho bareki ba tsoa
linaheng tse fapaneng le ea basupisi le
lilohi ka mekhoa le meetlo. Mekhatlo e
rekang limmete e tia e ikhethetse mebala
ka holimo ho melao e seng e behiloe.
Selohi. ha sea toane1a ho utloa se sitisoa
ho iqapela ka hobane feela se toane1a
ho sala melao morao, empa se ikutloe se
le motlotlo hore se fumana tsebo eo se ka
e sebelisang ho loha lintho tsa bosechaba
ba Basotho tse rekisoang linaheng tse
ngata.
Mebala ea mebala e meng, e sebelisoang
ka morao e toane1a ho nka karolo e
ngata ea moloho, 'me mebala e fapanang
e qhalanngoe ka ho lekana molohong.
100
r
:::::::::o::::.::.:.:.:::.:.:.::.
Moralo o motle: lekhala lea bonahala 'maleng o khanyang
Botle kapa bobe ba 'mala bo tsoa hore
na o sebelisitsoe hakae sebakeng se le
seng. 'Mala o bohale o ka hiakisa 'mete
o lerootho haholo ha o sebelisitsoe ka ho
lekana eaba o ntlafatsa 'mete. Empa le
teng ha o sebelisitsoe haholo o bolaea
mebala e haufi le oona ebe o senya
boqapi.
Lintiha tsohle tsa moloho ii lokela ho
fapana ka ho lekana le 'mala o kamorao,
ho seng joalo 'mala o le mong o tia
bitsa motho ho feta e meng 'me lintiha
ha ii sa tia fapana ka ho lekana.
Qoba ho loha likarolo tse fokolang ka
mebala e toanang le o ka morao. Sefate
se setala se lutseng botaleng ha se na ho
bonahala.
'Mala le ntho e bontoang Ii lokela ho
tsamaea 'moho. 'Mala o ka bonta thabo
kapa tihonamo kapa boemo ba litaba,
kahoo ho hiokahala mebala e hiakileng
sebakeng sa "Lenyalo la Basotho".
Ha u tipa likhoele sebakeng sa limmete
etsa hore ebe tse fapaneng ka boemo le
mebala. Ntlo ea tebetso e hioka mebala
e lipakeng tsa 50 le 100 e le hore e
tsebe ho etsa limmete tse ntle tse khahiang tse tia rekoa.
101
Ho phethela
Ho phethela limmete
Ka lebaka la koetliso e ikhethang le kaea mosebetsi e tloaelehileng, urn-
rob
mete tsa Thabana-li-'Mèlè ii fetisetsoa ho liphetheli ha ii qeta ho tlosoa
mochining. Leha ho le joalo, ho etsa
bonnete ba hore lintho ii boemong bo
le teng. Ha ho hanyehoa 'mete, thupa
e toaneIa ho kokotelloa leboteng kapa
khoeleng e kentsoeng marulelong. (Ho
kokotela limmete leboteng boa ii qhaqholla).
lokelang Ic ho lokisetsa thekiso ea phahlo,
ho molemo ho ruta lilohi ho phethela
esita le ho loha. Seohli se nang le tsebo
se toanela ho ba le qeto ea ho loha ka
kakaretso.
Litjobo ii etsoa bo-ka-tiaseng ba 'mete.
Mosebetsi oa tsona ke ho sebelisa khoele
tse hiahietsoeng e be mokhabiso empa ii
ntse ii thibela 'mete ho qhaqholoha.
Mokhoa 00 lilupu ii entsoeng ka ona o
toane1a ho toana le o entseng litjobo.
Litjobo tsa thapo
Mosebetsi oa sephetheli Thabana-li-'Mêk
Ke ho bona hore liqola tsa likhoele tse
bohang ii rokeletsoe hantle molohong.
Ho koala masoba a maholo haholo ka ho
a roka.
Ho hanyeha limmete ka lilupu Je litjobo.
Ho rokella litempe ka morao ho limmete.
Ho hamella likarete tse hialosang pale e
lohiloeng.
Ho aena limmete.
Ho fanyeha limmete ka lilupu le
litjobo
Lilupu Ii etsoa bo-ka-holimong ba 'mete,
'me ii toane1a ho ba boholo bo lekaneng
hore thupa kapa moqala o tsebe ho tsoa
104
Moloho o sebelisitsoeng mona o toana
le oa ha ho luhuoa moriri. Loha ka iihiopha tse tharo tsa khoele tse ka sebetsang ii sa menoa kapa ii mennoe habeli
kapa hararo, ho latela botenya kapa ho
teteana ha khoele e hiahietsoeng. Fasa
lefito tjobong.
1
Liqola tse litjobo
Tjobo e lohiloeng ka lihiopha tse 'ne
setoantong, lihiopha ii toai1oe ho
tioha ka leqeleng: A-B-C-D.
Loha ka ho teka11a o qala ka leqeleng
u ea lehojeng.
Potisa sehiopha sa A ka tlas'a B ebe
u se t101isa holim'a C.
Tlölisa sehiopha sa D holim'a C u
tioha ka lehojeng u ea ka leqeleng.
Pheta: Sehiopha se qalang ka leqeleng
se tiola se pel'a sona se boele se tsoe
tlas'a se hiahiamang. Ka mora' mono Sehiopha se qalang ka lehojeng se tlöla se
pel'a sona se leba leqeleng.
Phethela qola ka lefito le potang hang.
Lefito le potang Letsoho
105
Likhoele tsa warp tse fasuoeng
Etsa bolelele ba thapo ea lupu hore bo be
10 cm ebe u menela 'mete kamorao. Rokella liqola lemenong la "flax" le 1 cm,
ho isa 2 cm, ebe u faseletsa liqola tsa litjobo 'moho. Rokella likhoele tse hlahletsoe-
ng tse setseng molohong ka bonngoe ka
ho ii bapisa le tse pel'a tsona lemenong
la 1 cm ho isa ho 2 cm. Fasa likhoele tse
hiahietsoeng 'moho, ka tlas'a moloho oa
"flax". Likhoele tse peli lefitong Ic leng
Ic le leng.
2 halIhitches using
2 threads each time.
Lilupu
Lilupu ii ka etsoa joale ka mophethelo o
seng o hlalositsoe. Empa likhoele tse
hiahietsoeng tse lipakeng tsa lilupu ii
toanela ho tlangoa ho thibela khoele ho
qhaqholoha le ho phethela ka makhethe.
Sia moo ho lohiloeng ka "flax" (centimeter e le 'ngoe kapa tse peli ho ea ka
boholo ba 'mete). Metha 'me u bale iikhoele tse hiahietsoeng 'meteng ka bophara e le hore u tsebe na u fasa likhoele
TThakiso. Ha u loha ka "flax" u se ke oa
tiisa ho seng joalo moloho o tia koroteha
ha likhoele ii fasoa, le 'mete o koropele
ka holimo.
Mohiala oa ho fanyeha limmete
Limmete tsa litema tse etsoang Thabana-
li-'Mèlè. 'Mete o toane1a ho phetheloa
ka lilupu tse khoele ii 4 ka holimo, tse
likhoele ii 30 ka tiase.
life, u etse Iilupu ka life. Sebaka lipakeng
Bala likhoele tse hiahletsoeng: Mona ii
120. Fumana hore na ho hiokahala tse
tsa lilupu se se fete 20 cm ho ea ka boholo le boima ba 'mete.
(likh.oele tse 4 li atisitsoe ka lilupu tse 4).
106
kae sebakeng sa lilupu. Mona ii
16
Fumana hore na ho setse tse kae: Li 104
(Tiosa 16 ho 120).
Ho na le libaka tse 3 pakeng tsa lupu
le lupu. Fumana hore na Iikhoele tse
hiahietsoeng tse toane1ang ho fasoa iipakeng tsa lilupu ii kae. (Arola 104 ka
3 - ke likhoele tse 34.7). Erekaha khoele
e ke ke ea aroloa, likhoele tse lipakeng
e tia ba 34+36+34, e leng 104.
4 thread
4 threads
34 threads
4 threads
36 threads
4 threads
34 threads
lena bo tsoa hore na khoele e lohang e
Bapisa lipalo tsa hao le setoanto se ka
tiase. Tsoela pele ka tsela ena ha u etsa
limmete tse kholo kapa tse nyenyane.
Fumana hore na u ka etsa litjobo tse kae
tlOtse tse hiahietsoeng hakae, le hore na
likhoele tse lohileng ii kene tsa tsoa makhetlo a makae. Ho loha mophethelo ho
toana le ho loha thapo, menoana e
fapanya likhoele hore ii tlölane.
ka likhoele the hiahietsoeng tse 120
the 30.
3
j
Qola e lohiloeng
:
"
Sebakeng sa limmete tse lohetsoeng ma-
hiakoreng ho hiokahala mophethelo o
lohiloeng sebakeng sa ho fanyeha. Ka-
ntle ho mono mophethelo o lohiloeng
o ka 'na oa toane1a le moloho o 'meteng
ho feta litjobo. Mophethelo o lohiloeng
o molemo sebakeng sa limmete tsa fate
hobane litjobo ii senyeha kapele.
Mophethelong o lohiloeng likhoele tse
hiahietsoeng ii fetoha tse lohileng 'me
'moho ii tia loebehiana e be ii etsa lebanta ka mahiakoreng a ponngoeng a
phahlo. Boholo kapa bophara ba lebanta
107
Ho aena limmete
Ho aena limmete ho thusa ho manamisa
makukuno le ho se lekane molohong.
Haeba liqola tsa 'mete ii sa lekane ho
hiokahala hore ii sarolloe. U se ke ua
aena limmete tsa mohair ka aene e chesang. Ho etsa joalo ho senya boreleli le
ho phatsima ha ona. Boima le nako ii ka
nka sebaka sa mocheso.
Tsela e bonolo ke ho kenya 'mete o
hiokang ho otlolloa lipakeng tsa mapolanka a mabeli a sephara. Ala lelapi la
bethe le mongobo holim'a lepolanka, ebe
u ala 'mete, u behe lesela le leng hape
la bethe le mongobo, ebe joale u hatisa
ka lepolanka le setseng. Eketsa boima ka
ho beha majoe ka holim'a lepolanka.
Qetisa 'mete bosiu u o alile tjena.
-- rMajoe kapa setene
Lepolanka
Lesela le mongobo
Moloho
Lesela le mongobo
Likhoele tse lohileng ii tiameha ho faseletsoa mophethelong o lohiloeng pele ii
pongoa. U se ke oa faseletsa likhoele tsa
Lepolanka
"flax" ho tsa mohair hobane ho etsa
joalo ho tia honyetsa moloho, Ic phahlo
e tia sotheha.
Haeba phahlo e tia sebelisoa haholo ho
Ho phethela masela a koaelang
molemo ho faseletsa lelente le thata
Liqola tse entsoeng mafito.
ka morao ho mophethelo o lohiloeng.
Mokhoa ona o sebelisoa sebakeng sa
masela a koaelang libethe le lintho tse
ling tse kang masela a litafole a maholo
libethe
le a manyenyane.
7
Thatolla likhoele tse seng kae tse lohang
ka hareng moo moloho o qalang.
Fasa mola oa mafito bophareng ba
phahlo haufi-ufi le mohair u sebelisa iikhoele tse 'ne lefito ka leng. Hlokomela
hore mola oa mafito o teka1etse hape o
otlolohile.
Nka likhoele tse peli lefitong la pele ebe
u ii kopanya le tse ling tse peli tsa lefito
le pel'a lona ebe u etsa mafito a mang
hape 2 cm ka tlas'a mola o ka holimo.
108
Loha thapo ka likhoele tse tsoang mafitong a mararo (ke hore likhoele tse 12)
'me lithapo tsena Ii be bolelele ba 7 cm.
Faseletsa lithapo tse peli 'moho ho etsa
lupu ebe u poma liqola hore ii be 1 cm
kapa 2 cm. Ha phahlo e hanyehoa thupa
e tia kenngoa lilupung. Hiokomela hore
lilupu ha lekana ka bolelele.
Bala likhoele pele u qala ho etsa lithapo
e le hore lilupu ii tie ii siee libaka tse
lekanang lipakeng ho ea ka bophara ba
phahlo.
Ho phethela poncho
Tsoela pele ka tsela ena.
Poncho e lokisetsoa ho phetheloa ka
Ho fasahanya likhoele tse neng ii
Poma liqola tsa mola oa ho qetela oa
hlahletsoe tse sa kopanang lesobeng
la molala.
Ho fasa hiqola mafito mahiakoreng
a ka tiase.
Ho kopanya lithapo tsa mohair tse
mahiakoreng.
maflto u ii etse bolelele ba 5 cm.
Ho phethela limmete tsa maboteng
Limmete tsa maboteng tse lohiloeng ka
mochini oa fate o nang le lieta ii ka
hanyehoa ka liqola tsa mafito ka lehiakoreng le ka tiase, ka holimo ho entsoe
lilupu tsa lithapo.
Etsa liqola tsa mafito joale ka ha ho
phetheloa masela a koahelang libethe.
Lesoba la molala
Topella khoele e neng e hlahletsoe mo-
lohong o shebileng na e le 'ngoe le
khoele e hiahiamang e neng e hlahletsoe
sebaka sa 3 cm.
Lilupu isa thapo
Etsa mola oa mafito ka likhoeie tse 'ne
lefito ka leng haufi Ic mohair.
__- -;_
-
.
1_,
-
::Et::=
I
-
Liqola
Etsa mola oa mafito bophareng ba
poncho. Liqola tsa mohair ii toane1a ho
fasoa lipakeng tsa liqola tsa hareng.
Harela khoele ea mohair e leng e 'ngoe
ea mebala e sebelisitsoeng ponchong bu-
keng ka boieieie bo lekanang le bo tia
etsoa liqoleng. Poma liqola tsa mohair
ka ho lekana.
Kenya liqola tse pehi tsa mohair lipakeng
tsa lefito ha hareng tse faselelitsoeng iikhoeleng tse peli tsa mohair tse lohileng,
u sebelisa koroche.
109
Fasa liqola tsa mohair mafito.
Poma litjobo hore ii be 5 cm.
Ho kopanya poncho ka mahiakoreng,
kenya likhoele tsa mohair tse 3 x 3 (9)
lehiakoreng ka leng la poncho, ii be
40 cm ho tioha lemenong la lehetla.
Fasa mohair o hiahietsoeng le o lohileng
o ka mathoko.
Loha thapo e bolelele ba 10 ho isa
15 cm. Etsa lithapo tse peli lehiakoreng
ka leng tse tia faseletsa mahiakore 'moho.
110
Tsamaiso ea mosebetsi
Batho ba teng le ba sieo mosebetsing
betso eo u e entseng ka khoele e le
'ngoe ka matsatsi ao a tlileng mose-
Boteng le bosieo ba batho mosebetsing
bo toane1a ho ngoloa letsatsi le letsatsi
betsing ka oona.
pampiring e lokelang. Ho na le mabaka a utloahalang a ho etsa joalo.
Ha ho fumanoa theko ea liphahlo, mo-
putso 'moho le matsatsi ao motho a
tlileng mosebetsing ka oona a thusa
Hoa hiokahala hobane ho fa batho
haholo.
matla mosebetsing e mong le e mong
Pampiri e ngolang boteng le bosieo ba
basebetsi Thabana-li-'Mèlè e tjena:
o toane1a ho tia mosebetsing ka
mehia haese haeba ho na le mabaka
a utloahalang.
Matsatsi a phomolo le a ho ba sieo
Litihaku le hore na ii emetse eng
motho a nang le tokelo ea ho a nka ho
P.
ka lebaka Ia ho hioka bophelo ao
latela melao ea basebetsi ea naha, a
toanela ho eloa hioko.
Meputso e-ea ka hore na o bile teng
mosebetsing matsatsi a makae.
Ha ho bapisoa tebetso ea batho ka
ho fapana, tebetso ea motho ka
.mong e ka fumanoa ka ho arola te-
A.
S.
= Motho o teng mosebetsing
Motho ha a eo mosebetsing
= 0 phomolong ka lebaka la ho
hioka bophelo
= 0 phomolong ea selemo
H. = 0 phomolong ea batho bohie
W. = 0 phomolong
= 0 ile setsoetse
ROL.LCALL FOR THE TEXTILE DEPARTMENT
I
2
.1
I
-
11
'I
II)
ii 2 ii 14
Fomo moo ho ngoloang tebetso ea
motho ka mong
Mona ho bontitsoe hore na lifomo tsa
tebetso ii sebelisoa joang Thabanali-'Mèlè. Mosebetsi ka mong o na le
It
ll 192021 222124 2 26272829 31)31
faele moo lifomo tsa thebetso le lintho
tseo a ii sebelisitseng ii bolokoang 'moho
le melaetsa le litaelo.
Bala fomo u qala ka leqeleng.
THABANA 'LI MELE TEXTILE DEPARTMENT
WORKSH EET
SECTION:.....
NAME OF WORKER:
PERIOD.............
START
NR.
112
DATE! HOUR
PRODUCT
MEAS.
SIZE
COMMENT.
Karolo. Tiatsa moo ho ngoloang karolo
eo mosebetsi a oelang tlas'a eona.
Mohiala:
Limmeteng kapa likarolong tse thusanang le teng.
Lebitso la mosebetsi. Mosebetsi e mong le
e mong o fuoa fomo e tiatsitsoeng lebitso
la hae.
Nakô. Fomo e le 'ngoe e ka sebelisoa
ho tiatsa tebetso ea khoeli le khoeli.
Nomoro. Nomoro ea phahlo: Ha phahlo
e ncha e qaloa nomoro ea eona e ngoloa
pampiring e bontang tebetso. Nomoro
e na e ngoloa hape bukeng ea lintho tse
teng hape e beoa teketeng ea phahlo
hang ha phahlo e felile.
Nako le hora eo ho qaloang ka eona
Mona ho ngoloa letsatsi leo phahlo e
qaliloeng ka lona. Ha ho se ho ntse ho
etsoa Iiphahlo tse ling tse toanang le
eona ha ho sa hiokahala ho ngola matsatsi ao ii qaliloeng ka oona hobane e
se e tia ha ao e ka pele e felileng ka ona.
Haeba ho ka etsahala ntho e sa tloaelehang joale ka ho khaola ha likhoele tse
hiahietsoeng kapa ho hlahleloa mochini
bocha, tihaloso e joalo e ngoloa pampi-
A
ring eona eo ea mosebetsi. }Iaele ma-
Lekhetlo le leng le le leng ha mosebetsi a etsa phahlo e ncha, ho ngoloa
pampiring e bontang tebetso ea
tsatsi a nkiloeng ho qeta phahlo ona a ka
fumanoa matsatsing ao mosebetsi a tlileng mosebetsing ka oona.
B
Ngola fate lintho tse sebelisitsoeng
le tse setseng fomong ea teng.
Plzahlo. Mona ho hlalosoa phahlo, joalo
C
Metha u be u bekhe phahlo ha e
ka hore na ke 'mete o moholo kapa ke
baki e nang le matsoho.
hae.
D
le e 'ngoe e na le fomo ea eona.
(ho ohia limmete le mochini oa
Ngoliso ea liphahlo tse entsoeng
Sebaka seo ho etsoang lintho tse rekisoang 'me ho na le basebetsi ba bangata,
ke ntlha ea bohlokoa hore ntho e 'ngoe
le e 'ngoe e etsoang e tsebahale 'moho le
1itenyehelo tsa ho e etsa. Basupisi ba
lokela ho boloka libuka e le hore ba
tsebe ho tsebisa baokameli litenyehe10
tse kang meputso ea basebetsi le theko
ea lintho tse sebelisoang khoeli le khoeli.
Tebetso ea basupisi Thabana-li-'Mèlè
e tsamaea tjena:
felile 'me e se e ntitsoe mochining.
Qetellong ea khoeli tiatsa tsohle tse
hiokahalang lifomong tse bontang
lintho tse entsoeng. Karolo e 'ngoe
maoto joalo-joalo).
E
Phahlo e 'ngoe le e 'ngoe e fuoa
nomoro 'me e ngolisoa bukeng ea
tse teng.
Ho met/ia
Boholo ba phahlo bo ngoloa mona ka
mora' ho methoa ha likhoele tse hiahietsoeng ii se ii ponngoe le phahlo e ntitsoe mochining. Erekaha ngoliso e etsoa
113
hang ka khoeli, lipalo tse bontang boholo tsohle tsa liphahlo tse entsoeng
khoeling e le 'ngoe ii tia kenngoa karolong ena.
Boholo. Ka ho atisa lipalo tse bontang
bophara ka tse bontang bolelele, ho ka
fumanoa boholo ba phahlo ka "square
meters" (m2). Li_m2 tsa liphahlo tsohle
tse entsoeng ka khoeli ii kenngoa karolong ena. Qetellong ea khoeli liphahlo
tsohle tse entsoeng ha kopanngoa. Palo
ena e fetisetsoa karolong e lokelang ea
Nomoro: Nomoro ea phahlo joale ka ha
e ngotsoe teketeng, pampiring ea the-
betso he bukeng ea polokelong.
Tse sebelisoang: Mofuta oa khoele kapa
ntho e fánoeng.
Mohiala: Khoele e tenya ea mohair o
sebehisoang ho ohla.
Se fanoeng: Kakaretso ea boima ba
khoele e fanoeng. Haeba khoele e fanoe
ho feta hanngoe sebakeng sa phahlo e le
'ngoe, letsatsi le nomoro ii tia phetoa
pampiri.
'me boima bo bocha bo ngoloe.
Qaqiso
Tse salang: Kakaretso ea boima ba iintho tse setseng ha phahlo kapa khoele
Karolong ena ho ngoloa eng kapa eng e
hiokang ho hopoloa mabapi le phahlo.
Lebitso la mosebetsi lea hiaha mona.
Sebakeng sa ho fumana litenyehe10 tse
kenoeng ha ho etsoa phahlo ka khoeli,
ke bohlokoa ho tseba lebitso la motho
ea e batlileng e le hore ho tsebahale hore
na e rekisoa ka theko ea holeseile kapa
ea lebenkele.
e fehile.
Tse sebelisitsoeng: Boima ba khoele e se-
behisitsoeng bo fumanoa ka ho tiosa tse
salang ho khoele e fanoeng. (Boima bona
bo toanela ho bapisoa le bo karolong e
hlahlamang) Kakaretso ea likhoele kapa
hintho tse sebelisitsoeng e kopanngoa
qetellong ea khoeli ebe e fetisetsoa
fomong ea khoeli ea karolo ena.
Boima: Kakaretso ea boima ba phahlo
e nkuoa e se e ntitsoe mochining. Ka-
Tihatihobo ea tebe1iso ea lintho
Mosebetsi ka mong o na le fomo e bo-
karetso ea boima kapa khakanyo ea
ntang tebeliso ea hae ea lintho ka
boima ba khoele e hiahietsoeng e toa-
faeleng ea hae.
ba khoele bo ngolisitsoeng karolong e
ka morao. Hopola hore lintho tse se-
Nako le nako ha selohi se hioka khoele
e lohang se ea polokelong 'me mosupisi
o tia boetse a tlatsa fomong o se fa eona
o bile o e ngolla fomong. Mosupisi o tia
boetse a tiatsa fomong hore na selohi se
sebelisitse khoele e kae ka khoeli, ebe o
fetisetsa palo eo fomong e tlatsoang hang
ka khoeli ea karolo Co.
Bala fomo o qala ka leqeleng.
nela ho ba ka tiase hanyenyane ho boima
nyehang li nkuoa e le tse sebehisitsoeng.
Haeba karolo e ka morao e ka fosahala
ka baka la ho bekha ka phoso, u ka
sebelisa boima oa bo kopanya le 10%
ea tenyeho. Haeba likhoele ii nyamela,
bohato bo tiameha ho nkoa ka tiung ea
tebetso. Khoehe ea mohair e theko e
boima hampe, kahoo e ke ke ea tloheloa
ea 'na ea nyamela.
Letsati: Letsatsi leo khoele e fanoeng.
Qaqiso: Moo ho ngoloang lintho tse
Phahlo: Tihaloso ea phahlo.
Mohiala: Tjale.
kang 'mala oa bohlokoa.
Lefapha la lz:phahlo Thabana-li-'Mèlè.
THABANA 'LI MELE TEXTILE DEPARTMENT
MATERIAL CONSUMPTION CHART.
MONTH:
RKER:
DATE PRODUCT NUMBER MATERIAL
114
ISSUE
RETURN
USED
YEAR:
WEIGHT
MEAS.
COMMENT.
Ngoliso ea phahlo ka khoeli le khoeli
Tebetso: Tebetso e ngolisoa ka lino-
moro tsa liphahlo tse entsoeng le boima
Tse boletsoeng lifomong tse tsoa hialosoa ii toane1a ho kopanngoa ebe ii
kapa boholo. Ho ka 'na ha shebahala
eka mosebetsi ona o mongata ho feta
kenngoa fomong sebakeng sa lefapha ka
lefapha, qetellong ea khoeli. Litenyehe10
tse kenoeng ii ka fumanoa ha ho ipapisitsoe le tse lifomong tsena.
empa ha oa toanela ho nkoa hanyenyane
kaha basebetsi ha se hangata ba utlosisang tebe1iso ea li-kilogram kapa ii-
Bala pampiri o qala ka leqeleng.
Mo/ziala:
Nomoro: Mona ho ngoloa nomoro ea
Ha ho ohloa liohli ii balella lipolokoe tsa
basebetsi lefapheng.
Meputso: Moputso o qalang o ngotsoe
mona. Hangata litsiane ii ea fanoa, 'me
ka ho bapisa karolo ena le ea meputso,
u ka fumana hore na lihiapiso e tia ba
bokae.
Lebitso la mosebetsi: Mona ho ngoloa
ntho e toanang le e ngoloang pampiring
ea mosebetsi ka mong.
Matsatsi: Mona ho ngoloa feela matsatsi
ao motho a tiang mosebetsing. Matsatsi
a lifi e lefuoang ha a ngoloe.
Phahlo: Tihaloso e khutoanyane ea
phahlo e fanoa joale ka hore na ke lesela
le koahelang bethe kapa ke baki e lohiloeng ka khoele e lipakeng.
meter.
khoele tse sa lekaneng athe mosupisi
eena o tla sebelisa boima ba tsona ba
li-kg ha a etsa lipalo.
Boholo: Ho etsa phahlo ka kakaretso ho
ngolisoa ka li-kg le m2.
Meputso: Moputso ha o kopana le iitsiane tsa khoeli.
The betso e tloaelehileng ea letsatsi le letsatsi ea ho etsa phahlo: Ka ho arola bo-
holo ba tebetso ka matsatsi a tebetso
u ka fumana tebetso ea mosebetsi ka
mong. Hore na ea sebelitseng kapele ho
feta ba bang khoeling ke mang? Bo,tsamaisi bo chatsi tebetsong ea base-
betsi kaha ba batla ho bona moo ba
sebeletsang.
Theko e tloaelehileng ea phahlo ka 'ngoe:
Lipalo ii bonta moputso oa mosebetsi
le theko ea phahlo ho latela boima kapa
boholo ba eona. Erekaha lithekiso ha ii
fetohe, botsamaisi bo toanela ho bapisa
litenyehelo tsa ho etsa phahlo le the-
kiso ea eona e le ho fumana hore na ho
na le letho lipakeng, le tia lefa 1itenyehelo tse ipatileng.
Haeba basebetsi ba bang ba Ic lenama,
litenyehe10 tse lefang basebetsi li tia
nyoloha. Haeba taba ena e eloa hioko
khoeli le khoeli, bohato bo ka nkuoa
hang.
Moputso ho ea ka kg ka 'ngoe kapa
meter2 o fumanoa ka ho arola moputso
ka boholo ba phahlo.
Lintho tse sebelisoang: Kg ea khoele ea
mohair e sebelisitsoeng e ntoa lifomong
tsa mosebetsi.
115
Litenyehe10 tsa ho etsa ntho khoeli
le khoeli
Lipalo tsa litenyehelo tsa karolo ena Ii
etsetsoa fomong e toanang. Seha mola
ha tsohle tse amanang Ie motho ea sebe-.
tsang Ii se ii ngotsoe ebe oa kopanya.
Matsatsi: Kakaretso ea matsatsi a mosebetsi sebakeng sa lefapha.
Boholo: Kakaretso ea tse entsoeng lefspheng.
Mop utso: Kakaretso ea meputso lefapheng.
T.ebetso
ka palo ea lintho tse entsoeng e le hore
u fumane thebeliso ea chelete ho etsa
lintho. Etsa "graph" joale ka ka holimo
hore na chelete e sebelisoa hantle kapa
hampe.
The sebelisoang: Kopanya li-kg tse sebelisitsoeng. Sebelisa mola ho fumana
theko ea lintho tse sebelisitsoeng ka ho
atisa li-kg ka theko ea khoele. Ngola litenyehelo tsena ka tlas'a kakaretso ea
meputso. Theko ea khoele e hiahieloang
ha ho buuoe ka eona. Fumana theko ea
eona ebe u kenya tlas'a meputso le
theko ea mohair.
e tloaelehileng
ea letsatsi Ic
letsatsi: Arola kakaretso ea matsatsi ka
kakaretso ea thebetso e entsoeng hore u
fumane tebetso e tloaelehileng ea letsatsi
le letsatsi lefapheng. Bapisa le khoeli e
fetileng. Etsa "graph" u sebelisa lipalo
tseo u ii fumaneng khoeling e 'ngoe le e
'ngoe e le hore u bone hore na le tsoela
pele kapa morao.
Litenyehelo tse tloaelehileng tsa phahlo
le phahlo: Arola litenyehelo ka kakaretso
Kakaretso ea litse nyehelo tse zatilcng:
Mosupisi o fumana kakaretso ea litenyehelo tse ipatileng lefapheng ka ho
kopanya meputso, mohair le khoele e
hiahieloang.
Lit enyekelo tse ipatileng: Tsa boima
kapa boholo ba phahlo ka 'ngoe, mosupisi a ka fumana litenyehelo tse ipatileng ho ea ka boima kapa boholo ba eona
ka ho arola likakaretso tsa liphahlo ka
1itenyehelo tsa ho ii etsa.
THABANA 'LI MELE TEXTILE DEPARTMENT
PRODUCTION REGISTRATION CHART
SECTION:...
NR.
SALARY
RATE
NAME OF THE WORKER
MONTH
DAYS
DUCTION
PRODUCT
DAILY P.
YEAR
PROCOST PR. P.
SIZE
SALARY
AVERAGE
AVERAGE
MATERIALS
Palo ea lintho tse emetseng thekiso
Morero oa ho bala lintho tse emetseng
thekiso ke ho
tseba hore na liphahio ii kae ka palo.
Mosupisi o lokela ho bona hore liphahlo tsohle tse qaloang ha qetoa,
'me hi fetisetsoa lefapheng Ia thekiso.
Ho thusa mosupisi hore a tsebe ho
fumana chelete e sebelisitsoeng ho
etsa phahlo ha khoeli e fela.
Hore ho tsebahale hore na liphahlo
tse felileng tse sa eang lefapheng la
thekiso ii fela li sale teng ka dung ea
tebetso. Bookarneli bo ka 'na ba
116
hloka mosupisi ho fana ka lenane la
lintho tse teng ka tiung ea tebetso
habeli ka khoeli.
Sebakeng sa mosebetsi ona ho sebelisoa
buka ea lintho tse emetseng thekiso le
pampiri tsa mosebetsi.
Buka ea liphahlo tse emetseng thekiso
Mohlala o sebelisoang Thabana-li- 'Mèlè
lefapheng la hiphahlo o tsoang bukeng ea
liphahlo tse emetseng thekiso khoeling
ea Thlakola, 1980.
Code No. weaver Prod. slart
Date del.
Comments.
DT 345 Pentsi 19.2-80
DT 346Pentsi 19.2-80
DT 347 Mbalezo20.2.-80
DT 347Mbalezo2O.2.-80
DT 348Mokeke 21.2.-80
22.2.-BC
22.2.-BC
KLH.
KLH.
KLH.
KLH.
KLH.
27.2-80
27.2.-80
29.2.-80
Boemo ba phahlo bo toanela ho paka
theko ea eona. Erekaha mohair e le
khoele ea boemo ho holimo hoa utloa-
hala hore moreki o tia lebella Iiphahlo tsa boemo bo holimo-limo
ha a reka liphahlo tsa mohair.
Lebitso la phahlo: Phahlo e 'ngoe le e
'ngoe e na le lebitso.
Mohiala:
DT= 'mete oa litema.
Nomoro. Ho etsoa ha liphahlo tse toanang ho na le nomoro. Mefuta e fapaneng feela ea phahlo e le 'ngoe e fuoa
linomoro ka ho hiahiamana.
Molohi. Lebitso Ia molohi. Lebitso lena
le ngoloa hape teketeng e fasoang
phahiong.
Letsatsi la ho qala phahlo. Letsatsi lena
le ngoloa hape pampiring ea mosebetsi
oa motho ea entseng phahlo.
Letsatsi leo phahlo e eang ka lebenkeleng.
Letsatsi leo phahio e tsoang ka lebenkeleng, phahlo e kenngoa bukeng ea p0-
loko ea liphahlo ea lefapha la thekiso
hona mohia e fihlileng.
Qaqiso. Tloaelo ke hore lebitso la motho
ea e batlileng le ngoloe. Haeba ho se
motho ea joalo ho ngoloa "poloko".
Tekete e faoang phahiong: Ena ke tekete e fuoang molohi ha a qala ho etsa
phahlo. E ngotsoe lebitso la hae 'moho
le nomoro ea phahlo. Lebitso la motho
Ngoliso ea liphahlo tse hiokang ho etsoa
Hialoso ea phahlo e batloang e toanela
ho qaqa. Ha ho se joalo moreki a kopjoe
ho fana ka ntlha tse setseng.
ea e batlileng le lona lea ngoloa haeba a
le teng. Tekete ena e tsamaea le phahlo
ho fihiela phahlo e fela. Nomoro ea iiphahlo tsa mofuta ona e ngoloa bukeng
Haeba lifomo tsena ii felile, etsa hore
phahlo e rekisoa.
Tihaloso ea p/zahlo. Ngola na ho batlahala phahlo efe.
Hialosa 'mala.
tsa poloko le pampiri e fanoang ha
Thekiso
Ii
boikarabellong ba ntlo ea tebetso.
Mohiala:
Lintho tse hiokang ho etsoa ii toanela ho ngoloa 'me mabitso a tsona
a ngoloe ka nepahalo.
Liphahlo ii tiameha ho etsoa ho Iatela litihaloso tsa moreki.
Liphahlo ii toanela ho romelloa ho
moreki ka nako 'moho ne lipampiri
tse nepahetseng.
bonyane u ngole lintiha tse latelang:
Boholo. Ngola boholo ka mokhoa o sebe-
Katleho ea thekiso e itet1ehile ka ntho
tse ngata empa tse ling tsa tsona
Ngola se batloang fomong ea teng.
lisoang kapa u methe boholo bo batloang ke moreki.
Palo. Ho batla palo e kae ea phahlo.
Thekiso. Ngola thekiso ea phahlo ho la-
tela lenane le ntseng le sebelisoa la iithekiso. Haeba phahlo e se ea moetso o
tloaelehileng, fumana thekiso ea phahlo
u bapisa le tsa mofuta oa eona ho latela
boholo (m2).
Kakaretso. Kopanya linomoro le kakaretso ea thekiso ea tse batloang haeba
117
moreki a batla tse ngata. Tiosa "maratha
a lilepe" haeba a le teng.
Letsatsi. Ngola letsatsi leo phahlo e hatliloeng ka lona.
Ho fetisetsa ho moreki. Letsatsi le moreki
a batlang phahlo ka lona le hlomphuoe.
Palo. Ngola lintho tse batloang ka lipalo
ho latela hore na liköpo ii fihia neng.
THABANA LI MELE TEXTILE DEPARTMENT
PRoDUCTION CHECKLIST-ORDERS ON HAND
SECTION:
DATE
ORDER
RECEIVED
ORDER
FORM
CUSTOMERS
NAME
TEXTILE
DESCRIP-
lION
NO.
DELIVERY
TARGE1
DATE
DATE
SENT TO
DATE
STARTED
SALES
DEEARTMENT
Manamiso ea lzp/zahlo tse batloang
le-
boteng moo li ha bonoang
Lifomo tse ngata tsa lintho tse batloang
ha ii shebisisoe. Ke tsamaiso e ntle ho
etsa lenane la mofuta o mong le o mong
Letsatsi leo lintho ii fetisetsoang ha lebenkeleng. Ngola letsatsi leo lintho tse
felileng ii ileng tsa fetisetsoa ka lebenkeleng kapa nako eo lintho tsohle tse batliloeng Ii ileng tsa qetoa.
oa phahlo e batloang ebe u manamisa
manane ana leboteng moo a ka bonoang
ka tlung ea tebetso. Lifomo tse sebelisoang ho ngola lintho tse batloang ii
Thero ea ho etsa liphahlo
ka etsoa ka bongata ka mochini. Ka tiase
Thero ca ho etsa liphahlo ho qala ka ho
bona hore ho na l lintho tse sebelisoang
tse lekaneng polokong. Thabana-li-'Mèlè
mona ho kopanyetsoa le:
Ho ohia. Likhoele tsa mohair.
Ho tipa. Phofo e tipang, li-"chemical" le
mona ho bontitsoe lenane kamoo le
ngotsoeng kateng lefapheng la liphahlo
Thabana-li-'Mèlè.
Letsatsi leo tsebiso ea ho batloa ha phahlo
e fihlileng ha lona. Ngola letsatsi la tsebiso ea ho fihla. Hona ho ka thusa haeba
phahlo e lieha posong.
Lebitso la moreki. Lenane le toane1a ho
bonta hore na moreki o rekela holeseili
kapa boeena.
Tihaloso ea phahlo. Haeba lenane e le la
limmete, bontha hore na moreki o batla
tse kae, tsa boholo bo bokae.
Letsatsi leo phahlo e tkanelang ebe e felile.
Phahlo e toane1a ho fihia ka lebenkeleng beke pele moreki a tlil'o e batla.
Bakeng sa lintho tse posoang, nako e
nkoang ke poso e toane1a ho baloa.
Tsebisa moreki haeba ho e-na le tiehiso.
Letsatsi leo phahlo e qaloang. Ho ka 'na
ha c-ba le thuso ho bona na ho nka
nako e kae ho qeta lintho tse batloang.
Ho ka 'na ha romelloa karolo e felileng.
118
khase (gas).
Ho loha limmete. Khoele e tenya ka mebala ea tihaho kapa e rekisoang le khoele
e hiahietsoeng ea "flax".
Ho loha ha mochini oa fatse oa maoto.
Khoele e boholo bo lekaneng e mebala
ea tihaho kapa e rekisoang le khoele e
hiahieloang ea "cotton".
Ho horocha. Khoele e tesanyane ea
mohair bongata ba eona bo tipiloe ka
mebala ea tlhaho.
Ho rôka. Ho furuma ka mebala e 'mcli
kapa e meraro, hareng le ho kobela ka
letsoho.
Ho phethela. Nako le nako ho ntse ho
na le lintho tse hiokang ho phetheloa
tse tsoang lefapheng la ho loha.
Ho lekanngoa nako e nkoang ho etsa iiphahlo, ho hiokahala lipampiri tsa mosebetsi Ic lifomo tse ngotsoeng phahlo le
tsohle tse e amang likhoeleng tse felileng,
e le hore ho bonoe ho re na basebetsi ba
ka nka nako e kae ho etsa phahlo. Nka
e le mosebetsi oa hao ho bona hare na
basebetsi ha sebetsa ho latela kamoo u
lekantseng. Ke feela ha tebetso e reriloe ho ipapisitsoe le mathata le manob nako e tepahalang ea ho romella
lintho tse batloang e ka tepisoang
moreki.
Macmo a mohair
Mohair o tsejoa 1efate lohie e le boea
ba boemo bo holimo, ho botle ha u bo
sheba, bo bileng ho ikhethang ka lintho
tse ogata. Hape mohair ke boea ba tihaho
bo theko e boima 'me bareki ba bangata
ha ka rata ho ha le bonnete ba hore ha
lefella mohair oa boemo ha ba lefella pha-
hlo ea mohair e entsoeng ka matsoho.
Moo liphahlo ii etsoang teng baeti ha ka
ichebela leha tse ling tsa lintho tse
etsoang ii romelloa libakeng tse ling.
Tireletso le thekiso ea lintho tsa mohair
e etsoa linaheng tse ngata tsa lefate.
Iteanye le morekisi 'me u köpe ho fumantoa letoao la mohair. Letoao lena
le ka behoa khoeleng kapa phahiong tsa
mohair. Letoao lena be paka hore phahlo
e fela e entsoe ka mohair.
I,
MOHAIR
w I?
MOHAIR
MOHAIR
119
Liiae tsa Sesotho
Litae tsa Sesotho
Angora Goat: Poli e nang le boea bo
Boriba bo manamang matlapeng
botle sebakeng sa ho ohia.
Apron: Seili e haretsoeng lepolankeng le
Mothokho, makhasi a liperekisi, letjoi,
hloenya, mositsane, setima-mollo, rálikokotoane le mosali-mofubelu, seletjane,
monokotoai oa banna, mofifi, letsoitsoitha - monkhane
ka morao le harelang khoele le lepolankeng le ka pele le harelang se lohiloeng, e kenya mapolankana a likhoele.
Bicycle wheels (furniture)
Bobbin
- Toloki
Carders
- Likama (tsa lepolanka
kapa tepe)
Chain
- Ketane ea khoele
Classification Hiahiolla
Design
- Bonono/senono (artist)
Dressing - Khoesa/hlahlela (lOOm)
Frame
- Kosene
Fiber
- Khoele e phophomang
Farmer
- Sehoai
Flyer
- folaea
Karakul
- Karakul
Knob
- Koto
Loom
- ntho e lohang
Niddy-Noddy tsopa - tiama
Paddle
- Seeta
Recipe
- Motsoako
Shades
- bo tebileng, khanyang,
elileng
Springle
- Lefehlo
Scale
Skein
Sorting
Screws
Spindle
- Sekala
- Polokoana ea boea
- Hlalohanya
- Sepekere se kurufellang
- Kopanya toloki le flyer
Tapestry - Moloho
Teasing
Twine
Vat
Weaving
Warp
Warping
Weft
Winder
Yarn
- Hiantholla
- Khoele
- Pitsa
- Ho obla
- Khoele
- Khoesa
- Khoele e hiahieloang
- Methatelo
Khoele
Back Beam: Lepolanka le ka morao ka
holimo mochining le sa tsamaeng.
Beaming: Ho harela likhoele tse tiisitsoeng ka ho lekana mochining. Hape re
ka re ke ho hiahiela mochini.
Bearings: Ekaba letlalo kapa mapolankanyana a manyenyane moo ho lutseng lelepa la folaea.
Beater: Ke kosene ea mapolanka e leke-
tlileng ka pel'a mochini 'me e toere
sefe.
Bench Carder: Ben.che kapa setulo se
nang le karolo e phahameng ka pele e
koetsoeng ka lesela le kamang.
Binding Point: Moo khoele e lohang e
kopanang le e hiahietsoeng molohong.
Bobbin: E etsoa ka khoele e kholo 'me e
kenngoa ka har'a 'shuttle' ha ho sebelisoa
mechini e meholo.
Bobbin: Karolo e 'ngoe ea lebili le ohiang
moo khoele e ohliloeng e harelehang.
Bobbin Machine: Mochini o etsang ii"bobbin". 0 ka sebetsa ka ho hata seeta
kapa ka motlakase.
BobbinRack: Moo ho kenngoang libobbin.
Li sebelisoa ha ho kopoloa khoele.
Bobbin Whorl: Lepolankanyana le sepharana le lechitja le qetellong ea bobbin.
Bottom Weave: Moloho moo paterone e
lohuoang ka mokhoa o fapaneng
le
qalong.
Bouclé Yarn: Khoele e lohiloeng ka
mokhoa 00 e tia etsa li-"loop".
Alkali: Metsoako e akhang soda, potash
le ammonia e kopanang habonolo le me-
Brittle (Fibre): Boea ba liphoofolo bo
e meng e hiefolang liphahlo, Mekelikeli
Butterfly: E nka sebaka sa 'bobbin' ha
tsi ho etsa mokeli-keli oa caustic kapa
ena e thusa ho thethefatsa bohale ba
"acid".
122
robehang le ho foforeha.
ho lohuoa limmete. B etsoa ka ho etsa 8
ka ho harela khoele menoaneng.
Carders: Ke likama tse entsoeng ka ma-
polanka a mabeli a sephara a nang le
mofeng. Lehiakore le leng la kama le
koahetsoe ka seile e nang le meno.
Carding: Ho hloekisa le ho kama boea
hore bo tsoakane 'me bo shebahale bo le
bongata.
Carding Cloth: Setsokana sa seili, letlalo,
kapa rekere, se kentsoeng lihakisi tse
sielaneng libaka tse lekanang lipakeng.
Mohiala: Lihakisi tse 25 ho 10 cm.2
Castle: Kosene e ka holimo mochining
oa "counterbalance" e kentsoeng melamu ea litepe moo ho faselelitsoeng iikhoele tse faselelitsoeng ho li-"shaft".
Chain: Ketane e kang ea ha ho korochoa
e etsoang ka ho nta likhoele moo ii hia-
hietsoeng 'me e ii khutsufatsa le ho ii
boloka hantle.
Chain Spacer: Ketane e kang ea koroche
mebala e fapaneng ha ho etsoa mekhabiso
limmeteng.
Costing: Chelete e sebelisitsoeng ho etsa
phahlo. Palo ena e thusa ho fihiela theko
ea phahlo.
Counter Balanced Loom: Mochini o nang
le mapolankanyana a ka holimo mochifling o kopanngoang le lilamose ka iikhoele tse telele.
Countershed: Puleho ea pele ea likhoele
tse hiahietsoeng e bitsoa "shed", ea bobeli e etsoang ka thupa e bitsoa
"countershed".
Crank Handle: Sepekere kapa terata e
kopantseng thutsoana le lebili.
Cross: Moo likhoele tse hiahietsoeng ii
bontang hantle hiahiamano ea tsona ka
ho tiolana ka ho hiahlamana.
Cross Sticks: Lithupa tse tsamaeang
'moho tse kenngoang koseneng. Li bitsoa
lithupa tsa sefapano.
Crowfoot Satin: Moloho o toanang le
"twill" le "satin" o entseng lipaterone
tse tekaletseng tse tsamaeang ii khaoha
ka lehare.
e lohuoang likhoeleng tse hiahietsoeng
pele ho qaloa ho lohuoa. E thusa ho arola
likhoele ka mokhoa o lekanang lipakeng.
E sebelisoa ha ho lohuoa ka likosene
sebakeng sa sefe.
Cloth Beam: Lepolanka le ka pele ka
tiase mochining le harelang lesela le
qetileng ho lohuoa.
Coagulate: Ho hoamisa. Mona mafura a
tsoang boeeng ba lipoli a qhibilihisoa ke
metsi a futhumetseng; a batang a hoamisa.
Cochineal: Lihoapa tsa likokoanyana tse
phelang Mexico tse sebelisoang ho etsa
'mala o boputsoa ba leholimo.
Collar. Lebili le hlahletsoeng li-spindle
le ii thibelang ho lahieha.
Combing: Ho hloekisa Ic ho beha boea
Dents: Masobana a sefeng.
Detergent: Sesepa se mokelikeli se etselitsoeng ho hlatsoa. "Lissapol" le ultravon ii hlatsoa boea ha liphoofolo.
Diagonal: Mola o otlolohileng o tiohang
hukung e 'ngoe ho ea ho e 'ngoe.
Distaff: Moo ho bolokoang boea ho seng
ka mahiofo a bona ho sebelisoa likama
tsa teng.
Composition: Mokhoa 00 sethoanto se
behoang' ka oona ha ho lohuoa 'mete.
Contour Hatching: Moloho o sepharanyana o lohuoang lipakeng tsa mebala e
bapileng ho e arola.
rubele (butterflies).
Contour Weaving: Moloho o mosesanyane o arolang libaka tse lohiloeng ka
bo hloekiselitsoe ho ohloa. Ekaba molamu oa lepolanka kapa tepe.
Dolly: Sheba moo ho hialositsoeng liru-
Draft: Setoanto se bontang mokhoa o
bontang mokhoa 00 likhoele ii kentsoeng ka oona mahloaneng a likhoele
le bore ii fasitsoe joang lieteng le hore na
ho hatoa joang, ha ho etsoa lesela.
Dressing the Loom: Ho hiahiela mochini.
Driving Band: Lebanta le tsamaisang lebili le leholo.
123
Driving Carder: Likama tse chitja.
Driving Wheel: Lebili le fetang a mang
ka boholo mochining Ic khannang mochini kaofela.
Drop Spindle: Mofuta o mong oa mochini o ohiang boea o nang le lepolanka-
nyana le lechitja o nang le hakisi ka
lehiakoreng le leng.
Graph Paper: Pampiri e nang le masakana a sebelisoang ho ngola paterone.
Dyeing: Ho tipa ka morero oa ho fetola
'mala u sebelisa phofo e iketselitsoeng
kapa e tsoang litlameng kapa likokoanyaneng kapa majoeng.
End: Khoele e le 'ngoe e hiahietsoeng.
Eye: Lesoba leo khoele e seng e ohliloe
e fetang ka ho lona.
Hand Bobbining Winder: Mochininyana
oa letsoho o nang le tepe moo khoele e
hareloang, lebili le menonyana le mohele. E borelletsoe tafoleng.
Hank: Sheba "skein".
Harness: Karolo ea bohlokoa ea mochini
moo mapolanka a likosene, likhoele,
mahlo, lipere le litomo ii leng teng.
Hatching: Ona ke mokhoa oa ho loha
moo likhoele tse lohang ii potang khoele
e hiahietsoeng. 0 sebelisoa haholo ho
Finger Shears: Sekerenyana se sebelisoa
ho khaola khoele ha ho lohuoa.
Flat Loom: Ke mochini o fate o nang le
likosene le lieta o hiahietseng likhoele
ka bolelele.
Fleece. Boea ba lipoli, linku le liphoofolo
tsa mofuta ona ka kakaretso. Hape ho
ka thoe ke boea bo kutoang 'meleng
'ohie oa phoofolo 'me bo bokelloa 'moho.
Floats: Likhoele tse lohileng ha ii potile
ka holim'a tse 'maloa tse hiahietsoeng.
Fluffy Yarn: Khoele e ohliloeng ka ho
hiepha 'me e tsamaea e na le boea bo
phophomang.
Flyer: Karolo e toanang le 'U' ea lepolanka e nang le lihuku.
Flyer Rack: Sheba "bobbin rack".
Footman: Thutsoana e kopantseng lebili
le seeta.
Format: Sebopeho kapa boholo ba phahlo,
124
kopanya libaka tse lohiloeng ka mebala
e thoanang ha ho etsoa limmete.
Heading: Qalo le qetello ea 'mete e lohi-
loeng ka khoele e toanang le e hiahietsoerzg.
Heddle: Mahloana a likhoele kapa literata
a nang le leihlo hare moo ho kenngoang
likhoele tse hiahietsoeng. Mahloana ana a
kentsoe pakeng tsa mapolanka a mabeli.
Heddle Eye: Leihlo le bohareng ba khoele
mahloana moo ho kenngoang likhoele ho
latela paterone.
Heddle "Horses": Lipere ka litomo ii
fasoa likoseneng ho etsa hore moloho o
lekane. Li etsa hore likosene li sebelisoe
ii le ka thoko mochining o tloaelehileng.
Hooks: Ke lihakisi tse fumanoang ho
"flyer". Li thusa ho tsamaisa khoele ha
e ntse e ohloa e hareleha bobbining.
Horiiontal Line: Mola o tekaletseng o
etsang huku ha o kopana le o otlolohileng.
Hue. Mefuta ea 'mala e entsoeng ka metsoako ea mebala e meng.
indigo: Semela se lengoang Africa le ii-
naheng tsa Bochabela tse nang le 'acid'
le letsoai.
Jacks: Melangoana ea tepe e kentsoeng
koseneng ka holimo mochining oa
"counterbalanced" e leng moo li-
"shaft" ii kopantsoeng ka liropo.
Madder: Setlama se holang haholoane
etsang lipalesa tse tehla se fumanmal s
linaheng tse futhumetseng, ho etsa o'ga
o mofubelu ka metso ea sona.
Maidens: Likarolo tse thusang folaea le
bobbin.
Merino: Mofuta oa linku o nang le boea
bo bonolo, bo botle bo harehileng hantle.
Metal Complex Dyes: Mebala e entsoeng
ka ntho tse kang tepe, koporo le khauta,
'moho le mononta (an-iinonium sul-
phate).
Moth Proof: Moriana o sireletsang phahlo
hore e se jeoe ke 'moto kapa toele.
Mother-of-all: Mapolanka a etsang hore
mochini o tsebe ho ohia.
Kemp: Boea bo nang Ic boea ba ntja bo
bongata kapa boea bo shoeleng.
Kid Mohair: Boea ba pele ba ho kutoa
poling.
Natural Dyes: Mebala ea tihaho e fumanoang litlameng, likokoanyaneng le
majoeng a bohlokoa.
Niddy-Noddy: Lithutsoana tseó khoele e
harehang ho tsona ho etsa lipolokoe
(ocales).
Lam: Ke melamu e teka1etseng pakeng
tsa mapolanka a ka tlas'a lipalo tse pakeng tsa lieta ka mahiakoreng a mabeli.
Leashes: Likhoele mahloana tse hakiloeng
molangoaneng oa tepe 'me ii hakile
khoele e 'ngoe le e 'ngoe ea bobeli ea ii-
khoele tse hiahietsoeng. Ha ii huloa ii
hiahisa lesoba le fapaneng le la pele.
toarang likhoele tse
hiahietsoeng ka rnokhoa o tiileng e le
Orjfice: Lesoba le ka pel'a moo khoele e
kenang.
hore ho tsebe ho lohuoa.
Lustre: Ho benya ha boea.
khabisa,
Loom: Kosene
Ornamental: Lintho tse eketsoang ho
125
Perspective: Tsela eo lintho ii lutseng ka
eona setoantong, libaka lipakeng kaha
sebaka lipakeng tsa lintho se ii nyenye..
fatsa.
Pick: Ho kena hanngoe ka khoele e lohang ka har'a likhoele tse hiahietsoeng ii
ahiame.
Picked Pattern: Paterone e lohuoang ka
ho thonaka likhoele ka menoana ho sebelisoa 'mala o fapaneng ho e etsa.
Piecing: Likhoele tse lohang tse tsamaileng sobeng le le leng la tse hiahietsoeng ha ho phaelloa.
Plain Weave: Moloho o tloaelehileng o
toanang le ho töpa phahlo hobane likhoeIc tse hiahietsoeng ii fapana le tse lohang
ka ho pota ka tiase hang le ka holimo
hang.
Reed: Kosene e masoba e kang kama e
sebelisoang ho arola likhoele tse hiahietsoeng. E kenngoa lepolankeng le otlehang ho thusa ho otlella khoele ha ho
lohuoa.
Reed Hook: Hakisi e hakang ka mahohie,
e entsoeng ka lesapo kapa polasitiki.
E kenya likhoele sefeng.
Reef Knot: Lefito le tloaelehileng le fasoiloang habonolo empa le le thata.
Repeat: Ho pheta-pheta paterone.
Rigid Shed: Ho arohanya likhoele tse
hiahietsoeng ka ho parakisa molamu oa
thupa kapa tepe.
Rolag: Pompo ea ulu e bonolo e entsoeng
ka ii.-' 'carders".
Roll Call: Pampiri eo ho ngoloang boteng
le bosieo ba basebetsi letsatsi ka leng.
Plait: Mokhoa o mong oa ho phethela
moo likhoele tsa "warp" ii pongoang ho
etsa ropo e tia fanyeha phahlo.
Ply: Likhoele tse tophiIoeng 'moho ho
etsa khoele e le 'ngoe. Li ka ba peli kapa
tharo.
Primary Colours: Mebala ka tiholeho ea
eona joale ka ha e hiaha mookoling,
Satin: Moloho 00 likhoele tse lohang ii
e meraro feela - ke bofubelu, boputsoa
le bosehia, e leng eona e tsoalang me-
toarang tse hiahietsoeng ka nako tse
bala e meng.
Screw Thread: 'Muru o kopanyang ma-
Proportions: Likarolo le mokhoa 0° ii-
polanka a machitja he spindle.
Secondary Colours: Mebala e tsoaloang
toanto ii entsoeng ka oona le hore na
ii behioe joang mabapi le boholo ba
tsona.
Pulley: Mabili a entsoeng liforo hore a
tsebe ho harelloa liropo tse a kopanyang
le lipere.
Mabili a etsoang Afrika bophirima a khabisitsoe hantle ka ho faloa.
itseng.
ke ha ho kopantsoe mebala e 'meli e
meholo 'moho. Mebala ena ke bosehia
ba lamunu, botala le pherese.
Selvedge: Mathoko a ntho e lohiloeng.
Selvedge: Bo-ka-mathoko ba moloho bo
etsang hore phahlo e se ke ea rutleha.
Shade: Ho hiaka kapa ho fifala ha 'mala.
Shading: Mokhoa 00 khoele e lohang e
kenang ka har'a moo ho lohiloeng ka
khoele ea 'mala o mong. Haeba mebala
e 'mehi e kopantsoe tjena, ho bonahala
eka ho sebelisitsoe 'mala e meraro.
Shed: Sebaka seo khoele e fetang e hia-
Quill: Pampiri eo ho hareloang khoele
ho eonji ha ho etsoa li-"bobbin".
126
hang pakeng tsa likhoele tse blahietsoeng
ka ho palamisa tse hing holim'a tse hing.
Shed Stick: Lepolanka leo e reng ha le
fetoloa ka har'a likhoele tse hiahietsoeng
ebe e nyolla tse ling e theola tse ling. Le
sebelisoa ha ho etsoa limmete.
Shuttle: E sebelisoa ho kenya khoele e
lohang. Li-"shuttle" tsena ii tioha ka
thupa e tesanyane ho isa ho lithupa tse
kang likepe tse nang le "bobbin".
Skein: Khoele e ohliloeng ea hareloa
hantle.
Skeinwinder: Lebili le nang le lithutsoana
tse le potileng, kantle le sebelisoa ho
harela likhoele ho li etsa li-sekein.
Slits: Masobana a hiahang molohong 00
khoele e lohang e khutlileng hangata
Table: Lepolanka le hare le tiatsitsoeng
kapa he toeroeng ke maoto a mararo e
leng moo lebili le likarolo tse ling tsa
mochini ii kopantsoeng.
Tapestry Beater: Kama kapa fereko e
sebelisoang ho otlella khoele e lohang
ha ho etsoa limmete.
Teasing: Ho hiantholla boea 'me bo
khoeleng e le 'ngoe e hiahietsoeng.
hloekisoa.
Solution: Ho tsoaka phofo ea 'mala le
Tension: Mokhoa oo hikhoele ii toanelang ho tiea ka oona mochining.
metsi.
Spacing: Ho arola likhoele ka ho lekana
sefeng.
Spindle: Karolo ea tepe moo bobbin e
kopantsoeng bohareng ba "flyer".
Spindle whorl: Lepolankanyana le sepharana le lechitja le lebiling le leholo.
Spinning: Ho ohia khoele e telele ka boea
bo bokhutoanyane.
Spinning Wheel: Lebili le ohiang khoele
le nang le lebili, seeta "flyer" le "bobbin".
Staple: Karolo tse ling tsa liphoofolo tse
hiahisang boea ho harehileng haholo.
Starting Cord: Khoele e tlamelloang
Tension Bar: Mokhoa 00 likhoeletse hiahietsoeng li ka hiephisoang kapa tsa
tiisoa.
Tension Screw: 'Muru oa sefate o sebelisoang ho tiisa lebanta ka ho lekana.
Tertiary Colours: 'Mala o ka etsoang ka
ho kopanya 'mala o moholo o pela o
monyenyane.
Mohiala: Bofubelu he bosehia ha lamunu
Ii etsa bosehia ba lamunu bo bofubelu.
Bosehia ba lamunu he bosehia ii etsa hosehia ba lamunu ho bosehia feela.
Texture: Mokhoa 00 likhoele ii emeng
bobbining e leng eOna e tia kopanngoa
le boea ho qala ho ohia le hore khoele e
tsebe ho hareleha bobbining.
Stepping: Ho haha thajana molohong oa
limmete ka khoele e sa felleng. Erekaha
likhoele tse hiahietsoeng ha ha kopana
haholo, masobana a entseng litepe a tia
bonahala moo ho khutliloeng ka khoele
ka oona molohong.
e lohang.
nkanyana ka tiasa li-"shaft" a mochini
Stock Book: Buka moo ho ngoloang ii-
ho latela paterone.
Treadle: Seeta se hatoang hore lebihi he
tsamaee.
Treadle Bar: Lepolanka he teka1etseng
ka pel'a moo ho fasehelitsoeng seeta.
Treadle Cord: Khoele e kopantseng seeta
le thutsoana e e kopanyang he lebili.
Treadles: Lieta tse kopantsoeng le litomo
tsa mochini.
Twill: Moloho 00 hikhoele ii etsang paterone e tekaletseng.
ntho tsohle tse entsoeng 'me ii fuoa
linomoro.
Stretcher: Mokhoa o thakhisang ntho e
lohuoang hore bo ka mathoko bo otlolohe.
Bolelele ba eona bo ka khutsufatsoa.
Symmetrical: Ho pheta-pheta likarolo tse
shebaneng bohareng ba 'mete.
Synthetic Dyes: Mebala ea maiketsetso.
Mebala ena e etsoa ke lifeme tse kholo,
ho sebelisoa tiholeho ea tsona kapa ea
batho.
Thread: (a) Karolo ea paterone e bontang tsela eo hikhoele mahloana ii toanelang ho kenngoa hikhoele.
(b) Ho kenya likhoele masobeng a likhoehe-mahloana.
Tie Up: Ho fasa hieta he "shaft", mapola-
127
Wool Combs: Likama tse peli tsa tepe
tse nang le mofeng oa lepolanka, tse kamang le ho hloekisa boea bo bolelele.
Wool Winder: Mochini o monyenyane o
harollang khoele ea skein o e
Vat Dyes: Ke mebala e sa qhibiliheng
ha feela metsi a sa tsoakoe le "caustic
Soda" le sodium sulphate. 'Mala o
etsa
polokoana.
Woolen Spinning: Ho ohla khoele e tsa-
maeang e sa ohiehe ka boea bo tsoakiloeng.
bonahala ha phahlo e le ka metsing kapa
e anehiloe moeeng.
Vertical: Mola o eang holimo o etsang
huku ha o kopana le mola o "hoonirztal".
tebetso ea motho ka mong.
Warp Beam: Lepolanka le potang le haretseng le ho boloka likhoele tse hiahie-
seiling e leng moo ho faseletsoang ii-
tsoeng.
Warp Chain: Likhoele tse hiahietsoeng
ha ii nthoa moo li neng li etselitsoe teng,
ii ntoa ka ho etsa liketane.
Warp Faced: Moloho 00 likhoele tse hiahletsoeng Ii bonahalang ho feta tse
lohiloeng.
Warp Weighted Loom: Ke mochini o
moholo o lohang limmete moo likhoele
Work Sheet: Fomo moo ho ngoloang
Worsted Spinning: Ho ohia khoele e
tiileng e sa phophomeng boea.
Yarn Stick: Melangoana e faselelitsoeng
khoele tse hiahietsoeng pele ho lohuoa.
Yarn Winder: (a) Seamporene se ka nyenyefatsoang se sebelisoang ho etsa lipolokoana kapa li-"bobbin".
(b) Ntho e nang le mabili a mabeli lipakeng tsa oona ho na le sebaka se lume-
hang mabihi ho khutsufatsoa kapa ho
lelefatsoa.
tse hlahletsoeng Ii thoaroang le ho tiisoa
ka litepe kapa majoe a boima.
Warping Frame: Kosene eo ho methoang
le ho harela likhoele tse ilo hlahleloa.
Warping Mill: Mokhoa 00 likhoele tse
hlahlelang ii etsoang. E na le likosene
tse peli tse kopantsoeng ka palo e etsang
hore ii bilike.
Weave Pattern: Mongolo 0 hialosang
paterone.
Weft: Ke khoele e lohang. E na le mabitso a mangata.
Weft Faced: Moloho 00 likhoele tse lo-
hiloeng ii bonahalang ho feta tse hiahietsoeng.
Weight: Tepe kapa lejoe le boima e faselelitsoeng ka liketane ho 'warp' hore
e tiee.
Wheel Uprights: Thutsoana e toereng
lebili le leholo.
128
Mrs. 'Mamohasoa Makara Mosupisi oa Meloho Thabana Ii 'Mele Handicraft Centre, o fetoletse mantsoe a
Sekhooa. Sesothong.
Libuka
tse khothaletsoang
Nigerian Handcrafted Textiles
by Joanne Bubolz Eicher
University of Ife Press, Nigeria, 1976
ISBN 978-136-002-X
Textilien aus Westafrica, I-Ill
by Brigitte Menzel
Museum for Volkerkunde Berlin, 1972/73
Germany
A History of Textile Art
by Agnes Gejer
Pasold Research Fund/Sotheby Parke
Bernet
London, England, 1979
ISBN 0 85667 053 3.
Mohair World
Newsletter from International Mohair
Association
Mohair Press Office
Skipton, England.
Hand Woolcombing and Spinning
by Peter Teal
Blandford Press Ltd., England, 1976
ISBN 0 7137 0814 X
Handspinners' Handbook
West African Weaving
by Venice Lamb
Duckworth, England, 1975
ISBN 0 7156 0905 X.
The book of Looms
by Eric Broudy
Studio Vista, London, 1979
ISBN 0 289 70873 7
Textilehandwerk in Wes-Afrika
Straw Into Gold, California, USA, 1978
ISBN 0-9600990-1-8
by Renee Boser-Sarivaxevanis
Museum for Volkerkunder, Basel
Switzerland, 1972.
Spinning Wheel Construction
African Textile
by Bette Hocberg
by Save the Children Vocational Workshop
Maseru, Lesotho
Syllabus for Brigades (Spinning)
by John Picton & John Mack
The Trustees for British Museum
London, 1979.
ISBN 0 7141 1553 3
Ministry of Technical Education
Republic of Botswana
Navajo and Hopi Weaving Tech-
Basic Spinning Principles
by Many Pendleton
by Simon Taylor
CARE - Lesotho Handspun Mohair
Maseru, Lesotho, 1978
Textile Raw Materials
by Simon Taylor
CARE - Lesotho Handspun Mohair
Lesotho Distance Teaching Centre 1978.
Motataisi oa barupeli ba ho ohla
CARE - Lesotho Handspun Mohair,
Lesotho Distance Teaching Centre.
niques
Macmillan Publishing Co., Inc., New
York, 1974
The Decorative Arts of Africa
by Louise E. Jefferson
Collings, London 1974
ISBN 0 00 21615 1-6.
Contemporary African Arts & Crafts,
by Thelma R. Newman
George Allen & Unwin Ltd., London,
1974
Handspinning: Art and Techiques
ISBN 0 04 730029 9.
by Allen Fannin
Van Nostrand Reinhold Co. 1970.
by Justinus Sechefo
Handspinning
The Old Clothing of the Basotho
The Catholic Centre, P.O. Mazenod,
by Eliza Leadbeater
Lesotho.
A Hundred and one Questions for
Litema
Spinners
by Alden Amos and Susan Druding
Straw Into Gold, California, USA 1978.
by students from NTTC
National Training College of Lesotho
Maseru
129

Documenti analoghi

“Ho Paka ka ho Phethahetseng” ka `Muso oa Molimo

“Ho Paka ka ho Phethahetseng” ka `Muso oa Molimo Buka ea Liketso Tsa Baapostola e re bolella kamoo ka ho hlollang Jehova a ileng a thusa baapostola le Bakreste-’moho le bona ba lekholong la pele la lilemo C.E. hore ba phethe mosebetsi oo. Buka en...

Dettagli