Compendium diplomaticum

Transcript

Compendium diplomaticum
Tovazzi Giangrisostomo OFM
Compendium diplomaticum
sive
tabularum veterum
DIGESTUM
A FR. IOHANNE CHRYSOSTOMO DE AVOLANO
ss. Domini Iesu Christi Crucifixi Servo
ac Minorita Reformato
Provinciae tridentinae Sancti Vigilii
Tomus Quintus
TRIDENTI, M.D.CCVC.
____________________________________________________________________
Apud Sanctum Bernardinum. 1795.
In Sanctissimo Nomine Domini nostri Iesu Christi incipit hac die 21 octobris, anno 1795,
in coenobio Sancti Bernardini apud Tridentum.
924. Anno 1528, die 16 ianuarii Tridenti scriptum fuit testamentum sequentis tenoris.
Testamentum honestae viduae dominae Mariae filiae quondam ser Hermani de Gaudento, uxoris
quondam ser Ioannis Antonii de Bernabobus dicti a Vegetibus de Burgo novo civitatis Tridenti.
In Christi nomine amen. Anno a Nativitate eiusdem Domini millesimo quingentesimo
vigesimo octavo, indictione prima, die iovis sexta decima mensis ianuarii Tridenti in Contrata
Burgi novi, in stuba domus habitationis haeredum quondam ser Ioannis Antonii de Bernabobus
dicti a Vegetibus de Burgo novo. Praesentibus providias viris ser Donato filio quondam ser
Ioannis de Gaudento, discreto iuvene domino Ioanne Michaele filio ser Michaelis Cerra de
Perzino, magistro Baptista Segalla filio quondam ser Donati Segalla de Arco, ser Simone
notario filio quondam magistri Petri Grassi tinctoris de Mazollis de Arzignano districtus
Vincentiae, ser Paulo formaiario filio quondam ser Simonis de Spauro, cognominati de Zuan dal
Guasto, et Bernardino eiusdem ser Pauli filio, magistro Antonio Vincentino hortulano, et
cerdone filio ser Mathaei hortulani de Scledo districtus Vincentiae, magistro Bartholomaeo
carpentario filio quondam ser Benevenuti dicti Bignoti de villa Covali plebis Calavini districtus
Tridenti, omnibus his habitatoribus Tridenti etc. Ibidem honesta vidua domina Maria filia
quondam ser Hermani de Gaudento olim civis, et habitatoris Tridenti, uxor relicta quondam ser
Ioannis Antonii a Vegetibus, cognominati de Bernabobus de Burgo novo, olim civis, et
habitatoris Tridenti, iacens in lecto... ita disposuit... Item iussit, et mandavit corpus, sive cadaver
suum humari, et sepelliri in cimiterio ecclesiae Sancti Bernardini extra civitatem Tridenti,
honorifice iuxta, et secundum eius facultatem, et condictionem.
Omissis
Reliquit legata iugalia dominae Lutiae, et dominae Magdalenae eiusdem dominae
testatricis filiabus legitimis, et naturalibus, quibus praeter pecuniis, fructus reliquit unius petiae
terrae arativae, et vineatae, positae in pertinentiis Tridenti in Campo Marzo, cohaerentis versus
semptentrionem (sic) apud dominam Chatarinam uxorem Baptistae Segalae, filiam quondam
Antonii Petoni de Gaudento etc. Haeredem universalem instituit discretum iuvenem Albertum
eiusdem dominae testatricis filium legitimum, et naturalem.
Nota. Ita ex rogitis Simonis a Berlina notarii, servatis in archivo civico Tridenti, desumpsit
Iosephus Franciscus de Castello Trilaci notarius collegiatus, ac civis Tridenti cancellariusque
ill.mi Magistratus consularis, mihique perhumaniter, et ultro exhibuit die 21 octobris 1795.
Porro Arzignanum distat a Vicentia 10 P. M. extra portam castri, estque locus vicarialis.
Scledum vulgo Schio, distat a Vicentia extra portam sanctae Crucis 15 P. M., estque locus
vicarialis, ex folio inscripto Podestarie, e Vicariati della città. In Vicenza, Per Giambattista
Vendramini Mosca, stampator ducale, sine anno, certe ante annum 1784, nam anno 1783 ego
ipsum accepi hic Tridenti. Ceterum cavendum, ne Arzignanum confundatur cum Ancugnano
vicariatus Brendulani, et cum Ancignano marosticensi. Hermanus, dictus etiam Armanus de
Gaudento, filius Bertrami, filii Antonii filii Gulielmi, vixit anno 1480, ex meo Gaudentismo
tridentino, cui addenda eius filia Maria, quam prodit hoc testamentum. Praefatus Ioannes
Antonius a Vegetibus vita functus ante annum 1528 distinguendus est ab illo Ioanne Antonio
filio quondam domini Alberti a Vegetibus cive, et habitatore Tridenti in Contrata Burgi novi,
qui vixit anno 1559, ex meo inventario Cazuffiani archivi num. 437. Denominatio a Vegetibus
derivavit ab arte vegetes, seu dolia, italis Botti, conficiendi.
925. Anno 1560, indictione 3, die prima maii Tridenti in domo sua scripsit propria manu
Aldrigetus Gaudentus folium incipiens: IHS Per le presenti fazo fede io Andrigeto Gaudento
notario citadin in Trento, como do et vendo, e trasferisco a maestro Iacomo de Migazi di Valsol
citadin in Trento mio cugnato presente, et accetando per se, et soi heredi uno mio affito de stara
2
desdoto de formento con la sua proprietà sopra a qual è constituito, qual si paga, et debe pagare
ogni anno al Santo Michel per ser Gothardo Morato da Mezo Lombardo, qual comprai adì 13
aprile 1557 como consta per instrumento rogato per misser Iob notario. Et nel primo anno pago
al Santo Michel solum per la ratta dil tempo, qual fito gel dago ad haver, tener, et posseder, et
far tuto quello a lui piacerà, et ge cedo le mie rason, et action ho in quello: cometendo al dito
affitalino, che per lo havenire habia responder dito fito integralmente comenzando a questo
Santo Michel prosimo ad esso maestro Iacomo. Et questa venzeda fazo per raynesi cento et oto,
quali ho receputi da lui mio cugnato del pretio di uno fito per lui venduto a misser Zuanantonio
Pisano a questo Natale proxime pasato, et altri al supplimento de li diti raynesi cento et oto. Et
constituisco tenere dito fito per suo nome sino torà la possessione corporale, et ge (sic) libertà
de andare al possesso etc. Prometendo per me, et li miei heredi ad esso maestro Iacomo
accetante per se, et li soi heredi di mentenirli dito fito secondo la forma dila rason tanto nel
possesso, quanto nela proprietà. Et haver firmo, et rato tute le cose predite soto pena dil dopio
del dito pretio, et di reficere ogni danno, speso, et interesse. Obligando a questo tuti li mei beni
presenti, et futuri. Cum questo pato, che ogni volta ge darò raynesi cento et oto sia obligato a
restituirmi dito fito, havendo lui la rata del fito del santo Michel in za. Offerendo sempre farli
far uno publico instrumento sopra dele cose predite a suo beneplacito. Et nota, che ala festa di
natal esso mio cugnato mi dete anchora raynesi 92, et così in tuto raynesi ducento per far la
compreda ut supra, ma ogi gh'ho restituito ad esso mio cugnato diti raynesi nonantadui.
Et questo fu in Trento in casa mia. Adì primo mazo MDLX, indicione 3. Presente.
Ex.lum etc.
Ibique constitutus magister Ioannes Iacobus spatarius de Migaziis civis Tridenti per se etc.
dedit, et restituit spectabili domino Andrigeto Gaudento unum affictum stariorum decem et octo
frumenti, cum proprietate sua, qui solvi debet omni anno per Gotardum Moratum de Mezio
Sancti Petri, et quem affictum dictus dominus Andrigetus vendiderat dicto magistro Iacobo, ut
patebat scripto notato per ipsum dominum Andrigetum die primo maii 1560, et hoc pro pretio
rhenensium centum et octo, quos ibi solvit dicto magistro Iacobo, cum fiorini 18,9 pro ratta
affictus a festo Sancti Michaelis proxime decursi, et hucusque in toto ducatis saltzpurgensibus,
Ongaris, ac veneto. Constituens etc. Pronmittens etc. Obligans etc.
Ulterius confessus fuit, habuisse, et recepisse a praefato domino Andrigeto ducatos viginti
quatuor, sive scutos auri, quos mutuo permutaverat illi dominus Andrigetus de anno 1552, ut
apparebat scripto manu domini Andrigeti, quod non fuit repertum. Absolvens etc. Promittens
etc. Obligans etc. licentiam in amplioribus formis etc.
Acta die veneris 6 februarii 1562 indictione quinta, in civitate Tridenti, in contrata Cantoni,
in stuba domus habitationis dicti magistri Iacobi spatarii. Praesentibus magistro Gabriele dicto
Gabrio eius genero magistri Iacobi de Archo habitatore Tridenti, et Baldessare filio quondam
Odorici de Thomasae barlot de Mossono Archi spatario testibus ad suprascripta vocatis, et
rogatis.
Ego Donatus Bireta notarius scripsi rogatus.
Nota. Haec omnia, et singula tantum exhibet folium scriptum manu Andrigeti usque ad
Indicione 3. Presente. Reliqua scripsit Biretta.
Nullum praeferunt sigillum. Hinc habetur professio Migatii spataria, quodque vel soror eius
fuit Apollonia uxor Andrigeti, vel uxor eius Margarita soror Andrigeti, de quibus in meo
Gaudentismo Tridentino. Praedictum folium mecum communicare dignatus est saepe laudatus
ill.mus dominus baro Gaudentius Antonius de Gaudento die 20 octobris 1795.
926. In Christi nomine. Amen. Anno a Nativitate eiusdem 1533, indictione sexta, die
sabbathi 28 mensis iunii, Tridenti in Contrata Mercati veteris, in introitu domus habitationis
infrascripti Bernardini lapicidae brixiensis. Praesentibus rev.do domino presbytero Antonio filio
quondam ser Iacobi de Clesio, ser Ioanne filio quondam domini Thomae Perensteteri, et
Antonio Zavatino filio quondam Stephani del Colò de Bolentina vallis Solis, habitatoribus
Tridenti, testibus vocatis, et ad infascripta quoque rogatis. Ibique dominus Ioannes dictus Turc,
3
et Ambrosius filius quondam magistri Antonii dicti de Lambros1 parolarii olim civis Tridenti
parte ex una eligerunt magistrum Mathaeum de Santiculo muratorem, et magistrum Perinum
faberignarium (sic) habitatores Tridenti pro parte sua, et magister Bernardinus lapicida
suprascriptus elegit magistrum Iacobum muratorem dictum Gracola, et magistrum Franciscum
faberignarium (sic) fratrem magistri Adami faberignarii ex altera, et magistrum Romedium
fabrumferrarium pro ambabus partibus electos, omnes habitatores Tridenti, in aestimatores, et
amicabiles compositores ad aestimandum laborerios, res, et melioramenta fabricata, et facta, et
expensas fabricationis factae per dictum magistrum Bernardinum in dicta domo, uti maritum, et
haeredem quondam donae Caterinae eiusdem magistri Bernardini uxoris iuxta tenorem, et in
executione testamenti quondam ser Antonii Trenti olim civis Tridenti; et promiserunt ipsae
ambae partes stare, et approbare omni pronuntiae, laudo, et terminationi dictorum hominum, et
aestimatorum ut supra electorum, et laudare ac approbare omnem eorum pronuntiam,
aestimationem, et terminationem in plena, et valida forma sub poena refectionis omnium
damnorum, expensarum, et interesse litis et extra, obligantes omnia eorum bona etc., cum plena
protestatione etc. Qui dicti arbitri, et aestimatores sic ut supra per suprascriptas partes electi,
visis, et sane consideratis, et bene, et diligenter aestimatis dictis laboreriis, et melioramentis, ac
expensis factis et expenditis per dictum magistrum Bernardinum in dicta domo in fabricandum
murum anteriorem dictae domus, hostia, et omnia, et quaecumque alia sibi per ipsas ambas
partes ostensa, communi opinione, consensu, unanimiter et concorditer aestimarunt, et
pronuntiarunt dicta melioramenta, et res facta et expensa in fabricatione fuisse, et esse valoris et
pretii rhenensium centum cum dimidio, et sex videlicet rhenensium centum sex cum dimidio in
ratione librarum quinque bonae monetae de Marano: et ita dixerunt, et pronuntiaverunt, et
aestimarunt. Quam pronuntuam sic factam ipsae ambae partes praesenes dictam aestimationem
et pronuntiam laudaverunt, et approbaverunt, et promiserunt firmam, et ratam habere, et tenere
secundum promissionem superius per ipsas partes factam, et promissam etc.
Ego Ioannes Petrus filius quondam providi viri ser Marci de Perzino civis, et habitator
Tridenti, publicus imperiali authoritate notarius suprascriptis omnibus, et singulis una cum
suprascriptis testibus praesens fui, et rogatus scribere, manu propria publice scripsi, et
subscripsi.
Nota. Ita exemplum manu nobilis, et spectabilis domini Iosephi Francisci de Castello
Trilaci notarii collegiati, ac civis Tridenti cancellariique civici factum hoc anno 1795. Illud
Faberignarium pro Fabrum Lignarium scripsit notarius prior, seu perzinensis. De Matthaeo
santiculano dixi in Familiario tridentino cap. 1, num. 1, et 2. De Ioanne Turcato, et Antonio de
l'Ambros ibi cap. 6.
927. Anno 1527, die 23 februarii Tridenti scriptum fuit sequens testamentum, superiori
numero 926 allegatum: Iesus. Testamentum ser Antonii Trento civis et habitatoris Tridenti.
In Christi nomine. Amen. Anno a Nativitate eiusdem Domini millesimo quingentesimo
vigesimo septimo, indictione quintadecima, die sabbathi vigesima tertia mensis februarii, in
civitate Tridenti, in Contrata Anguli, sive Cantoni, in stuba domus habitationis infrascripti ser
Antonii testatoris. Praesentibus providis et discretis viris domino Ioanne Iacobo Callavino
notario filio quondam ser Ioannis Claudi (sic) de Gayfis notarii de Callavino: Simone dicto della
Stephena filio quondam ser Nascimbeni della Portella: magistro Mathaeo fornario filio
quondam magistri Vitalis fabriferrarii: magistro Antonio Zavatino filio quondam Stephani dicti
del Cholò de villa Bolentinae plebis Maletti vallis Solis: Ioanne dicto Then portitore a vino filio
Bartholomaei de Bethome de villa Pastone2 districtus castri Theni, his omnibus habitatoribus
Tridenti: Ioanne Mathaeo filio quondam Martini Rossati de villa Sardaneae: Chemello filio
quondam Guielmi de Fedrigatis de Henno vallis Annaniae, nunc habitatore in villa Romagnani:
Ioanne filio Mathaei Iuliani de villa Vichi vallis Cavedini, Francisco viatore Curiae Tridenti
filio ser Dominici de Pedrinis de Lasino, et Antonio filio quondam Dominici Brigidae de villa
1
2
del Ambros.
Pastovè.
4
Puliae vallis Iudicariarum nunc famulo infrascripti domini testatoris, omnibus his testibus ore
proprio infrascripti testatoris vocatis, cognitis, et specialiter rogatis, ac dicentis: Rogo vos
omnes, ut dignemini esse testes huic meo testamento, et ultimae voluntati. Ibidem providus vir
ser Antonius dictus Trent filius quondam ser Petri de Fedrigatis de villa Henni vallis Annaniae
diocesis Tridenti, nunc civis et habitator Tridenti, iacens in lecto infirmus corpore, mente tamen
sanus, loquella, memoria, et intellectu, considerans vitam huius mundi fragilem esse, et
caducam, et nihil esse certius morte, et incertius hora mortis, nolens ipse testator (quando
Omnipotenti Deo placuerit ipsum hac vita migrare) ab intestato decedere: et ne de bonis suis
aliqua unquam possit oriri quaestio, lis, seu controversia, hoc praesens testamentum suum
nuncupativum, sine scriptis facere procuravit, fecit, ordinavit, et ita diposuit.
Verum quia ipse testator asseruit, se superioribus annis plura fecisse testamenta, et
codicillos, ideo merito in primis, et ante omnia per hoc idem praesens testamentum suum
nuncupativum sine scriptis revocavit, cassavit, et annullavit, et pro nullis haberi voluit omnia et
quaecumque alia testamenta sua, legata, codicillos, et donationes causa mortis per eum
hactenus, et hucusque facta, et condita, ac factas et conditas, etiam si talia essent, quae in se
haberent alquam clausulam derogatoriam, unam, vel plures, specialem vel generalem, de qua
specialis mentio fieri deberet: volens ipse testator perinde esse, ac si de specialiter, et expresse
fuisset facta mentio in hoc suo praesenti testamento, iubens, et mandans omnia illa testamenta
sua, legata, codicillos, et donationes causa mortis, ante hoc praesens eius testamentum facta, et
condita, ac factas, et conditas fore, et omnino esse nulla, irrita, et inania, ac cassa, et revocata,
nulliusque valoris, momenti, roboris, et efficaciae: commendando ipse testator animam suam
Omnipotenti Deo, eiusque gloriosissimae Matris Mariae Virgini, ac toti coelesti Curiae, quando
de hoc saeculo migrare contigerit; iussit, et mandavit corpus suum humari, et sepelliri debere in
ecclesia Sancti Laurentii3 civitatis Tridenti in sepulchro, ubi sepelliuntur cadavera dominiorum
Fratrum ipsius monasterii, honorifice, iuxta, et secundum eius facultatem, et condictionem.
Item voluit, et mandavit describi, et denominari debere de coetu, consortio, et regula
ipsorum dominorum Fratrum dicti monasterii ecclesiae Sancti Laurentii, ita quod ipse testator
gaudeat Bullis, et privilegiis Ordinis eorumdem dominorum Fratrum.
Item iussit, et mandavit celebrari fieri debere Missas Sancti Gregorii in ecclesia Sancti
Laurentii civitatis Tridenti, quae celebrentur per venerabilem Patrem dominum Fratrem
Iacobum Lanza confessorem ipsius testatoris semel tantum pro anima sua.
Item legavit, et iure legati reliquit conventui sive monaserio ecclesiae Sancti Laurentii
civitatis Tridenti tot affictus idoneos, et sufficientes per infrascriptos suos haeredes ipsi
conventui designandos, quorum proprietas ascendat ad summam, et valorem rhenensium
centum: cum hoc, quod Fratres praedicti conventus, et eorum successores perpetuis temporibus
omni, et singulo anno teneantur, et debeant singulis festivitatibus beate Mariae Virginis
celebrare Missas duas in dicta ecclesia Sancti Laurentii pro anima ipsius testatoris, aggravando
ipsum dominum Priorem, et successores eiusdem una cum reliquis dominis Fratribus ipsius
conventus ad bene tractandum, et gubernandum Fratrem Antonium Trent, qui superioribus
diebus ingressus est Religionem, et monasterium Sancti Laurentii. Item ipse ser Antonius
testator iussit, et ordinavit, quod praefatus conventus, et eorum successores teneantur, et debeant
franchitare, absolvere, et liberare omnes, et singulos emphiteotos, seu affictalinos ipsi conventui
per infrascriptos eius haeredes designandos quandocumque4, et quotiescumque se redimere
voluerint ipsi emphiteotae, seu affictalini, eis designandi, ab eorum affictibus, ut supra legatis,
etiam quae essent vel per instrumenta, vel per lapsum temporis perpetuales: dando, et solendo
pretium dictorum affictuum, et quorumlibet eorum, quod dictus dominus testator exbursavit, et
solvit in emptionibus factis per eum iuxta eorum instrumenta.
Item iussit, et ordinavit dictus testator, quod quilibet dictorum emphiteotorum, seu
affictalinorum dicto conventui in executione praedicti legati designandorum, possint, et valeant,
3
Fuit Ordinis Praedicatorum suppressa anno 1778, die 19 iunii ab episcopo Petro Vigilio, indulgente
Pio VI, uti dictum; sed ut puto falso.
4
In originali: quamcumque.
5
quandocumque, et quotiescumque eis placuerit, se redimere, et franchitare ab eorum affictibus
solvendis in duobus solutionibus fiendis, dando, et solvendo dimidium pretii praefatis dominis
Fratribus in qualibet solutione fienda, et quod eisdem redimentibus, et se ita franchitantibus
diminuatur affictus iuxta ratam pretii per eos exbursandi (sic): et nihilominus veniente casu
alicuis franchitationis, seu libeartionis a dictis affictibus designandis, seu tunc designatis, vel ab
eorum parte, quod dictus dominus Prior, qui nunc est, vel pro tempore erit, una cum aliis
dominis Fratribus ipsius conventus teneantur, et debeant iterum investire ipsius pecunias ex
dictis farnchitationibus, et liberationibus receptas in alios affictus bonos, et sufficientes, et
tamen perpetuis temporibus omni, et singulo anno, in qualibet festivitate beatae Virginis Mariae
domini Fratres praedicti conventus Sancti Laurentii teneantur celebrare praedictas duas Missas
legatas ut supra pro anima ipsius testatoris, et defunctorum eiusdem. Constituens ipse testator
dictum legatum dictarum Missarum perpetuo celebrandarum, ut supra, in ipsis proprietatibus,
unde solvuntur dicti affictus, et in illis, quae contingerint (sic) emi ex pretiis praedictarum
franchitationum fiendarum.
Item legavit, et iure legati reliquit fabricae ecclesiae Sanci Vigilii civitatis Tridenti libras
quinque bonae monetae de Marano semel tantum pro anima sua.
Item legavit, et iure legati reliquit fabricae ecclesiae Sancate Mariae Maioris de Tridento
rhenenses quinque semel tantum pro anima sua.
Item legavit, et iure legati reliquit Fraternitati Zappatorum Sancti Petri de Tridento
rhenenses duodecim semel tantum, ita tamen, quod perpetualiter omni anno celebrari faciant
quatuor Missas pro anima ipsius testatoris.
Item legavit, et iure legati reliquit fabricae ecclesiae Santcae Mariae Magdalenae civitatis
Tridenti libras quinque bonae monetae de Marano semel tantum pro anima sua.
Item legavit, et iure legati reliquit Fraternitati portitorum in ecclesia Sanctae Mariae
Maioris de Tridento existenti libras decem bonae monetae de Marano semel tantum pro anima
sua.
Item legavit, et iure legati reliquit Sancto Monte Pietatis de Tridento libras quinque bonae
monetae de Marano semel tantum pro anima sua.
Item legavit, et iure legati reliquit Barbarae nepti suae rhenenses centum semel tantum, ei
dandos quando nupserit, et se maritaverit, quam Barbaram tutavit, et assecuravit pro dictis
rhenensibus centum de, et super una petia terrae aratoriae plodiorum octo, vel circa, posita in
pertinentiis villae Ravinae, in loco ubi dicitur a Santa Marina, infra hos confines: versus mane
apud commune, versus meridiem apud viam consortalem, versus sero apud Danielem de
Ravina, et partim apud commune, alias apud haeredes quondam Ferialdi de Tridento, et forte
etc., et hoc donec dicti rhenenses centum fuerint soluti ipsi Barbarae.
Item legavit, et iure legati reliquit Dominicae eius testators nepti omnes infrascriptos
affictus una cum proprietate, et directo dominio ipsorum affictuum: videlicet primo unum
affictum perpetualem stariorum trium frumenti, et stariorum octo siliginis, qui solvitur per
Bartholomaeum quondam Guielmi de Fedrigatis de Henno vallis Annaniae prout asseruit
constare manu ser Antonii Nones5 notarii, et civis Tridenti.
Item eidem legavit, et iure legati reliquit unum affictum perpetualem stariorum quinque qui
sibi solvitur per Federicum filium quondam praedicti Guielmi de Fedrigatis de Henno, prout
asseruit constare manu ser Ioannis Petri notarii Vallis Telinae habitatoris in villa Henni6.
Item eidem Dominicae legavit, et iure legati reliquit unum affictum perpetualem stariorum
trium frumenti, qui sibi solvitur per haeredes quondam Bonhomi de Cigayner de Henno.
Item eidem legavit, et iure legati reliquit unum affictum perpetualem stariorum ser
frumenti, qui sibi solvitur per Iacobum de Maderno de Montanea, prout asseruit constare manu
praefati ser Antonii Nones notarii etc.
5
Nones, idest de Gratiadaeis teresinis.
Iste Ioannes Petrus de Stupanis de Sondello Vallis Tellinae vixit Enni anno 1506. -Stoppani
Giovanni Pietro da Sondalo.
6
6
Itel legavit, et iure legati reliquit eidem Dominicae eius nepti unum affictum perpetualem
stariorum duorum frumenti, qui sibi solvitur per praedictum Iacobum de Maderno nomine
quorundam nepotum, seu consobrinorum suorum de Martignano, prout etc.
Item eidem Dominicae legavit, et iure legati reliquit unum affictum perpetualem stariorum
quatuor frumenti, qui sibi solvitur per Dominicum quondam Longini de Tridento, prout asseruit
constare manu praefati domini Antonii Nones notarii etc.
Aggravando ipsam Dominicam legatariam, virtute suprascriptorum affictuum sibi
legatorum, perpetuis temporibus teneri, et obligatos fore, et esse omni et singulo anno per totam
quadragesimam in qualibet die ipsius quadragesimae celebrari facere in ecclesia Sancti
Laurentii de Tridento unam Missam, qua finita, immediate semper dicatur Psalmus De
profundis cum collecta omnium defunctorum suorum. Et si dicta Dominica legataria, aut
eiusdem Dominicae haeredes ab observatione huiusmodi dispositionis suae cessaverint, et se
abstinuerint, aut praedicta observare neglexerint, ex nunc pro tunc, et e contra idem testator
legat, et iure legati reliquit omnes et singulos affictus suprascriptos tam frumenti, quam siliginis,
cum eorum proprietatibus, et directo dominio ipsorum affictuum monasterio ecclesiae Sancti
Laurentii de Tridento propria (sic), et mandans, quod domini Fratres ipsius conventus ecclesiae
Sancti Laurentii de Tridento propria eorum auctoritate, absque iuris seu facti solemnitate
servata, et absque alicuius personae contradictione libere, et expedite possint, et valeant intrare,
et ingredi ad possessionem, vel quasi, praedictorum affictuum legatorum, ut supra, et eosdem
affictus possint, et valeant exigere uti res proprias, ad dictum monasterium, et conventum
ecclesiae Sancti Laurentii spectantes, et libere pertinentes. Aggravando tunc ipsum monasterium
eccesiae Sancti Laurentii ad dictas Missas cum Psalmo De profundis, et collecta omnium
defunctorum supra sepultura ipsius testatoris perpetuis temporibus omni, et singulo anno per
totam quadragesimam singula die ut supra, dicendum, et celebrandum pro anima ipsius
testatoris, et defunctorum suorum.
Item legavit, et iure legati reliquit Annae nepti suae filiae Ioannis filii sui adoptivi
rhenenses quinquaginta semel tantum.
Item legavit, et iure legati reliquit Petro Antonio nepoti suo filio praefati Ioannis eius filiii
adoptivi rhenenses quinquaginta semel tantum sibi dandos, et solvendos a Chemello de
Romagnano debitore ipsius testatoris ibidem praesente in annis quinque proxime futuris post
mortem ipsius testatoris: videlicet rhenenses decem in quolibet, et singulo anno dictorum
annorum quinque. Et cum dictus testator asserebat praedictum Chemellum esse debitorem suum
de rhenensibus sexaginta, pro resto cuiusdam mansus ei dati: item de rhenensibus viginti
quatuor ipsi Chemello alias mutuo datis pro quodam banno redimendo; ideo ultra suprascriptos
rhenenses quinquaginta dicto Petro Antonio nepoti suo legatos dictus testator legavit, et iure
legati reliquit, et remisit ipsi Chemello debitori, nepoti suo, illos reliquos rhenenses
trigintaquatuor, de quibus idem Chemellus restabat debitor ipisus testatoris: semel tantum pro
anima sua.
Item legavit, et iure legati reliquit magistro Antonio parolario, dicto dell'Ambroxa, eius
testatoris genero, unum affictum perpetualem stariorum quinque frumenti cum proprietate, et
directo dominio ipsius affictus, qui sibi solvitur per ser Leonardum de Zelo de Montanea supra
Tridentum, prout asseruit constare manu domini Antonii de Vigulo notarii.
Item eidem magistro Antonio parolario eius genero legavit, et iure legati reliquit unum
affictum perpetualem stariorum quatuor frumenti cum proprietate, et directo dominio ipsius
affictus, qui sibi solvitur per Bethinum Fachinum habitatorem Pahi, prout asseruit constare
manu domini Ioannis de Dro notarii, pro anima sua.
Item confirmavit, ratificavit, et approbavit instrumentum illud, et omnia, et singula in eo
contenta, factum, et celebratum cum domino Antonio de Gratiadeis notario, prout asseruit
constare manu domini Antonii de Vigulo notarii.
Item legavit, et iure legati reliquit Ioanni nepoti suo, et filio adoptivo, omnia ea bona sibi
Ioanni per eum testatorem alias donata, prout asseruit constare manu praefati domini Antonii de
Vigulo notarii, dictam donationem sibi factam confirmando, et ratificando.
7
Item legavit, et iure legati reliquit Cristinae famulae suae rhenenses duodecim semel
tantum, compuatndo illud quod ipsa habuit ab eo.
Item legavit, et iure legati reliquit Caterinae filiae magistri Petri a Speris, creditum unum,
quod ipse habet cum Valentino Christophori Miori de Lono de rhenensibus quadraginta tribus,
et libris tribus bonae monetae de Marano, semel tantum pro anima sua: cum quibus pecuniis
constituatur unus affictus honestus, cuius proprietas sit ipsius Caterinae, et eidem Caterinae
solvatur.
Item legavit, et iure legati reliquit donae Caterinae massariae suae, filiae quondam Ioannis
Miori de Lono plebis Calavini, unam petiam terrae aratoriae, et vineatae unius plodii cum
dimidio, vel circa, liberam, et francam, positam in pertinentiis Tridenti, in loco ubi dicitur sotto
a Pissavacca, infra hos confines, ut ipse testator asseruit, versus mane apud viam consortalem,
versus meridiem apud Sebastianum Banalum civem tridentinum, versus sero apud haeredes
quondam Antonii Strazachapa de Supramonte, versus septentrionem apud viam consortalem, et
forte etc., de qua petia terrae dicta domina Caterina eius massaria possit, et valeat quidquid ipsa
voluerit facere, et libere disponere.
Item legavit, et iure legati reliquit sibi dominae Caterinae eius massariae, utile dominium
unius horti positi ad Sanctum Franciscum iuxta moenia civitatis Tridenti, apud haeredes
quondam magistri Bernardi parolarii, et partim apud haeredes quondam ser Antonii Paxoti de
Tridento7, et forte etc., de quo solvitur affictus charentanorum decem magnificae Communitati
Tridenti.
Item legavit, et iure legati reliquit eidem dominae Caterinae massariae suae unum affictum
perpetualem stariorum quatuordecim frumenti, una cum proprietate, et directo dominio ipsius
affictus, qui solvitur per Simonem Catonae de Burgo Sancti Martini de Tridento, prout asseruit
constare manu quondam ser Ioannis Miranae notarii, et locationis manu domini Antonii Cariolli
notarii Tridenti.
Item legavit, et iure legati reliquit eidem dominae Caterinae massariae unum affictum
perpetualem stariorum quatuor frumenti, cum proprietate, et directo dominio ipsius affictus, qui
sibi solvitur per Mengellum (sic) de Pissavacca, prout asseruit constare manu domini Ioannis
Icaobi de Calavino notarii.
Item legavit, et iure legati sibi dominae Caterinae eius massariae usum domus, in qua nunc
habitat dona Antonia Murara, donec ipsa Caterina vixerit, ita quod si ipsa Caterina fabricaverit,
aut fabricare fecerit in dicta domo, quod haeredes ipsius testatoris teneantur sibi solvere, et
reficere dicta melioramenta facta in dicta domo, finito usu domus: de qua domo solvitur affictus
perpetualis librarum quatuor bonae moneate de Marano venerabili Capitulo cathedralis ecclesiae
tridentinae.
Ite legavit, et iure legati reliquit eidem dominae Caterinae massariae suae lectum eiusdem
testatoris cum suis plumatiis, linteaminibus, et culcitra sua, ad dictum lectum spectantibus, et
pertinentibus.
Item legavit, et iure legati reliquit dictae dominae Caterinae massariae suae duas capsas
cum omnibus bonis et rebus, quae in eis sunt, et reperiuntur, penes ipsam donam Caterinam
existentes: iubens et mandans dictas capsas, et bona in eis existentia in toto, vel in aliqua sui
parte per aliquam personam molestari, nec inquietari debere, in vita ipsa domina Caterina. Et
haec omnia feit ipse testator ob servitia, et assidua benefitia sibi domino testatori in omnibus
suis necessitatibus praestita, et quae per ipsam dominam Caterinam eiusdem massariam in hac
sua urgenti, et praesenti infirmitate sibi assidua praestantur, et exhibentur.
Item ipse testator voluit, ordinavit, et expresse commisit, quod infrascripti eius haeredes,
nec aliqua alia persona possint, valeant, nec debeant impetrare aliquam excommunicationem
contra ipsam dominam Caterinam eius massariam. et si quid temptaverint contra ipsam, ex nunc
pro tunc eam dominam Caterinam eius massariam ibidem praesentem absolvit, et liberavit, ac
de praesenti absolvit, et liberat dictus testator ab omni et quolibet eorum actione, quam quilibet
contra ipsam dominam Caterinam movere, et intentare praesumpserint praetextu, et occasione
7
Vide nostrum Familiairum tridentinum, cap. 13.
8
gubernationis et administrationis per ipsam gestae in bonis et circa bona ipsius domini testatoris,
et quorumcumque bonorum ad eius manus perventorum.
Item legavit , et iure legati reliquit praedictae dominae Caterinae eius massariae, staria
decem frumenti, et plaustrum unum vini nigri, boni, et sufficientis, semel tantum ei danda
incontinenti post mortem ipsius testatoris pro alimentis eiusdem dominae Caterinae illius primi
anni.
Item ipse ser Antonius testator iussit, et ordinavit, quod omnes suprascripti eius legatarii,
nec non infrascripti eius haeredes teneantur, et debeant, ac obligati sint franchitare, absolvere, et
liberare omnes, et singulos emphiteotas, et seu affictalinos eius ab affictibus, qui solvuntur per
quoscumque eorum ipsi domino testatori, etiam qui essent vel per instrumenta, vel per lapsum
temporis perpetuales, recipiendo pretium dictorum affictuum, et quorumlibet eorum ab ipsis se
franchitare, et redimere volentibus, quod dictus dominus testator exbursavit, et solvit in
emptionibus per eum factis iuxta eorum instrumenta.
Item voluit dictus testator, quod quilibet emphiteota, seu et affictalinus ipsius testatoris
possit se franchitare, absolvere, redimere, et liberare ab eorum affictibus in duabus vicibus, seu
in duabus solutionibus per eos fiendis, solvendo dimidium pretii in qualibet solutione fienda:
legando ex nunc prout ex tunc ipse testator dictis emphiteotis, et cuilibet eorum dictam
franchitationem, prout supra disposuit.
E quum ipse testator dixit, se alias emisse a Ioanne Mathaeo Rossato de Sardanea ibidem
praesente unam petiam terrae aratoriae cum uno filario vitium in ea, positam in pertinentiis
villae Sardaneae, pretio rhenensium triginta quinque, et quam petiam terrae, et vites ipse
Ioannes Mathaeus Rossatus nunc tenet, et colit ad partem ab ipso testatore, unde dictus testator
disposuit, et mandavit, quod infrascripti eius testatoris haeredes teneantur, et obligati sint, ac
debeant retrovendere dictam petiam terrae cum filario suprascripto sibi Ioanni Mathaeo, et
haeredibus suis pro eodem pretio suprascriptorum rhenensium triginta quinque quandocumque,
et quotiescumque ipse Ioannes Mathaeus, aut eiusdem haeredes retroemere voluerint. Et
praedictam retroemptionem facere possit dictus Ioannes Mathaeus, et eiusdem haeredes in
duabus vicibus, et solutionibus fiendis, dando dimidium seu medietatem suprascriptorum
rhenensium trigintaquinque pro qualibet solutione fienda. Item quod donec fecerint praedictam
retroemptionem semper idem Ioannes Mathaeus, et eius haeredes sint, et esse debeant coloni
ipsius petiae terrae, et vitium suprascriptarum (volentibus tamen ipsis Ioanne Mathaeo, et
haeredibus eius eam colere) et quod ex dicta colonia non possint expelli, bene tamen dictam
petiam terrae, et filarium gubernando, et singulis annis, loco, et tempore debitis, partem debitam
haeredibus ipsius testatoris fideliter designando.
In omnibus autem aliis suis bonis mobilibus, et immobilibus, ac se moventibus, iuribus, et
actionibus, praesentibus, et futuris ubicumque sint, et reperiri possint, suos haeredes universales
instituit, et esse voluit Ioannem filium adoptivum dicti testatoris, et Ambroxium eiusdem
Ioannis fratrem, nepotes ipsius testatoris, ambos ibidem praesentes, et acceptantes aequis8
portionibus, et altero ipsorum haeredum decedente sine filiis legitimis, et naturalibus ex eo
descendentibus, ipsi praemorienti alterum superstitem invicem substituit vulgariter, et per
fideicommissum. Et hanc asseruit esse velle suam ultimam voluntatem, et testamentum
inrevocabile, quam, et quod voluit valere iure testamenti; et si iure testamenti valere non posset,
voluit, iussit, et mandavit valere iure legati; et si iure legati valere non posset, voluit, et
mandavit valere iure codicillorum; et si iure codicillorum valere non posset, voluit, iussit, et
mandavit valere iure donationis causa mortis, seu quocumque alio modo, via, iure, forma, et
causa, quibus hoc praesens testamentum suum magis, et melius valere, vim obtinere, et suum
optatum effectum sortiri possit: rogans ipse testator ore suo proprio omnes suprascriptos9 testes,
ut huic testamento testes essent, et esse deberent: ac me Simonem a Berlina notarium
infrascriptum, ut de praemissis omnibus et singulis, dante causa mortis suae, publicum
8
9
ibi: aequibus.
ibi: infrascriptos.
9
conficiam instrumentum ad consilium cuiuslibet sapientis viri, si opus fuerit, facti substantia
semper salva.
Ego Simon a Berlina notarius rogatus scripsi.
Nota. Et hoc testamentum ego Fr. Chrysostomus descripsi ab exemplo, quod ex protocollo
servato in archivo civico fecit laudatus cancellarius dominus Iosephus de Castello Trilaci.
Complevi non sine taedio hac die 31 octobris in nocte anno 1795. Servit mihi pro Familiario
tridentino, ubi de Trent Turcatis egi capite sexto. Conferendum est cum documento praemisso
sub num. 926.
928. Anno 1780, die 8 martii nobilis dominus Nicolaus Antonius Guelmus civis Tridenti.
Georgius a Turri notarius Tridenti10.
Anno 1777, die 29 octobris Tridenti Felicitas baronissa de Taxis, nata comitissa de Prato
propria manu. Petrus, et Simon fratres Boschetti de Saleto Pahi.
Anno 1748 die prima septembris Tridenti ego presbyter Ioannes Baptista Longhi
commissarius testamentarius quondam rev.di domini Leonardi Furlani de Paho.
Anno 1785, die 30 octobris Tridenti ego Ioannes Antonius Lona oeconomus excell.mi
domini comitis de Wolckenstein.
Anno 1741, die 2 iulii Pahi in villa Saleti ego presbyter Leonardus Antonius Furlanus de
Paho.
Anno 1757 Io Ferdinando baron de Tassis Bordogna Vall Negra. Sic scripsit Tidenti.
Anno 1783 Helena vidua Saracena Tridenti die 27 octorbris.
Anno 1763, die 22 novembris Tridenti presbyter Iosephus Romedius Saracenus de Castro
Belfort etc.
929. Anno 1754, die 8 martii Tridenti Helena Iuditha baronissa Tassis manu propria, sed
lingua italica.
Anno 1754 Iosephus Franciscus Saracenus de Belfort.
Anno 1733 Io dottor Pietro Giorgio Crivelli in Mesiano.
Anno 1785 nobilis domina Archangela Guelmi tridentina.
Anno 1775 Tridenti presbyter Franciscus Fontana.
Anno 1741 Ioannes Baptista quondam Ioannis Petri Buschetti de Saleto Pahi.
Anno 1758 dominus Iosephus Thomasius mercator Tridenti. Misser Bartholomaeus
quondam Ioannis Gilberti habitator Romagnani. Simon quondam Rochi Segatae sartor Tridenti.
Dominus Christophorus Chemellus de Calavino, Dominicus Roncher murator Tridenti,
Matthaeus Piscol murator Tridenti, omnes isti tres muratores de abbatia, habitatores Tridenti.
Donna Catharina vidua quondam Ioannis Baptistae Boschetti de Saleto Pahi, filia quondam
Iacobi Zorzi de Panthaeo Pahi fecit suum testamentum.
Anno 1762 Andreas Celva sartor, et aegrimensor Sprehi Pahi. Etiam anno 1750.
930. Anno 1728 magnificus Bartholomaeus de Nigris civis Tridenti, sartorque Pahi.
Ioannes Antonius Thomasius. Margarita eius soror uxor Antonii Furlanelli dicti Baldessarini de
Saleto Pahi. Ioannes Pegorettus de Paho aestimator. Presbyter Iacobus Antonius Franceschinus
Tridenti. Ill.ma domina Barbara Victoria baronissa Tassis. Dominus Gulielmus Clusolus.
Anno 1744 Tridenti Franciscus filius quondam Petri Nardelli de Cadino, et Ioannes
Antonius quondam Ioannis de Thomasiis de Saleto Pahi testes Tridenti. Magnificus Thomas
quondam Petri Furlanelli de Saleto Pahi, nunc habitator Tridenti cum sua familia.
Anno 1766 nobilis, admodum rev.dus dominus Franciscus Antonius Fontana sacerdos
Tridenti.
10
Ex Chartofilacio Petri Buschetti pahensis textoris haec, et alia sequentia usque ad num. 938
inclusive, in quo chartae omnes scriptae sunt lingua italica. Plurima alia praeterivi.
10
931. Anno 1739 indictione 2, die mercurii 10 mensis iunii Tridenti, in Contrata Macelli, in
domo Bordogna de Tassis. Dominus Liberalis filius quondam domini Iacobi Bona de Tridento
testis. Ill.mus, et sapientissimus dominus Laurentius Antonius baro de Tassis, consigliere
meritissimo dell'eccelsa Rggenza d'Isprugg, e colonello delle Poste Longo l'Adige di Trento.
Scrispsit notarius Franciscus Ioseph Sardagna.
Anno 1775 dominus Dominicus Floridus Dorna tridentinus, et Matthaeus Andreata
tridentinus.
Anno 1738 ill.mus dominus Laurentius Antonius baro de Tassis etc. Iacobus della Bona.
Dominus Ignatius Sardagna professor in loco dicto al Castel de Pietrapiana, apud dictum
dominum baronem. Misser Ioannes Baptista Buschettus de Saleto Pahi.
Anno 1752 Ioannes Christophorus Barchettus, et Alexius Comettus ambo magistri
muratores Tridenti.
Anno 1761, indictione 9, die dominico 5 aprilis, Tridenti in Contrata Rugiae Magnae, in
palatio Tassis. Praesentibus admodum rev.do domino Petro Campo, et domino Antonio
Michelino de Tridento testibus. Ill.mus dominus Ferdinandus baro Tassis Bordogna Val Nigra
collonello alle Poste all'Adige, consigliere della chiave d'oro d'ambi le maestà imperiali,
cittadino di Trento. Scripsit notarius Franciscus Sardagna civis Tridenti. Giuseppe Antonio
Michelini agente del sudetto ill.mo sig. baron de Tassis 1766.
932. Anno 1754, indictione 2, die veneris 13 mensis decembris, Tridenti in Contrata
sanctissimae Trinitatis, in domo ill.mi domini Caroli Emanuelis Sardagna de Hochenstein.
Praesentibus Dominico filio quondam Bartholomaei Osel11 de Plazina, et Antonio quondam
Iosephi Valerii de Fornasio testibus etc. Ibique ill.mus dominus Carolus Emanuel Sardagna de
Hochenstein nobilis imperialis, e Maggiore della Guardia di sua altezza rev.ma, locavit
Dominco filio Antonii Furlanelli colono suo Ravinae (suo masadore in Ravina) un paro bovi
stimati Ongeri 16. Un paro armente stimate F. 11. Un carro con tre funi, e cadenello stimati F.
12. Un caredello con piovo, cadene, e due para velude, ed un brozo F. 2, 2. Tutto F. 75 con
obligo di pagare l'annuo interesse in ragione del cinque per cento. Scripsit Petrus Carolus
Sardagna de Hochenstein publicus imperiali auctoritate notarius civisque Tridenti.
933. Anno 1743, indictione 6, die veneris 13 decembris Tridenti in Contrata s. Mariae
Maioris. Praesentibus Nicolao quondam Iacobi de Bernardis de Calavino, et Petro quondam
Iosephi Braun ferrario Tridenti testibus vocatis, et rogatis. Magnificus Ioannes Baptista
quondam Petri Boschetti, et donna Catherina filia quondam Iacobi Zorzi ambo de Paho,
coniuges a die 13 decembris 1721. Dos Catheriane fuit rhenenses 165, carentani 51 in ratione
librarum quatuor cum dimidio pro quolibet rhenense. Scrispit italice, ac subscrispsit latine
Vigilius Travaionus publicus imperiali authoritate notarius collegiatus ac civis Tridenti.
934. Anno 1741, indictione 4, die sabbati 8 mensis iulii Tridenti in Contrata Rugiae
Magnae, inque palatio de Tassis. Praesentibus Antonio quondam Bernardi de Andrei torcholotto
in Trento, et nobili, ac multum rev.do domino Iosaphato Antonio Pisetto Tridenti, testibus
vocatis, et rogatis. Ibique ill.mus dominus Ferdinandus Philippus de Tassis, baro sacri romani
imperii, dominus Vallis Nigrae etc., collonello, e mastro di Posta del Tratto Attesino, figlio
quondam ill.mi signor baron Lorenzo etc., signore tit. etc. vendidit misser Ioanni Bptistae
quondam Petri Boschetti dal Salé di Povo unam suam domum, sitam in villa Saleti Pahi, in loco
dicto al Salé, apud ill.mos dominos Alexandrinos, et alios. Scripsit Antonius Ceschinus notarius
collegiatus et civis Tridenti.
935. Anno 1778, indictione 11, die veneris 20 februarii Tridenti, in Contrata Sancti Vigilii,
in studio palatii Praetorii. Praesentibus nobilibus dominis Petro de Melioribus notario, et Ioanne
11
Hoc anno 1795 vivit Mesiani apud Tridentum Ioannes Baptista Osellius agricola: et Tridenti
dominus Dominicus Osele apothecarius.
11
de Melioribus testibus vocatis, et rogatis. Ibique nobilis, et excell.mus dominus Stephanus
Bertolinus iunior, iuris utriusque doctor collegiatus Tridenti, tamquam substitutus ill.mi domini
Praetoris tridentini absentis sedens pro tribunali etc. Nobilis, et excell.mus dominus Iosephus
Geremia iuris utriusque doctor collegiatus Tridenti, tamquam curator etc., scripsit Ioannes
Guarinonius imperiali auctoritate notarius collegiatus civisque Tridenti.
936. Anno 1717, indictione 10, die mercurii 29 mensis decembris, in civitate Tridenti, in
Contrata Sancti Vigilii, in domo Labetti, hodiernae habitationis infrascripti notarii. Praesentibus
magnificis Ioanne Baptista quondam Ludovici Boschetti de Paho, Ioanne quondam Andreae de
Bernardis, et Ioanne quondam Thomae Merleri, his duobus habitatoribus a Man extra
Tridentum, testibus etc. Ibique Baltassar, Ioannes Baptista, et Iosephus fratres filii quondam
Ioannis Petri Boschetti de Saleto Pahi, haeredes quondam magnifici Ludovici Boschetti de
Saleto Pahi. Magnificus Ioannes Pegorettus publicus agrimensor Untracastelli Pahi. Haeredes
quondam baronis Francisci Leneri possessores in pertinentiis Saleti. Scripsit Franciscus
Paurenfaint notarius collegiatus Tridenti, in suo signo habens duas stellas, et lit. F.P.N.C.T.
937. Anno 1717 etc., ut supra numero praecedenti. Perillustris, et clarissimus dominus
Ioannes Baptista Isidorus Salvettus legum doctor collegiatus Tridenti, electus est arbiter in causa
Buschetta, seu dictorum fratrum, scribente dicto notario Paurenfainto.
938. Anno 1721, indictione 14, die martis 28 ianuarii, Tridenti in Contrata Sancti Petri, in
domo infrascripti ill.mi domini locatoris. Paesentibus admodum rev.do domino Ioanne Baptista
filio misser Marini Zaninetti sacerdote hic Tridenti, ac nobili domino Christophoro quondam
Petri Campi vallis Annaniae (ibi: della val d'Annone) habitatore qui in Trento, testibus etc.
Ibique Ill.mus dominus Laurentius baro de Tassis, Bordogna, et Valnegra, pro sua maiestate
caesarea, et catholica magister haereditarius Postarum Tractus Athesini (ibi: del Tratto Atticino)
patricius, et civis Tridenti locavit magnificis Ioanni Baptistae quondam Ludovici Boschertti,
Ioanni Baptistae, ac Iosepho fratribus, et filiis quondam Ioannis Petri Boschetti, patruo, et
nepotibus respective de Paho fundum situm in pertinentiis Grafiani etc. Scripsit notarius
Paurenfaint praedictus, sed italice.
939. Anno 1772 Iosephus Saracenus tridentinus manu propria. Sic etiam anno 1770.
Anno 1749 presbyter Ioannes Antonius Furlanus de Paho, filius Petri Furlani pahensis,
Ioannes Guarinonius notarius et cancellarius massarialis Tridenti.
Anno 1765 Iosephus Pergher agente dell'ill.mo signor conte Lodovico Bortolazzi di Trento.
Anno 1729 Paurenfaint notarius Tridenti.
Anno 1761 Iosephus Franciscus Saracenus de Belfort, Molveno etc. Tridenti.
Anno 1771 Domenico Dorna agente dell'ill.mo signor conte Lodovico Bertolazzi di Trento.
Anno 1772 prete Aldrigetto Toazzi curato di Villazzano. Sic et aliis annis propria manu.
Fuit patruus meus optime meritus.
Anno 1751 Io Ferdinando Filippo baron Bordogna de Tassis, e Val nigra.
Anno 1752 Io Ferdinando Filippo baron de Tassis Bordogna Vall nigra.
Nota. Et haec delibavi ex variis chartis Petri Buschetti de Saleto Pahi hac die 12 novembris
1795 in conventu isto Sancti Bernardini apud Tridentum.
940. Anno 1691, die 8 februarii in ecclesia parochiali Pahi parochus Dominicus Prener
baptizavit Ioannem Baptistam filium Petri Boschetti et Catharinae uxoris: suscipientibus
admodum rev. domino Matthaeo Bait12 de Tridento nomine perillustris domini Ioannis Baptistae
Sardaneae, et Francisca uxore Petri Pederlonghi de Negrano nomine perillustris dominae
Theresiae Pompeati uxoris domini Hieronymi Pompeati. Ita ex Libro baptizatorum illius
ecclesiae descripsit die 24 maii anno 1730 sacerdos, ac parochus Iacobus Antonius Sartori. Tunc
12
Anno 1323 vixit Wilelmus filius quondam Odorici Waiti de Montagnaga de contrata Pineti.
12
igitur fuit ibi Liber antiquus batizatorum, qui hodie desideratur. Hinc etiam habetur, quod
Teresia fuit secunda uxor Hieronymi Pompeati dicto anno 1691 quodque ante huiusmodi annum
obiit prima sine anno recensita in meo Familiario tridentino cap. 28, num. 60. Sed vide ibi seqq.
941. L.+S. Anno Domini 1267, indictione 10, die iovis 7 intrante aprili Tridenti in palacio
inferiori episcopatus. In praesencia dominorum Beraldi de Wanga, Warnerii de Thablat,
Bertholdi Taranti, Henrici de Marniga, Federici, Bonefacii, et Wilielmi de Chastelbarcho, Olrici
de Madruzo, Ugolini de Stenego, Graciadei de Campo, et Hermanni, Schenebaldi de
Chastelcornu, Uberti de Brentonicho, Alpreti et Swicherii fratrum de Mezo, Tridentini de
Gando, et Manfredini eius filii, Aldrigeti Buce Iohannis Danielis Bonomi Maximiani iudicum,
Nycolai de Wastenato, Gotefredi de Chirchemanno, Ryprandi de Gonselmo, magistri Rubei
medici, Zacharani, Ryprandini, Pasquatini Bartholomaei, Zannini, et Uberti notariorum, et
aliorum testium. Ibique in arengo Tridenti ad sonum campanae more solito convocato dominus
Rupertus de Cognola, et dominus Marchus de Ruzia tanquam sindici, et procuatores hominum
communitatis, et rengi (sic) tridentini ibidem ad hoc specialiter convocatorum, pro iniuriis et
dampnis datis dominis Megnardo13, et Alpreto fratribus comitibus Tirolis et Goriciae, et
advocatis ecclesiae tridentinae, de eorum domibus, et palatio quod habebant, et habent in
civitate Tridenti in Contrata de Burgo novo per homines et Commune tridentinum. Et pro
magnis expensis et aliis servitiis, quae ipsi domini comites fecerant, et cottidie faciebant in
manutenendo et deffendendo civitatem, et episcopatum tridentinum ab inimicis civitatis et
episcopatus eiusdem, et ipsam civitatem et episcopatum laedere volentibus, fecerunt datam pro
recompensacione dictorum dampnorum eisdem illatorum per homines et Commune tridentinum:
et venditionem atque traditionem in solutum de Dosso Malconsey scito in ipsa civitate apud
murum civitatis eiusdem, cum casamentis, et domibus, et casalibus, et stabulis ad ipsum
Dossum pertinentibus, dicto domino Megnardo comiti pro se, et dicto suo fratre et eorum
haeredibus recipienti, ita ut ipsi domini comites, et eorum haeredes, et cui dederint ipsum
Dossum cum dictis domibus, casamentis, casalibus, stabulis, et aedicifiis ad ipsum Dossum
integre pertinentibus, et cum omni iure, et ratione, cum introitu et exitu, et omni utilitate, et
melioramento ad illos spectantibus habeant, et teneant, et quicquid vellint faciant sine omni
praedictae Communitatis, et hominum Tridenti, eorumque successorum Communitatis
praedictae contradictione. Et promiserunt dicti sindici tamquam sindici, et procuratores
dictorum hominum, et Communitatis praedictae, et pro dicta Communitate, et eius
successoribus dictam datam, venditionem, atque traditionem, et dictum Dossum cum omnibus
praedictis ab omni persona in ratione deffendere, et expedire, aut dampnum in duplum eis
restituere sub obligatione bonorum dictae Communitatis, et omnia sua iura, et actiones tam
reales, quam personales eis pro dicta Communitate et ut sindicis propter hoc competentes, vel
competituras ipsi domino comiti Megnardo pro se, et dicto suo fratre, et eorum haeredibus
recipienti dederunt, cesserunt, tradiderunt, atque mandarunt, et ipsos tamquam in rem suam
propriam procuratores constituerunt, ut possint ita agere, et petere, exercere, replicare, se tueri,
et omnia facere sicut ipsi sindici ante hanc datam facere poterant pro dicta Communitate, et sic
pro eis, et eorum nomine se possidere, vel quasi manifestarunt. Dando eis licentiam sua
auctoriatte inde intrandi tenutam, et corporalem possessionem, vel quasi. Et insuper dederunt
dominum Nycolaum, et domina (sic) comitissa, qui ipsos inde ponant (sic) in dictam tenutam.
Et iurarunt dicti sindici domini Ropertus, et Marchus de voluntate, consensu, et mandato
universorum hominum Communitatis, et arengi praedictorum, et in eorum animas ad Sancta Dei
Ewangelia (sic) dictam datam, venditionem, traditionem et omnia, et singula suprascripta firma,
et rata habere, et tenere, et non contravenire, et deffendere quae superius continentur.
Ego Aycardus de Amichis de Dosso notarius huic una cum suprascripto domino Uberto
notario interfui rogatus et scripsi.
L.+S. Ego Ubertus14 de Placencia sacri palacii notarius huic interfui, et manu scripsi.
13
14
Meynardo.
Alias Obertus.
13
Concordat cum originali. In fidem etc.
Oeniponti 20 martii 1790.
(L.+S. nigri) Franciscus Gassler etc.
Archivi, et Registrat. S. A. 15 Praefectus.
Nota. Hoc authenticum exemplum accepi hac die 4 decembris 1795 a munificentissimis
neis benefactoribus Gaudentio Antonio barone de Gaudento, et Iosepho de Castello Trilaci
saepe laudatis. Tempus non suppetit pro adnotandis sphalmatibus. Nihil prorsus omisi.
942. Anno 1436 tridentini scripserunt ad ducem Austriae Comitem Tirolis contra
Alexandrum ducem Mazoviae, ac Tridenti episcopum, literas tenoris huiusmodi sine data, et
anni nota: Perpetrata, et commissa per dominum episcopum tridentinum, de quibus civitas
Tridenti quasi destructa est. Primo, quod ipse dominus episcopus quando habuit possessionem
episcopatus, et intravit civitatem Tridenti promisit civibus nobis, et aliis subditis quibuscumque
reddere, et administarre iusticiam, et nobis conservare iura, consuetudines, mores nostros, et
Statuta nostra. Et suae promissioni contraveniens etc. etc. etc. Capitula delictorum sunt 23
praemissa semper vocula Item. Quibus absolutis sequitur: Quare ill.me princeps, ac domine
noster gratiosissime vestri fidelissimi servitores, provisores, et consules, nec non totus populus
Tridenti, ac sindici plebium exteriores omnes in episcopali palacio ad sonum campanae
generaliter congregati ad suprascripta faciendum, una omnium voce, nemine dispcrepante, qui
supradictis gravaminibus sunt oppressi, et gravati, et aliis multis, quae si opus fuerit,
demonstrantur. Et quod si excelsa Dominatio vestra, aut imperatoria maiestas, aut ill.mus
dominus dux Albertus miserint iudices, et auditores deducentur, et clare praedicta deducta, et
alia deducenda, et proponenda probabuntur, de quibus fieret liber maximus si in unum deduci
deberent, quae gracia brevitatis ad praesens dimitti statutum est. Timentesque, ac clare scientes
per testes fide dignos, et bonos, ac rei conscios, civitatem tridentinam ad manus alienas debuisse
tradi, et alteri dominio sumitti, ad vestram excelsam Dominationem, tamquam defensorem, et
advocatum Tridenti recurrerunt, prout de iure tenentur. Supplicant, ut excelsa Dominatio vestra
ipsos tamquam fidelissimos servitores, et vestri Status amatores conservare, iuvare, et
manutenere, ac protegere velit, et dominum episcopum, quem alias sibi excelsa Dominatio
vestra in pastorem dedit, ad civitatem Tridenti aliqua racione, vel tam iure, vel ingenio
nullatenus redire permittat, cum sciant omnes, et certos se reddant quod si rediret essent omnes
funditus destructi consumptique: et sint omnes, nemine discrepante unius intencionis, et animi,
ac voluntatis, pocius mortem eligere, et domos sua relinquere, et per mundum pauperes vagare,
quam amplius sub dominio domini episcopi vivere, atque stare, quia numquam promissa
servavit, neque servaret. E ut hoc de nostra appareat processisse voluntate, in testimonium
praemissorum sigillum Communitatis Tridenti imprimi iussum est.
Vestrae excelsae ducalis Dominationis, et gratiae fidelissimi servitores et subditi
provisores, consules, totusque populus civitatis Tridenti ad sonum campanae generaliter
congregati una cum sindicis, et hominbus plebium exterioribus in episcopali palatio, ut moris est
districtus Tridenti, et ad quaecumque mandata paratissimi.
(L+S. impressi)
Concordat cum originali 2 aprilis 1790.
(L.+S. nigri cerei) Franciscus Gassler etc.
Archivi, et Registrat. S. A. Praefectus.
Nota. Et hoc exemplum oenipontanum accepi a laudatis meis benefactoribus. Ceterum
eadem alias legeram, teneoque descripta ex Statuto Capitulari Tridenti16. Omnia gravamina
obiecta episcopo Alexandro sunt gravissima: quaedam vero sunt horrenda, et silentio
pratereunda. Omnia verissima puto, quicquid in contrarium dixerint mei Bonellus, et Hippolitus.
15
16
S. A. = Superioris Austriae.
To. V. Hippoliti.
14
Gravam. 8. recensentur gravati Georgius de la Cruacha, Melchior ab Oleo17, Leo de Nigris,
Petrus Aluisius pupillus de Matarello, magister Michael piliparius, Iohannes Cedra18. Gravam.
8. quidam Toresanus domini episcopi. Gravam. 15. nundinae fieri solitae in Tridento. Gravam.
7. Iustinianus civis Tridenti dives, et pecuniosus, fide tamen moribus, et vita praeclarus, et
integerrimus, in carcere se percussit, et occidit. Alia omitto. Utrumque monumentum servatur in
archivo civico Tridenti.
943. Anno isto 1795, die quinta decembris ad hunc nostrum conventum pervenerunt duo
presbyteri galli extorres; qui mihi exhibuerunt sequentes literas patentes.
Ferdinandus Maria S.R.I. princeps de Lobkowitz dux de Raudnitz, comes de Stern-Stein,
Dei et apostolicae Sedis gratia episcopus gandavensis dominus territorii s. Bavonis, comes
Evergemiensis etc. etc. Dilecto nobis in Christo Petro Cordier presbytero dioecesis Lexoviensis
qui iuramentum civicum non praestititi salutem in Domino. Ut per dioecesim nostram
sacrosanctum Missae sacrificium celebrare possis, dummodo tonsuram deferas, et de caetero
observes leges dioecesanas, harum serie licentiam et facultatem ad revocationem nostram
duraturas tibi concedimus et impertimur. Datum Gandavi, in palatio nostro episcopali, die 1
mensis iunii 1793.
(L.+S. magni) Hulet Vicarius generalis
De mandato celsissimi, ac rev.mi domini
principis ac episcopi praefati.
Extenditur hisce praesens celebrandi licentia etiam pro dioecesi paderbonensis. Signat. 18
octobris 1794. I .A. Dierna Vicarius generalis manu propria.
944. Nos Ioannes Adolphus Dierna, per civitatem, et dioecesin paderbonensem Vicarius in
spiritualibus generalis, insignis collegiatae ecclesiae ss. Apostolorum Petri et Andreae in
Bustorf decanus, et ad s. Petrum Huxariae canonicus capitularis etc. etc. Cum accesserit ad nos
Reverendus dominus Petrus Ioannes Baptista Cordier dioecesis Lexoviensis presbyter e patria
exul, qui obediens Deo magis quam hominibus, iuramentum quod vocant civicum, praestare
noluit, visis et ponderatis istius Christi membri ac confessoris testimoniis fidem adhibemus, et
quantum in nobis est, publicam facimus, praedictum presbyterum dignum esse ascribi illis qui in
hac dioecesi domicilio, et bonorum hominum hospitalitate gaudent, eidemque pro habitationis
loco pagum Worr (dubito) adsignantes, simul facultatem sanctissimum Missae sacrificium in
hac dioecesi ad tempus commorationis suae celebarndi praesentium tenore impertimur. In fidem
praesentes sigillo Vicariatus generalis munitas et manu propria subscriptas dedimus Padibornae
(sic) 23 decembris 1794.
(L.+S. magni) I. A. Vicarius generalis manu propria.
Conceditur licentia celebrandi Missam pro tempore commorationis in hac dioecesi valitura.
Constantiae 12 octorbis 1795.
El D Hissingen19 Vicarius generalis etc.
Eidemque sacerdoti hisce concorditer facultas s. Missam in hacce dioecesi celebrandi,
quousque in eadem commorabitur, dummodo ritibus dioecesanis sese accomodet. Fuldae die 6
septembris 1795.
Ex commissione rev.mi, et gr. D.
Vicarii generalis L. B. de Warnsdorf
I. C. Winssopp subscripsit.
945. Ioannes Philippus de Horn-Goldschmidt iuris utriusque doctor rev.mi et serenissimi
archiepiscopi, et principis electoris coloniensis, domini nostri clementissimi d. Maximiliani
17
NB. Melchior ser Dominici ab Oleo fuit consul Tridenti anno 1418, 1422, 1433, 1438, 1443,
1447, 1451, 1457, 1469.
18
Alias Iohannes Cescha in Codice tridentino.
19
*Cfr.num. sequentem.
15
Francisci archiducis Austriae etc. etc.20, in spiritualibus per civitatem et archidiocesin
coloniensem Vicarius generalis et consiliarius ecclesiasticus intimus, metropolitanae electoralis
ecclesiae coloniensis, et equestris collegiatae in Wimpfen canonicus capitularis etc. etc. Ut R.D.
Alexander Giblain, parochus de Baquepuis dioecesis Ebroicensis per archidioecesin
coloniensem ss. Missae sacrificium celebrare possit et valeat21, dummodo habitum et tonsuram
deferat ordini suo sacerdotali congruentes, et de caetero observet leges archidioecesanas, harum
serie licentiam et facultatem ad tempus commorationis suae in dioecesi coloniensi dumtaxat
duraturas eidem concedimus et impertimur. Datum in Vicariatu generali Coloniae 8 iulii 1794.
(L.+S. magni) I. P. Horn-Goldschmidt Vicarius generalis etc.
M. F. Leinen protonotarius in spiritualibus
Eidem licentia conceditur rev.do domino suprascripto in transitu suo per archidioecesin
Moguntinam superiorem. Aschaffenburgi die 28° septembris 1794
Nognes commissarius in spiritualibus
Conceditur quoque licentia celebrandi Missam pro tempore modernae in hac dioecesi
constantiensi subsistentiae. Datum Constantiae 12 augusti 1795.
El D Hissingen Vicarius generalis etc.22
946. Antonius Eleonorius Leo le Clerc de Ivigne23 miseratione divina, et sanctae Sedis
apostolicae gratia parisiensis archiepiscopus, dux sancti Clodoaldi, Par Franciae etc. etc.
Omnibus quorum interest aut interesse poterit testamur ex certissimis probabilissimisque
testimoniis nobis constare magistrum Alexandrum Giblain presbyterum dioecesis Ebroicensis et
parochum loci vulgo Bacquepuis in eadem dioecesi ab constanter denegatum impium et
actholicum iuramentum e Gallia fuisse deportatum mense septembri anni millesimi
septingentesimi nonagesimi secundi: illum semper se gessisse ut decet pium Christi sacerdotem,
adeoque dignissimum esse, qui propter suam vitae, morum, et doctrinae integritatem,
firmissimamque suo regi ac catholiace fidei adhaesionem ab omnibus locorum Praefectis
protegatur, et ab omnibus bonis benigne excipiatur et adiuvetur. Datum Constantiae ad Rhenum
sub signo sigilloque nostris ac secretarii nostri subscriptione, anno Domini millesimo
septingentesimo nonagesimo quinto, die vero mensis novembris decima septima.
(L.+S. cerei rubri) Ant. E. archiepiscopus parisiensis etc.
De mandato ill.mi ac rev.mi domini domini parisiensis
archiepiscopi
Le Riche secretarius etc.
Idem testamur. P.M.M. episcopus Nemausensis etc.24
I. epsicopus Macloviensis.
Nota. Ultima haec litera tota manu scripta est. Praemissae sunt partim typis impressae,
partimque manu exaratae. Ebroicae, gallice Evreux. est civitas Normanniae superioris,
suffraganea Rothomagensis, 22 leucis, seu 66 P. M a Lutetia parisiorum distans. Lexovium,
gallice Lisieux pariter est civitas Normanniae superioris, sub archiepiscopo Rothomagensi
distans a Parisiis 37 leucis, seu P. M. 111. Gandavum, vulgo Gant, est in Flandria. Paderborna,
vulgo Paderbona, est in Westphalia. Constantia est civitas haereticae Sueviae, cuius episcopus
alibi residet, suffraganeus caeteroquin Moguntiae. Fulda est civitas Buchovinae, circuli Rhenani
20
Iste Maximilianus obiit Viennae anno isto 1801, die 27 iulii, aetatis an. 45. Fuit frater Iosephi
secundi.
21
Vidi eius Breviarium ebroicense reformatum auctoritate episcopi ebroicensis, cum consensu
Capituli sui anno 1737 editum Ebroicis.
22
Alibi dicitur Conte di Bissingen decano Vicario generale.
23
Antonio Leonorio Leone le Clerc de Luigne vescovo di Chalons in Champagna nell'an. 1780, nato
in Parigi l'anno 1728, fatto vescovo li 9 aprile 1764.
24
Petrus Maria Magdalena Cortois de Balore episcopus Nemausensis. Gabriel Cortois de Pressigny
episcopus Macloviensis 1794 Constantiae. Petrus Maria Magdalena Cortois de Balore vescovo d'Alais in
Linguadoca l'anno 1780, fatto dopo il 1766. Gabriele Cortois de Quincei vescovo de Belley in Francia nel
1780, nato in Dyon l'anno 1714, fatto vescovo 19 luglio del 1751.
16
superioris, ac Provinciae Moguntinae. Lobkovitius fuit episcopus Gandavensis etiam anno 1780.
Nemausus, Nimes, est civitas Occitaniae inferioris in Gallia. Maclovium, San Malò, est civitas
Britanniae minoris in Gallia. Ducatus s. Clodoaldi, gallice di s. Cloud, sic dicitur ab oppido s.
Cloud, dissito a Parisiis vix sex P. M. erectusque fuit anno 1674. Wimpfen, Cornelia Vimpina,
est parva civitas Sueviae. Sed de his plusquam satis dixi.
947. Anno 1205, Tridenti scripta fuit sequens charta. In nomine Patris, et Filii, et Spiritus
Sancti. Amen. Ad honorem Dei, et beati Vigilii Martiris, et ad utilitatem clericorum, et
laycorum, et totius episcopatus Tridenti.et pro scendanda (sic) discordia, et ad recuperandum
bonum statum episcopatus, tale statutum et ordinamentum facimus nos canonici tridentinae
ecclesiae, et advocatus dominus comes Adelpretus tirolensis, et macinata totius episcopatus, et
capitanei... vavasores, et Communitas Tridenti. Iuro ego ad Sancta Dei Ewangelia (sic) quod
dabo consilium et adiutorium bona fide super facto ecclesiae, et episcopatus Tridenti, ut id fiat,
et ordinetur, et adimpleatur, quod sit utillius, et mellius ecclesiae Sancti Vigilii, et toti
episcopatui, et civitati Tridenti, ad racionem obtinendam, et observandam et conservandam in
toto episcopatu: et si aliqua dacio facta erit, vel fiet, vel promissio de rebus immobilibus de hinc
ex quo dominus Conradus episcopus intravit monasterium25 irrita sit, nec aliquid accipiam, et si
accepi restituam, nec pro aliquo episcopo eligendo aliquam promissionem, nec dacionem
accipiam, et adiutorium, et consilium dabo canonicis Tridenti, ut talem episcopum eligant, qui
secundum ecclesiam Tridenti, et totum epsicopatum regere possit: et si propter supradicta aliqua
violentia fieret in rebus, et personis alicui, vel aliquibus adiuvabo eum cum avere et persona
secundum quod decet ordinem meum: et si aliquas expensas fieri oporteret pro supradictis factis
hatendendis, et faciendis, et si non possint fieri de bonis episcopatus communiter faciemus,
salvo eo quod quicquid maior pars clericorum et laycorum voluerit, illud sit firmum et ratum, et
hoc totum dicimus salvo omni iure et honore Romanae ecclesiae et imperii, et dominorum
canonicorum. Item cum domino Conrado episcopo nullum concordium faciam sine voluntate
domini comitis de Tirolo, nec ipse sine nobis nullum concordium faciet, et ita teneamur
omnibus venientibus ad hanc societatem ut supradictum est supra. Cum omni consilio, et de hoc
sacramento tantum tenebimur donec aut dominus Conradus episcopus concorditer communi
consilio reverteretur ad episcopatum, aut alius canonice et concorditer electus fuerit, ut
supradictum est. Postea domini canonici integraliter habeant suas raciones huc usque26
habuerunt. Die veneris VIIII exeunte aprilli27 in Tridento in palatio episcopatus, in praesentia
Arpolini de Cleisso filii domini Arponis, Rodegerii canonici de Prixina fratris Anselmi de
Mezo, Odolrici Todesscelli, Oldorici filii domini Petri de Numio, Warimberti filii domini
Manfredini de Tono, presbiteri Peregrini de Ronzono, et aliorum plurium anno Domini MCC
quinto, indictione VIII. Ibique in supradictorum praesentia omnes isti, qui inferius leguntur, ad
Sancta Dei Ewangelia iuraverunt ita hatendere, et observare in integrum secundum quod
suprascriptum. In primis itaque
Dominus Turco decanus Cori Sancti Vigilii.
Dominus Adelpretus de Tirolo.
Magister Wivianus canonicus eiusdem ecclesiae.
Dominus Gisloldus.
Dominus presbiter Martinus Niger.
Dominus Perrus28.
Dominus Girardus.
Dominus presbiter Conradus capellanus.
Dominus Zanebellus.
Dominus Rembretus, omnes canonici Sancti Vigilii.
25
Conradus de Beseno episcopus tridentinus tandem monachus.
forsan: sicut huc usque.
27
Idest die 23 aprilis.
28
alias: Pero, peronis.
26
17
Dominus Albertus de Stenego per se, et parabolam domini Otolini de Domo Can. ab eo data
iuravit.
Dominus Oto de Vinecco.
Albertus de Seiano.
Anselmus de Mezo.
Gralantus, Riprandinus Otonis Richi.
Wigantus de Pragena.
Gandulfinus Otolinus de Leo.
Bonacursus. Enricus Uberti.
Gumpolinus de Madruzo.
Ropretus de Albiano.
Graciadeus causidicus.
Enricus de Porta.
Nicolaus de Zoecco.
Bertoldus Gandulfini.
Mugasus. Zanketa.
Albrigetus de Porta.
Zanellus de Villazano. Otobellus.
Enrigetus de Seiano. Bontempus de Cleisso.
Rambaldinus quondam Trintini de Arcu.
Egenus. Montenarius. Engelmarius.
Tarantus. Swikerius de Mezo.
Ilteprandus de Bagognano. Lege de Formigaro.
Conradinus Zuma, Procardus29 Sourini.
Federicus de Numio.
Bonifacinus de Cavedeno.
Daybertus. Dominus Peregrinus de Portella.
Spinellus de Perzeno.
Palmerus quondam Capelli.
Ermannus de Livo.
Peramusius de Garduno. Gumpo.
Iacobinus filius domini Oluradini de Eno.
Adelpretus de Madruzo.
Comes Wilhelmus de Flaono.
Ropretus de Salurno. Nicolaus de Egna.
Arnoldus quondam Moscardi. Iacobinus de Mezo.
Riprandus Spolla. Paullus Conradi Zulli.
Ambrosinus frater Albertini de Brixia.
Riprandus de Mercato.
Iohannes Aldigerii.
Zucco de Formiano.
Petarinus. Muso de Dosso. Ioacobinus quondam Bundi. Falco Ermanni de Dominabus.
Tardivellus Becarus.
Petrus de Malusco causidicus.
Odolricus de Madruzo.
Adelpretus nepos Enrici Otonis Grassi.
Wicomarius quondam Rambaldi.
Enricus Otonis Grassi.
Litoldus eius nepos.
Bertoldus domini Martini.
Martinellus de Marostica.
29
Porcardus.
18
Paullo post in suprascripto die in castro30 Sancti Vigilii (sic) prope tellaram, in praesentia
domini Adelpreti de Madruzo, Ermanni de Livo, Alberti de Stenego, Alberti de Seiano, Petri de
Malusco causidici, Musonis de Doso, Petarini, Zanketae, et aliorum. Ibique in eorum praesentia
dominus Litoldus canonicus, et Bertoldus de Aicardo canonicus, Ancius de Livo, et Federicus
eiusdem loci, et Enricus Xoapus, et Sallatinus de Cagno, et Grimoldus, Arnoldus, Federicus,
Procardus de Cagno, Simeon de Oragena, Rodegerius, Conradus, et Wicardus Iovenis, omnes
isti suprascripti ad sancta Dei Ewangelia corporaliter iuraverunt hatendere, et observare, et
adimplere per se totum et per totum in integrum sicut dominus decanus, et dominus comes
Adelpretus, et omnes alii suprascripti per se iuraverunt, iuraverunt secundum quod
suprascriptum. Item ibi incontinenti dominus Aduinus canonicus confessus, et manifestus fuit,
quod iuaverat per se tale sacrum sacramentum sicut et dominus decanus, et dominus comes, et
alii per se iuraverunt. Postea vero in altera die sabati VIII exeunte suprascripto mense aprilli, in
Tridento in palatio episcopali, in praesentia domini Nicolai de Egna, Enrici fratrum, Peramusii
de Garduno, Gumponis sui fratris, Adelpreti de Madruzo, et sui fratris Gumpolini, Ermanni de
Livo, Otonis de Wineco, Ancii de Letestano, Zucconis de Formiano, Ropreti de Salurno,
Peregrini de Portella, Riprandini Otonis Richi, Arpolini de Clesso, Iacobini filii domini
Oluradini de Eno, Anselmi de Mezo, Procardi Salatini de Cagno, et aliorum. Ibique in plena
concione hominum civitatis Tridenti ad tintinabulum pulsatum, Beiso de Mercato, Wizardus
caliarius, Envererdus, Ropretus Ordulini, Odolricus de Maio, Adelpretus Pet. Artengerius,
Martinus de Sogonzano, Trintinellus frater Magusi, Conradinus de Cremona, Ubertinus
Taronus, Torretus Muzafadiga, Delaydus medicus, Warnerius Blancus, Rembretus, omnes
suprascripti ad Sancta Dei Ewangelia iuraverunt ita habere, et tenere firmum et adtendere, et
observare totum, et per totum in integrum secundum quod dominus comes Adelpretus tirolensis,
et dominus decanus, et Capitulum Chori Sancti Vigilii, et capitanei et macinata, et concives
Tridenti per se fecerant, et iuraverant in integrum ut suprascriptum. Item ibi incontinenti in
plena concione hominum civitatis Tridenti in palatio episcopali Drucholarus executor iuravit
iuravit ad Sancta Dei Ewangelia in animam Communitatis Tridenti, et militum omnium dantis ei
parabolam, et viva voce bis, et ter clamantis, et dicentis, quod Drucholarus iuraret in
suprascriptum modum, et formam, et sic iuravit corporaliter in animas eorum. Insuper
interrogati fuere omnes canonici supradicti, qui ibi aderant, et comes tirolensis, et comes Egeno,
ac capitanei, et macinata episcopatus, et vavasores, et tota universitas Tridenti, si... utile, quod
dominus quondam Conradus epsicopus reverteretur ad episcopatum nec ne, qui omnes tam
canonici, quam comites, et milites alii, et tota Communitas dixerunt per sacramentum quod
fecerant, et quo erant interrogati, quod reversio eius non erat utilis episcopatui Tridenti; sed
detrimentum, et enorme dampnum, et de cetero non erat acccipiendus. Postea vero in
suprascripto anno, et indictione, die martis quinto intrante iullio, in Tridento in capella ecclesiae
Sancti Blasii, in praesentia domini Turconis decani, magistri Wiviani canonici, Musonis de
Dosso, Gandulfini Bertoldi sui fratris, Petri causidici de Malusco, Rambaldini Trintini de Arcu,
Montenarii fratris Otobelli, Mugassi sui fratris, Trintinelli, Ribaldini notarii, et aliorum plurium.
Ibique Odolricus filius domini Pencii de Caldonacio, et eius frater Markesius, et Wecillus, et
eius frater Amadorus filii quondam dominae Elicae, ad Sancta Dei Ewangelia iuraverunt ita
habere, et tenere firmum, et adtendere, et observare totum, et per totum in integrum secundum
quod dominus comes Adelpretus tirolensis, et dominus decanus, et Capitulum Cori Sancti
Vigilii, et capitanei, et macinata episcopatus Tridenti, et concives Tridenti per se fecerant, et
iuraverant in integrum ut suprascriptum. Postea praedicto anno, et indictione, die mercurii VIIII
exeunte augusto, in Tridento, in ponticello ante capellam ecclesiae Sancti Blasii, in praesentia
domini Turconis decani, domini Gisloldi, magistri Wiviani canonicorum, Musonis de Dosso,
Enrigeti Uberti... Adelpreti de... Rambaldi, Adelpreti Longi, Gandi, Mugasi, Gandulfini,
Rodulfi, Zanketae, Besoni de Mercato... dini de Mercato, Alberti de Seiano, Martinelli de
Marostica, et aliorum. Ibque dominus Wilhelminus... et eius filius Iohannes, ad Sancta Dei
Ewangelia iuraverunt ita habere, et tenere firmum, ed adtendere, et observare totum, et per
30
Costro manu secunda, sed legendum Coro, vel Choro.
19
totum in integrum secundum quod dominus comes Adelpretus tirolensis, et dominus decanus, et
Capitulum Chori Sancti Vigilii, et capitanei, et macinata episcopatus Tridenti, et concives
Tridenti per se fecerant, et iuraverant in integrum ut suprascriptum.
Ego Conradinus domini Enrici Romanorum imperators notarius his omnibus interfui, et
rogatus scripsi.
Quod praesens exemplum ex suo originali desumptum cum eodem plene concordet et,
quodque asterisci litteras partim laceras, partim vetustate deletas supleant testatur.
L.+S. Petrus Guarinoni notarius, et cancellarius capitularis Tridenti etc. In quorum etc. ad
laudem Dei semper.
Concordat cum exemplo authenticato manu nobilis domini Petri Guarinoni notarii, et
cancellarii capitularis Tridenti, omni fide dignissimi. in fidem etc.
(L.+S. notarialis impressi) Petrus Ioseph Tosetti publicus imperiali auctoritate notarius in
perexcelsa imperiali Camera immatriculatus, civisque Tridenti etc.
L.+S. Cerei rubri gentilitii.
Nota. Huiusmodi exemplum accepi die 9 decembris 1799 a saepissime laudato domino
barone Gaudentio Antonio de Gaudento. Longum est, sed valde notabile. Utinam habuissemus
ispum quando edidimus Catalogum episcoporum Tridenti To. 4 Monumenta Eccl Trid. anno
1765. Collatum fuit cum originali etiam ab ipso barone Gaudento. Praedictus Petrus
Guarinonius obiit Tridenti in palatio Bortholatiano die 22 augusti 1792 a desuper lapso fasciculo
lignorum occisus. Tosettus vivit etiam hoc anno 1795, sed non est collegiatus.
948. Anno 1771, die 8 novembris Tridenti Ioannes Baptista Socrella S.J. philosophiae
professor et praefectus lycei, et gymnasii testimoniales literas dedit praenobili ac perdocto
domino Antonio Gaudentio de Gaudento tridentino discessuro, postquam per septennium studuit
in dictis gymnasio et lyceo, ubi praemiis viginti donatus fuit, primumque semper, aut secundum
locum obtinuit, ac publicas theses defendit insigni cum laude. Mores quoque ipsius, pietatem in
Deum, reverentiam in superiores, ac maturitatem commendavit. Similes literas eidem praenobili
domino Gaudentio Antonio de Gaudento tridentino dedit Oeniponti 21 maii 1772 Ioannes
Franciscus de la Paix professor iuris naturae, historiae iuris civilis, nec non Instit. Imp. publicus
et ordinarius in caesarea Leopoldina universitate. Alias idem professor die 3 septembris anno
1772. Alias idem die 6 septembris 1772. Alias Oeniponti die 5 septembris 1773 Ioannes
Nepomucenus Iosephus Pehem iuris universi doctor, et sacrorum canonum professor publicus
ordinarius. Alias illustri domino Antonio Gaudentio de Gaudento tridentino Oeniponti die 9
octobris 1773 I. L. Banniza31 de Bazan etc. iuris utriusque doctor, S.C.R.A.M. consiliarius
regiminis inferioris Austriae iuris civilis et criminalis professor publicus universitatis
oenipontanae rector, et praeses. Alias eidem praenobili domino Gaudentio Antonio de Gaudento
tridentino die 6 augusti 1774 Franciscus Fridericus de Payr S.C.R.A.M. reg. superioris Austriae
consiliarius, et professor iuris publici, et feudalis ordinarius publicus in universitate
oenipontana. Alias Oeniponti die 7 septembris 1776, illustri et doctissimo domino Gaudentio
Antonio de Gaudento tridentino ad supremum doctoratus iuridici gradum per unanimia verba
admisso, et approbato, director, decanus, doctores, et professores dictae universitatis
subscribentibus Hieronymo B.V. Buffa excelsi superioris Austriae regim. consiliario actuali, et
universitatis facultatis iuridicae directore: ac Ioanne Francisco de la Paix praedicto. Omnes
utuntur superlativis quoad studium, ingenium, et mores. Vidi, ac legi cum voluptate, ac vera
habui, et habeo.
949. Anno 1776 prodiit Tridenti sequens diploma: Nos Petrus Vigilius Dei gratia
episcopus, et S.R.I. princeps Tridenti etc., marchio Castellarii etc. ex comitibus de Thunn, et
31
Iste Paniza natus est Vienane patre consiliario aulico ibidem. Fuit nomine Leonardus. Obiit anno
1800 die... novembris.
20
Hochenstein etc. nobili et excellenti Antonio Gaudentio de Gaudento tridentino, legum
doctori32, gratiam nostram, et singularis benevolentiae affectum.
Principum amplitudinem utique decet illos, qui sanguinis nobilitate, praeclarisque
celebrantur moribus, beneficentiae donis clementer afficere: sed multo magis ea liberaliter in
illos conferre oportet, quos insuper perspectum obsequiorum studium, optimarumque litterarum
ac legum scientia praecipue commendant. Quamvis enim virtus, sua ipsius sorte facile contenta,
alienae laudis adminiculo haud indigeat, eamque sua sponte honor et gloria comitentur; accidit
tamen, ut si principum iudicio extollatur, praemiisque congruis donetur, valde reddatur
illustrior, aliosque ad assiduam aemulationis cupiditatem iure merito convertat. Sane cum de te
sermo coram nobis fuerit habitus, non modica animi nostri oblectatione illum te intelleximus,
qui iam a primordio iuventutis tuae, ut ad utilia Patriae servitia praestanda idoneum te redderes,
nec labori, nec sumptibus parcendo, peculiarem impendisti curam; idque tanta adsiduitate
perfeceris, ac impraesentiarum perficias, ut quae hac in urbe nostra, alibique, virtutis,
prudentiae, ac legum scientiae edidisti specimina, maiori habendorum virorum iudicio, gravique
firmata testimonia ad nos iam pridem pervenerint, ac propterea, sicuti nil magis in votis
habemus, quam viros litteris iam excultos, ac in legum, aliarumque scientiarum studio versantes
praemiis donare; ita iure optimo decrevimus, te, egregiis hisce insignitum ornamentis, praecipuo
quodam, singularique honore decorare; certa spe freti, te, per viam probitatis et virtutum
constanter incedendo, singularia in principem tuum obsequiorum argumenta fore praestiturum.
Idcirco, animo deliberato, te consiliarii nostri aulici titulo exornandum esse duximus, prout
harum serie exornamus, consiliarumque nostrum aulicum declaramus cum facultate accedendi
ad Consilium nostrum: Volentes, ut iis omnibus honoribus et praeeminentiis, quibus caeteri
consiliarii nostri fulgent, tu quoque fulgere, et potiri possis, et valeas; proviso tamen, ut te in
dicto munere probe geras, partes fidelis consiliarii in omibus expleas, prout tactis Scripturis
Evangelicis in manibus nostris solemniter iurasti. Mandamus itaque omnibus et singulis
ministris, et subditis nostris, quatenus te pro consiliario nostro alulico agnoscant, nulloque modo
in eo munere exercendo impediant; seriam in hoc voluntatem nostram adimpleturi. In quorum
etc. Datum Tridenti ex arce nosta castri Boni Consilii, die vigesima nona octobris, anno
millesimo septingentesimo septuagesimo sexto.
Petrus Vigilius
Ioannes Baptista Gentilotti cancellarius aulicus.
Ad mandatum celsitudinis suae rev.mae proprium
Philippus de Manci secretarius aulicus.
(Loco + Sigilli pendentis)
Nota. Honorem consiliariatus huiusmodi, etiam quoad titulum, resignavit idem ill.mus
dominus baro de Gaudento anno 1780 die tertia maii.
950. Anno 1677, die martis secundo febrarii Tridenti in loco solito Consilii convenerunt
perillustres et clarissimi domini consules Andreas Alexandrinus, Franciscus Bennassutus,
Igantius Gaudentus, Simon Ignatius Trentinus, Ferdinandus Matthiolus, Simon Guarientus,
Vincentius Zellus, statuerunt exhibere supplicem libellum ill.mis ac rev.mis dominis canonicis
administratoribus, et gubernatioribus sede episcopali vacante ob mortem dell'Eccellenza rev.ma
di mons. vescovo e prencipe, contra alcuni ministri de medesimo assolutamente insoffribili,
nominatamente questi cinque li signori Assensio Triangi, Gio. Michel Dusini, Gasparo
Marinelli, Antonio Moggio, e Pietro Antonio Brentonico. Petierunt autem ne confirmarentur in
officio dicti ministri, sed potius omnino amoverentur, utpote gente bassa, e però indiscreta, ed
arrogante, che hanno tiranneggiato molti, e molti particolari con ingiuste condannazioni etc.
Notant praesertim Triangium. Ipsum exhibuerunt decano in castro eodem die post vesperas.
32
Doctoralem lauream potuisset accipere, sed noluit. Hinc etsi doctus, imo doctissimus sit, doctor
non est.
21
951. Anno 1677, die 4 februarii fuerunt coadiuncti consulum Tridenti praenobiles domini
Vigilius Scrattimperger. Iulius Tessari. Valerius Pozzi. Vincentius Particella. Ioannes Maria
Consolati. Blasius Rizzi. Bernardinus Bomporti. Hieronymus Guarienti. Iseppo Guelmi.
Dominicus Crivelli. Ioannes Paulus Ciurletta. Ioannes Baptista Sardagna. Ioannes Antonius
Bevilaqua. Nicolaus Scudelli. Aloysius Lener.
952. Anno 1569, die 4 iunii Tridenti consules et provisores civitatis Tridenti supplicem
libellum dederunt sacrae romanorum caesareae ac Hungariae Bohemiaeque regiae maiestati
domino suo semper clementissimo etc., contra tyrannidem Madrucciorum, commendantes
urbem Tridenti Domui austriacae. Subscripti sunt Humillimi servi consules, et provisores
civitatis Tridenti, et Iacobus Pompeatus cancellarius mandato etc. Est pagg. 6 in folio parvo.
Incipit: Quum primum Deus Optimus Maximus. Est contra cardinalem Christophorum, et
cardinalem Ludovicum; petitque, quod Ludovico impediatur possessio; et Christophoro
regressus, ac pensio. Quod deinceps episcopi tridentini verbum Dei aut praedicent ipsi, aut
praedicari curent. Sacra Concilii decreta obsevent; eamque vitam agant, quam sanctissimos
decet episcopos. Cives paterno tractent affectu, iis honoribus, dignitatibus, et emolumentis tam
ecclesiasticis, quam saecularibus, quae fert regio, gaudeant, ac fruantur: exteri omnino
priventur, ac in cives conferantur. Delatus fuit huiusmodi libellus ad caesarem a consule
primario una cum alio eorumdem consulum incipiente S.C.M. Praeter illas, quas per collegam
nostrum supremumque consulem civitatis Tridenti doctorem dominum Ludovicum Tremenum
de Perotiis conscripsimus humillimas litteras S.C.M.V. iniunximus etiam illi, ut nonnulla
proponeret, ac supplicaret nostro nomine etc. etc. Est contra serenssimum cardinalem dominum
Ludovicum Madruccium, patrui nepotem, et imitatorem. Hic dicitur, quod pastoris officium
munusque est, oves suas pascere, diligere, amare, et omni cum charitate, paternoque affectu
tractare, non autem dilaniare, velleribus expoliare, negligere, odio prosequi, iugulare, et
suffocare. Utrumque libellum ex originalibus in archivo oenipontano servatis, descripsit per
alium, et authenticavit Oeniponti die 2 iunii 1776 Ioannes Casimirus Milbacher iuris utriusque
lector et almae universitatis notarius. Exempla sunt in archivo civico Tridenti; eaque vidi ex
gratia laudatorum baronis Gaudenti, et cancellarii Castellii dei XI decembris 1795.
953. Anno 1790, die 10 iulii sub datum Tridenti ex cancellaria civica consules, et
provisores civitatis Tridenti etc., literis incipientibus: Constituimus, ac deputamus,
constituerunt, ac deputarunt perillustres, ac generosos viros, Antonium Cribellum a Creutzberg
tridentinae civitatis primarium consulem, et Petrum Antonium de Consolatis ab Heiligenbrunn,
ad interveniendum, nomine dictorum consulum, generali conventui Ordinum tirolensium,
Oeniponti inchoando die 22 dicti mensis, et anni. Eisdem literis subscripsit senior consul, idest
Iosephus de Hyeremiis S.R.I. eques a Montfort consul et ad mandatum ill.morum dominorum
consulum, et provisorum Franciscus Albanus Zambaiti de Vezzanburg cancellarius civicus.
954. Anno 1790, die 10 iulii sub datum Tridenti dal Magistrato consolare, subscriptis
Giuseppe Geremia cavagliere del S.R.I. a Montfort console, ac Zambaitio cancellario, praefati
consules laudatis Cribello, et Consolato dederunt libellum inscriptum: Istruzioni ai signori
deputati della città di Trento alla Dieta generale del Tirolo dell'anno 1790. Tributae sunt in §§
17 quorum quintus est iste: I signori Deputati avranno cura di mantenersi nel costume, in cui è
la città di Trento, di parlare, e di scrivere nella sua lingua propria, o almeno nella latina.
955. Anno 1790, die 22 iulii sub datum Oeniponti scripserunt consulibus tridentinis
praedicti Depuati. Intus quidem dixerunt: Ill.mi sig. sig. Patroni Colendissimi. Giunti domenica
etc. et in fine: Delle signorie vostre ill.me divotissimi obbligatissimi servitori Antonio de
Crivelli Deputato. Pietro Antonio Consolati Deputato. Extra vero: Insbruck. All'ill.mo
Magistarto consolare della città di Trento. Trento.
22
956. Anno 1790, die 27 iulii consules responderunt Deputatis epistola longa incipiente:
Ill.mi Signori. Insieme col nostro contento , ac finiente: Delle signorie vostre Ill.me
obbligatissimi affezionatissimi I consoli e proveditori della città di Trento, i signori Antonio de'
Crivelli di Crezberg, e Pietro Antonio de' Consolati di Heiligenbrunn Deputati della città di
Trento alla Dieta del Tirolo. Sic etiam plures aliae epistolae vicissim scriptae, quarum
novissima fuit consularis data 4 septembris 17890 concedens Deputatis reditum in patriam. In
iisdem literis commemorantur dominus Franciscus Iagnatius Pilatus Oeniponti agens, legum
doctor, ac Deputatus anauniensium quorumdam, ac dominus Ioannes Aloysius Baronius de
Berghof Vienane agens. Inter eas est catalogus antiquus vocalium dietistarum, in quo
memorantur civitates sequentes, nempe Maranum, Bulsanum, Oenipontum, Halla, Leontium,
Tridentum, Kuefsteinium, Sterzinga, Kütsbuckl, Rattenberga, Glurns, Roboretum. Item
iurisdictiones 87, equites 214, nobiles provinciales 275, ablegati episcoporum Tridenti, et
Brixinae, atque Capitulorum Tridenti et Brixinae. Commedatoris Ordinis Teutonici. Prioris in
Georgenberg. Praepositi Tridentini. Abbatis in Mariaberg. Abbatissae in Sonnenburg. Abatis, et
Prioris in Stambs. Prioris in Schnals. Praelati Wiltinensis. Abbatissae Maranensis. Collegiatae
Inticensis. Abbatis Neocellensis. Praepositi Griesensis. Praepositi Sancti Michaelis. Et haec
adnotasse, quandoque, ut puto, iuverit.
Nota. Hactenus a num. 954 descripta continentur in volumine bene scripto, ac bene
compacto in folio, praeferente insignia Gaudenta, mihi perhumaniter exhibito a saepe laudato
barone G. A, Gaudento, auctore literarum consularium. Qui quidem baro scripsit dicto anno
1790, etiam librum pariter bene exaratum, et bene compactum in folio magno pagg. 53 sub
titulo: Pro-Memoria de' signori Deputati alla Dieta generale del Tirolo dell'anno 1790 e voto
sopra del medesimo del console Gaudenz'Antonio Gaudenti-Roccabruna. Votum incipit pag. 19,
verbis Scorgendosi dal Promemoria; bonumque finem obtinuit, quia satisfecit Deputatorum
querelis contra formulas epistolarum consularium etc. Res composita fuit anno 1790 mense
novembris, cooperante consule Iosepho de Hieremiis.
957. Anno 1701 Tridenti in ecclesia parochali Sanctae Mariae Maioris factum est id, quod
notat unus ex eius Libris baptizatorum. Ita habet: "Naque adì 17 agosto 1701 et adì 29 luglio
battezata Orsola, Aurelia, Susanna figliola dell'ill.mo signor Giorgio Giovanelli capitano di
S.M.Ces. cittadino patritio di Trento, e dell'ill.ma signora Orsola moglie nata Pompeati di
Trento, fu battezata in casa per pericolo di morte dal molt'illustre e rev.do signor don
Bernardino Bernardelli Beneficiato nella cattedrale di s. Vigilio di Trento, cittadino etc. Poi
portato (sic) in chiesa furono da me Giovanni Viviani pievano supplite le ceremonie
ecclesiastice (sic). Il patrino fu solo l'ill.mo sig. Vincenzo Giovanelli fratello del sudeto signor
genitore, a nome dell'ill.mo sig. Ferdinando Giovanelli da Gandino di Bergamo.
Nota. Sic fideliter, et ad apicem usque descripsit ex dicto Libro hac die mercurii 20 ianuarii
1796 noster Pater David de Gara thearnitanus, qui censet, ortum Ursulae contigisse die 29 iulii,
ac delationem eius ad ecclesiam die 17 augusti. Addit librum diu post factum fuisse fuisse
scriptum, in eoque batizatos referri secundum ordinem alphabeti nominalis: id quod sane
improbandum. Alius presbyter Bernardinus Vigilius Bernardellus obiit Tridenti in plateola
Operarum die 22 maii 1784 aetatis suae 80 et ipse Beneficiatus in ecclesia cathedrali. Forsan
fuit nepos baptizatoris praedicti. Ursula Pompaeata, Pompeii medici filia, et uxor Ioanneli, obiit
Tridenti die ultimo anni 1708 ex meo Familiario tridentino cap. 28, num. 49. Vincentius fuit
consul Tridenti anno 1719 ac Georgius anno 1723. Quidam Iospehus Ferdinandus Antonius
Ioannellus fuiìt studiosus Tridenti anno 1680, ex citato Familiario, cap. 35, num. 59.
958. Anno 1522 die veneris 7 novembris magnifici domini consules civitatis Tridenti
commisserunt, ut provideatur, quod sindici faciant proclama, quod apothecarii non teneant
apothecas apertas: mec molendinarii macinent diebus festivis. Ita ex Registro Communis
Tridenti traxit ill.mus dominus Antonius baro de Gaudento saepissime laudatus.
23
959. Anno 1537, die iovis 24 maii magnifici domini consules Tridenti decreverunt, quod in
festis omnibus Nativitatis Domini Nostri Iesu Christi: similiter diebus Paschatis tam
Resurrectionis, quam Pentecostis (sic), nulla prorsus apothecarii etiam aromatarii existentes a
medicinis tenere ausint (sic) in toto vel parte, parum vel multum apothecas ullatenus apertas;
sed omnino clausas teneant. In diebus autem reliquis certis et festivis observandis de mandato
Ecclesiae, et praecipue dominicis, aromatarii tantum, qui tenent medicinas solitas
aromatariorum, possint aperire tantum ostiolum ingressivum apothecae cum porticula eiusdem
superiori, et non ultra. Alii vero apothecarii non medicinales aromatarii nullatenus omnino
audeant diebus huiusmodi festivis aperire suas apothecas, poena librarum quinque denariorum
bonae monetae etc., magnificae Communitati applicanda, et auferenda pro qualibet persona
contrafaciente, et qualibet vice contrafactionis in quolibet capitulo de superioribus.
960. Anno 1548, die martis tertio aprilis, in archivo magnificae Communitatis Tridenti
congregatis infrascriptis dominis consulibus, videlicet excellenti doctore, domino Hieronimo
Bertello, domino Girardo Mirana, domino Philippo Saraceno, domino Eustachio Calapino, et
domino Nicolao de Clusolis, absentibus aliis collegis suis etc. Ex quo sanctum, et salubre esset,
habere aliquem praedicatorem, qui verbum Domini administraret populo, concionando diebus
festivis per totum annum, et multi ex civibus hoc exoptent: domini consules deputarunt
dominum Nicolaum de Clusolis praesentem etc., ad tractandum cum conventibus Fatrum
Tridenti, ut ipsi dent unum praedicatorem, qui ut supra praedicet in ecclesia cathedrali diebus
festivis totius anni.
961. Anno 1525, die 21 maii consules Tridenti Bernardo Clesio episcopo tridentino
scripserunt hanc epistolam: Rev.me, ac ill.me princeps, domine domine gratiosissime. Cum Dei
gratia tumultus ceptus cessaverit rogamus rev.mam Dominationem vestram, ut dignetur suas
litteras dare ad venerabile Capitulum, sive canonicos rev.dos ecclesiae tridentinae, ut quanto
citius Reliquias Sanctorum, argentum, aurum, instrumenta, et alia bona quaecumque dictae
ecclesiae restituant, cum publice intersit ne aliquando irent in perdicionem, cum sit quod procul
dubio dicta bona putetur magis fore salva in ecclesia tridentina, quam extra. Si tamen alia mens
est R.D.V.33 dignetur rescribere. Bene valeat R.D.V. cui nos commendamus.
Datum Tridenti 21 maii 1525.
Rev.mae Dominationis Vestrae
Fideles subditi consules, et coadiuncti civitatis Tridenti.
962. Anno 1525, die 21 maii praefati consules scripserunt canonicis hoc modo. Extra:
Reverendis dominis N. Canonicis, sive Capitulo ecclesiae cathedralis Sancti Vigilii de Tridento
dominis observandis. Intus autem: Reverendi Domini.
Accepimus Reliquias, argentum, aurum, instrumenta, et pleraque bona ecclesiae tridentinae
fuisse exportata propetr tumultus suspicionem. Cum autem Deo favente sedatus fuerit, rogamus
dominationes vestras34, ut velint dicta bona exportata ecclesiae cathedrali Sancti Vigilii
restituere. Siquidem existimamus ea fore magis tuta in ecclesia Sancti Vigilii, quam apud alias
personas extraneas. Quod si fecerint, satisfacient et dominis superioribus, et Communitati
Tridenti. Bene valeant dominationes vestrae. Quibus nos etc. Datum Tridenti die 21 maii 1525.
Consules, et coadiuncti civitatis Tridenti.
963. Anno 1525, die 26 maii Bernardus Clesius episcopus Tridenti scripsit ex Ripa Tridenti
ad consules Tridenti hanc epistolam: Bernardus Dei gratia episcopus tridentinus.
Egregii, honorabiles, fideles, dilecti. Li canonici che erano in Verona, sono gionti qua cum
le reliquie, et beni de la giesia catedrale nostra, exponendoni, che per vostre lettere sono invitati
a ritornare cum diti beni. Et perché il partir loro da Trento cum condur seco esse robe
33
34
Reverendae Dominationis Vestrae.
Da trudursi con signorie vostre.
24
ecclesiastiche non è proceduto da sinistra opinione, ch'abiano habuta de li boni et religiosi
homini; ma dubitando di non patir violentia da cativi; come spesse volte suol occorrere: però
iudicano, che debeno esser excusati più tosto che acusati; essendo che il fine lauda, o condemna
l'operar nostro. Per tanto ringratiano vui tuti de la richiesta vostra al ritornare, et sono deliberati
di venire cum dite robe. Pur perché poteria accascare contra la mente de li boni, che ritornando
tornassero in periculo de dite, et sue robe, che poi seria in dispiacere nostro, et de tuti li boni, et
integre persone; par alhora cossa non aliena dal dovere ch'abiano da vui un salvo conduto per le
dite, et etiam sue robe, e ciò che da maligni siano asecurati: cossa che per li boni non gli è
necessaria. Cossì nui ancora vi suademo a farlo, per non cedere in detrimento de alcuno: ansi
dimostrativi dil vostro bon animo, ch'aveti vui verso la giesia et loro, come firmamente credemo
che habiate. Così potrete contentarli. Ex Rippa 26 maii MDXXV.
Extra: Egregiis, Honorabilibus, Fidelibus, Dilectis N. et N. Consulibus civitatis tridentinae
et adiunctis.
964. Anno 1525, 27 maii Ripae scripserunt quidam canonici tridentini consulibus Tridenti
hoc modo:
Magnifici, spectabiles, et egregii amici carissimi etc. Queli di noi, che erano in Verona,
siamo gionti qua con le reliquie, et beni de la giesia cathedrale tridentina; et subito havemo
receputa una vostra, per la quale ne significati debiamo restituire predite reliquie, et beni,
essendo seduto il tumulto. Ale quale breviter rispondemo, che il partire nostro da Trento cum
condur esse reliquie non è proceduto da sinistra, o mala opinione di voler spoliar la giesia: né
timevamo etiam da li boni et religiosi honini fusse spoliata. Ma dubitando di non patir violentia
da cativi, come spesse volte sol occorrere, et altre volte in detta giesia è occorso, siamo più
presti da esser probati, et excusati, che vituperati, et acusati; e nui tuti siamo deliberati venir
cum dite reliquie, et beni. Et perché potria accader, che noi ritornando cascassemo in qualche
periculo de li diti beni, et nostre robe, contra tamen la mente dele bone et integre persone, per a
nui cossa conveniente che debiamo da voi un salvo condutto generale per tuti li canonici, et per
diti beni ecclesiastici, et etiam nostri, azò che da pessimi et iniqui siamo asegurati. La qual cossa
per li boni homini non è necessaria. Et per tanto ve pregemo voliati farlo per non ceder in
damno di alcuno; ma più presto serà uno inditio, che voi aveti zelo et devotione a la giesia, et
carità, et amor a nui; et nui etiam a li commodi et honori vostri, et di quela magnifica università
se offerimo promptissimi, et da voi presto expectemo resposta.
Ex Rippa die 27 maii M.D.XXV.
Nicolaus de Neuhaus manu propria.
Ludovicus de Balzanis
Stephanus Arder
Carolus de Hauzen canonici
Albertus de Albertis
Extra: Magnificis, spectabilibus, et egregiis dominis consulibus, et coadiunctis civitatis
Tridenti amicis nostris carissimi etc.
965. Anno 1525, die 30 maii consules Tridenti scripserunt canonicis tridentinis in hunc
modum:
Reverendi, et magnifici domini etc.
Non dubitamus, immo pro constanti fere habemus, quod reverendeae dominationes vestrae
Reliquias, ac bona nonnulla ecclesiae cathedralis asportaverint ob suspitionem tumultus, qui in
certis partibus comitatus tyrolensis ceperat; et existimamus talem spoliationem templorum non
fuisse timendam nisi quod oriretur ab impiis, et indevotis, quibus nil sacrum, nil sanctum.
Quamvis etiam sine ulla fiducia nostra existimemus personas et res reverendarum
dominationum vestrarum debere utique esse tutas et securas; in executione mandati
reverendissimi, eiusque authoritatem sequentes prout decet, ad easdem D.V.R,. fiduciam et
securitatem publice factam, misimus ad R.D.V. desiderio vestro iustissimo, ac honestissimo,
25
quamquam non necessario, satisfacere volentes. Bene valeant D.V.R. quibus nos
commendamus. Datum Tridenti die penultimo maii 1525.
E.D.V consules civitatis Tridenti etc.
Extra: Reverendis dominis N. et N. et venerabili Capitulo ecclesiae cathedralis Sancti
Vigilii de Tridento plurimum observandis etc.
Nota. Dicto anno 1525 fuerunt consules Tridenti Ioannes Andreas a Scutellis I.U.D.,
Alexander Ghelphus I.U.D., Oliverius a Melis, Antonius Cariolus, Andreas Cribellus,
Hieronymus a Rosa, et Udalricus Craifer. Faxit D.O.M quod exemplum supra relatum
canonicorum Tridenti non sit umquam et nobis imitandum, qui nunc sumus non longe a
similibus tumultibus, propter quos etiam hodie sunt milites Tridenti in Italiam descendentes, et
alii expectantur.
966. Anno 1618, die sabbati primo mensis septembris Tridenti in sala palatii magnificae
Communitatis convenerunt infrascripti admodum nobiles, excellentes, et magnifici domini
consules consilium inituri, videlicet Petrus Pilatus, Iulius Alexandrinus, Ioannes Antonius
Hieremias, Simon Trentinus, Rugerius Guidotinus, et praeter alia decreverunt publicandum esse
edictum, quod in futuris processionibus fiendis occasione pendentium motivorum et
turbulentiarum in partibus superioribus inter principes christianos, nemo mercator, vel
apothecarius in civitate Tridenti apothecam debeat tenere apertam usquequo fuerint completae
dictae processiones sub poena librarum 25 magnificae Communitati etc.
Nota. Conferto nostram Malographiam tridentinam ad dictum annum 1618, et subsequentes
1620 etc.
967. Anno 1624, die prima maii Tridenti consules publicari mandarunt sequens edictum,
seu procalama: Essendosi per gli bisogni de' presenti tempi instituite le publiche processioni per
quelle potere con maggiore devotione et moltitudine di popolo frequentare, per ottenere da Sua
Divina Maestà quanto si desidera, gli nobili, magnifici, et eccellentitissimi signori consuli
ordinano et comadano, che durante il tempo di dette processioni si habbino a tener chiuse le
boteghe, conforme che in altri tempi si ha stilato, sotto pena di Lire 25 da esser levate ad ogni
contrafaciente, et applicate alla magnifica comunità.
Datum Tridenti die prima maii 1624.
Bernardinus Bomportus cancellarius.
Dicta die publicatum in locis solitis civitatis sono thubae praecedente per Dominicum
Galvagnum, me cancellario dictante in omnibus.
Idem Bomportus cancellarius.
968. Anno 1622, die 17 mensis decembris in Consilio magnificae communitatis Tridenti
congregati nobiles, et excellentes, ac magnifici domini consules civitatis Tridenti doctor Ioannes
Baptista Sardanea, doctor Ioannes Baptista de Albertis, Alexander Balduinus, Philippus
Consolatus, Valentinus Oliverius, Leonardus a Monte. Nobiles domini de adiuncta Baldessar
Rochabruna, doctor Ioannes Franciscus Alexandrinus, Ludovicus Melchiorius, doctor
Franciscus Paurinfaint, Ioannes Antonius Hieremia, Laurentius Bassus, Iob de Iob, Nicolaus
Guerinonus, Gaspar Gornus, Maximilianus Matteolus, praeter alia deliberaverunt, quod
insinuetur reverendis patribus divi Bernardini, quod civitas non bene sentit dictos reverendos
patres non associare mortuos in exequiis, et voluntatem civitatis esse, quod servent ordinem
antiquum, quotiescumque fuerint vocati, ad evitandam praesertim murmurationem, et ad
maiorem cultum Dei, et satisfactionem populi. Matthaeus Bennassutus cancellarius.
Nota: Hinc intelligitur, cur in nostris Constitutionibus municipalibus dicatur, quod
tolleratur consuetudo associandi mortuos Tridenti, proptereaquod aliter fieri nequit. Alibi enim
mortuos alienos neutiquam associamus. Consuetudo autem illa coepit Tridenti sub patribus
regularis Observantiae. Legi olim, quod cives tridentini volebant sociari a fratribus nostris
attenta eorum modestia in huiuscemodi functione. Vocamur etiam hodierno tempore a multis,
non ab omnibus. Item a cognolensibus, pavanis, et gardulanis.
26
969. Anno 1796, die 29 ianuarii ego exaravi hocce monumentum: In Christi nomine.
Amen. Ego infrascriptus universis, et singulis praesentes literas inspecturis, lecturis, et legi
audituris, notum facio, ac testor, quod Thomas de Valentinis tuenas, vir uxoratus, die veneris 22
huius mensis ianuarii a duobus venerabilibus clericis ductus venit in hunc nostrum sacrum
conventum sancti Bernardini apud Tridentum, Oridnis Minorum Reformatorum sancti Francisci,
spiritualibus exercitiis vacaturus: quodque dum iis sedulo vacaret, iubente patruo eius dimissus,
et ut domum suam rediret monitus, die iovis 28 eiusdem mensis post meridiem a dicto conventu
discedens, in proximo loco, ubi sunt stationes Viae Crucis, tertiam inter et quartam stationem,
quasi e regione Crucis trabalis, a tribus militibus, seu ministris Domus correctionis captus,
vinctus, et in eamdem domum ductus fuit. Sed quum laesae immunitatis ecclesiasticae querelam
noster admodum reverendus Pater Guardianus Ioachimus Besenella de Pressano statim
pertulisset ad ill.mum dominum cancellarium aulicum Franciscum Vigilium Barbacovium,
necnon ad ill.mum, et rev.mum dominum Vicariim in spiritualibus generalem Simonem
Albanum canonicum Zambaitium, suffragante etiam ill.mo domino consilairio aulico, et
assessore Officii spiritualis Aloysio Antonio Prato, decretum prodiit petitis consonum,
Thomasque die veneris 29 ipsiusmet mensis, post vesperas, a duobus aliis militibus dictae
Domus nostro conventui reditus fuit, ac petita venia. In quorum fidem etc. Datum in praefato
conventu Sancti Bernardini hac eadem die veneris 29 ianuarii anno 1796.
Fr. Ioannes Chrysostomus de Avolano Vicarius dicti conventus manu propria35.
Nota. Iis, quae traduntur circa immunitatem ecclesiasticam ab scriptoribus, nominatim ab
Stephano Puteo tridentino in Tractatu de iure asyli, et a P. Lucio Ferrario in Bibliotheca
prompta, hic addo, quod factum trium militum ceu sacrilegum exhorruerunt viri, ac mulieres
ipsum videntes: quod locus Viae Crucis est benedictus, et muris vallatus: quod idem locus est
tamquam scala ad ecclesiam nostram, quodque non fuit exceptus a Firmiano episcopo, quamvis
prope ecclesias Sanctisssimae Trinitatis, et s. Michaelis monialium Clarissarum poni iusserit
lapides cum inscriptione: Quì non si gode immunità: idipsumque praestiterit in atrio Domus Dei
sive Hospitalis italici. Vide infra num. 970.
970. In Christi nomine. Tenore praesentium et spetiali conventione inita, ac solemni
stipulatione vallata admodum rev.dus dominus Pater Christophorus Grenzin Superioris
Germaniae Provincialis Societatis Iesu solemniter se obligavit, et cum effectu id facturum, et
curaturum promisit apud ren.mum dominum Generalem sive quemcumque alium, seu alios
Superiores quod non solum quinquennio conductionis praeceptorum durante, sed illo etiam
expirato, etiam quod in civitatem hanc Societas Iesu quoquomodo introduceretur, quod Societas
praedicta et praeceptores, qui pro tempore fuerint, in hac civitate, et districtu Tridenti, bona
cuiusvis generis non acquiret, nec acquirent immaginabili aliquo titulo, causa, aut ratione, sed
ab illorum acquisitione penitus, et omnino se abstinebit, et abstinebunt, intelligendo de bonis
tantum laicalibus, non autem de ecclesiasticis: et si aliquid titulo lucrativo, vel oneroso ex
alicuis devotione in vivis, aut mortis causa dictae Societati, praeceptoribus, aut eorum cuilibet
fuerit iam relictum, sive relinquetur, etiam per Religionis ingressum, illud omne proximiori
agnato venale iusto pretio offeratur, et vendatur, qui caeteris praeferatur, et de proximiore in
proximiorem dicta oblatio, et venditio transeat; adeo ut Societas ipsa pretium tantum
consequatur: et aliquo de agnatione non existente, vel emere recusante, alicui honestae, et
probatae qualitatis, et conditionis, cui offeratur, et vendatur eodem pretio, ipsisqe recusantibus,
aliis districtualibus: et hoc attenta angustia districtus Tridenti, et multitudine populi. Quam
tamen obligationem in consequentiam ipsi occasione aliorum locorum trahi non posse
voluerunt. In quorum fidem et testimonium dictus admodum rev.dus dominus Provincialis se
propria manu subscripsit, et solitum sigillum Societatis Provinciae apposuit. Datum Tridenti die
nona novembris 1623.
35
Exemplum huius monumenti posui in Bibliotheca P. Lucii Ferrarii servata in Bibliotheca
tridentina s. Bernardini verbo Immunitas ecclesiastica, pag. 57, Tomo 3.
27
L.+S. Chrsitophorus Grenzins etc.
Matthaeus Bennassutus cancellarius.
Nota. Ex originali servato in archivo civico Tridenti desumpsit ill.mus dominus baro
Gaudentius Antonius de Gaudento. Iesuitae fuerunt Tridenti usque ad annum 1773, quo
Societatem eorum universam suppressit papa Clemens XIV postulantibus regibus borbonicis.
Tridenti sedem fixerunt anno 1625.
971. Die mercurii XI mensis aprilis 1635, in sala palatii Magistratus consularis in mane
convenerunt infrascripti illustres, nobiles, et excell.mi domini consules, videlicet Andreas
Pompeatus, Thomas Bennassutus, Alexander Guerinonus capitaneus, Iosephus Sardanea,
Antonius Scratimpergherus, et Antonius Banalus. Li quali illustri et excell.mi signori consoli
essendo stati chiamati d'ordine dell'ill.mo signor conte Alfonso di Lodrone, si sono transferiti
alla casa delli molto rev.di Padri Gesuiti, dove si ritrovava, a' quali dal medemo ill.mo signor
conte è stato proposto, come Sua cesarea maestà come fondator della Religione della Società de'
Padri Giesuiti gli ha imposto a ricercar questa città a consentire in quello gli aspetta, che la
chiesa di s. Maria Maggiore di questa città, così ricercata da Sua maestà cesarea sii conferita alli
molto rev.di Padri Giesuiti, et a tal effetto consignò lettere di Sua maestà direttive alla città, le
quali lettere ivi sono state lette alli infrascritti signori della Gionta, e cittadini chiamati, cioè
Ottavio Tabarello, Aliprando Bassetti, Ludovico Alberti, Gio. Gaudenzo Gaudenti, Gio. Battista
Sardagna, Gio. Giacomo Sizzi, Francesco de' Crucifissi, Alberto Paurenfant, Innocentio
Micheletti, Ludovico Ponte, Bernardino Tabarello, Francesco Giraldo Donati, Baldassar
Balduino, Stefano Pozzo, Aldrigeto Gislimberto, Francesco Monte, Francesco Rodamonte,
Antonio Bernardello, Gio. Antonio Sardagna, Gio. Patritio Turchato, Gio. Pietro Gramatica,
Leonardo Novello, Bartholamio Galvagno, Francesco Fava, Stefano Bonomino, Andrea
dall'Aquila, Salveto Salveti, Francesco Martini, Gio. Michele Sardagna, Ferdinando Guarient,
Christoforo Migazzo, Carlo Geremia, Bortholamio Sarti, Antonio Sardagna, Alesssandro
Gislimberto, Francesco Trentini, Filippo Chiusole, Antonio Chiusole, Oracio Rovereti, Antonio
Campi, Massimiliano Mathioli, Giacomo Sardagna, Filippo Consolato, Baldessar Ciurletta,
Alessandro Colombo, Gio. Battista Baldo, Lorenzo Baldo, Leonardo Garniga, Bartholamio
Benol, Marc'Antonio Scutellio, Michel Benin, Francesco Duron, Dionisio Manci, Giacomo
Alberti, Ludovico Sinben, Fiorian Foglia, Nicolò Borci, Gieronimo Todeschi, Georgio Gatt,
Alvise Biscalia, Pietro Bich, Vili Peroto, Gio. Antonio Chiusole, Gio. Giacomo Lisoni,
Christoforo Locher, Anzel Slegel, Gandin Zanbait, Baldessar Malanotte, Giacomo Antonio
Bertolazzo, Vicenzo Cazzuffo, Lorenzo Bordogna, Mathio Beltram, Claudio Labet, Simon
Cresser, Iseppo Zel, Donato Covelato, Iseppo Bertolazzo, Lorenzo Bevilaqua, Antonio
Linarolo, Gio. Battista Bennassuto, Pietro Busetto, Gio. Francesco Gaudenti, Gio. Andrea
Alessandrino, Mathio Berti, Gio. Battista Scarpion, Andrea Bich, Giovanni Pelizari, Iseppo
Bianchi, Bernardin Vasti, Iseppo Amadori, Gio. Battista Cassina, Andrea Sarti, et Antonio
Malacarne36. Fu deliberato circa la richiesta fatta dall'ill.mo signor conte Alfonso di soprasedere
per vedere la risoluzione, che farà il molto illustre a venerabile Capitolo.
Die 3 maii 1635 in salono castri, ibidem existentibus, perillustribus, et rev.mo domino
domino Praeposito Gentiloto, clarissimis dominis consiliariis et cancellario Alberti, Particella
seniore, et Laghi, et spectabili domino Antonio Begnudellio actuario cancellariae castri etc.,
Illustres nobiles, et excell.mi domini consules infrascripti, Andreas Pompeatus, Thomas
Bennassutus, Iosephus Sardanea, Antonius Scratimpergherus, et Antonius Banalus, praesente
etiam magnifico domino Antonio Tonieto civitatis procuratore etc. Post lectam ibidem per me
cancellarium praemissum civitatis deliberationem, praefatus dominus procurator illius copiam
ibi consignavit praefato spectabili domino Antonio Begnudellio, ad hoc etc.
In oltre nel Consiglio della magnifica comunità è stato proposto, che di già è stato risposto
dall'ill.mo et rev.mo principe all'ill.mo signor conte Alfonso de Lodrone, et così anco dal
venerabile Capitolo per rispetto della chiesa di s. Maria Maggiore dimandata da Sua maestà
36
Omnes 100, computatis consulibus.
28
cesarea per li rev.di padri Iesuiti, e che dall'ill.mo, et rev.mo principe è stato dato l'assenso per la
concessione di detta chiesa, ma all'incontrario ricusata dal venerabile Capitolo, come si ha hauto
certa infotmatione delle lettere scritte. Però s'ha ricercato da' signori convocati la loro
deliberatione sopra la risposta da darsi. Così è stato risposto, et deliberato, che si debba adherire
al venerabile Capitolo, et che per cause addotte da quello si rescriva a Sua maestà cesarea con
quella debita riverenza si conviene, che la città non può privarsi di detta chiesa, né delle ragioni,
che tiene in quella etc.
Malfattus de Malfattis cancellarius
Nota. Ex actibus consularibus traxit laudatus baro Gaudentus.
*********************************************************************
Le pagine 135-145 (fra i numeri 971-972) contengono queste notizie.
1399: 6 martii – Ex Statuto perantiquo civitatis Tridenti N° 2545. Archivi civici. Gulielmus
notarius filius ser Pauli de Tridento.
1448: 25 martii – Rogiti Leonardi dicti a Sale de Cimbria. Melchior Stazonerius filius quondam
Guielmi notarii Saraceni.
1609: 18 octobris – Rogt. Antonii Corrazzini: Dominus Constanzus (sic) filius quondam Alberti
de Coesaris de Dimario Vallis Solis faber Tridenti.
1609: 26 aprilis – Rogit. Aprovini de Aprovinis: Dominus Dominicus de Mersiis mercator
Tridenti filius quondam domini Francisci de Verona.
1608: 18 decembris – Rog. Bartholomaei de Nigris: Ioannes Antonius filius quondam Thomae
de Creseriis de Vermilio Vallis Solis sartor Tridenti.
1596: 13 octobris – Rog. Stephani Demae: Dominus Blasius filius quondam Iosephi de Ritiis
sartor et civis Tridenti.
1664: 15 aprilis – Rog. Bernardini de Vastis: Magnificus dominus Bartholamaeus filius
quondam domini Catharini ab Armis de Cavasio Asoli territorii veneti nunc incola et
mercator Tridenti.
1603: 3 aprilis – Rog. Ioannis Malpheri: Dominus Iacobus filius quondam Antonii Tomazoli de
Clesio.
1396: 26 iulii – Ex Statuto civitatis Tridenti sub N° 2540: Ego Franciscus natus ser Tomeii de
Cazzuffo civis et habitator Tridenti publicus imperiali autoritate notarius et officialis
suprascriptorum sapientum etc.
Nota. Hactenus nobilis et spectabilis dominus Iosephus de Castello Trilaci notarius civis et
cancellarius civicus Tridenti, qui paginam hanc mihi perhumaniter tribuit die quinta
ianuarii anno 1796.
1772, die 10 novembris nobiles, et excell.mi domini Antonius de Augustinis, et Georgius
Abbondius syndici Ripae. David Formenti. Ioannes Baptista Capolini. Antonius Fiorio.
Hieronymus Bergamaschi. Ioannes Baptista Zanotti consilairii. Laurentius Formenti
viceconsiliarius. Ioannes Antonius Cillà civis Ripae. Doctor Petrus Guella. Marcus
Vigilius della Beccara, Ioannes Franciscus Frangioni cives Ripae. Matthaeus Fava,
Marcus Vigilius Beccherottus cives Ripae.
1773: Nobilis et clarisssimus dominus doctor Ioannes Franciscus Frangioni civis Ripae.
1781. Carolus a Beccara cancellarius Ripae, ac notarius.
1789, die 31 martii Ripae comes Caietanus Salvadori civis Ripae.
1789. Nobiles domini Firmus de Moscardini et Philippus Capolini cives Ripae.
1790, die 15 ianuarii Philippus Capolinus syndicus Ripae.
1792 di 1 iulii Carolus Franciscus comes Formenti civis Ripae.
1792 die 10 iulii Firmus comes a Moscardini civis Ripae.
1791 die 15 aprilis comes Philippus de Capolini, Iosephus Fortunatus Formenti de Biacessa.
Ioannes Petrus Formenti. Doctor Thomas Antonius Alimonta cives Ripae.
1795, die 3 augusti Ignatius Fava ex Riva Tridenti.
29
1795, Stephanus Panizza de Riva Tridenti.
1795, Iacobus Antonius Sighele contr. imperialis officii telonearii Rivae.
1784, die 14 iulii ill.mus dominus Nocher Praetor Ripae.
1790 mense februarii doctor Augustinus Turrisanus de Clesio missus Ripam commissarius
peculiaris pro tumultibus contra communitatis rectores.
Haec de manu Ioannis Chrysostomi Tovazzi.
**********************************************************************
Ab alia manu:
D'ordine et comando dell'ill.mo Magistrato consolare di Trento. Resta avisato l'onorando
sindico di Povo a comparire per domenica prossima, che sarà ai 15 del corrente mese in Trento
nel palazzo civico alle ore otto di mattina co' suoi soldati arrolati con loro arme, ed arnesi
militari bene all'ordine conducendo seco altretanti uomini del suo Comune per rimetere le
piazze morte, mutare inabili ecc. avertendolo di non usare parcialità nel comandare, e che sia
gente buona, ed abile sotto pena de ragnesi 10 ai disubidienti, e particolarmente al sindico, o
giurati che non farano la parte loro, od usarano parcialità. Trento 8 giugno 1749.
Attestato di battesimo: Die 8 februarii 1691. Ioannes Baptista filius Petri Boscheti et
Catharinae uxoris baptizatus fuit a me parocho domino Prener. Suscipientibus admodum rev.do
domino Matheo Bait de Tridento, nomine perill. dom. Ioannis Baptistae Sardaneae et Francischa
uxore Petri Pederlongh de Meyano, nomine perill. dominae Theresiae Pompeati uxoris domini
Hieronymi Pompeati etc.
Datum ex aedibus canonicalibus
Dato 24 maii anno 1730
Sac. ac parochus Iacobus Antonius Sartorius.
**********************************************************************
Di mano del Tovazzi:
Anno 1751, die 8 octobris Franciscus Caldonatius restitutus fuit loco immuni. Sic legitur in
fine libelli doctoris Antonii Giovanelli Vicarii Thioni cui tit. Defensae immunitatis
ecclesiasticae contra capturam Francisci Caldonatii, ad celsissimum et rev.mum dominum
dominum Leopoldum Ernestum... administratorem plenipotentiarium episcopatus et principatus
tridentini datae, ac typis editae.
Ibi dicitur quidem anno 1741 sed ut puto ex typographi errore; nam Firmianus electus fuit
administrator solummodo anno 1748, et Ioannellus fuit Vicarius Thioni etiam anno 1751, quo
alium libellum edidit. Is dicit pag. 2 num. 2, quod vice-cancellarius fol. 1 processus deposuit
"essendo succeduto al Moro Francesco Caldonazzo, quale scalato il muro della parte interiore
d'essa clausura, volendosi poscia buttare giù dalla parte esteriore, è stato in tal atto arrestato".
Quod Caldonatii in processu fol. 53 deposuit: "Fui fermato, e catturato sul muro, che circonda e
cinge il bosco, nel qual si entra nel convento de' RR. PP. Riformati di s. Bernardino". Dein fol.
54: "ero per uscire dal muro avendo già tutto il corpo fuori di detto muro, tenendomi colle mani
attaccato alla sommità di detto muro, e mentre volevo balzare in terra fui dalla sbiraglia preso
per i piedi, mentre volevo risalire il muro alla sommità del quale stavo attaccato". Ioannellus
dicit fuisse restitutos ante nonnullos annos hic Tridenti fratres Mantinos captos dum sederent
supra sedile saxeum externe adhaerens muro horti venerabilis conventus ad s. Laurentium.
Quod Alae quidam fugiens e manibus satellitum, currenque in terram cecidit, manu coemeterii
cancellos apprehendit, et licet captus, tamen sine ulteriori processu eidem loco donatus fuit.
Subdit, quod teste Alovisio Riccio Resol. 560, pictor pingens in muro exteriori ecclesiae,
parietem amplexus, et nihilominus captus a lictoribus, decisum fuit favore ecclesiae.
Haec adnotata sint pro dictis supra n. 969.
Nostrum esse locum Viae Crucis nullus omnino dubitare potest. Ipsum nobis donavit pro
facienda scala ducente a nostram ecclesiam s. Bernardini eques Mathias Iosephus de Ieremiis a
Montfort haeres Costedius die 24 februarii 1693. Ipsum muris vallatum custodimus. Ipsum
verrimus, et arboribus consitum conservamus. Verum quidem, quod pelliones, et tabacistae in
eo exsiccant idemtidem pelles et tabaca; sed verum etiam quod licentiam a nobis petierunt.
30
Pariter licentiam petiit ill.mus Magistratus consularis pro extrahendis lapidibus, quibus murum
Fersinae fulcivit, tempore guardianatus patris Albani Zambaiti tridentini.
********************************************************************
Di altra mano:
Attesa la deposizione summariamente presa da Nicolò quondam Sebastiano Sevegnani
abitante in Povo, come pure il giuramento nelle mie mani prestato da Michele quondam
Francesco Camel da Povo, che la coperta o sii valanzana levata dalli officiali col occasione dela
per forza eseguita a Leone Furlan sii del predeto Camel, così il depositario di tali mobili, che è il
capitano Battista Boscet37 di Povo ora sindico farà indilatamente la restituzione di tale coperta,
perché così la giustizia richiede.
Dato dalla mia casa in Trento a 11 gennaro 1750.
In fede Carlo Ignazio Sizzo giudice summario.
**********************************************************************
Di mano del Tovazzi:
Anno isto 1806, die sabati 25 ianuarii accepi exemplum literarum sequentis tenoris.
Noi Giuseppe Masimiliano re di Baviera.
Abbiamo aggradita in singolare modo la vostra rappresenatnza delli 11 corrente, vi fa onore
la vostra nobile schiettezza, colla quale encomiate, e dichiarate d'ave amato il vostro anteriore
sovrano, ed appunto per questo ci stimiamo doppiamente felici, che la provvidenza divina abbia
a noi affidato ora il dominio di un popolo cotanto fedele.
Tostoché questa brava nazione sarà formalmente passata sotto il nostro scettro ci
lusinghiamo di guadagnarci da lei eguale confidenza, fedeltà, e attaccamento, e in tale fiducia le
diamo anticipatamente la consolante assicurazione di mantenerle intatta la sua Costituzione, li
privilegi, le libertà, ed osservanze, e che in ogni tempo avremo singolarissima cura di procurarle
il maggior possibile grado di bene, e promettiamo in appresso, che avremo sempre particolare
riguardo ai desideri costituzionali della fedele Provincia.
Ci stimiamo fortunati, che S. M. l'imperatore de' francesi ci abbia aperta col regalo fattoci
della contribuzione la via di dare già all'introito della nostra Reggenza delle prove benefiche
delle nostre paterne intenzioni, di cui sarete in avvenire l'organo presso li Stati, e presso tutti li
sudditi.
Vi assicuriamo della nostra Reale grazia.
Monaco li 14 gennaio 1806.
Masimiliano Giuseppe
Barone di Montgela etc.
Nota. Huiusmodi literae dicuntur directae ad tirolenses. Idem Maximilianus Iosephus, natus
die 27 maii 1756 ex duce Bavariae, ac S.R.I. electore, rex Bavariae dici coepit hoc anno 1806,
die prima ianuarii. Fuit autem proclamatus elector, et dux Palatinus de Sulzbach, et Bavariae die
16 februarii anno 1799, post obitum ducis Caroli Theodori. Uxorem habet secundam a die 9
martii 1797 Carolinam Federicam principissam de Baden-Durlach, ortam die 13 iulii 1777,
filiam quondam principis haereditarii Caroli Aloysii.
**********************************************************************
792. A dì 23 maggio 1641 in Trento nel luogo solito del Consilio conveneron l'infrascritti
illustri, et eccell.mi signori consoli, et proveditori, videlicet Paulo Lener, Simon Trentino,
Baldessar Balduino, Antonio Bernardelli, avanti li quali fu portato l'instanza et domanda fatta
dal rev.mo Capitulo di questa città, che sue signorie molto illustri, et eccell.me si
37
Boscet, idest Boschet.
31
compiacesseron aggradire in favor di esso rev.mo Capitulo di sue lettere a sua maestà cesarea38,
et a Sua Altezza Serenissima per li presenti bisogni et motivi per causa del rev.do signor don
Giovanni Thodeschini piovano di Pergine. Sopra qual proposta hanno ordinato al signor
procuratore, che per sabbato prossimo facci convocare li signori dell'Aggiunta sopra di ciò anco
con essi, et deliberare quello più fia ispediente, et necessario39.
973. A dì 25 maggio 1641 in Trento nel pallazzo dell'illustre Comunità, et luogo solito del
Consilio conveneron li illustri et ecclell.mi signori consoli infrascritti, videlicet Paulo Lener,
Simon Trentino, Baldessar Balduino, Antonio Bernardello. E in oltre chiamati li molto nobili, et
eccell.mi signori dell'Aggionta comparveron l'infrascritti, videlicet Andrea Pompeati, Horatio
Consolati, Gio. Battista Alberti, Thomaso Benassuto, Giulio Alessandrino, Francesco Trentino,
Patricio Turcati, Francesco Geremia, Leonardo Novello. A quali fu proposta l'instanza fatta dalli
molto illustri, et molto rev.di signori canonici, o sia rev.mo Capitolo, di scrivere, et d'inviar
lettere di questo Magistrato a loro favore, et difesa non solamente alla sacra Maestà cesarea
dell'imperatore, et a sua altezza serenissima per oviare a qual si voglia incontro, che potesse
suscitarsi, e nascere per l'importunità, e continua molestia, che vien apportata da monsignor
Giovanni Todeschini contro esso Capitolo con scandalo, e disturbo grave della città. E dopo
longo discorso non fu concluso cosa alcuna, ma prorogato la detta deliberatione in altro tempo.
974. A dì 4 giugno 1641 in Trento nel luogo, et hora solita del Consilio conveneron
l'infrascritti molto illustri, et eccell.mi signori, videlicet Ludovico Voltolino, Paulo Lener,
Simon Trentino, Antonio Bernardello, avanti li quali conveneron anco li infrascritti illustri
signori Aggionti, videlicet Andrea Pompeato, Horatio Consolato, Thomaso Bennassuto,
Francesco Geremia, Patricio Turcato, Girolamo Melchiori, gli altri tuttti benché personalmente
avisati, sono restati fuori; eccetto che li eccell.mi signori Gio. Battista Alberti, e Gio. Gacomo
Sizzi per essere absenti dalla città. Fu di nuovo ripigliata la proposta altre volte fatta, e non
conclusa, se la città debbi inviare le ricercate lettere a Sua Altezza Serenissima a favore del
rev.mo Capitolo per li correnti motivi et scandoli mossi da monsignor Giovanni Todeschini40,
per ben publico. Sopra qual proposta dopo longo discorso fu conchiuso et stabilito di scrivere, et
inviare le ricercate lettere alla maestà cesarea dell'imperatore, et a S.A.S. per oviare quanto si
può alli predetti scandali (sic): havendo deputato a concertare, et concepir dette lettere li
eccell.mi signori capo-console, Andrea Pompeato, Horatio Consolato, et Thomaso Benassuto.
975. A dì lunedì 28 settembre 1654 in Trento nel luogo solito del Consilio convennero
l'infrascritti molto illustri et eccell.mi signori consoli, videlicet Gio. Battista Busetti, Pavol
Lener, Francesco Trentino, Theodoro Bonifacio Sardagna.
Omissis etc.
Fu discorso sopra l'interesse della disunione seguita da' rev.di padri Zocolanti, et
separatione dalla Provincia di Santo Antonio, per la quale scoprendo li scandali, che nascono, et
danno che partorisce alla città, sue signorie hanno risolto di scrivere al rev.mo Padre loro
Generale, et altri loro Superiori per vedere, et operare, che detta Provincia sii riunita alla
Provincia prestina di Santo Antonio, in conformità anco della resistenza, et oppositione fatta
dalla città al principio di detta separatione, decreti, et atti sopra ciò seguiti, esperimentando la
città gli danni, che ne partorisce, et altri discentii.
Camillo Dema cancelliere mandato etc.
976. A dì giovedì 3 novembre 1667 in Trento nel luogo solito invitati intervennero
Girolamo Voltolino, Leopoldo Guerinon, Bernardino Bomporto, Dominico Gallitioli, Francesco
38
Idest imperatori Ferdinando III et Claudiae gubernatrici Tirolis, tutrici comitis tirolensis filii sui
Ferdinandi Caroli.
39
Hic aliquid deese videtur.
40
De hoc Ioanne Tudeschino vide nostrum Decanarium tridentinum cap. 38.
32
Vigilio Sizzo. Avanti de' quali invitati intervenneron l'infrascritti signori Aggionti Pompeo Gelf,
Francesco Bennassuti, Gio. Giacomo Thesino, Lodovico Travaion, Gio. Maria Consolato, Gio.
Francesco Bernardello, Gio. Battista Manci, Thomé Benollo. A quali furono lette due lettere
indirizzate a questo Publico dalle Serenissime Altezze Elettorali di Baviera, oltre li uffitii passati
in voce con il clarissimo nostro Capo, con le quali passano uffitio presso questa città con ogni
calore, affine si compiaci d'accettare l'ingresso della Religione Theatina; e che seguendo, sarà
riceputo a sommo agradimento laonde puotesseron interponer i suoi uffitii. Sopra del che sue
signorie havuto longo discorso, e considerato spetialmente il grave peso d'altre Religioni, che
sostiene questa città, esser perciò impossibile in questo particolare puoter agradire l'antedette
Altezze, alle quali hanno stabilito, che scriver si debbi li più efficaci motivi, che concorrino a
non puoter condescendere al desiderato ingresso, affine Sue Altezze Serenissime restino paghi
dell'affetto riverente, che questa città per altro gli professa; con spiegar li tratti di dispiacere a
non puoter incontrare le bramate loro sodisfationi.
Gio. P. Xicho cancelliere.
Nota. Patres Theatini iam emerant Fralemanum Tridenti, seu domum et ecclesiam s.
Elisabeth Fratrum Alamanorum, ubi nunc sunt moniales Ursulinae, quae idcirco quotannis
celebrant cum aliqua solemnitate, ac celebrare debent festum s. Caietani Theatinorum
Institutoris, cuius habent altare laterale.
977. A dì sabbato li 2 genaro 1694 in Trento nel luogo solito del Consilio invitati
conveneron li molt'illustri, e clarissimi signori consoli Giacomo Antonio Trentino, Francesco
Vigilio Sizzo, Girolamo Pompeati, Valerio Pozzi, Dominico Rizzi, Gio. Francesco Gentilotti,
Simon Ciurletti. A quali clarissimi signori fu da me cancelliere esposto, e rapresentato, che
sin'hora non è stato fatta alcuna mentione nelli atti di questo Publico circa l'operato a causa delle
Terziarie di San Domenico, che vivono in comunione nella casa esistente alla Portella; perciò
stimarei bene, che ciò quanto è seguito fosse registrato in detti Atti a perpetua memoria. Perciò
essi clarissimi signori m'hanno imposto, che fedelmente registri la relatione, che fu data in voce,
e quanto è successo in questo particolare. In esecutione del che dico, che essendo pervenuto alle
orecchie, et osservato sul principio dell'anno decorso da questo illustre Magistrato, essersi
alcune donne vestite in habito di Tertiarie di San Domenico, e vivere quelle ritirate in casa
appartatamente acquistate, et in comunione sotto Regola prescritta, fu dal medemo Magistrato
deliberato di portare le sue doglianze e gravame a causa di tal novità a Sua Eccellenza rev.ma
nostro clementissimo principe con rapresentare sì in voce, come col mezzo d'un riverente
memoriale, li danni, e pregiudicii, che per tal causa ridonderebbon a tutta questa patria,
deputando a tal effetto li clarissimi signori consoli Trentino Capo, e Francesco Vigilio Sizzo, sì
a formare l'antedetto memoriale, come a rapresentare in voce li giusti motivi, ch'ha questo
Publico di sentirsi aggravato di tal innovatione, e procurare presso la medesima eccellenza
rev.ma per l'abolitione di tal Fradelanza, come essi clarissimi signori non hanno mancato a fare
le sue parti in ciò, con rapresentare vivamente all'istessa eccellenza sua rev.ma sì in voce, come
anche in scritto, mediante le seguenti preci qui in fine registrate, l'originale de quali doverà esser
registrato nell'archivio. Quali preci, e con il rescritto emanato a quelle fu dalla prelibata
eccellenza sua rev.ma consegnato alle mani dell'istessi clarissimi signori deputati sul principio
del mese di luglio prossimo decorso, con dirle, che abbenché due gioveni, e putte, che all'hora
non gli sovveniva il nome di quelle, non ostante il rescritto fatto a dette preci, quelle però
fusseron comprese nel numero di dette Tertiarie, abenché ancora non fosseron state vestite, ma
però erano state accettate avanti che fosse fatto il ricorso da questo Magistrato, e che haveva
tardato a far trasmettere il memoriale con rescritto a causa che non v'era Priore nel convento di
s. Lorenzo, che però in breve se ne attendeva un nuovo, come gli era riferito: come il tutto essi
clarissimi signori deputati in Consiglio riferirono con presentare l'istesso originale memoriale, e
rescritto. Si come essendo stato anche presentato un memoriale a quest'illustre Magistrato per
parte delle antedette Tertiarie, mediante il quale suplicavano il medesimo Magistrato a volersi
compiacere di concedere licenza, che potesseron vestire altre putte, che desideravano aggregarsi
a loro, e vivere in comunione, esibendosi di sottomettersi a tutte quelle Capitolationi, che si
33
haveriano stimate ragionevoli toccante il governo economico, gli fu fatto rescritto del tenore
seguente: Le supplicanti non puonno esser esaudite per condegni riguardi; anzi fu dato ordine a
me cancelliere, che subito che sarà capitato il Priore dell'antedetto convento di San Lorenzo,
debbi insinuare il memoriale fatto per parte di questo Publico, assieme con rescritto, con lasciare
una copia alle mani di detto Priore, come non ho mancato ciò eseguire, come dalla relatione si
può vedere, registrata nel fine del qui descritto memoriale.
Eccellenza ill.ma, e rev.ma vescovo e principe signor signor Padrone Clementissimo.
Quanto si trovi giammai aggravata questa città di Trento dal copioso numero de conventi
de Religiosi riguardo alla sterilità, e strettezza del paese, con pregiudiziali conseguenze lo
proviamo giornalmente. Ciò non ostante li giorni passati habbiamo osservato essersi vestite in
habito di Tertiarie di San Domenico alcune donne in buon numero, e quelle ritirate in casa
appartatamente acquistata nella Contrata della Portella, vivendo in comunione, e sotto Regola
prescritta, con intentione d'augmentarsi sì di numero, che di facoltà: dando saggio d'eretione di
nuovo monastero, senza premettere li requisiti delle Costitutioni pontificie, e de sacri Canoni,
tra quali li principali si considerano l'assenso dell'eccellenza vostra, indi quello della città. Per
giusti e rilevanti motivi non potiamo noi adherire al stabilimento, e progresso di dette Tertiarie,
e ci giova sperare, che nemeno l'eccellenza vostra rev.ma sarà per concorrere a questo nostro
pregiudicio, onde humilmente ricorriamo alla medesima supplicandola a voler abolire detta
Radunanza di Tertiarie, e provedere coll'autorità sua, perché sia fermato ogni avanzamento delle
medesime, mentre le facciamo humilissima riverenza.
Della medesima Eccellenza vostra ill.ma e rev.ma.
Communicentur preces venerabili Patri Priori, seu Subpriori conventus Sancti Laurentii,
qui deinceps ex causis animum Suae Celsitudinis rev.mae rationabiliter moventibus abstineat ab
ulteriori receptione Tertiariarum ad habitum.
Signatum 10 aprilis 1693.
Io. Petrus Benvenuti secretarius
humilissimi e fedelissimi sudditi e servi
Li consoli, e proveditori della città di Trento.
Die sabbathi 18 iulii 1693, ante fores conventus Sancti Laurentii fuerunt per me
cancellarium, ad praesentiam etiam perillustris, et clarissimi domini Iacobi Antonii Trentini
consulis primarii insinuatae antescriptae preces cum clementissimo rescripto admodum
reverendo patri Priori eiusdem conventus, cui etiam copiam authenticam dictarum precum, et
rescripti ad eiusdem manus consignavi, eamque acceptando, penesque se retinendo etc.
Praesentibus Francisco Becchino, atque Antonio Miorino incolis Tridenti testibus rogatis etc. In
fidem etc.
Claudius Vigilius Bassettus cancellarius.
A dì sabbato 20 novembre 1694 in Trento nel luogo solito del Consilio dell'illustre città
invitati conveneron li molto illustri, e clarissimi signori consoli Francesco Sardagna, Bernardin
Manci, Simon Ciurleti, Florian Foglia. Al memoriale delle sor Terciarie del Ordine di s.
Domenico di questa città, con il quale dimandavano licenza di poter vestir altre del loro habito,
fu fatto il presente rescritto.
Per quanto concerne l'interesse di questa città, attese le cose suplicate, per pura, e mera
gratia speciale senza trato veruno di conseguenza, se concede licenza alle supplicanti di poter
vestire per una sol volta tre sor Tertiarie del lor Ordine, inherendo nel restante a quanto fu
stabilito da questa città registrato nelli Atti consulari sotto li due genaro 1694.
Francesco Trenti Turcato cancelliere.
Nota. Easdem Tertiarias, quae passim dicebantur le Pizzochere, omnino suppressit Petrus
Vigilius episcopus anno 1790. Monasteriolum suum penitus evacuaverunt die iovis 20 maii,
festo Sancti Bernardini. Fuit prope, ac supra Portellam, e regione olim monasterii Sancti
Laurentii, apud parvulam ecclesiam Sanctae Catherinae senensis. Sed potius dicendum fuisset
34
arcta domus. Ante plures annos idem episcopus vetuit illis vestitionem novitiarum. Ultima
earum Priorissa fuit Mater Dominica Dorna de Tridento, quae obiit die 2 octobris 1789. Ei cum
titulo Superiorissae successit, perseravitque usque ad suppressionem, Mater Hyacinta de
Angelinis tridentina, cum Matribus Francisca Gaudenta de Tridento, Nigra de Tridento,
Vincentia Bocia de Maleto, Catharina Tenalea de Avisio, et alia. Ecclesia fuit illico profanata
cum proxima domuncula.
978. A dì di sabbato li 10 maggio 1698 in Trento nel luogo solito del Consiglio invitati
convennero l'infrascritti clarissimi signori consoli Simon Ignatio Trentino, Gio. Pietro Zello
Scarpione, Valerio Pozzi, Domenico Ricci, Gio. Battista Salvetti, Angelo Serafino Gallicioli.
Omissis etc.
Scoprendosi un abuso, et inconvenienza grande nel tenere ne' giorni festivi aperte le
boteghe da ogni sorta de mercanti, et artisti, senza haver alcun riguardo al culto divino, perciò fu
dato ordine a me cancelliere di spedir proclama, accioché cadauno in tali giorni tenghi chiuso le
boteghe sino all'hora de vespero; comettendo anco alli revendigoli che s'astenghino d'esponer le
loro robe nel tempo della dottrina christiana sotto pena di lire 50, toties quoties etc.
979. In giorno di martedì il primo del mese d'aprile 1704, nella stuffa del palazzo
dell'illustre città di Trento, luogo solito del Consiglio, invitati intervennero li molt'illustri, e
clarissimi signori consoli, Simon Ignatio Trentini Capo, barone Antonio Prati, Simon Bassetti,
Gio. Battista Sardagna, Giuseppe Battaglia, Gio. Francesco Alessandrino, Stefano dal Pozzo.
Invitati anche tutti li signori d'Aggionta da soliti bidelli con biglietti spediti etc. de quali
comparveron li infrascritti signori Pompeo Sardagna, Vincenzo Cazuffi, Gio. Bonacarne,
Alfonso Geremia, Biaggio Voltolino, Floriano Foglia, Gioseppe Castelli, Francesco Lupi,
Christoforo Busetti, Gio. Maria Battaglia, Giacomo Trent Turcati.
Omissis etc.
Avendo Sua Eccellenza rev.ma padron nostro clementissimo richiesto a questo illustre
Magistrato, che per l'avenire nel giorno che verà destinato a cadaun anno a far la processione
solenne in honore, e gloria della gloriosissima Vergine delli Sette Dolori41, nella venerabile
cattedrale di questa città da rapresentanti della medesima, venghi osservato, e decretato per
giorno di festa da tutto il Publico, che però fattone la dovuta consideratione, et atesa che la
medema gloriosissima Vergine sii stata invocata da detta Eccellenza Sua rev.ma a soccorrere, e
liberare questa Patria dall'invasione prossima passata de nemici francesi, e che non vi è mezo
più proprio, che ricorrere al patrocinio della medema, e massime nelle presenti emergenze di
guerra, che però fu decretato in tal giorno da ratificarsi come sopra d'anno in anno
perpetualmente da tutto questo Publico solennizata per giorno di festa in maggior gloria, e
venerazione della prelibata Vergine delli Sette Dolori, e ciò per pura, e semplice devotione.
Nota. In hanc rem vide To. 1 Inscript. 730. Probabiliter a laudato episcopo Ioanne Michaele
comite Spaurensi posita fuit allegata inscriptio infimi clientis N. N. Processio nunc fit, fuitque
meis diebus semper facta, in dominica secunda post Pascha, et quidem post vesperas solemnes.
Mane autem cantatur Missa solemnis, et habetur sermo panegyricus.
980. A dì sabbatho li 7 del mese di decembre l'anno 1709 in Trento nel palazzo civico, e
luogo solito del Consiglio invitati conveneron l'infrascritti molt'illustri, e clarissimi signori
consoli etc. Francesco Bevilaqua capo, Giuseppe Battaglia, Giuseppe Iob Ciurletti, Giulio
Alessandrino, Giuseppe Andrea Bomporto, Steffano dal Pozzo. Invitati per viglietti
comparveron anco li signori Aggionti, come attestano li bidelli presenti, come dalla sua
relatione affermanti. Dottor Gio. Gaspare Baldo, Antonio Grammatica, Giuseppe Andrea Ponte,
Francesco Luppi, Giuseppe Consolati, Alberto Sizzo.
Omissis etc.
41
Confraternitas septem Dolorum Beatae Mariae Virginis in ecclesia cathedrali tridientina erecta
fuit anno 1695.
35
Di più il medesimo clarissimo signor capo ha esposto, si come avendo fatto riverente
ricorso mediante memoriale qualche signor sacerdote a fine di puoter radunarsi in questa città
sotto la Regola del padre Santo Filippo Neri per professione di maggiore religiosa perfettione, et
anco per fine d'impiegarsi con tutto il spirito all'aumento del honor di Dio, e salute dell'anime.
Quindi a fine d'essere anco tal radunanza da questo Publico applaudita, come operatrice nella
vigna del Signore, fu ricercato d'essere con special decreto gratiata di puoter stabilire in questa
città la Congregazione in casa appartata, dichiarandosi in questo di voler vivere a fine di portar
edificatione al prossimo, e non già pregiuditio alcuno a che se sii, per non essere questa in niun
modo Religione, ma pura e libera Congregatione quandocumque dissolubile. Qual espositione
udita da signori Aggionti, e fattone sopra la medesima longo, e maturo riflesso, considerando,
che tal Congregatione de sacerdoti non possi essere se non che di profitto alle anime, non già
d'aggravio, mantenendosi ogn'uno de' congregati con le entrate de propri patrimonii, et
osservando le Regole del santo Institutore Filippo, lontane da qualunque vantaggio della
Congregatione, particolarmente quando puotesse essere di qualche danno a chi si sii. E però il
tutto ben ponderato, fu unanimemente conchiuso, e deliberato d'ammettere tal Congregatione di
sacerdoti secolari sotto le Regole di detto Santo Filippo, con obligarli però all'osservanza de'
Capitoli in ordine al concertato vocalmente in questo consesso da estendersi, e da essere
sottoscritti dalli clarissimi signori Giuseppe Battaglia, Giuseppe Alessandrino, e Giuseppe
Andrea Bomporto consoli per parte di questo illustre Magistrato consolare deputati, e per parte
de signori d'Aggionta dalli signori Alberto Sizzo, Gio. Gasparo Baldo, e Gio. Andrea de Ponte,
da essere anche sotto quest'atto in copia registrati.
Segue il tenore dell'enonciati Capitoli.
Capitoli per l'introduttione dell'Oratorio di Santo Filippo Neri.
Essendo quest'illustre città persuasa, che la Congregatione di San Filippo Neri non ha
spetie di Religione, come composta di sacerdoti sempre liberi a conviver insieme, et a separarsi,
perciò si come è sempre ferma nella costante, et inalterabile massima di non introdurre alcuna
nova Religione, così non si oppone alla buona intentione di quelli sacerdoti, che pensano unirsi
insieme anco in questa nostra Patria per servitio di Dio, e profitto de concittadini, con le
condittioni però seguenti.
Primo, che la sodetta Congregatione non possa havere in questa città alcuno stabile, fuori
che una sola casa condecente, e capace per il numero de dodeci sacerdoti, oltre il bisogno de'
laici, che sarano da Dio chiamati alla medesima per affaticarsi nella vigna del Signore in ordine
all'Instituto dell'istesso Santo Filippo.
Secondo, che parimenti in villa non posa havere sotto la podestaria di Trento alcuno stabile,
fuori che uno, che fra fondi, e casa non ecceda il valore de ragnesi sei milla circa; e questo gli
s'intenda concesso per il necessario, et honesto respiro di chi in ordine al sodetto Instituto deve
affaticarsi in tutto il corso dell'anno per la gloria di Dio, e per il bene del prossimo.
Terzo, che tanto per la sodetta casa in città, quanto per lo stabile in villa debba la
Congregatione pagare di tempo in tempo le colte tanto ordinarie, che straordinarie, come
dispone lo Statuto al capo 127, lib. primo.
Quarto, che venendo la Congregatione liberamente beneficata de beni stabili sicome la
medesima si suppone totalmente aliena da procacciarsi vantaggi temporali in ordine alle ottime
massime del medesimo Santo Institutore Filippo, così sia sempre tenuta a farne vendita nel
termine d'un anno: e caso in questo tempo non ritrovasse compratore, sia obligata di mettere il
fondo al publico incanto per valersene del prezzo di quelli, altrimente possa questa città farne
l'incanto in nome della medesima Congregatione per consegnargli il prezzo, che si fosse per
ricavare.
Quinto, che mancando la suddetta Congregatione nell'osservanza de' sodetti Capitoli, o
alcuno di quelli, possa in tal caso quest'illustre città revocare l'assenso prestato, et obligare
l'istessa Congregatione a separarsi.
Giuseppe Battaglia Consule Deputato.
Giulio Alessandrino Console Deputato.
Giuseppe Andrea Bomporto Console Deputato.
36
Alberto Sizzo Aggionta Deputato.
Giovanni Gasparo Baldo Aggionta Deputato.
Gio. Andrea de Ponte Aggionta Deputato.
Ciò fu a dì 11 decembre 1709 nel palazzo civico. di Trento.
Nota: Sacerdos, qui simplicem libellum exhibuit, fuit Ioannes Iacobus Sitius tridentinus
civis, teste P. Dominico de Paulis in Vita P. Iosephi Musochii pag... Philippini habitarunt in
domo Gratiadaea prope ecclesiam s. Iospeh monialium Ursulinarum, ubi habebant parvam, sed
elegantem ecclesiam sub titulo Sancti Philippi Nerii. Inde iubente episcopo Petro Vigilio
transierunt in monasterium Sanctissimae Trinitatis anno 178.., iam translatis anno 1784,
monialibus Clarissis in monasterium aliarum Clarissarum s. Michaelis.
981. In giorno di mercordì li 23 maggio 1714 in Trento, nella stuffa del palazzo civico,
luogo solito del Consiglio etc., invitati conveneron l'infrascritti clarissimi signori consoli
Ludovico conte Bortolazzi capo, Carlo Fabiano Martini, Giulio Alessandrino, Floriano Foglia,
Antonio Crivelli, Gioseffo Andrea Bomporti, Steffano dal Pozzo. Invitati pur anco con biglietti
dalli soliti bidelli Baffano, e Lendemer, tutti li signori d'Aggionta, come tanto essi bidelli quivi
presenti hanno riferito, di questi comparveron li seguenti, Gerolamo Pompeati, Francesco
Bevilaqua, Fortunato Particella, Francesco Vigilio Busetti, Lodovico Fabiani nato Gratiadei,
Gio. Giacomo Corradino, Antonio Tomasino, Gio. Battista Poli, Gio. Pietro Rosa, Francesco
Gallicioli, Lorenzo Borzi, Gottardo Aquila, Antonio Gosetti, Gioseffo Antonio Sarti42. A quali
così congregati fu letto l'umilissimo memoriale presentato dalle molto rev.de Madri monache
suor Maria del Rio, e suor Maria Doria dell'Ordine dell'Immacolata Concezione commoranti in
questa città, mediante il quale supplicano quest'illustre Magistrato per il gracioso Placet, e
benigna licenza di poter erregere, e fondare nella medesima città un convento di monache di
detto Ordine, e sotto le Regole di san Benedetto quivi in scritto parimente esibite, e lette etc.,
stante che ancora siino state già graciate dall'Altezza sua rev.ma di tal richiesta licenza, come
tanto fu osservato dal gracioso rescritto annesso al loro memoriale sotto li dieci del corrente
mese, intervenendo però il consenso di questo Magistrato. Sopra del che essendo stati da
quest'illustre Magistrato concepiti diversi Capitoli al numero di dodici, quali tutti istessamente
quivi furono letti, fu proposto dall'ill.mo signor conte capo, se sotto de medesimi Capitoli si
possi, e sii espediente, et utile a questo Publico la concessione per la ricercata fondatione, et
erretione del detto monastero, e sentire di cadauno sopra di ciò in voce le menti, e voti, ridote
anche da me cancelliere in scritto, come qui sotto sta registrato d'uno in uno etc.
Omissis etc.
Attesa la pluralità de' voti per l'affermativa dell'erretione, e fondatione del monastero fu la
medema da questo Magistrato accettata etc. e rispetto alli signori Aggionti, che ricercarono la
copia delli detti Capitoli, fu quella ad essi decretata, comandando anche, che siino registrati in
questi Atti non tanto li sodetti Capitoli, quanto anche il predetto memoriale con rescritto.
Nota. Ita ex Actis consularibus Tridenti. Sed cur nescio, monasterium Conceptionistarum
Tridenti erectum numquam fuit.
De monialibus Conceptionistis agitur in Chronologia Seraphica To. 1 ad an. 1484, quo
exordium sumpserunt. Instituit eas Beata Beatrix de Silva virgo lusitana nobilisima, quae obiit
Toleti in Hispania die 16 augusti an. 1490 aetatis suae 66. Fuit devotissima Fratrum Minorum,
inque ipsorum manibus an. 1490 solemnem professionem emisit suae Religionis. Sodales eius
franciscanorum regimini se commiserunt, et anno 1494 indulgente Alexandro sexto papa, in
Sanctae Clarae Regulam sed sub habitu Conceptionistarum transierunt.
982. Al nome di Dio etc. L'anno 1720 di mercordì li 19 giugno, Trento nella sala del
palazzo consolare alle nove di mattina fu invitato l'ill.mo Magistrato consolare pro his etc., da
42
Ioannes Andreas Romagnanus de Monticulo parmensis dioecesis, praeceptor ludi litterarii Tridenti
anno 1497. Dictus anno 1528 quondam magister Andreas a Scola de Romagnano: ac etiam quondam
magister Ioannes Andreas Romagnanus olim scholarium praeceptor.
37
soliti bidelli, così a me cancelliere referito e perciò comparvero l'infrascritti ill.mi, e clarissimi
signori consoli dottor Francesco Bevilaqua Capo console, dottor Francesco Alfonso Particella,
Francesco Sizzo, dottor Carlo Georgio Vincenzo Mayr, dottor Francesco Bonaventura Alberti,
dottor Girolamo Battaglia. Furono pure per l'istesso giorno, ora, e luogo da medesimi bidelli
anche per trei giorni avanti il presente con soliti biglietti del signor dottor Gioseppe Lisoni
procuratore di questo Publico invitati tutti li signori Aggionti assieme con signor dottor
Gioseppe Andrea Bomporti per il suo voto consultivo, de quali però comparvero l'infrascritti
signori dottor Lodovico Malfatti, dottor Gio. Bernardino Gentilotti, dottor Gio. Bernardino
Tabarelli, dottor Antonio Tomasini, dottor Vincenzo Consolati, dottor Antonio Pompeati
Luchini, Carlo Antonio Alessandrini, Balderssar Alessandrini, Bernardin Turcat,
Giacom'Antonio Voltolini, Lodovico Travaion, Marcel Staidel. A quali così come sopra
congregati, il clarissimo signor Capo espose, si come con replicate sessioni fatte con signori
Deputati, restarono ideate le condicioni, e patti fatti per l'admissione et errecione in questa città
del monastero delle Reverende Madri Orsoline, quali condicioni, e patti furono distintamente, et
a chiara inteligenza di tutti dal stesso clarissimo signor Capo lette, e spiegate, affine cadauno de
signori comparsi suggerischino ciò, che dalla sua prudenza verrà stimato più proprio, e
profittevole a questo Publico. Quali capi, e condicioni incorporati in undeci Capitolacioni
essendo stati ben intesi da tutti, e singoli essi signori congregati, dopo il maturo riflesso fattovi
sopra ciascheduna cosa furono concordemente applauditi, et approvati, applaudite, et approvate
da tutti in tutto, e da per tutto, e deliberato di transmetterne una copia de medesimi alle soddette
Revernede Madri Orsoline per attenderne la loro mente, commettendo a me cancelliere di dover
registrare alli Atti dette Capitolacioni. In fede Io Francesco Antonio Betti cancelliere d'ordine
etc.
Ill.mi signori signori patroni colendissimi
L'esperimentata bontà delle signorie loro ill.me ci promette benigno compatimento alla
lunga dimora, quasi manchanti a nostri doveri; speriamo però nell'inarrivabile loro prudenza non
saremo incolpate per tali, a caggione delli strani accidenti subintrorono fra questo tempo, che in
modo alcuno diedero logo a maggior brevità et spedizione. Le graziosissime Capitolacioni
prescritteci da noi mandate a sua Altezza rev.ma monsignor vescovo di Bressanone43 con
supplica di concedere licenza di potter accettarle arrivarono con suo consenso, dandoci piena
libertà. Rendiamo pertanto grande favore unitamente mille grazie; alla nostra venuta colla
divina assistenza ci renderemo degne di così singolare grazia etc., con tutto l'animo impiegando
le forze per dare bramata sodisfazione in dimostrare la nostra servitù massime nell'allievo, et
instruzione della cara gioventù con raccomandarci ad ulteriori grazie immutabilmente ci
dichiariamo
Delle signorie loro ill.me
Innsprugg li 28 luglio 1720.
Humilissima Maria Orsola di s. Francesco Serafico della Compania di s. Orsola Superiora,
e convento.
983. Carlo sesto per la Dio grazia eletto imperatore de' Romani sempre augusto etc. 44.
Onorevoli, sapienti, diletti, fedeli. Essendo Sua Santità (idest Benedictus XIII) per diversi
importanti motivi stata poco fa mossa, oltre all'avere concesso il Pallio al vescovado di
Passavia, di esentarlo anche dalla metropolitana di Salisburgo; si è perciò questa doluta d'essere
da ciò aggravata, ed ha implorato la nostra suprema imperiale protezione, ed assistenza per
essere mantenuta nelle sue pretese ragioni, che suppone pregiudicate. Ora abbiamo noi fatto che
clementissimamente riflesso, che per levare qualunque presentaneo gravame di essa
metropolitana salisburghese, sarebbe il più proprio, che sua divozione il principe, e vescovo di
Trento, con il Capitolo, e diocesi venissero annessi all'arcivescovo di Salisburgo, che di tempo
in tempo sarà, come metropolitana, godendo egli altresì le prerogative di Legato nato, e di
43
44
Gasparus Ignatius comes Kinigl.
Versio ex ermanico, quod prae manibus teneo.
38
Primate della Germania: giacché questa annessione è assai più propria per un principe
dell'impero, che il dover dipendere dall'intruso Patriarca d'Aquileia forastiero. E siccome non vi
è ignoto, che noi né sino al presente abbiamo riconosciuto, né in avvenire riconosceremo questo
preteso Patriarca45; e ciò a causa del ius patronatus, et advocatia, che a noi incontrastabilmente
s'aspeta, tanto come imperadore de' Romani, che come arciduca d'Austria sopra della chiesa
patriarcale d'Aquileia: né giammai tollereremo in avvenire le appellazioni introdotte, e che
introdurransi dalli nostri sudditi tirolesi avanti un estraneo foro incompetente, dal che ne
nascono diverse confusioni. Perciò su questo giustissimo, e ragionevolissimo riflesso, per
rimediare a questi disordini, e nell'istesso tempo a tali gravami di Salisburgo, vi scopriamo
cordialmente questa nostra proposizione, affinché anche voi da canto vostro contribuiate quel
tanto più coadiuvare a questo affare. Il che noi non tralasceremo di clementissimamente
riconoscere nelle occasioni colli nostri cesarei favori, e grazie: colle quali altresì vi restiamo ben
propensi. Dato in Gratz li 12 agosto nell'anno 1728, de' nostri regni del germanico nel 17,
dell'ispanico nel 15 e dell'ungarico, e boemo nel 18.
Carlo
Gio. Francesco conte Seilern
(L.+S. caerei) Per comando espresso di Sua sacra cesarea e cattolica maestà
Gio. Cristoforo Bartenstein manu propria.
Foris. Agli onorabili, sapienti, nostri, e dell'impero diletti fedeli N. Capo-console, e
Consiglio della città di Trento.
984. Al nome d'Iddio etc. Correndo l'anno 1728 in giorno di giovedì li sette ottobre, Trento,
e salone civico all'ore dieci di mattina invitati pro his etc., da soliti bidelli così riferenti,
comparvero gl'infrascritti ill.mi signori consoli Giuseppe Andrea Bomporti, Girolamo
Galvagno, Girolamo de Malfatti, Tomaso Cazuffi. Il clarissimo sig. Capo Console Bomporti
rapresentò come esso assieme con il clarissimo signor console Girolamo de Malfatti
specialmente deputati sotto li 11 del prossimo passato mese di settembre ad effetto di conferire
(in assenza di Sua A. rev.ma, e della maggior parte de' rev.mi signori canonici) con il clarissimo
signor cancelliere di Corte Gio. Battista de Alberti, e con l'ill.mo signor conte Carlo Trapp
decano della cattedrale, e concertare quale risposta debba darsi a Sua maestà cesarea catolica
sopra la proposta annessione di questa Chiesa a quella di Salisburgo habbia in più conferenze
con ciascheduno d'essi seguite riportato, che tanto per parte di S.A. rev.ma, quanto per parte del
rev.mo Capitolo si pensava di rispondere alla lettera della maestà sua in termini generali con
offerirsi al ritorno dalla villegiatura di S.A. rev.ma, e de' signori canonici assenti di umiliare alla
medesima una più precisa risposta, giaché questa non poteva concepirsi adeguatamente senza
premettere una conferenza tra le parti interessate, cioè di S.A. rev.ma vescovo, e principe, del
rev.mo Capitolo, e di tutto il Corpo del Magistrato di questa città. Sopra tale esposizione per
procedere in un affare di tanta importanza con la dovuta circonspezione fu stabilito di
rispondere fra tanto alla maestà sua etc., che con quel sentimento di somma veneracione, il
quale è dovuto a tanto onore haveva questo Magistrato ricevuto il clementissimo foglio di S.M.
C.Ca. che ne umiliava per tale onore alla maestà sua il più vivo, e profondo rendimento di
grazie. Che se l'arcivescovato di Salisburgo godeva la fortuna di annidarsi sotto la suprema
protecione di S.M.C.C. godeva altresì un simil onore il vescovato di Trento, e del medesimo si
gloriava questa reverentissima città, la quale però così in questa, come in ogni altra occasione
non poteva con fondamento maggiore appoggiare le speranze della propria prosperità, che al
zelo della sacra cesarea, e regia sua maestà non solo come il più glorioso, e potente monarca
della terra; ma ancora come al più clemente, al più retto, al più pio. Che l'assenza del celsissimo
nostro vescovo, e principe, come pure della maggior parte de signori canonici, commoranti in
diversi luoghi a godere nella corrente staggione la solita villeggiatura, non permetteva di essere
in conferenza sopra la clementissima proposizione, che la maestà sua si era degnata di fare per
l'annessione di questa Chiesa a quella di Salisburgo. Che però al loro ritorno non sarebbe stata
45
Tridentum nec Salisburgum, nec Aquileiam agnoscit, sed Romam directe petit.
39
ponto differita; e che fratanto la maestà sua poteva ben assicurarsi della prontissima
sommissione di questo Publico, il quale haverebbe procurato di superare al possibile quelle
difficili, che si preveggono in tal affare, con unità ferma fiducia, che dovendo seguire tale
annessione, tutti i svantaggi, che si potessero incontrare per la medesima, sarano con altre
cesaree grazie abondantemente ricompensati.
985. Al nome di Dio etc. Correndo l'anno 1728, in giorno di martedì li 16 novembre,
Trento e stuva civica, alle ore tre doppo pranzo, invitati pro his etc., da soliti bidelli così
riferenti, comparvero gl'infrascritti ill.mi signori consoli Giuseppe Andrea Bomporto Capo,
Girolamo Galvagno, Francesco Antonio Sizzo, Girolamo de Malfatti, Tomaso Cazuffi. Il
clarissimo signor Capo console ha rapresentato, come che ieri matina il sig. Pietro Negri
attuario dell'eccelsa cancellaria habbia insinuato ad esso clarissimo signor Capo console per
nome di S.A. rev.ma, e dell'ill.mo rev.mo Capitolo, come sia stato stabilito di tenere una
conferenza dimani alle ore quatro tedesche dopo il pranzo in castello sopra la proposizione fatta
dalla sacra cesarea catolica maestà per l'annessione della Chiesa di Trento a quella di
Salisburgo, e però che era stato incaricato d'invitare ancora alla medesima conferenza questo
Magistrato consolare. E perché s'ha penetrato, che a tale conferenza l'ill.mo, e rev.mo Capitolo
sia per intervenire in Corpo, e non per via di deputazione, anzi che a tall'effetto habbia spedito le
lettere circolari per commessi appostati a ciascheduno de' signori canonici absenti, perciò questo
Magistrato sì per corrispondere all'onore dell'invito sopra espresso, come pure per secondare
l'esempio di detto ill.mo, e rev.mo Capitolo, ha similmente determinato di comparire in Corpo a
detta sessione.
986. Al nome d'Iddio etc. Correndo l'anno 1728, in giorno di sabbato li 20 novembre,
Trento, in stuva civica, all'ore tre doppo pranzo invitati pro his etc., da soliti bidelli cos'
riferenti, comparvero l'infrascritti ill.mi signori consoli Giuseppe Andrea Bomporto Capo,
Girolamo Galvagni, Girolamo de Malfatti, Tomaso Cazuffi.
Omissis etc.
Essendo stato questo magnifico Magistrato in ordine all'invito al medesimo fatto nella
conferenza tenutasi non solo coll'intervento di S.A. rev.ma e del suo eccelso Consiglio; ma
ancora dell'ill.mo, e rev.mo Capitolo in Corpo, in cui essendosi osservato, che se bene sono stati
proposti diversi motivi, che potevano consigliare di aderire all'annessione della Chiesa di Trento
a quella di Salisburgo, proposta da sua maestà cesarea catolica, ad ogni modo ne sono pure stati
portati non pochi altri riflessi, che potevano dissuaderla, così che per procedere in un affare di
tanta importanza con tutta la considerazione era stato proposto, e poi ancora determinato, che
fosse fatta una deputazione tanto per parte di S. A. rev.ma e dell'ill.mo e rev.mo Capitolo,
quanto per parte di questa città ad effetto di stender in carta tutti quelli motivi, che possono
consigliare, o disuadere una tale annessione. Onde questo Magistrato volendo in ordine a tale
intendimento fare la sua deputazione ha eletto il clarissimo signor Capo console Bomporti, e li
clarissimi signori consoli Galvagni, e de Malfatti, dando incombemza a medesimi d'intervenire
a tutte le sessioni, che erano indicate, per poi riferire al Magistrato suddetto, e successivamente
occorrendo partecipare ancora il medesimo affare a signori dell'Aggionta, per potere con il loro
consiglio, e voto sopra di esso deliberare.
987: Al nome d'Iddio etc. Correndo l'anno 1728 in giorno di sabbato li 27 novembre
Trento, e stuva civica, all'ore tre doppo pranzo invitati pro his etc. da soliti bidelli così riferenti,
comparvero gl'infrascritti ill.mi signori consoli Giuseppe Andrea Bomporti Capo, Giulio
Giuseppe Siciliani, Girolamo Galvagno, Girolamo de Malfatti, Giuseppe Tomasini.
Omissis etc.
Il clarissimo signor Capo console Bomporti raprensentò, come essendo esso assieme con li
clarissimi signori consoli Galvagni, e de Malfatti specialmente deputati ad intervenire in una
sessione tenuta in castello avanti sua Altezza rev.ma, de' signori suoi consiglieri, e del signor
conte Carlo Costanzo Trapp decano della cattedrale interveniente per nome del rev.mo Capitolo,
40
per concertare la respettiva ulteriore risposta, che dovea darsi a sua maestà cesarea catolica
sopra la lettera della proposta annessione di questa Chiesa a quella di Salisburgo, era stato
unanimemente concluso, che essa risposta dovesse essere concepita tanto da S.A. rev.ma,
quanto dal rev.mo Capitolo, e da questa città in termini tali, che nel tempo stesso di contestare
una somma venerazione alla clementissime intenzioni di S.M.C.Ca. esprimssero i gravami, che
da tale annessione verrebbero ad inferisi a questo vescovato, acciò la maestà sua sul
benignissimo riflesso de medesimi da se stessa si disponesse a non volere detta annessione, o
pure volendola, si movesse a compensarne i pregiudici con la munificenza dei suoi cesarei
favori. In oltre rapresentò, come per evitare la prolissità, e la confusione, erasi stabilito in detta
sessione, che S.A. rev.ma esprimesse nella lettera responsiva i gravami, che ne risulterebbero al
suo vescovato. Il rev.mo signor conte decano quelli del rev.mo Capitolo, ed il Magistrato
consolare quelli di questa città. Perciò, udito quanto che fu concertato nella sopra accennata
sessione, questo Magistrato concepì la seguente lettera da spedirsi dimani alla sacra cesarea
maestà sua col solito ordinario.
Segue l'enonciata lettera.
Sacra cesarea, e catolica regia maestà.
In riverente contestazione di quel sommo ossequio, che noi professiamo, ed
inalterabilmente professeremo sino al ultimo spirito alla sua cesarea catolica maestà vostra, non
habbiamo mancato di partecipare al celsissimo nostro principe, e vescovo, ed a questo rev.mo
Capitolo l'onore con il quale si è degnata la sacra cesarea catolica vostra maestà di sublimare la
nostra bassezza con le sue clementissime rige sopra la proposta annessione di questa Chiesa a
quella di Salisburgo. Pari all'umilissima nostra sarebbe stata nel uno, e nell'altro la disposizione
di secondare senza tardanza la clementissima mente di vostra cesarea catolica maestà, se diversi
pregiudizi, che si prevedono da tale annessione, non havessero sospresa la deliberazione a puro
oggetto di metterli sotto il clementissimo sguardo della medesima. Quelli, che riguardano il
clementissimo nostro principe, e vescovo, e questo rev.mo Capitolo, noi crediamo sarano
dall'uno, e dall'altro esposti alla sacra cesarea catolica maestà vostra. Quelli poi, che concernono
questo umilissimo Publico, osiamo con il più profondo rispetto accennarli alla stessa con una
ferma fiducia, che possano incontrare la grazia di qualche benignissimo riflesso. Questi
consistono principalmente nella moltiplicità degl'incomodi, e delle spese, a quali
soggiacerebbero i sudditi del vescovato di Trento (parte de' quali è immediatamente soggetta
alla S.C.C. M. vostra) nel portare le appellazioni a Salisburgo. La lontananza di essa città,
distante da questo vescovato circa otto giornate: la necessità di trasportare nell'idioma alemano,
o latino quelli atti, che qui si formano in lingua italiana: la notoria scarsezza d'avvocati idonei
nella città di Salisburgo: la diversità del linguaggio, che obligherebbe i litiganti, ignari in gran
parte della favella latina, e tedesca, a valersi d'interpreti, quando volessero personalmente
assistere alla spedizione delle loro cause.. Il costume di quel paese di premiare più
generosamente quelli che s'impiegano a promuovere gli altrui interessi: il vitto assai più caro di
quello, che è nella vicina Itaglia (sic): la corrispondenza dovuta all'Officio di posta per lettere,
plichi, e processi etc., che supera di gran longa la spesa, che per la causa si richiede in Venezia,
sono tutti impegni, che obligarebbero questi sudditi a moltiplicati incomodi, ed a dupplicare,
anzi ancora tripplicare le spese. A tutto ciò si aggiunga la difficoltà (a causa della lontananza) di
impetrare con la necessaria celerità le inibitoriali, e i soliti suffraggi per prevenire gli attentati;
potendosi aprendere di vedere l'esecuzione della sentenza prima di provare alcun beneficio, che
porta seco il legale rimedio dell'appellazione. Pertanto noi umiliamo alla S.C.C.a maestà vostra
con i premessi motivi le nostre più vive, ed ossequiose preghiere, affinché si compiacia onorarle
di quella considerazione, che sarà per suggerirle la tenerezza della sua sovrana clemenza a
nostro solevamento; pronti per altro ad abbracciare come una nostra singolare fortuna qualonque
occasione di significare, come non habbiamo tralasciato di fare per l'additero, con la sostanza il
sangue stesso sino all'ultima stilla nella gloriosa ubbidienza de suoi clementissimi comandi.
Della Sacra Cesarea Catolica Vostra Maestà
Trento li 28 novembre 1728.
Umilissimi fidelissimi ed obidientissimi servi, e sudditi
41
Li consoli e proveditori della città di Trento.
Girolamo Antonio Frigieri cancelliere.
988. In giorno di martedì li 3 del mese di decembre 1737, in Trento, e stuffa del palazzo
civico, ad ore 3 dopo il pranzo, invitati pro his etc., da soliti bidelli così refferenti etc.,
intervennero l'infrascritti ill.mi signori consoli dottor Sigismondo Antonio Manci Capo, Bortolo
Saracini, Francesco Alberti, Ignazio Colleva.
Omissis etc.
Essendo pervenuto a questo Magistrato la notizia qualmente alcune done siino state vestite
Terciarie dell'Ordine di Santo Francesco, e queste essersi unite convivendo insieme nella casa
Ecchera strada di Santa Trinità46, anzi vien asserito aver esse comprata la medema casa, e però
invigilando questo Magistrato alli pregiudicii, che in avenire puotrebbero nascere a questo
Publico nell'ecconomia, e perciò fu risolto di puortarsi all'Altezza sua rev.ma, supplicandola sì
in voce, come in scritto, acciò si degni communicare la forma, e su che ordine dette Terziarie
siino state vestite in quell'abito, con la facoltà d'unirsi assieme, e tutto questo ottenuto dalla
benignità dell'Altezza sua rev.ma d'ulteriormente risolvere in questo affare, ed occorrendo di
darne anco parte a questa cittadinanza, mediante la convocazione delli respettivi Quartieri.
Perciò furon deputati all'effetto sodetto l'ill.mi signori dottor Sigismondo Antonio Manci Capo,
Francesco Alberti, e baron Gaetano de Pratto consoli.
Francesco Andrea de Sartis cancelliere.
989. In giorno, ed anno antedetti, sette decembre 1737, ad ora terza dopo il pranzo, invitati
pro his etc., da soliti Bidelli così refferenti etc., intervenero l'inrascritti ill.mi signori consoli
dottor Sigismondo Antonio Manci Capo, Bortolo Saracini, Francesco Alberti, Ignacio Colleva,
barone Gaetano de Pratto.
Omissis etc,
Essendosi portati l'ill.mi signori deputati dottor Sigismondo Manci Capo, Francesco
Alberti, e barone Gaetano de Pratto consoli da sua Altezza rev.ma nell'affare della nova
introduzione in questa città delle Terciarie dette del Terzo Ordine di San Francesco, con averli
anco presentato riverente memoriale, acciò si degnasse di far communicare a questo Magistrato
con quell'authorità sii stata fatta questa introduzione, come anche il di loro Instituto, ed avendosi
sua Altezza rev.ma degnata oggidì di far communicare al signor procuratore Lodovico Travaion
dal rev.do signor don Giuseppe Bertinali una semplice copia del memoriale di dette Terziarie
(sic) sottoscritte cioè Catterina Sardagna47, Teresa Ecchera, Teresa Sardagna, Prasede Ecchera,
ed Orsola Colombata, con il rescritto anche a quello emmanato, che sarà registrato a suo tempo
in questi Atti, qunado sarà ricevuto in authentica forma. E però importando questo affare
considerabili mottivi per deliberarvi sopra, così fu ordinato al signor procuratore Lodovico
Travaion, che per sabbato prossimo faci invitar li signori Aggionti, ed a me canzelliere di far
alestire tre, o quatro copie del sudetto memoriale, e rescritto, acciò siano in pronto per
consignarle a quelli signori d'Aggionta, che ne ricercasse.
Francesco Andrea de Sartis cancelliere.
990. In giorno di sabbato li 14 del mese di decembre 1737 in Trento, e stuffa del palazzo
civico ad ore 3 dopo il pranzo invitati pro his etc., da soliti bidelli così refferenti etc.,
intervenero l'infrascritti ill.mi signori consoli dottor Sigismondo Antonio Manci Capo, Bortolo
Saracini, Francesco Alberti, Ignacio Colleva, barone Gaetano de Pratto.
Omissis etc.
Invitati li signori d'Aggionta da soliti bidelli così refferenti, de' quali comparvero
l'infrascritti Andrea de Mersi, Lodovico Voltolini, Gio. Battista Polli, Francesco Turcati, Gio.
46
Vedi num. 999.
Catterina, e Teresa Sardagna sorelle, Teresa e Prassede sorelle ecchere, tutte quattro da me
conosciute.
47
42
Battista Balduini, dottor Gio. Giacomo Travaia, dottor Albano Giovanelli, dottor Geronimo
Battalia, Christoforo Voltolini, Gio. Piterapiana. A quali signori d'Aggionta fu rapresentato
qualmente saputa la novità d'essersi unite convivendo alcune donne, dette Terziarie di San
Francesco, questo Magistrato non aver mancato mediante deputacione di puortarsi da sua
Altezza rev.ma riverentemente in voce, ed in scritto supplicandolo di degnarsi di communicare a
questo Magistrato l'authorità con la quale dette Terziarie siino state vestite, ed abensì unite
convivendo, come anche il loro Instituto di talmente vestire, e convivere unitamente, ed a queste
rapresentare la mentovata Altezza sua rev.ma con l'innata sua pietà significò che altra mira non
aver avuto, che di dare occasione e modo di far bene, e servir Iddio, esprimendosi, che averebbe
fata fare la communicatione del ricorso d'esse Terziarie, e rescritto al medemo da se uscito,
come realmente anche fu communicato, e qui anco letto alli prenotati signori d'Aggionta, che
occorendo qui si registrerà. Ma quanto all'Instituto d'esse Terziarie ha fatto insinuare sua
Altezza rev.ma, che possi questo Magistrato ricercarlo dalli RR. PP. Capucini non avendolo
esso alle mani. Al memoriale poi presentato da questo Magistrato fin qui non è uscito altro
rescritto. E però si ricerca in questo affare quello che s'abbi ulteriormente da promovere. Fu
deliberato, e conchiuso, che considerando non convenire a quest'interesse publico l'introducione
di tali Terziarie, e si debba perciò far ulterior ricorso ala più volte mentovata Altezza sua, perché
si degni circonscrivere il rescritto uscito al memoriale d'esse Terziarie, come si disse quivi letto,
e per promovere questo furono deputati l'ill.mi signori dotto Sigismondo Antonio Manci Capo,
Bortolo Saracini, e Francesco Alberti consoli, e de signori d'Aggionta Andrea de Mersi, e Gio.
Battista Balduini, e poi secondo la risolucione, che riporterà dalla mente di sua Altezza rev.ma
si debbi poi ulteriormente pensare per scansare quelli pregiudicii, che si puono prevedere, e
temere per il stabilimento, che pretendono esse Terziarie al tenore della loro supplica sopra
accenata.
991. In giorno di martedì li 17 del mese di decembre 1737, in Trento, e stuffa del palazzo
civico, ad ore 3 dopo il pranzo invitati pro his etc., da soliti bidelli così refferenti etc.
intervenero l'infrascritti ill.mi signori consoli dottor Sigismondo Antonio Manci Capo, Bortolo
Saracini, Francesco Alberti, Ignacio Colleva, barone Gaettano da Pratto, in ordine alla
deputacione seguita toccante le nuove Terziarie dette di San Francesco li sigori deputati
unitamente questa mattina si sono puortati da sua Altezza rev.ma, e ale sue proprie mani hanno
presentato riverente memoriale, e dalla medema ricevuto, e si è degnato rispondere, che lo farà
considerare, ed anche communicare alle medesime Terziarie, e in oltre hanno supplicato per
favorevole rescritto, che si registrerà la copia tanto del memoriale, quanto rescritto a questi Atti,
non avendo mancato anche li signori deputati in voce di promovere le loro rapresentanze
all'effetto premesso.
992. In giorno di giovedì li 26 del mese di decembre 1737 in Trento, e stuffa del palazzo
civico ad ore 3 dopo il pranzo invitati pro his etc., da soliti bidelli così refferenti etc.,
intervenero l'infrascritti ill.mi signori consoli dottor Sigismondo Antonio Manci Capo, Bortolo
Saracini, Francesco Alberti, Ignacio Colleva, barone Gaettano de Prato. Fu rappresentato
qualmente al reverente memoriale presentato alle mani di sua Altezza rev.ma proprie dalli
signori deputati nell'affare delle nove Trerziarie dette di San Francesco, esser uscito il seguente
rescritto: Officium spirituale ita provideat, ne reipublicae aliquod detrimentum causa, de qua in
precibus, inferatur. Signatum 20 decembris 1737, Thomas Spruner secretarius. E così il detto
memoriale, e rescritto si registrerà in questi Atti consolari. E perciò in ordine al citato rescritto
pare esser necessario doversi far altra deputazione, acciò in una, o più sessioni da tenersi col
rev.mo Provicario spirituale si vedi il modo, e che partiti possi esser cautato questo Publico, che
pure sin qui non si conosce altro, che la circonscrittione del rescritto della medema sua Altezza
rev.ma uscito al memoriale delle mentovate Terziarie, e tanto più, che li esempi, che si tengono
con altre Terziarie, che furono introdotte in questa città, cioè Pizochere, par debbi tenere questo
Publico molto più vigilante, acciocché non si ponghi piede a tali introducioni, che puono
nascere in tempo giganti. Perciò novamente furono deputati l'ill.mi signori dottor Sigismondo
43
Antonio Manci Capo, Bortolo Saracini, e Francesco Bonaventura Alberti consoli, Andrea de
Mersi, e Gio. Battista Baldovini d'Aggionta. Perciò fu dato ordine al signor procuratore, che
debbi puortarsi dal rev.mo signor Provicario per avere dal medemo sopra tall'affare una
sessione, e poi rifferischi.
Francesco Andrea de Sartis cancelliere.
993. In giorno di lunedì li 30 del mese di decembre 1737 in Trento nella stuffa del palazzo
civico ad ore 3 dopo il pranzo invitati pro his etc., da soliti bidelli così refferenti etc.,
intervenero l'infrascritti ill.mi signori consoli dottor Sigismondo Antonio Manci Capo, Bortolo
Saracini, Francesco Alberti, Ignacio Colleva, Gerolamo Sardagna, barone Gaettano de Prato.
Omissis etc.
Invitati anco pro his etc. li signori d'Aggionta da soliti bidelli così refferenti, de' quali
comparvero l'infrascritti Gio. Battista Balduini, dottor Albano Giovanelli, Lodovico Voltolini,
Gio. Battista Polli, Francesco Turcati, Filippo Consolati, Andrea de Mersi.
Omissis etc.
A quali anche signori d'Aggionta fu riferito l'operato delli signori deputati toccante le nove
Terziarie di s. Francesco, cioè il memoriale, ed il rescritto a quello emanato, mediante il quale
quest'affare fu rimesso al rev.mo suo Officio spirituale, e perciò questa mattina detti signori
deputati essersi colà portati, e tenuta longa sessione, con esporli li forti motivi, perché questa
città non può acconsentire all'unione delle mentovate Terziarie. Non esser però seguita in questa
sessione ancora alcuna positiva resoluzione con aversi l'Officio spirituale preso tempo di puoter
ritrovar modo, acciò le premure di questo Publico restino sotisfatte, e così questo Magistrato
non mancherà solecitare la positiva resoluzione; e se da questa si riconoscesse un minimo
pregiudicio all'intencione, che si promove per parte di questo Publico, saranno prontamente coi
signori d'Aggionta invitati in questo Magistrato per concordare li rimedi più proprii in
risparmiare il pregiudicio anche minimo, che non si crede sarà per riuscire attese le
dichiarazioni del più volte mentovato Officio spirituale fate, di voler pienamente provedere,
perché questo Publico resti contento.
Francesco Andrea de Sartis cancelliere.
994. In giorno di giovedì li due del mese di genaro 1738, in Trento, e stuffa del palazzo
civico ad ore tre dopo il pranzo invitati pro his etc., da soliti bidelli così refferenti etc.,
intervenero l'infrascritti ill.mi signori consoli dottor Sigismondo Antonio Manci Capo, Bortolo
Saracini, Francesco Alberti, Ignacio Colleva, barone Gaetano de Pratto. Avendo penetrato
questo Magistrato qualmente le nove Terziarie di San Francesco, che si sono unite come più
appare da quest'Atti antecedenti abbino fatto ricavare in copia authentica, e legalizata per
autorizare la loro esposizione con favorevole rescritto ottenuto da sua Altezza rev.ma, del quale
si fa mencione nell'Atti antecedenti, e però entra questo Magistrato in sospetto, che le medeme
Terziarie di questa copia talmente ordinata per far prova anch'in altri tribunali superiori a questi
del vescovo trentino non siino per valersi per fermare il loro intento, che da questo Magistrato
con ragione si impunga con tutta l'attencione; e però in tal stato di cose fu anch'ordinato d'invitar
li signori due d'Aggionta altresì deputati in tall'affare per consultare, e deliberare in questo
sistema rapresentato, cosa si possi intraprendere per prevenire ad ogni sinistro, che puotesse indi
nascere, ed essendo anche li medemi comparsi, cioè signori Andrea de Mersi, Gio. Battista
Balduini, perciò fu deliberato doversi anche per parte di questo Magistrato provedere in Roma
di soggetto, acciò invigili, e s'opponi ad ogni mossa, che in quella Curia puotesseron le
mentovate Terziarie procurare la loro stabilità di star così unite, e proseguire con ampliare anche
in tempi avenire questa loro ragunanza, non soffribile però per questi motivi da questo Pubblico.
In oltre fu ordinato al signor procuratore Lodovico Travaion, che debbi di ben novo puortarsi da
monsignor Provicario per intendere la resolucione toccante il memoriale di questo Pubblico in
ordine al rescritto uscito da sua Altezza rev.ma con esporre, che questo Magistrato sta con tutta
premura attendendo l'effetti della giusticia in ordine alle dotrine appoggiate alle Bolle pontificie
esibite nella sessione di lunedì scorso tenuta.
44
Francesco Andrea de Sartis cancelliere.
995. In giorno di sabbato li 11 del mese di gennaro 1738, in Trento, e stuffa del palazzo
civico ad ore 3 dopo il pranzo invitati pro his etc. da soliti bidelli così refferenti etc. intervenero
l'infrascritti ill.mi signori consoli dottor Sigismondo Antonio Manci Capo, Ignacio Colleva,
Gerolamo Sardagna, barone Gaettano de Pratto.
Omissis etc.
Essendo stata fatta proposicione all'ill.mo signor Sigismondo Antonio Manci Capo console
toccante l'affare delle nove Terziarie di S. Francesco con premura, che questa medema venghi
communicata a questo Magistrato, ed anche alli signori deputati dell'Aggionta, così il medemo
signor Capo console qui la espone. Ed è, che esse Terziarie farebberon un memoriale a questo
Magistrato con pregare il medemo perché si lascino vivere così unite lor vita durante con
obligarsi in tutte le forme più soleni in non admettere altre, e così estinte lor tutte estinguer anco
si debbi, ed abbi d'estinguere, e finirsi tal loro unione. E però aver fato anco invitare li signori
deputati d'Aggionta Andrea de Mersi, e Gio. Battista Balduibni, acciò unitamente con questo
Magistrato si possi deliberare, se tale proposicione sii conveniente all'interesse di questo
Pubblico, o no. Fu dunque presa risolucione di dover far anche invito delli signori tutti
d'Aggionta, acciò resolvendo ora sopra affare di tall'importanza, che pretende tutto lo Pubblico
non s'abbi alcuna taccia, e che la resolucione seguì col Corpo intiero, e che rapresenta questa
città, di doversi invitare tutti detti signori d'Aggionta per martedì prossimo.
996. In giorno di martedì li 14 del mese di gennaro 1738, in Trento, e stuffa del palazzo
civico ad ore 3 dopo il pranzo invitati pro his etc., da soliti bidelli così refferenti etc.,
intervenero l'infascritti ill.mi signori consoli dottor Sigismondo Antonio Manci Capo, Francesco
Alberti, Ignacio Colleva, Simon dall'Avo, Gerolamo Sardagna, barone Gaettano de Pratto.
Omissis etc.
Invitati pro his etc. da soliti bidelli con viglietti li signori d'Aggionta così refferenti etc., de
quali comparveron l'infrascritti signori barone Gerolamo Battalea, Gioseppe dall'Avo, Francesco
Turcati, dottor Antonio Coradini, Giovanni Piterapiana, Gio. Battista Polli, dottor Gio. Giacomo
Travaia, Gio. Battista Balduini, Andrea de Mersi, dottor Albano Giovanelli. A quali signori
d'Aggionta fu letta la proposizione toccante le nove Terziarie di S. Francesco esposta, e
registrata in quest'Atti sotto li 11 mese, ed anno corrente, sopra quali a tutti voti fu deliberato la
proposicione non puotersi admettere, come non conveniente all'interesse di questo Pubblico per
le conseguenze, che indi si puotrebberon dare all'intencione del medemo Pubblico, e non
puotersi cautare cola sodetta fata proposicione. Inoltre fu letto a tutti il memoriale delle
mentovate Terziarie di S. Francesco, e però anche da questo Magistrato si desidera si concordi il
rescritto ad esso memoriale col voto, e consiglio d'essi signori d'Aggionta. Per parte delli signori
d'Aggionta fu risolto non doversi far alcun rescritto al memoriale di dette Terziarie, così anche
fu innerito dal detto Magistrarto, e però fu novamente risolto, che dalli signori deputati in
quest'affare si promovi la resoluzione finale appresso questo rev.mo Officio spirituale in ordine
all'intencione esposta nella supplica a sua Altezza rev.ma presentata, sopra quale fu ordinato con
rescritto ad esso rev.mo Officio spirituale di provedere.
Francesco Andrea de Sartis cancelliere.
997. In giorno di sabbato li 18 del mese di gennaro 1738 in Trento, e stuffa del palazzo
civico ad ore 3 dopo il pranzo. Invitati pro his etc., da soliti bidelli così refferenti etc.,
intervennero l'infrascritti ill.mi signori consoli dottor Sigismondo Antonio Manci Capo, Ignacio
Colleva, Gerolamo Sardagna, barone Gaettano de Pratto. Il clarissimo signor Sigismondo
Antonio Manci Capo ha rapresentato d'aver partecipato al signor abbate Provicario Borzi la
resolucione presa da questo Magistrato, e signori d'Aggionta toccante il progietto delle Terziarie
come appare dalli Atti qui pocco avanti di non intender admetter tal progetto, ma bensì aver tutti
aderito al prima intencione esposta nel memoriale di questo Pubblico presentato a sua Altezza
rev.ma in quest'affare. Il che udito esso signor abbate Provicario avendogli anco communicato il
45
memoriale fatto dalle medeme Terziarie a questo Magistrato, aver ricercato una copia d'esso,
com'anche subito per il bidello Berlanda gli fu trasmessa. Sogiongendo esso più volte detto
signor abbate Provicario, che il tutto averebbe partecipato a sua Altezza rev.ma per riportarne
ulteriore resolucione, e però si deve ulteriormente provedere, perché venghi promossa
l'intencione datta della resolucione, che si attende da questo Pubblico con tutta la premura in
ordine al rescritto anche uscito da quest'eccelso Consiglio sopra il sodetto memoriale di questo
Magistrato. Fu risolto, che il signor procuratore Lodovico Travaion si puorti dal più volte
memorato signor abbate Provicario Borzi, per intendere cosa abbi riportato da S.A. rev.ma, e
caso ancora l'affare restasse arrenato di doversi fare novo memoriale, e presentarlo all'eccelso
Consiglio di sua Altezza rev.ma pe riportarne una volta la finale risolucione.
998. In giorno di martedì li 21 del mese di gennaro 1738 in Trento, e stuffa del palazzo
civico ad ore 3 dopo il pranzo invitati pro his etc. da soliti bidelli così refferenti etc. intervenero
l'infracsritti ill.mi signori consoli dottor Sigismondo Antonio Manci Capo, Francesco Alberti,
Ignacio Colleva, Simon dall'Avo, Geronimo Sardagna, barone Gaetano de Pratto. Il signor
procuratore Lodovico Travaion in ordine alla deputacione avuta da questo Magistrato di
puortarsi dal signor abbate Provicario Borzi per intendere la risolucione toccane l'affare delle
nove Terziarie dette di San Francesco à qui riferito non aver mancato d'adempire ala sodetta sua
deputacione, d'aver riportato dal puocco fu nominato signor abbate Provicario d'aver esso pure a
sua Altezza rev.ma esposto quanto sii premuto a questo Magistrato per detta risolucione, al che
essersi espresso di voler anco sentire li signori assessori del rev.mo Officio spirituale, come
anche li udì, ma ciò non ostante la medema Altezza rev.ma essersi ulteriormente espressa di
voler anco intendere il sentimento in questo affare delli suoi signori consiglieri. Perciò fu
deliberato da questo Magistato con l'infrascritti signori d'Aggionta di far novo memoriale a S.
A. rev.ma con farlo presentare nel suo eccelso Consiglio di dimani: Conte Gaspare Migazzi,
Gio. Battista Balduini, dottor Antonio Corradini, Gio. Battista Polli, Francesco Turcati.
999. In giorno di mercordì li 19 del mese di febraro 1738 in Trento, e stuffa del palazzo
civico ad ore 3 dopo il pranzo. Invitati pro his etc., da soliti bidelli così refferenti etc.,
intervenero l'infrascritti ill.mi signori consoli dottor Sigismondo Antonio Manci Capo,
Francesco Alberti, Ignacio Colleva, Gerolamo Sardagna, barone Gaetano de Pratto. Invitati anco
li signori d'Aggionta da soliti bidelli così refferenti etc., de quali comparvero l'infrascritti dottor
Albano Gioannelli, Gio. Battista Balduini, Andrea de Mersi, Francesco Turcati, Gio. Battista
Polli, Giacomo Antonio Collini, dottor Gio. Giacomo Travaia, Filippo Consolati, Giovanni
Pietrapiana, Lodovico Voltolini, dottor Antonio Corradini.
Omissis etc.
Fu dal medemo ill.mo signor Capo console Manci rifferito qualmente ieridì d'ordine del
signor abbate Borzi provicario essersi portato il rev.do signor don Giuseppe Bertinali coadiutore
del signor cancelliere Foglia del rev.o Officio spirituale con communicare ad esso signor Capo
console d'avere la benignità di sua Alezza rev.ma fato intendere positivo ordine, che le nove
Terziarie dette di san Francesco si debbino separare, e puortarsi ale loro case per tutta questa
settimana, e tanto anche il più volte nominato signor Capo console Manci ha quivi il tutto
participato. E però seguita che sarà la separatione delle mentovate Terziarie fu stabilito, che li
signori altresì deputati in quest'affare debbino puortarsi a sua Altezza rev.ma per rendergli
profonde grazie per l'ordine (all'intento di questo Pubblico) fatto fare a dette Terziarie.
Francesco Andrea de Sartis Cancelliere.
Nota. Quae hactenus retuli a num. 958 usque ad praesentem 999 solo excepto num. 969,
mecum humanissime communicavit persaepe laudatus dominus baro G. A. de Gaudento,
quondam archivo civico praefectus. Omnia descripsi ad literam, sed ob temporis caritatem
eadem non relegi, neque notulis illustravi. Complevi autem hac die 22 februarii 1796 in
conventu s. Bernardini. Et ego vidi quatuor illas Tertiarias Echeras, et Sardaneas, habitum
Tertiariarum gestantes. Echeris autem fui aliquando etiam a sacris cofessionibus, quae
facultatem habebant huiusmodi confessiones emittendi in propriis aedibus tam urbanis, quam
46
suburbanis. Obierunt, me a Tridento absente, post aprilem anni 1769, ac ante maium anni 1773.
Fuerunt filiae coelibes nobilis domini Dominici Eggeri, seu Echeri ab Echo incolae Tridenti et
scriptoris, defuncti Tridenti die 20 novembris 1736 septuagenario maioris, et in sancto Vigilio
sepulti cum epitaphio ante aram Beatae Mariae Virginis Dolorosae. Tres habuerunt fratres
Alexium, et Carolum Eustachium presbyteros, et Ioannem Baptistam. Una dicta fuit soror
Magdalena, olim Praxedes, alia soror Teresia, olim Euphrosina. Aliae duae Sardaneae fuerunt
filiae nobilis domini Antonii Emmanuelis de Sardanea de Hochenstein civis Tridenti, qui obiit
die 17 ianuarii 1789 aetatis 89. Una dicta fuit soror Iosepha, olim Catharina, quae obiit Tridenti
in palatio paterno die 14 ianuarii 1766, aetatis 67 et ritu pauperis religiosae sepulta fuit in nostra
crypta sancti Bernardini die 15 ianuarii, me praesente. Alia obiit ibidem die undecima ianuarii
1795 aetatis 86 sepulta die 12 in coemeterio communi S.P.N. Francisci, iam dimisso a pluribus
annis habitu Tertiariae. De Columbata nihil scio. Reperi tantum, quod nullus hactenus
Columbatus fuit civis Tridenti quodque vixit Stephanus Columbatus de Fornasio Pineti anno
1587 ac Baltassar Columbatus de Civezano anno 1631. Ignoscat Deus optimus Maximus iis, qui
earumdem Tertiariarum studiis obstiterunt adeo ferventer, et obstinate; quum nullum prorsus
praeiudicium Reipublicae obventurum ex earum admissione unquam expresserint nominatim,
nec exprimere potuerint.
1000. Die martis 23 martii 1557 in stubba magnificae Communitatis convenerunt ex
magnificis dominis consulibus excellens dominus Gervasius, dominus Ioseph Cazzufus, et
ambo Theutonici pro etc.
Omissis etc.
Item commiserunt mihi Nicodemo, ut scriberem ad stampatorem, videlicet dominum
Franciscum Moschenium, ut huc de conferret, et cum eo tractaretur de exercendo hic artem
stampariae: quas scripsi.
Nota. Anno 1557 fuit consul primarius doctor Gervasius de Albertis. Ambo autem
Theutonici consules fuerunt Paulus Rothler, et Gabriel Pellizarius. Cancellarius Communitatis
fuit Nicodemus de Vicariis notarius publicus. Et hoc monumentum ex archivo civico desumpsit,
mihique obtulit ill.mus dominus baro Gaudentus hac die 23 februarii 1796. Vide infra.
1001. Die martis 27 aprilis 1557. In stubba edium magnificae Communitatis Tridenti
convenerunt ibidem magnifici domini consules pro his etc. Coram quibus comparuit, et
requisitus per litteras se praesentavit dominus Franciscus Moschenius, litterarum impressor,
civis et habitator Mediolani, et producendo praesentavit suis dominationibus petitionem suam in
scriptis tenoris infrascripti. Qui magnifici domini consules dimisso aliquantulum dicto domino
Francisco, habuerunt inter se colloquium, et visa ipsa scriptura, ac bene, mature, diligenter
considerata, eoque domino Francisco vocato, dixerunt sibi concedere, et ita sibi concesserunt
immunitates, exemptionesque ut in sua scriptura; exceptis tamen capitulum strazzariae, et
ultimum de conductione rerum; in quo, et super quo ultimo capitulo, seu petitione habebitur
aliqua honesta recognitio: mandantesque mihi ut super praemissis eidem domino Francisco
publicum in ampla forma conficiam instrumentum, seu privilegium etc. Dictus dominus
Franciscus gratias egit suis dominationibus, et acceptavit et acquievit huiusmodi concessioni
prout supra: et quamprimum habuerit eius privilegium huc se conferet; attamen dixit non posse
venire usque ad sanctum Michaelem; et quod interim suae dominationes provideant de domo
cum apotheca; qui promiserunt interim omnino providere. Tenor dictus sequitur, et est talis.
Magnifici signori consoli padroni miei osservantissimi.
L'immunità, le concessioni, che mi sono state promesse da questa honorata Republica,
hanno fatto sì, che son venuto in persona per aver ampia chiarezza di quanti (sic) mi è stato
scritto dal vostro Canzelieri (sic); affermandomi, che essendo le mie dimande giuste et honorate
non solo mi sariano concesse, ma cortesemente da questo magnifico Consiglio accresciute et
autenticate con molta più mia soddisfattione che io non pensavo. Onde confidato nelli avvisi, mi
son lasciato vedere a fin che le cose proferte a bocca, siano per più mia sodisfattione poste in
carta sotto forma di privilegio: promettendo dal canto mio tutto quello, che si può sperare da
47
l'arte della stampa; l'utile della qualle non vi si aricorda, poiché voi stessi ne potete haver
larghissima consideratione. E acciò habbiate raguaglio d'ogni cosa di quanto ho richiesto, ho lo
sottoscritto che sono queste.
Esser accettato per vostro cittadino, essento d'ogni sorte pagamento et gravezza così
ordinaria, come straordinaria, reale et personale per urgentissima che fusse, intendendo tutta la
mia Casa, et miei lavoranti a l'arte della stampa tanto che durerà la mia vita.
Casa, e bottega per tal arte comoda, senza pagar fitto, né altra cosa.
Che niuno in questa cità, o altri lochi a lei soggetti possa stampare, o altrove stampate
vendere opere simile (sic) a quelle, che io stamperò, dandole io per quel pretio, che sino qui si
sono date da altri.
Che la strazzaria non sia data fora delle man mie, pagandole io per quello che sin hora si è
pagato da altri.
Che mi sia dato aiuto senza alcuna mia spesa a favore di condure le robbe mie della
stampa, e della casa senza alcuna mia spesa, et danno.
1002. Die XIII februarii 1582 in loco suprascripto. Convenerunt magnifici domini
consules, exceptis dominis de Segunzano, et castro Petrae Planae, necnon Mothes Melwer. Qui
commiserunt mihi notario ex decreto, ut instrumentum, ordinationem, et capitula describam, et
sigillo magnificae Communitatis corroborat. praesentand. domino Luisio Portelli, et ut infra etc.
Nui N.N. consuli della magnifica Comunità de Trento, essendo avanti a nui comparso
misser Luigi Portelli paduano, qual desidera in questa città de Trento metter una stamparia per
stampar de ogni sorte de libri, et havendo proposto il modo et ordine de quella, et quando
desiderarebbe per poter meglio effettuarla: Nui dunque desiderosi del utile et honor publico,
abbracciata essa proposta, et acciò esso messer Luigi cum suo proprio utile, et honor, et maggior
animo possi seguitarla, havemo ordinato, et fatto gli capitoli infrascritti, da esser sopra ciò per
l'una e l'altra parte osservati.
Et primo se offerimo accettar, e così accetamo detto messer Luigi, et suoi heredi nel
gremio, et matricula de citadini, et come cittadini (sic), et citadini de questa cità de Trento possi
goder ogni privilegio, et immunità de quello, quanto gli citadini antiqui, et nati in quella.
2. Che ogni volta, ch'esso messer Luigi, et soi heredi daranno fori un libro de qual si voglia
sorte, stampato in questa città de Trento, non se possi de stampati altrove in essa città de Trento,
et suo destretto vendere in pena de perdita de detti libri, da esser applicati a esso misser Luigi et
soi heredi, e de Lire cinque per cadaun libro da esser applicata per il terzo al phisco, l'altro terzo
alla magnifica Comunità, l'altro terzo all'accusatore, quale sarà tenuto secreto.
3. Che il cartaro, che fa la carta quivi a Trent sia obligato darla al sudetto messer Luigi, et
soi heredi per bisogno de essa stampara per il pretio già cum esso cartaro convenuto, come
consta in gli capituli fatti cum questa magnifica Comunità.
4. Si provederà per bisogno d'essa stamparia de tempo in tempo, segundo serà necessario,
et opportuno a beneficio de quella.
Per la parte d'essa magnifica Comunità.
Primo, ch'esso messer Luigi, et soi heredi siano obligati stampar, et mantener detta
stamparia quivi in Trento per anni 25 continui cum quello ordine, et modo a detta stamparia gli
conviene et appartiene.
2. Che non possi stampar libri, né opera veruna nova senza licentia delli sopra ciò deputati,
acciò il nome, et fama de questa città cum honor possi stare, et esser nominata per tutto; et
parimente ogni sorte de libri stampati altrove, quivi porrtandone esso misser Luigi, et soi heredi,
siano presentati alli sudetti deputati, et da essi veduti, et approbati.
3. Se gli concede libera stanza senza pensione veruna in la casa della magnifica Comunità.
4, Che mancando esso misser Luigi, et soi heredi de detta sua promissione, et non
seguitando tal impresa et promessa per detto tempo, tal privilegio et immunità, et cittadinanza se
intendi parimente nulla, et non concessa.
Et in fede io Donato Beretta canzeliero.
48
Nota. Et haec accepi a laudato domino barone Gaudento. Pro intelligentia verborum pag.
220, exceptis dominis de Segunzano etc. sciendum, quod dicto anno 1582 fuit protoconsul
Innocentius de Prato dominus Segunzani; consules autem Simon de Gerardis de Petra Plana
capitaneus, et Mathias, dictus etiam Matthaeus Melber. Ceterum tam Moschenii, quam Portelli
nullam aliam memoriam hactenus reperi sive in matricula civium Tridenti, sive alibi. Immo
neque in meo locupletissimo typographorum catalogo, nisi prior sit ille, qui ad ann. 1550 et
1551 dictus Franciscus Marchesinus typographus Mediolani. Sane nullum reperi librum ab iis
Tridenti excusum; bene vero plures Tridenti editos a Ioanne Baptista, et Iacobo fratribus de
Gelminis de Sabio anno 1586 et sequentibus usque ad annum 1615. Ego igitur puto, quod neuter
Tridenti typographicam officinam posuerit: maxime quum annis 1562 et 1563 quidam libri
tridentini fuerint impressi sub datum Ripae ad instantiam Bozolae brixiensis, Riccii veronensis,
et Alciati mediolanensis. Ex relatis monumentis, novum eruitur argumentum auctoritatis, ac
providentiae consularis, quae inficiatur. Habetur etiam, quod dictis annis 1557 ac 1582 Tridenti
nulla fuit typographia. Fuisse tamen annis 1467, 1476, 1482, et 1528 constat ex citato meo
typographorum catalogo, seu typographismo.
1003. Anno 1482 die 26 februarii Tridenti Melchior quondam ser Leonardi del Toaz de
Volano se obligavit solvere ser Armano de Gaudento quondam ser Beltrami civi, et habitatori
Tridenti, libras quindecim bonae monetae. Antonius a Berlina civis et habitator Tridenti
publicus imperiali auctoritate notarius scripsit. Mihi autem, utpote Toatio communicare
dignatus est ill.mus dominus baro Gaudentus qui hoc accepit a domino cancellario civico
Iosepho de Castello saepe laudato. Confer To. 2 epist. 389.
1004. Anno 1545 die 14 octobris Tridenti in castro suo Boni Consilii, Christophorus
miseratione divina tituli sancti Caesarii in Palatio S.R.E. presbyter cardinalis, episcopus
Tridenti, et administrator Brixinae etc., petente sindico villae Sardaneae Iosepho de Gasparis,
nomine dictae villae, renovavit antiquam locationem Montis Vasoni, quia incendium dictae
villae assumpsit praefatam locationem, pro quo solvebat omni anno in festo, vel infra octavam s.
Michaelis Officio massariali Tridenti vigintiduos grossos carentanos, addito pacto, quod etiam
deinceps idem solvant. Subscripsit ad mandatum rev.mi et ill.mi cardinalis etc. proprium
Ioannes Franciscus Alexandrinus. Descripsit ex actibus excelsae cancellariae Iosephus Antonius
a Musna imperiali auctoritate notarius, et actuarius excelsae cancellariae Tridenti etc.
Concordare cum authentico producto a parte Sardanea ad acta excelsae aulicae cancellariae
Tridenti die 14 martii 1708 in causa tunc vertente inter civitatem Tridenti et Communitatem
Sardaneae, testatur Philippus de Manci secretarius. Monumantum est totum lingua italica
exaratum, sed non authenticum. Dicit, quod praefatus syndicus exposuit, qualiter gli uomini
della villa di Sardagna hanno ne' tempi passati tenuto, e riconosciuto il Monte Vasone dalla
Chiesa di Trento, e di quello hanno avuta locazione con pagare l'affitto di vendidue Grossi
carentani, e possederono il detto Monte, e di quello si sono serviti assieme colla Comunità di
Trento, siccome fanno anche presentemente. Ma poiché per cagione dell'incendio, da cui rimase
abbruciata quasi tutta la predetta villa, assieme con molte altre loro ragioni, hanno anche perduta
la detta locazione, perciò desiderosi di avere la rinnovazione di quella supplicarono
umilisssimamente etc., dopo aver avuta una diligente informazione, che da tempo
immemorabile sino al presente si sono essi mai sempre serviti del detto Monte, e lo riconobbero
come sopra dalla Chiesa di Trento, e fedelmente hanno pagato l'affitto etc. Cuius quidem
Montis di Vason termini sunt alla Pietra del Zolpo48 positam in pertinentiis Tridenti ubi dicitur
alla Lovara. Item alla Grola nel Dosso de Gasper. Item alla Cima del Campo Cesarino. Item alla
Cima del prato da Lariado etc. Nominatur Margon, e castel Pissavacca, La Caurara, altrimenti
detta la Casara verso Trento.
Ita ego hac die 7 martii 1796.
48
Alii Oppio.
49
1005. Anno 1575 indictione 3, die iovis 23 iunii, hora, et in pulsu Vesperarum, in salla
prima inferiori palatii episcopalis Tridenti. Praesentibus ibidem excellenti domino Alberto
quondam nobilis domini Nicolai Zibechini, excellentibus dominis Nicolao Clusolo, Gottardo de
Franceschinis, et Melchiore de Ricis notariis, nobili domino Hieronymo a Sale, et nobili domino
Hieronymo quondam domini Ioannis Aloysii de Baldissaris, et domino Stephano filio quondam
Ioannis Turris mercatoris, omnibus civibus, et habitatoribus Tridenti testibus etc. Rev.mus, et
magnifici, excellentes, et doctores domini Gabriel Bassus canonicus Tridenti, et Franciscus
Particella, et Franciscus Betta consiliarii etc. iuris utriusque doctores, arbitri, arbitratores,
communes amici, et compositores electi, et assumpti per, et inter sindicos et homines
universitatis villae Sardaneae ex parte una, et sindicos, et homines universitatis villae
Supramontis parte ex altera, super controversia, quae per longissimum tempus inter eos cursa
fuit occasione confinium ab una, et altera parte existentium, tulerunt suum Laudum, rogatum
per egregium dominum Iob de Iob notarium, et civem tridentinum. Praesente Ioanino de
Bortolis de Supramonte sindico villae Supramontis, cum excellenti iuris utriusque doctore
domino Odorico Paurenfeint cive Tridenti advocato, et procuratore, cum nonnullis hominibus
dictae villae Supramontis, dictum Laudum acceptante, et emologante, et gratias agente suis rev.
magnificis dominationibus. Praesentibus (sic) Dominico Fogna de Sardanea sindico Sardaneae
cum ecellenti iuris utriusque doctore domino Ioanne Baptista Calavino advocato, et procuratore,
una cum nonnullis hominibus Sardaneae, pariter acceptante, et gratias agente etc. Thomas
Bennassutus notarius publicus, et civis Tridenti praemissis interfuit, et ea rogatus scripsit, et suo
exemplo se subscripsit ad instantiam Antonii Nardelli de Supramonte.
Ioannes Baptista Castellius publicus imperiali auctoritate notarius collegiatus, ac civis
Tridenti exemplavit.
Iosephus Maria Sardanea de Hochenstain notarius collegiatus, ac civis Tridenti concordare
cum suo originali testatus est, suumque signum apposuit, in quo sunt lit. I.M.I.S.D.H.N.C.T.
Nota. Exemplum hoc plurimis, certis, ac intollerabilibus scatet solaecismis. Dictus
Sardanea notarius vixit etiam anno 1786 et forsan vivit hodiedum. Castellius notariis adscriptus
fuit post annum 1785.
1006. Anno 1777, die 15 septembris in Supramonte, ac Sardanea, sive in finibus inter duas
Communitates, in loco dicto la Montagna di Vason. Convenerunt magnificus Dominicus
quondam Rochi Cainelli sindicus Communitatis Supramontis, Ioannes Dominicus de
Augustinis, Ioannes quondam Dominici Belli scriba, et iurati, cum aliis hominibus Supramontis,
idest Valentino Segata, et Francisco Vecletto senibus. Item Franciscus quondam Iosephi de
Gasparis sindicus, et Antonius quondam Antonii Gardumi, et Iosephus quondam Petri de
Gasparis, et Franciscus quondam Antonii de Gasparis iurati Communitatis Sardaneae. Omnes
ratificaverunt terminos positos anno 1575 aliosque novos posuerunt: qui omnes termini sunt
octodecim. Huiusmodi transactioni subscripserunt praedicti sindici et iurati, ac Ioannes
Tabarellus agrimensor iuratus illustris civitatis Tridenti, et Trilaci, a quo scripta etiam ipsa
transactio, rudi sane modo, et charactere. Nunc iterum litigant inter se dictae Comunitates.
1007. Anno 1794, die 6 octobris Tridenti presbyter Iacobus Antonius a Saxo plebanus
ecclesiae cathedralis scripsit foliolum sequentis tenoris.
Die 26 ianuarii 1767.
Magdalena Catharina hac nocte nata hora secunda, filia Leonardi Banaletti sub cura
Villazzani, et Margarithae ortae Mariotti iugalium fuit baptizata ab admodum rev.do domino
Iacobi Angelo Rizzi V. sacrista. Patrini fuerunt Philippus Pegoretti, et Catharina Trener. Quibus
etc.
Ita ex libris Baptizatorum huius insignis ecclesiae cathedralis sancti Vigilii datum ex
aedibus parochi dictae ecclesiae die 6 octobris 1794.
(L.S. magni rotundi) In quorum etc. Iacobus Antonius a Saxo parochus.
Huiusmodi folium petiit dicta puella, ut posset nubere in loco Medulae dioecesis
mantuanae. Sed dissolutis sponsalibus iam contractis anno 1794 alia hoc anno 1796 iniit ibidem.
50
Parochus tamen Medulanus hodiernus folium Baptismi admittere abnuit, quia non exprimit
nomen dioecesis: qui quidem recte sentit, maxime quum etiam testimonium episcopalis Officii
desideretur.
1008. Anno 1462 in Actibus consularibus Tridenti relata sunt sequentia: 1462. Questi sono
infra schriti pati choncesi per i signori chonsoli e per i proveditori de la cità de Trento a maistro
Polo da Mantoa che vegna a tegnir schola in Trento per 2 ani chon bona diliencia.
Item, che la dita chomunitade li dia la chaxa da tegnir la schola.
Item, che ceschadun scholaro da tavola per sina al primo latino pagia fiorini 5 de bona
moneda, e dal primo latino insina a lo inpersonale fiorini 7 e li mazori si pagia fiorini X de bona
moneda.
Item, che ceschadun scholaro pagia ogni tre mexi la parte dre lano.
Item, se un scholaro schomencase ad andar a la schola, e non perseverase per tuto lano
pagia la rata per il suo tempo chel serà andado a schola.
Item che nesun olsia (= osi) né presuma tegnir schuola se non el maistro da la schola
todescha, el maistro da labacho, e maistri schritori, se non el dito masitro Polo.
Item, chel dito maistro Polo posia patezar chon scholari foresteri a sua voluntade.
Item, chel dito maistro Polo sia solicito ai suoi schoalri, e non se inpatta in altri ofici se non
in quelo de la schola.
Item, chel dito maistro Polo a tempo de pestilencia sia in sua libertade.
1009. Anno 1521 ibidem est: Spectabilis et egregie amice etc. Quum sit quod nomine
nostro vobis fuerit significatum de schola tridentina, ad quam regendam, si qua condictione
possemus convenire esset operae pretium. Verum quia haec facilius et commodius ad
praesentiam poterunt componi, et melius intelligi; ideo hortamur vos, ut velitis conferre iter huc
ad civitatem Tridenti; et nos offerimus expensas itineris paestare; et super propositis nomine
nostro tractabimus, et de doctrina vestra etiam ex praesentia vestra melius erimus instructi: et
speramus aliquan conclusionem laudabiliter inter nos fore, qua et vos, et haec magnifica
Communitas possit contentari. Bene valete. Datum Tridenti XXIII octobris 1521.
Consules civitatis Tridenti
domino Hieronimo de Vigiliis
Mantuam.
1010. Anno 1521 pariter scriptum ibidem: Nos Ioannes Andreas a Scutellis legum doctor,
Guielmus Gallus, Simon Mirana iuris periti, Antonius Cariolus, Laurentius Sicius consules et
provisores magnificae Communitatis Tridenti per nos, et successores nostros nomine magnificae
Communitatis praedictae elegimus, acceptavimus, eligimus, et acceptamus in praeceptorem
grammatices, litterariique ludi rectorem dominum Ioannem Franciscum Bellonem de Tusculano
Ripae49 lacus Benacii praesentem, et onus acceptantem cum pactis, et condictionibus, modisque
infrascriptis, cum quibus alium concurrentem destinavimus, et acceptavimus.
Primo quod teneatur et debeat pati unum concurrentem a nobis, vel a successoribus nostris
deputandum, cum iisdem pactis et conventionibus.
Item quod teneatur habere et tenere unum idoneum ac dilgentem repetitorem salario
magnificae Communitatis, et arbitrio nostro, vel etiam successorum nostrorum eligendum ac
deputandum, si nobis, vel successoribus nostris videbitur opportunum.
Item quod ipse dominus rector, et eius repetitor, si ipsi dandus videbitur, teneantur et
obligati sint singulo die examinare pueros de discordantiis, et repetere pueros diebus solitis de
septimana.
Item singula septimana semel iuxta idoneitatem scholarium facere eos disputare.
Item quod scholasticis de secundo, tertio, et quarto latino dominus praeceptor teneatur dare
unum thema singulo die, et eos desuper examinare.
49
Potius Riperiae.
51
Item quod dominus rector teneatur singulo die legere et declarare regulas Guarini, et
Alexandrum nuncupatum Doctrinalem50.
Item scholasticis quarti latini singulo die teneatur dare unam epistolam in vulgari per eos in
latinum vertendam, et desuper eos prout videbitur opportunum examinare, revidere, et tale
latinum uniuscuisque eorum corrigere, et emendare, et cogere discipulos ad sibi ostendendum
tales epistolas revidendas, examinandas, corrigendas, ac informandas.
Item quod ipse dominus praeceptor singulo die partem in mane, et partem in sero teneatur
legere Virgilii opus, Ciceronis epistolas, et alios duos idoneos autores, et approbabiles in lingua
latina.
Item quod debeat facere quod scholastici auditores lectionum, eas lectiones lectas recitent
iuxta sortem, et morem in similibus consuetum.
Item volumus, et decernimus a magnifica Communitate teneri, ac deputari, et ita
deputamus pro exactore scholarium Antonium de Valle Annaniae dictum de Gratiadeis
causidicum, et notarium.
Item volumus ac decernimus, quod scholares, qui ceperint militare sub disciplina dicti
praeceptoris, si voluerint recedere ab eo, teneantur petere licentiam per se, vel eorum parentes,
vel gubernatores, et de praeterito solvere, et satisfacere, alias teneantur solvere per totum illum
mensem, quo scholas visitare ceperint.
Item quod nullus alius, excepto concurrente a nobis destinato, vel destinando, possit, vel
valeat publice, vel privatim docere, vel instruere in dicta pofessione grammaticali, exceptis
magistris arithmeticae, sive abaci, qui possint in primis elementis, vulgariter de tabula
nuncupatis, et non ultra docere, ac instruere; exceptis mulieribus, quae puellas docere possint
absque ulla limitatione, vel restrictione masculos vero usque ad tabulam, et psalterium inclusive,
et non ultra, possint docere, ac instruere.
Item volumus, ac decernimus salaria ac stipendia scholarium debere solvi via executiva,
absque ullo ordine iuris exigi poena pignorationis, si intra sex dies a monitione facta ab exactore
domini praeceptoris, vel ipso domino praeceptore, vel eius nomine cessaverint solvere.
Item limitamus scholasticorum salaria modo ac forma infrascriptis, videlicet, quod pueros
tabulae usque ad psalterium, et Donatum legendum in Libris quinque maranensibius in ratione
anni pro singulo puero.
Item in examine usque ad interrogativa volumus esse salarium annuum in ratione Librarum
septem pro singulo anno pro singulo puero.
Item ultra dictum ordinem volumus, quod scholares excedentes dictum ordinem debeant
solvere pro singulo Libras decem maranensses in ratione anni pro singulo eorum, sive scholares
sint cives, sive non: et plus non exigatur a forensibus, quam a civibus, exceptis forensibus, qui
erunt ultra interrogativa, a quibus possit exigere pro singulo eorum rhenenses tres, et non ultra
pro singulo in ratione anni.
Item concedimus, ac permittimus ipsi domino praeceptori locum non solum scholae, sed
etiam habitationis in domo magnificae Communitatis, ita, et taliter, quod in eadem domo, in
locis tamen superius, teneatur pati, et habere concurrentem legentem, ac docentem, in loco
tamen separato, ne mutuo strepitu se confundant, iuxta arbitrium nostrum, ac successorum
nostrorum circa divisionem habitationum, et favendam aequalitatem commoditatis. Et quod
dictus dominus praeceptor sit, et esse debeat immunis ab onere custodiarum, et collectarum
ordinariarum, et extraordinariarum, et in eis nullo modo possit, vel valeat molestari quovis
quaesito colore.
Item volumus ac decernimus, quod dictus dominus praeceptor teneatur quoad personas
honoratas, et alicuius condictionis, vel nominis civium tridentinorum, et habitatorum in civitate
Tridenti facere, agere, et habere orationes nuptiales, ac etiam orationes funebres, et si aderit
concurrens, teneantur alternis mensibus ad id, ut onera sint aequalia.
50
Alexandrum de Villa Dei Ordinis Minorum in Doctrinali puerorum.
52
Item volumus dictum praeceptorem non tantum litterarum humanarum, sed etiam in primis
morum erga pueros esse admonitorem; quum non tantum linguas sed animas in primis oporteat
esse eruditos.
Item volumus, vel decernimus talia pacta, et conventiones, et concessiones solemni
stipulartione inter nos nomine magnificae Communitatis, et successorum nostrorum parte ex
una, et dictum dominum praeceptorem parte ex altera vallatas, ac decreta nostra durare per
triennium continuum a die dati praesentis concessionis, ac privilegii. In quorum fidem
praesentes fieri iussimus, sigilloque magnificae Communitatis Tridenti muniri. Datum Tridenti
die XXI novembris anno millesimo DXXI.
1011. Die mercurii 3 augusti 1530. Domini consules vocatis pluribus civibus tridentinis, et
ex ipsis tantum comparentibus praeclarissimis iuris utriusque doctoribus domino Petro
Alexandrino, domino Hieronymo de Thono, domino Andrea de Bonis, domino Manphredo
Alexandrino, et eximiis artium et medicinae doctoribus domino Tremeno de Perotiis, domino
Andrea Gallo, dominoque Antonio de Vigulo, eisdem proposuerunt, quatenus respublica
tridentina multum indiget praeceptore, et quod coram eis comparuit quidam dominus
Hieronymus, qui huiusmodi provinciam legendi, et erudiendi pueros libener assumeret, et
faceret periculum doctrinae suae. Qui omnes pluribus prius dictis et expositis et consideratis,
dixerunt, quod ponatur certa dies, qua lectiones coram eis publice ipse dominus praeceptor
legat, et de eiusdem sufficientia possit cognosci, et quod ipse dominus praeceptor debeat legere
per mensem, et isto interim videbitur, quomodo se circa artem praedictam geret: et pro isto
mense, quod magnifica Communitas det in subsidium ipsi domino praeceptori renenses sex; et
postea si ipse dominus praeceptor fuerit confirmatus, et electus in praeceptorem per magnificam
Communitatem, quod tunc in provisione sibi danda per magnificam Communitatem compenset,
vel eos restituat. Qui domini consules ita etiam ut supra concluserunt; et paedictis praefatus
dominus Hieronymus praesens consensit.
1012. A dì marti 8 de marzo 1547. Nel logo solito della magnifica Comunità di Trento
congregati li infrascritti signori consoli, videlicet messer Gervaso, messer Hieronimo Gallo,
messer Andrea Crivello, messer Francesco Lintoler, et messer Baldessar Rhener, absenti li altri
consuli.
omissis etc.
Poiché li signori consuli hanno provisto de maistro publico della magnifica Comunità, che
insegni gramatica, hanno ordinato si faci far le cride solite, che niun altro tegni scola sotto pena
de ragnesi 50, per chadauno, per la metà al fisco e l'altra metà alla magnifica Comunità, et sotto
la medema pena niuno mandi ad altra scola li suoi putti.
1013. Anno 1557, die martis 16 novembris. In stubba aedium magnificae Communitatis
comvenerunt magnifici domini consules pro etc. Omissis etc. Item praefati magnifci domini
consules univoce concluserunt ad honorem, commodum, et utilitatem publicam, et convenerunt
cum domino Vincentio Bozzio (sic)51 senensi praesenti et contentanti, ut per quatuor menses
proxime futuros, incipiendo die crastino, legat singulo die etiam diebus festivis unam lectionem
logicalem publice cum salario scutatorum trium pro singulo mense.
1014. Anno 1560 die 16 iulii, in sala domus magnificae Communitatis suprascripae, ex
praefatis magnificis dominis consulibus convenerunt magnifici domini Franciscus Quetta,
Franciscus Guielphus, Marcus Cazuffus, Bolfus a Rosa, et Mauricius pro etc. Et circa alias
proposita per dominum Marcum Antonium, et magistrum Simonem magistros ludi litterarum,
decreverunt univoce, quod scolla civitatis Tridenti publica detur ambobus per trennium, qui
magistri teneantur legere lectiones, quas declarabunt suae dominationes legendas in ipsa scola
51
Vide supra To. 4, n. 913. Censeo legendum Bezzio. Confer. To. 2 Parochial. trid. cap. 125, p.
1290.
53
per eos: et quod dominus Simon remaneat in domo scollae magnificae Communitatis, et domino
Marco Antonio detur alia domus, vel sibi solvatur per magnificam Communitatem affictus
alterius domus iuxta liquidationem dominorum consulum: et quod fiat inhibitio, ne quis audeat
scollam in civitate tenere, nisi de salterio52, seu tabula: quo vero ad precium puerorum, fiant
capitula preciorum. Et haec locatio incipiat post sanctum Michaelem proxime futurum; cum hac
tamen conditione, quod si suae dominationes invenient alium magistrum magis idoneum, ambo
teneantur cedere, et sint exclusi, seu scolla privati; certiorando tamen ipsum dominum Marcum
Antonium per trimestre ante tantum.
1015. Anno 1587 consules Tridenti evulgarunt sequens edictum, seu proclama.
De ordine, et commissione dei nobili et magnifici signori consoli della magnifica città di
Trento etc., per il suo officio etc. Considerando sue signorie non esser cosa alla republica più
giovevole, che la buona educatione dei figlioli, et institutione de quelli nelle buone littere,
havendo condotto a questo effetto per publico maestro da scuola messer Alessandro Cerrati da
Padova, del quale già fatta esperienza, et conosciuta la suffcientia, bontà, et diligenzia sua, et
attesa la difficultà di havere simili precettori, desiderando perciò sue signorie per beneficio
publico favorire la virtù, et dar animo a detto messer Alessandro di far l'offitio suo di bene in
meglio a beneficio universale, et per attendere a quanto se gli è promesso, per il presente
proclama si nottifica,et commette a qualunche (sic) persona di qual grado et conditione esser si
voglia, che per l'avenire non debba in modo alcuno mandar figlioli, o altri ad altra scuola di
gramatica, che da esso messer Alessandro precettor publico (eccettuando il Seminario) né meno
tener in casa giovine alcuno sì terriero come forestiero, che vadi ad altra scuola di gramattica,
che alla publica di questa città, sotto pena i ragnesi 25 d'applicarsi alla magnifica Comunità, et
levarsi irremissibilmente a qualunche contrafarà tante volte quante etc.
Iordanus Iordanius notarius, civis, magnificaeque Communitatis Tridenti cancellarius
scripsit die sabbati 6 iunii 1587 de mandato etc. et subscripsit.
Publicatum die lunae 8 iunii 1587 per Camillum Vinotum officialem magnificae
Communitatis, me cancellario dictante, in tribus locis solitis civitatis praemissa tubae
clamatione.
Idem Iordanus cancellarius.
1016. Anno 1618, die lunae 25 iunii, Tridenti in stuba consilii magnificae Communitatis
convenerunt infrascripti admodum nobiles, excellentes et admodum magnifici domini consules
Consilium inituri, videlicet Petrus Pilatus, Iulius Alexandrinus, Ioannes Gaspar Migatius,
Ioannes Antonius Hieremias, Simon Trentinus, Rugerius Guidotinus. Quibus sic congregatis
convenerunt vocati nobiles domini de Adiuncta infrascripti. Franciscus Callavinus, Ioannes
Baptista Sardanea, Franciscus Queta, Paulus Cischus Sanctae Crucis, Nicolaus Guarinonus,
Ioannes Franciscus Alexandrinus, Andreas Sardanea, Horatius Consolatus, doctores. Capitaneus
Albertus Balduinus, Ludovicus Melchiorius, Alfonsus a Costeda, Ioannes Michael Particella,
Ioannes Maria Consolatus, Dominicus Galliciolus. Quibus sic congregatis expositum fuit ut
infra etc. Cum ill.mus, et rev.mus dominus Carolus cardinalis Madrucius princeps
gratiosissimus significaverit, ad commodum et utilitatem huiusce civitatis pro erigendis publicis
scolis, ut iuventus bonis literis, ac moribus instruatur, deliberasse Collegium reverendorum
Patrum Somascorum in civitate instituere; et ita pro removendis difficultatibus, cum intenderent
ecclesiam propriam, et redditus certos habere, ecclesiam sanctae Mariae Magdalenae eisdem
assignare: petivitque sua ill.ma et rev.ma dominatio, ut etiam civitas ad effectum praedictum pro
sua portione concurrat, ut omnibus praedictis simul iunctis dicti rev.di Patres commode
sustentari possint; propositum fuit praedictis nobilibus, excellentibus, et magnificis dominis de
Adiuncta, totam civitatem repraesentantibus, ut in hoc negotio dicant quid sentiant, et quomodo
requisita contributio ad effectum praedictum fieri possit. Qui nobiles, et excellentes domini de
Adiuncta existimantes hanc institutionem, et scolarum erectionem esse civitati, et toto (sic)
52
*Salterium=tabula, cioè abaco (pallottoliere) per insegnare l'aritmetica.
54
episcopatui valde utilem, et necessariam, responderunt, contributionem requisitam pro honesta
portione ad minus damnum civitatis faciendam esse. Et cum per nobiles dominos consules fuerit
pro minori damno civitatis eis propositum haereditatem relictam per quondam illustrem
dominum Innocentium Pratum dominum Segunzani, seu illius usufructum assignari posse,
existimante hoc modo civitatem vexationibus litium liberari, et mentem, ac voluntatem dicti
quondam illustris domini Innocentii testatoris sic executionem fore habituram, hanc
propositionem praefati nobiles domini de Adiuncta, nemine eorum contradicente, laudarunt, et
approbarunt, et sic unanimi voto conclusum, sub capitulis tamen desuper opportune, et
condecenter formandis, quorum tenor sequitur ut infra.
Poiché l'ill.mo et rev.mo signore il sig. Carlo Cardinal Madruzzo principe di Trento
clementissimo s'è compiaciuto di voler con paterno zelo promover l'eretione delle schole in
questa città a beneficio universale de' suoi sudditi col mezo dell'introdutione de' reverendi Padri
Somaschi, la città di Trento richiesta alla contributione per maggiormente facilitare la reuscita di
così importante negotio, è condiscesa all'assegnatione dell'usufrutto dell'heredità del quondam
illustre signor Innocenzo Prato a lei pervenuta, con tutti quei emolumenti e carichi, che sopra
essa heredità si truovano, sotto le conditioni infrascritte.
Primo. La detta città farà l'assegnatione dell'usufrutto de' beni indistintamente d'essa
heredità deductis oneribus, sì che venendo occasione di far distratto di detti beni a maggior
utilità et beneficio delle schole, sii in libertà di detta città farne il retratto, reinvestendo il
capitale a detto fine.
Secondo. Che li detti rev.di Padri Somaschi debbano mantenere quattro schole, cioè per li
1. Rudimenti, o principii per la prima.
2. Grammatica per la seconda.
3. Humanità per la terza.
4. Retorica per la quarta.
Et che per ciascheduna scola debbano provedere d'idoneo et sufficiente soggetto per
instituir, et disciplinar li figliuoli.
Terzo. Che sia lecito alla città per rispetto di tale sua contributione, di poter aderentememte
a' suoi tempi mandar visitatore insieme con quelli, che manderà l'ill.ma superiorità, per vedere e
conoscere se bene s'incaminano dette scole, e discipline.
Quarto. Che essi rev.di Padri Somaschi debbano a ciaschun figliuolo, tanto terrero, quanto
forestiero indistintamente dar adito alle scole, et insegnare gratis.
Quinto. Che sii lecito alla città per sua particolar prerogativa di poter perpetuamente,
durante detto instituto, presentar due alunni cittadini, quali siano trattati nel modo, che saranno
trattati gli altri, in maniera che uscendone uno possi presentarne un altro, così di mano in mano,
et questi oltre quel numero, che all'ill.mo, et rev.mo principe, et sua superiorità parerà di
promover de' suoi cittadini come confida.
Sesto. Che se mai in alcun tempo o per mancamento di soggetti abili, e idonei, o per
qualsivoglia altro accidente cessasse l'effetto sufficiente, e compiuto d'esse scole, o discipline,
né fossero adempiute le capitolationi per parte d'essi reverendi Padri Somaschi, in tale caso la
città non sii obligata alla contributione, o usufrutto predetto, né si possi astringer a concorrere a
quello.
Settimo. Che per tale assignatione non s'intende derogar al legato, fatto dal predetto
quondam signor Innocenzo circa il dire la Messa ogni venerdì nella chiesa di Santa Maria
Maggiore, conforme la disposition di lui; riservandosi anco la città ragione di far la
presentatione a' suoi debiti tempi di mano in mano per l'esecutione di esse Messe.
Ottavo. Che quando sarà fornito l'usufrutto della molto illustre signora Isabella, venendo ad
accrescersi il frutto dell'heredtà, si resti insieme in obligo d'accrescere le scole, in quanto
comporta l'entrata per la rata della città.
Nono. Che svanendo col tempo la presente provisione, e che l'ill.ma superiorità volesse
accingersi ad altra provigione per l'institutione de' figli, questa non possi farsi senza il voto, e
intervento anco della città per la contingente sua portione.
55
Decimo. Che l'administratione dell'entrate, e usufrutto assegnato debba esser di gusto, e
confidente della città, et eletto col voto di quella.
Ex post fuit facta deputatio nobilis, et excellentissimi domini Petri Pilati protoconsulis, ac
nobilium et magnificorum dominorum Ioannis Gasparis Migatii, et Ioannis Antonii Hieremiae
consolum, ad faciendum accessum ad ill.mum, et rev.mum dominum dominum cardinalem etc.
1017. Anno 1618, die mercurii 27 mensis iunii Tridenti in sala palatii magnificae
Communitatis, in mane convenerunt infrascripti admodum nobiles, excellentes, et magnifici
domini consules Consilium inituri. Petrus Pilatus, Iulius Alexandrinus, Ioannes Gasper
Migatius, Ioannes Antonius Hieremias, Simon Trentinus, Bartholomaeus de Albertis, Rugerius
Guidotinus. Convenerunt insuper sic vocati domini de Adiuncta, nonnullique alii domini cives,
Franciscus Callavinus, Ioannes Roboretus, Ioannes Andreas Guarinonus, Horatius Consolatus,
Ioannes Libera, Nicolaus Guarinonus, Thomas Columbus, Iob de Iob, Ludovicus a Turri,
Bomportus Crosina, Andreas Sardanea, Ioannes Franciscus Alexandrinus, doctores. Ludovicus
Melchiorius, Ioannes Maria Consolatus, Ioannes Michael Particella, Alphonsus a Costeda,
Iacobus Antonius Sardanea, Dominicus Galliciolus. Quibus sic congregatis fuit proposita relatio
per suprascriptos nobiles dominos Pilatum, Migatium, et Hieremiam uti alias deputatos ad
faciendum accessum ad ill.mum, et rev.mum dominum cardinalem, ad eidem praesentandum
capitula antescripta, et deliberationem factam, de qua ante, tenoris ut infra.
Circa li capitoli presentati all'ill.ma superiorità in materia delle scuole, furono lodati, et
approbati dai signori del Conseglio dell'ill.mo, et rev.mo signor cardinale, salvo il particoalare
del presentare li due alunni, che non fu admesso: però che il signor cardinale haverà quel
condegno risguardo di promuover li cittadini, come ha fatto per il passato, e di ben in meglio.
Agiontovi, che nel far provigione di persona, che habbi ad amministrare l'usufrutto consignato
dell'heredità Prata alle schole, debbasi far eletione di persona confidente, grata, et approbata
dalla città.
1018. Anno 1620 die veneris XI mensis decembris Tridenti in stuba Consilii magnificae
Communitatis convenerunt infrascripti admodum nobiles, excellentissimi, et magnifici domini
consules Consilium inituri, videlicet Franciscus Trentinus doctor, Ioannes Gaudentius
Gaudentus doctor, Ioannes Antonius Clusolus, Aldrigetus Hieremias, Iosephus Zellus.
Omissis etc.
Quo facto domini decreverunt consulariter accedere ad scolas reverendorum Patrum
Somaschorum ad effectum eas videndi, et visitandi, prout illico unanimiter accesserunt. Et
ulterius etiam visitare praeceptorem solitum magnificae Communitatis dicta de causa. Quo
accessu facto redierunt in Consilium, retuleruntque in scolis reverndorum Patrum Somaschorum
reperiisse solum scolares sexaginta circiter, et in anditu scolarum reperiisse quandam tabulam,
in qua prohibebatur accessus scolaribus ignorantibus inferiorem grammaticam, utpote principia
rudimentae. Qua de causa deliberarunt notificare praedictis reverendis Patribus Somaschis,
prout per dominum procuratorem notificari mandarunt, quatenus praedictam tabulam, uti contra
tenorem capitulorum erectam, illinc ammovere habeant, alias domini deliberarunt ulterius
providere. Ulterius visa scola magnificae Communitatis reperierunt et in ea adesse scolares ultra
sexaginta, fereque omnes adiscentes legere. Quare super hoc decreverunt habere maturiorem
considerationem.
1019. Anno 1622 scriptum fuit. In Christi nomine. Amen. Avendo li nobili, eccellenti
signori consoli provisori della città di Trento per autorità loro a provedere de precettore publico,
che insegni, et amaestri li figlioli di questa città, e podestaria nelle lettere humane, et nei buoni
et honesti costumi, fatta ricerca di persona idonea a detto carico, e ritrovato il molto rev.do et
eccellente signor dottor Giovanni Nicolò Toresani de Clesio de Val de Non diocesi di Trento,
qual per compiacer alle dimande de' detti signori consoli, e sottisfare al desiderio, che ha de
servir questa città, ha insieme con li nobili, eccellenti signori dottor Giovanni Antonio Curletta,
56
Philippo Consolato consuli, Francesco Trentino a ciò deputati contratato, concluso come qui
segue.
Primo è stato concluso, e contrattato, che detto molto rev.do, et eccellente signor dottor
Giovanni Nicolao presente promette, e si obliga insegnar li figlioli di questa città, e podestaria
di lettere humane come qui seguirà nella casa della scola publica della magnifica Comunità in
tre classe, ciovè principia, overo rudimenta. Nella seconda gramatica. Nella terza humanità,
overo sintaxis, seguendo il stile delli reverendi Padri Gesuiti, insegnando due ore la mattina, et
due la sera. Nelle quali scole si legierano li libri, che sarano concertati con il detto molto rev.do
signor Toresani, et nobili signori consuli.
Sarà obligo, almeno un giorno alla settimana, legier il cathechismo, et farà nella domenica
accompagnar dal suo repetitore li figlioli alla dottrina christiana.
Item si obliga tenir un repetitore per le scole inferiori a sue spese, quale assista alle scole al
debito tempo, oltre la intelligenza, che doverà haver detto signor Toresano.
Alli cittadini insegnerà gratis. Dalli distrittuali riceverà il pagamento come segue.
Nella prima classe troni doi.
Nella seconda classe troni trei.
Nella terza classe troni quattro.
E sarà pagato delle legne da tutti conforme al solito.
All'incontro la magnifica Comunità darà al detto signor dotttor don Gioani (sic) Nicolò
Toresani l'habitatione solita della magnifica Comunità di Trento con la comodità de banchi,
scani, taole, et littere, et due botte, con accomodarli un loco per la terza classe.
2. Se gli pagarà al anno anticipatamente ogni tre mesi stante la qualità de' presenti tempi in
tutto ragnesi trecento da troni quattro e mezzo l'uno, havendo risguardo d'in anno in anno al
accrescimento delle monete, e calo che potesse occorrere.
E per la buona entrata se gli darà ragnesi cinquanta tedeschi.
Item se gli assegna per emolumento il celebrar la Messa della heredità Prata nel venerdì
nella chiesa di santa Maria Maggiore, per quale haverà ragnesi 25 ogni anno.
E detto accordo, et locatione durerà per anni trei prossimi futuri, quali haverano hauto
principio dal primo aprile presente mese, et durerà per anni trei prossimi al detto tempo, che sarà
de 1625.
Qual accordo l'uno et l'altri hanno promesso attender, osservar, et adempire, et non
contrafar sotto l'obligo di refar danni, spese, obligando li detti nobili eccellenti signori consuli li
beni della magnifica Communità di Trento presenti et futuri; et detto molto rev.do, et eccellente
signor Gioanni (sic) Nicolò li beni suoi presenti et futuri etc.
E ciò fu in Trento nella sala del palazzo della magnifica Comunità di Trento adì 11 aprile
1622, indictione 5, presenti il nobile sig. Agustino Gentilotti cittadin di Trento, et messer
Lorenzo Venturello habitante in Trento testimoni.
Et io Matteo Bennassuto notaro cancelliero della magnifica Comunità di Trento rogato ho
scritto.
1020. Anno 1635, die martis 24 mensis aprilis, in sala palatii magistratus consularis
convenerunt infrascripti illustres nobiles, ac excellentissimi domini consules, videlicet Andreas
Pompeatus, Thomas Bennassutus, Alexander Guerinonus capitaneus, Iosephus Sardanea, et
Antonius Banalus. Decreverunt facere visitationem scolarum reverendorum patrum Societatis
Iesu, ad effectum videndi quomodo se habeant.
1021. L'anno 1643, adì 10 novembre in Trento nel luogo solito del Consilio conveneron gli
infrascritti signori Giovanni Andrea Alessandrino D. N. (de Neustein), Giovanni Gasper
Migazzi, Antonio Sottimperger, Leonardo Monte, Nicola Bevilacqua, Steffano Pozzo, Omissis.
Più sue signorie han stabilito di visitare le scuole de' reverendi Padri Giesuiti per sabbato
mattina.
57
1022. L'anno 1643, adì 14 novembre nel solito luogo del Consilio conveneron gli
infrascritti signori consoli, videlicet Gio. Andrea Alessandrino de Neustein, Gio. Gasper
Migazzi, Antonio Sottimperger, Gio. Battista Ciurleta, Leonardo Monte, Nicola Bevilacqua,
Steffano Pozzo, li quali così radunati, in conformità del decreto precedente sono andati a visitare
tutte le scole, eccetto quella de' Casi per esser già fornita, in mantenimento delle ragioni della
città, e per provedere al bisogno. Et havendo visitata la principia, e visto il numero de scolari,
stimando non poter un solo insegnare a tal numero di scolari per la partenza del signor Giovanni
Antonio Gislimberti, già prima precettore in compagnia del rev.do signor don Antonio
Gislimberti, hanno decretato, che in l'avenire debbino esser eletti due in compagnia per insegnar
detta principia, come in effeto hanno deputato il rev.do signor don Francesco Menestrina, atteso
l'humil ricorso fatto in compagnia del già graziato, et sopra nominato signor don Antonio per
tutto l'anno venturo 1644, stimando, che questo magistrato li gratiarà conforme li loro
portamenti.
1023. L'anno 1722 in giorno di lunedì li 23 febraro nella stuva del palazzo civico a l'ora
solita di Consiglio invitati comparvero l'infrascritti ill.mi signori consoli Vincenzo Consolati,
Antonio Giuliano Tessari, Gaudentio Antonio Gaudenti, Gio. Antonio Gieremia. Omissis.
Invitati pro his etc. li signori d'Aggionta da soliti bidelli comparvero l'infrascritti Francesco
Ignatio Sizzo, Gio. Bernardino Gentiloti, Gioseppe Andrea de Mersi, Emanuel Antonio
Gallicioli, Francesco de Alberti, Giulio Giuseppe Sciliani, Adamo Terlago, Antonio Tomasini,
Francesco Antonio Pino, Bernardino Turcati. Omissis. A quali signori d'Aggionta furono anche
lette le doglianze portate da studiosi della logica contro de PP. Giesuiti, com'anco il loro ricorso.
Sopra del che dopo havuto longo discorso fu deliberaro, che fra tanto per modo di provisione sin
ad altra deliberatione questo magistrato provedi di soggietto, che insegni detta logica, con dare
al maestro una recognitione, affine non restino ociosi senza poter proseguir li loro studii. E tanto
fu risolto, perché questo magistrato haveva interposto li suoi uffitii appresso il rev.do Padre
rettore perché fosseron accettati essi logici con una previa umiliatione di chieder perdono, ma
non fu da detto padre rettore accettata: ad affetto poi di provedere di maestro furono deputati li
signori Gio. Antonio Gieremia consule, e Francesco Alberti, et Antonio Emanuel Gallicioli
aggionti etc.
Nota. Tunc logicae studiosi, duobus tantum exceptis, fuerunt non tridentini, sed extranei.
Rem habuerunt contra Patrem praefectum iuvenem, quia eos acriter redarguit, quod die quodam
aristotelico, et a Missa solemni impedito, non adierunt scholam, et poenitentiam impositam
adimplere omnes recusarunt. Porro quae hactenus scripsi de scholis tridentinis a num. 1008 ex
Actibus consularibus Tridenti sumpsit, mecumque perhumaniter communicavit multoties
laudatus, et numquam satis laudandus ill.mus dominus baro Gaudentius Antonius de Gaudento
hoc anno 1796 mense martio.
1024. In Christi nomine. Amen. Anno Domini millesimo quadringentesimo octuagesimo
primo, indictione quartadecima, die octavo mensis maii, in civitate Tridenti, in domo hospicii
del Capello. Praesentibus venerabili viro domino presbytero Francisco de Guielmis filio ser
Iohannis Anthonii Guielmi civis Feltri, reverendissimi domini domini episcopi cappellano, et
ser Gabriele filio quondam Andreae habitatore Perzini, testibus ad haec habitis, vocatis, rogatis,
et aliis. Ibique coram rev.mo in Christo Patre et paeclarissimo decretorum doctore domino
domino Angelo53 Dei et apostolicae sedis gratia dignissimo episcopo feltrensi, et comite,
comparuerunt ser Leonardus quondam Anthonii cognominatus Poper, et Bolfardus de Valcanaia
de Castegnedo plebatus Perzini feltrensis diocesis suis nominibus propriis, ac vice et nomine
Communitatis, et hominum Castegnedi, et tamquam sindici, et ibidem coram praefacto rev.mo
domino domino episcopo praesentaverunt, et exhibuerunt quoddam instrumentum in publicam
formam relevatum sub signo, et nomine eiusdem Rizardi de Vigulo notarii publici in suis
millesimo, indictione, ac die. Quo sic praesentato, et exhibito humiliter supplicarunt, quod
53
Fasolo.
58
attenta vetustate dicti instrumenti renovaretur de novo, et in quantum opus esset, easdem gratias
dictis hominibus, et Communitati Castegnedi concedere de speciali dono, et gratia (sic). Qua
supplicatione audita tamquam iusta, et honestati et rationi consona, eandem supplicationem
benigne acceptavit pariter, et admisit, atque mandavit michi Donato notario, et cancellario
infrascripto, quod praedictum instrumentum in praesenti instrumento renovare deberem sub
signo, et nomine eiusdem Rizardi notarii publici. Cuius quidem instrumenti tenor sequitur, et est
talis.
Anno Domini millesimo tricentesimo trigensimo, indictione tertiadecima, die quintodecimo
iunii, in civitate Bellunensi, in epsicopali palatio. Praesentibus domino Daniele presbytero, et
capellano infrascripti domini episcopi, ser Redusio filio domini Abriani de Perzino, ser
Andeleto filio quondam domini Hodorici dicti Beli de Tridento, ser Bonafide notario dicto
Zorzino de Tridento, Oliverio notario de Roncegno Vallis Suganae diocesis feltrensis, et aliis
testibus rogatis. Ibidem rev.dus in Christo pater et dominus dominus Gorzia Dei, et apostolicae
sedis gratia feltrensis, et bellunensis episcopus, auctoritate propria, et ad instantiam Conzii dicti
Pochidiverti et Concii dicti Algerder de Castegnedo pro se et tamquam sindici Communitatis
Castegnedi, et sindicario nomine hominum villae Castegnedi plebatus Perzeni (sic) feltrensis
diocesis, conquerentes, quod dictis infrascriptis beneficiis, quamlibet pluries, et saepius carere
videbitur, in periculo animarum hominum Communitatis praedictae54, praecepit districte sub
excommunicationis poena presbytero Bonifacio plebano ecclesiae Sanctae Mariae de Perzino,
ipsi domino episcopo, et ecclesiae suae feltrensi cum capellis suis subiecto, ibidem praesenti,
quod ipse per se, vel alium sacerdotem, et successores eius, debeat secundum mores antiquos in
capellis sancti Viti, et sanctae Margaritae de Castegnedo praedicto plebi Sanctae Mariae
praedictae subiectis, omni tertia die dominica, et omni festo principali solemniter celebrare
cantando Missas, et alia debita circha hoc faciendo: et in Resurrectione Domini ova benedicere,
et omni quadragesima ante dictam Resurrectionem Domini ter ire, vel mittere sacerdotem
saecularem illuc pro confessionibus hominum dicarum Communitatum audiensis, et
absolutionem faciandam cum corpore Christi dando quibuscumque fuerit opportunum,
indulgentias dando, et alia ad hoc necessaria faciendo, exnunc determinamus, quod si per (sic)
dictum plebanum (sic)55 et successores eius, omnia, et singula suprascripta non fecerit, quod
homines praedictae Communitatis Castegnedi, seu aliqui, vel aliquis eorum, de affictibus, et
redditibus, proventibus, et obventionibus aliquibus eidem plebano in nullo respondere teneantur
debito sibi nomine suae ecclesiae praedictae, vel ipsi ecclesiae.
Ego Rizardus de Vigulo publicus imperiali auctoritate notarius interfui rogatus scripsi.
Insuper praefatus rev.mus dominus episcopus, et comes, volens ampliorem eisdem
hominibus, et Communitati Castegnedi facere gratiam in quantum opus esset, et expediret,
similem gratiam per suum praedecessorem factam, omnibus melioribus modo, via, iure, et
forma, quibus potuit de iure, confirmavit, approbavit in omnibus, et per omnia, ut in eo
instrumento legitur, et in quantum opus esset, de novo concessit, mandando plebano Perzini
praesenti, et futuris, quod praefactam concessionem in omnibus, et per omnia observet, seu
observent, sub poena apposita in praedicto instrumento. Et quoniam in praefacto instrumento fit
mentio de ecclesia sanctae Margaritae, quae nunc vocatur ecclesia sanctae Catharinae, voluit
praefactus rev.mus dominus dominus episcopus in praesenti instrumento declarari debere, et ita
declaravit, suprascriptam concessionem debere extendi ad praedictam ecclesiam sanctae
Catharinae ac si in praeterito tempore ita fuisset nominatam (sic) prout tunc nominabatur
ecclesia sanctae Margaritae. De quibus omnibus et singulis iussit, et mandavit fieri publicum
instrumentum per me notarium, et cancellarium infrascriptum.
L.+S. Ego Donatus filius quondam nobilis ser Stephani de la Porta civis feltrensis, publicus
imperiali auctoritate notarius, et episcopalis Curiae feltrensis cancellarius, praedictis omnibus et
singulis dum sic ut praemittitur fierent, interfui et rogatus, ac de mandato praefacti rev.mi
domini episcopi fideliter scripsi. Et me aliis negotiis occupato, suprascriptum instrumentum
54
55
Ibi. Communitat. praedictarum.
Legendum: praedictus plebanus.
59
concessionis manu alterius notarii scriptum in hanc publicam formam redigi feci, meisque
signo, et nomine solitis roboravi in fidem omnium, et singulorum praemissorum, et me
subscripsi.
Nota. Hac die sabbati nona mensis aprilis 1796 hic in conventu tridentino sancti Bernardini
descripsi hoc instrumentum ex membrana authentica servata ceteroquin in Tabulario
Communitatis castanetanae, rogatus a domino Rosa cantiolinate, atque a Valcanovero
castanetano, qui tamquam deputati Tridentum venerunt pro obtinendo subsidio propriis curatis,
detrahendo a reditibus parochi perginensis, non quidem moderni56, utpote infirmi, et parum
duraturi, sed futuri pro tempore.
1025. Anno 1497 spectabilis dominus Ioannes Andreas Romagnanus de Monticulo
parmensis dioecesis, fuit praeceptor ludi litterarii Tridenti. Obiit ante annum 1512. Fuit pater
Hieronymi Romagnani Praetoris Tridenti et Ripae, atque consiliarii episcopi Tridenti necnon
civis Tridenti. Dictus fuit etiam magister Andreas a scola de Romagnano.
1026. Anno 1509 ac sequentibus. Egregius vir dominus Ianus Pyrrhus Pincius mantuanus
fuit rector scholarium civitatis Tridenti, clarus etiam ad annum 1546 quo edidit suos libros
Historiae tridentinae.
1027. Anno 1600 et 1604. Nicolaus Inamius de Fundo Vallis Annaniae fuit rector gymnasii
Communitatis Tridenti. Plures edidit versus, et orationes. Haec addenda relatis supra
gymasiarchis tridentinis.
1028. Anno 1529 die 8 ianuarii Bernardus Clesius dedit Tridenti has literas: Bernardus Dei
gratia episcopus tridentinus fideli nobili dilecto Augustino Corrado, locumtenenti Stenici
gratiam nostram. Saepius versati fuimus circa reformationem Statutorum civitatis nostrae
tridentinae, tamquam non minus necessariam, quam utilem, etiam sub praedecessore nostro
inchoatam. Quum autem Deo Optimo, Maximoque permittente, omnia fuerint in praesentiarum
absoluta, et quaedam inter ipsa Statuta quamquam fuerint, quae potius debuissemus non
admittere, voluimus tamen ex gratia, et clementia nostra eadem simul cum reliquis omnibus
confirmare, et approbare, prout omnia approbavimus, et confirmavimus, et eadem Statuta
imprimenda curavimus, ut in publicum prodirent, et venalia omnibus essent. Propter quod,
quum antiqua Statuta per haec nova, et noviter edita, sint penitus abrogata, et sublata, et deceat
eadem ubique per iurisdictiones nostras inviolabiliter obsevari, tibi ideo committendum
duximus, et tenore praesentioum stricte praecipiendo committimus, et mandamus, quatenus de
cetero eadem Statuta noviter edita, reliquis hactenus observatis penitus abrogatis, quae in hoc
volumine novorum Statutorum non sint inserta, sollicite, et diligenter observes, manuteneas, et
inviolabiliter custodias, coeterisque quibuscumque observari, manuteneri, et inviolabiliter
custodiri facais, sub poenis, de quibus in eis plenius continetur: in hoc satisfacturus seriose
voluntati nostrae. Datum Tridenti in arce nostra Boni Consilii die 8 mensis ianuarii 1529.
Nota. Ita descripsi hac die 8 martii 1797 in conventu nostro Tridenti s. Bernardini, ex
libello archivi Communitatis lomasiensi a me signato num. 75. Novum mihi quod reformatio
praedicta fuerit inchoata sub Bernardi praedecessore Georgio Neydechio.
1029. Anno 1758, die 30 decembris, ex Spauro Maiori Anauniae meridionalis pago Iulius
Nicolaus a Lochner, seu Lachnerus parochus spaurensis hanc epistolam scripsit: Rev.mo
signore signore padrone colendissimo. Per il presente messo invio a V. S. rev.ma la coletta
pontificia consistente in fiorini 12,37½ quali serviranno per il tangente dell'anno 1758. La
moneta spero gli sarà d'aggradimento, non vedendosi in questi contorni altro danaro se non
bavarese, ed italiano. Gli prego dal Signore un felicissimo capo d'anno, che 'l Redentore nostro
56
Mersii.
60
gli concedi con tutte le prosperità, e celesti benedizioni, che può desiderare, e con distinzione
riverendola rimango. Spor Maggiore a 30 dicembre 1758.
Di V. S. rev.ma Obl.mo divotissimo servitore
Giulio Nic. A. Lochner parroco.
Nota. De parocho Lochnero, qui obiit anno 1788 dixi in Parochiali tridentino To. 2, cap.
77. De collecta vero pontificia To. 3 epist. 1026. Forsan Lochnerus scripsit ad tunc Provicarium
generalem, simulque directorem cameralem Tridenti Leonardum Fadanellum. Certe inter ipsius
chartas reperta fuit descripta epistola authographa.
1030. Anno 1797, die 2 martii Cavalesii in Flemmis nostro P. F. Vito Antonio Kellero de
Clesio datae fuerunt hae literae patentes: L'istruzione per il Padre Vito Antonio del convento dei
rev. Padri Francescani di Cavalese fatto cappellano per l'ospidale dei bersaglieri in Cavalese. 1.
Lei dovrà visitare ogni giorno due volte l'ospidale, chi sarà distribuita nelle case della Regola,
Unterberger e Bonora. 2. Lei avrà da soministrare li santi Sacramenti agli amalati bersaglieri del
ospidale, cioè confessarli, comunicarli, darli il santo Oglio, ed anche sepelirli. 3. Tutti difetti
rimarcabili, che egli troverà nell'ospidale indicherà al signor comissario provinciale de Teiss,
accioché ne vengha rimediato. 4. Viene egli con la presente instituito come capellano militare
sopra l'ospidale dei bersaglieri in Cavalese, ed ha anche di ricevere la pagha come tale dal
signor conmmissario Teiss, ciò è 28 fiorini al mese. Cavalese li 2 marzo 1797.
Dalla commissione provinciale
(L.+S. cerei) Giovanni de Mörl
Commissario deputato.
Nota. Praefatus P. Vitus Antonius anno isto 1797, die 30 ianuarii, qua Tridentum redierunt
franci, fugit paullo antequam venirent, e conventu isto tridentino, ed ad cavalesiensem sese
contulit. Inibi creatus fuit capellanus hospitalis militaris; sed contracto morbo peticulari vix non
extinctus est. Cooperatores et successores eius fuerunt alii fratres nostri, qui pariter morbum
contraxerunt, ex eoque obierunt die 31 martii Pater Fulgentius Sighellius de Cavalesio, et die 12
aprilis P. Ioannes Francisacus de Andreis a Mechlo Guardianus. Hinc superstites fratres,
quorum plures infirmi, resignarunt capellaniam hospitalarem die 28 martii, quae data fuit
cuidam presbytero saeculari capellano xenodochii tesidani, qui pariter mortuus est. Pater Vitus
recusavit capellaniam militarem ballistariorum57 Cimbriae, ac ineunte maio factus est
Guardianus Cavalesii.
1031. Anno 1797, die 2 martii magistratus consularis Tridenti scripsit ad Napoleonem
Bonapartem generalem in capite militae francicae in Italia epistolam sequentis tenoris.
Eccellenza.
Se dal giorno, in cui una parte dell'armata, che milita sotto i felicissimi auspici de V.E.
occupò per la seconda volta la nostra patria, abbiamo differito fino al presente di rinnovare a V.
E. le attestazioni della nostra gratitudine, non fu sicuramente né per dimenticanza, né per
negligenza. Vedevamo V. E. in procinto di una nuova importante impresa: il venirla dunque a
molestare in tale circostanza co' nostri caratteri, sarebbe stato indiscretezza, e dall'altro canto
prevedendo noi, che si sarebbe terminata, come tutte le altre sue, ardevamo di desiderio di
unirvi, come facciamo, le nostre vive, e sincere congratulazioni. Dovendo naturalmente questo
avvenimento avvicinare più a noi V. E. ciò è per noi un motivo di più di esultazione. Si
concepisce da noi una forte speranza di rivedere un eroe, che forma l'ammirazione, non diremo
dell'Europa, ma di tutte le parti dell'universo, dove può penetrare la fama, e che il suo cuore
grande, e benefico sia per commiserare, e sollevare le nostre angustie, che sono pressoché
estreme, come lo è la penuria delle provisioni di ogni genere. Non vogliamo contaminare il
festevole oggetto di questo foglio con una minuta descrizione delle nostre miserie, e sarà il
nostro silenzio una nuova prova della costante nostra sommissione, ed un nuovo stimolo all'E.
V. di continuarci la grazia sua, ed il patrocinio.
57
*Bersaglieri, Schützen.
61
Trento 2 marzo 1797.
Ab extra.
Au General en chef Bonaparte.
1032. Anno 1797 die 17 martii gallici Bonapartius respondit consulibus tridentinis in hunc
modum:
Repubblica Francese
Libertà
Eguaglianza
Dal Quartier generale di Mantova li 17 ventoso anno 5 della Repubblica una, ed
indivisibile.
Bonaparte Generale in capite dell'armata d'Italia
Alla Municipalità di Trento
Ho ricevuto, o signori, la lettera, che vi siete dato l'incomodo di scrivermi. Io vi rendo
grazie delle espressioni lusinghiere, che voi mi avete fatte. Il Generale Joubert mi ha reso conto
della buona condotta, che tengono tutti gli abitanti del vescovato di Trento, e del paese di
Roveredo. Io so ancora, che le circostanze hanno obbligato a farvi delle requisizioni di biada,
della quale voi medesimi ne avete presantissimo bisogno. Ho dato già gli ordini, perché vi sia
restituita tutta quella, che voi avete, nel momento, che le provisioni dell'armata lo
permetteranno. Io coglierò tutte le circostanze di farvi tutto quello, che potrà esservi utile, e di
darvi delle prove della stima, che ho per voi, e del vostro buon Popolo.
Bonaparte.
1033. Anno 1790. Cardinalibus Sacrae Congregationis Concilii exhibitus fuit sequens
libellus pro nostro P. Seraphico a Medio Sancti Petri, vulgo da Mezzo Lombardo58.
Eminentissimi e rev.mi signori
Fra Serafino (sic) di Mezzolombardo sacerdote Minore Riformato della Provincia di Trento
attesa la debolezza della vista non puote leggere le Messe correnti. Supplichevole ricorre
all'Eminenze Vostre perché voglino degnarsi graziarlo con concederle (sic) la facoltà di poter
celebrare ne' giorni festivi, e doppi la Messa votiva della Beata Vergine Maria, e ne' giorni
feriali la Messa de' defonti con facoltà all'Ordinario locale di poter prorogare, e rinovare detta
facoltà ogni qual volta sia di bisogno e durante detto difetto. Che etc.
Die 27 mensis novembris 1790 Sacra Congregatio eminentissimorum Sanctae Romanae
Ecclesiae Cardinalium Concilii tridentini interpretum benigne commisit Ordinario loci, ut veris
existentibus narratis, et dummodo orator non sit omnino coecus, memoriter non recitet, et
celebret in oratorio privato, ac etiam in publica ecclesia, hora tamen a populo minus frequentata,
et cum alio sacerdote assistente, quatenus eo indigere videatur, petitam licentiam celebrandi
diebus festivis et duplicibus Missam votivam B.M.V. Diebus vero ferialibus Missam
defunctorum per triennium proximum tantum, si tandiu enunciatus defectus perduraverit pro suo
arbitrio, et conscientia oratori gratis impartiatur, cum facultate huiusmodi licentiam prorogandi,
ac renovandi toties quoties opus fuerit, si facto experimento cognoverit oratorem in eadem
visivae potentiae debilitate perdurare, viceque versa praefatam licentiam denegandi, si orator in
Sacro peragendo defecerit, aut omnino coecus evaserit: super quibus ipsius Ordinarii, et oratoris
conscientia onerata remaneat.
L.+S. E. Card. Pallota praefectus
P. A. Alberici subsecretarius.
Gratis etiam quoad scripturam.
Nota. P. Seraphicus obiit hic Tridenti in valetudinario die 6 augusti 1797 aetatis 72 a
pluribus annis non celebrans, utpote stare non valens, et paralyticus. Vide nostrum Epistol. To.
1034. Anno 1544 scriptum fuit folium sequentis tenoris.
Questa sia la in trada de hotober 1544.
58
Vide To. 3, n. 497.
62
Riceui a dì primo per 3 Mese Sancto Piero Grossi 3
Riceui a dì 2 per 1 Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 3 per 1 Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 4 el zorno de la festa de santo Francescho
de hoferta, e de Mese presente el Padre Fra Simon,
el Padre Vichario, e Fra Luca Lire 2 grossi 2 quattrini 2
Riceui a dì dito dal buxolo dal pan gr. 3, quat. 3
Riceui a dì 5 per una Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 6 per 3 Mese Santo Pietro gr. 3
Riceui a dì 7 pr 3 Mese Santo Piero gr. 3
Riceui a dì 8 per 4 Mese Santo Piero gr. 4
Riceui a dì 9 per 1 Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 10 per 3 Mese anto Piero gr. 3
Riceui a dì 11 per 1 Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 12 per 1 Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì dito per 1 Mesa a Romagnan gr. 2
Riceui a dì dito dal buxollo dal pan gr. 3 quatr. 3
Riceui a dì dito per 1 Mesa a Po (vo) gr. 2
Riceui a dì 13 per 3 Mese Santo Piero gr. 3
Summa huius lateris capit Libras quinque, grossos unum, Quatrinos tres. Videlicet L. 5 Gr.
1. Q. 3
Questa sie la in trada de setember 1544.
Riceui a d' 17 per 1 Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 19 per 1 Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 20 dal buxollo dal pan gr. 4 quatr. 2
Riceui a dì 21 per 2 Mese Santa Maria Mazor gr. 2
Riceui a dì dito per 1 Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 22 per 1 Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì dito per 1 Mesa Santa Maria Mazor gr. 1
Riceui a dì 23 per 2 Mese Santo marcho gr. 2
Riceui a dì 24 per 1 Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 25 per 4 Mese Santo Pietro gr. 4
Riceui a dì 27 dal buxollo dal pan gr. 3 quatr. 2
Riceui a dì dito per 1 Mesa Santo Pietro gr. 1
Riceui a dì 28 per 3 Mese Santo Pietro gr. 3
Riceui a dì 29 per 3 Mese Santo Michel gr. 3
Riceui a dì dito per 1 Mesa anto Piero gr. 1
Riceui a dì 30 per 2 Mese Santo Piero gr. 2
Summa huius lateris capit Libras duas, Grossos septem, Quatrinos quatuor, videlicet L. 2 Gr. 7
Qu. 4.
Huiusmodi folium signatum est num. 36 in margine superiori: et quidem ab una tantum parte.
Hinc apparet ex libro extractum. Nomine autem lateris venit facies, seu pagina illa: et
nomine Grossi moneta nunc dicta Cruciger, italice Carentano, ac germanice Creutzer, idest
moneta carintana, seu Carinthiae.
1035. Anno 1545 aliud simile folium exaratum fuit ab eadem manu signatum num. 63.
Dicit autem: Questa sie la in trada de zugno 1545.
Riceui a dì primo per una Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 2 per una Mesa Santo Marcho gr. 1
Riceui a dì 3 per una mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 4 per una Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 5 per una Mesa santo Piero gr. 1
Riceui a dì 6 dal buxollo dal pan gr. 3 quatr. 3
63
Riceui a dì 7 per una Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 8 per doi Mese Santo Piero gr. 2
Riceui a dì 9 per una Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 10 per una Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 11 per una Mesa Santo marcho gr. 1
Riceui a dì 12 per una Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 13 dal buxolo dal pan gr. 3, quatr. 2
Riceui a dì 14 per una Mesa Santo Piero gr. 1
Riceui a dì 20 dal buxolo dal Pan gr. 4
Riceui a dì 21 per uan Mesa a Po gr. 2
Riceui a dì 27 dal buxolo dal pan gr. 3 quatr. 1
Summa huius lateris capit Libras duas, Grossos quinque, Quatrinos unum, videlicet L. 2 Gr. 5
Quatr. 1. Eadem folia scripta fuerunt ab anonyno fratre Ordinis Minorum Conventualium;
nam laudatus Frater Lucas fuit eiusdem Ordinis, uti constat ex meo Chronico Michelino,
ubi ad annum 1543 num. 24 nominatur ceu vivens Tridenti Fra Luca da Cividal de Friol
Minor Conventuale. Quoad vero Patrem Fratrem Simonem, de quo anonymus idem, in
citato meo Chronico ad annum 1527 num. 8 occurrit Frater Simon de Vicentia Ordinis
Min. Conventualium capellanus monasterii s. Clarae: ad annum autem 1553 num. 33 il
Padre Fra Simone da Verona capellano del detto monastero.
1036. Anno 1798 Pius Papa sextus omnibus, et singulis utriusque sexis Christifidelibus
vere poenitentibus, et confessis, ac sacra Communione refectis, qui ecclesiam Fratrum Minorum
s. Francisci de Observantia Reformatorum nuncupatam loci di Cles tridentinae dioecesis, in qua
solemnia beatificationis B. Leonardi a Portu Mauritio in tribus diebus continuis per Ordinarium
designandis celebrabuntur, devote visitaverint, et ibi pro christianorum principum concordia,
haeresum extirpatione, ac sanctae Matris Ecclesiae exaltatione pias ad Deum preces effuderint,
plenariam spatio praedictorum trium dierum per unumquemque Christifidelem semel tantum ad
sui libitum eligendo lucrifaciendam omnium peccatorum suorum indulgentiam, et remissionem
misericorditer in Domino concessit, literis pro unica vice tantum valituris, ita tamen, quod si pro
earum impetratione, praesentatione, admissione, seu publicatione aliquid vel minimum detur,
aut sponte oblatum recipiatur, eae nullae sint. Datum Senis sub anulo Piscatoris die XX martii
MDCCXCVIII Pontificatus eius anno vigesimo quarto.
Gratis pro Deo etiam scriptura.
Pro card. Braschio de Honestis
B. Mariscottus59.
Nota. Pater Iosephus Antonius Dusinus de Clesio Guardianus conventus clesiensis
procuravit huiusmodi literas, proposuitque rev.mo Ordinario dies 25-27 novembris: Dominica,
feria secunda, feria tertia quorum ultimus est alioquin dicatus festo praedicti Beati. Obtinuit
insuper authenticas reliquias de ossibus, ac de praecordiis B. Leonardi a Portu Mauritio,
recognitas a F. Xaverio Cristiani Ordinis Eremitarum s. Augustini episcopo porphyriensi,
sacrarii apostolici praefecto, praelato domestico, et pontificio solio assistente, sub datum Romae
15 nov. 1797. Quas recognovit etiam Vicarius generalis Tridenti.
1037. Anno 1798 die 23 iunii ab ill.mo, et rev.mo domino Carolo Francisco comite
Pompeato canonico tridentino accepi describendum pro eius usu sequens Breve, directum ad
extra Venerabili Fratri Episcopo Tridentino. Pius Papa VI venerabilis Frater salutem, et
apostolicam benedictionem. Regis pacifici, qui gloriosus regnat in coelis, vices licet immerito
gerentes in terris, ad ea libenter pastoralis nostrae sollicitudinis studium, per quae inter fideles
differentiis, et contentionibus quomodolibet exortis, penitus eliminatis, solida pax et unio, prout
fraterna charitas exigit, procurari valeat, impendere non desistimus, et quae propterea inter eos
optima ratione conventa esse noscuntur, ut firma semper et inconcussa persistant, praesertim
59
Iste Mariscottus bononiensis substitutus Brevium obiit anno 1800 mense maio Romae.
64
cum a nobis petitur, apostolicae confirmationis mandamus adiici firmitatem. Alias siquidem de
anno Domini proximo praeterito millesimo septingentesimo nonagesimo septimo, perpetuo,
simplici, et personalem residentiam non requirente Beneficio ecclesiastico ad altare, vel sub
invocatione B.M.V. seu alterius Sancti, vel Sanctae in parochiali, seu alia ecclesia sancti Petri
apostoli tridentina a parte imperii, quod sicut accepimus, de iure patronatus laicorum, videlicet
pro tempore existentium descendentium de familia illorum de Chonte (Monte) nuncupata, ex
fundatione, vel dotatione existit, certo tunc expresso modo extra Romanam Curiam tunc
vacante, de illo sic vacante dilecto filio Hieronymo Pompeati scholari tridentino a parte imperii
praedicti, tunc ut accepimus, in septimo suae aetatis anno constituto, ad praesentationem dilecti
etiam filii moderni unici tunc esistentis, seu dilectorum quoque filiorum modernorum tunc
existentium dicti Beneficii patroni, seu patronorum, aut maioris partis eorum, vel saltem
medietatis, de dicti Hieronymi persona ad dictum Beneficium tunc, ut praefertur vacans, sub spe
obtinendae infrascriptae dispensationis apostolicae, seu de facto infra legitima tempora factam
apostolica auctoritate ex tunc prout ex ea die, et e contra: postquam tamen dictus Hieronymus
clericali charactere rite insignitus fuisset cum opportuna dispensatione super defectu aetatis
huiusmodi, ac derogatione, quatenus opus esset, pro altera medietate dictorum patronorum
eumdem Hieronymum non praesentantium, seu in eum non consentientium, provideri
mandatum fuit litteris apostolicis sub datum apud Sanctum Petrum quarto idus aprilis
pontificatus nostri anno vigesimo quarto (tertio) desuper expeditis, ac possessione bonorum, et
iurium, redituum, et proventuum dicti Beneficii per dilectum pariter filium Ioannem Baptistam
etiam Pompeati praedicti Hieronymi, ut asseritur genitorem uti illius administratorem nomine
ipsius Hieronymi adepta: subinde vero sicut praedictus Ioannes Baptista exponi nobis nuper
fecit cum exemplo dilectus quoque filius Ioannes Baptista Crivelli clericus, seu presbyter ad
dictum Beneficium ius habere praetendens in contradictorem insurexisset, lis, et causa in
partibus coram certo illarum partium iudice competente inter dictum Hieronymum, seu et
primodictum Ioannem Baptistam nomine suprascripto ex una, et secundodictum Ioannem
Baptistam ex altera partibus introducta existit: qui iudex vigore eius decreti desuper editi
possessionem bonorum dicti Beneficii ad se avocavit, deputato interim ad eo dictoruum
bonorum administratore, a quo tamen decreto appellatio in Romanam Curiam coram certo
Curiae huiusmodi iudice competente a primodicto Ioanne Baptista infra legitima tempora
interposita fuit. Iudicio vero appellationis huiusmodi adhuc suspenso remanente, Ioannes
Baptista primodictus nomine praedicti Hieronymi, et secundodictus Ioannes Baptista ad incertos
litium eventus evitandos, ac pacem inter se fovendam, amicabilem inter se inierunt bonae fidei
concordiam. Cum autem sicut eadem petitio subiungebat, primodictus Ioannes Baptista, et
Ioannes Baptista secundodictus, ut concordia huiusmodi, ut praefertur, inita, suum valide sortiri
possit effectum: neve de illius validitate dubitari unquam contingat, plurimum cupiunt,
concordiam praedictam nostra, et Sedis apostolicae auctoritate consolidari. Quare pro arte
primodicti Ioannis Baptistae, et Ioannis Baptistae secundodicti nobis fuit humiliter supplicatum,
quatenus eis in praemissis opportune providere de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur
iustis, et honestis petentium votis libenter annuimus, eidem Ioanni Baptistae primodicto, et
secundodicto Ioanni Baptistae specialem gratiam facere volentes, eosque a quibusvis
excommunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisqe ecclesiasticis sententiis, censuris, et
poenis a iure, vel ab homine quavis occasione, vel causa latis, si quibus quomodolibet innodati
existerent, ad effectum praesentium tantum consequendum harum serie absolventes, et
absolutos fore censentes, huiusmodi supplicationibus inclinati, fraternitati tuae per praesentes
committimus, et mandamus, et respective tibi, ut concordiam praedictam, ut praefertur initam, et
prout illam concernit desuper confectum instrumentum seu desuper confectam scripturam, et in
eo, vel ea contenta quaecumque, licita tamen et honesta, apostolica tibi ad id specialiter delegata
auctoritate, pro tuis arbitrio, et prudentia approbandi, et confirmandi, illisque inviolabilis, et
irrefragabilis apostolicae firmitatis robur, vim, et efficaciam adiicendi, omnesque et singulos
tam iuris, quam facti, aliosque quantumvis substantiales defectus, si qui desuper quomodolibet
intervenerint in eisdem supplendi: ac Hieronymum, et primodictum Ioannem Baptistam, ac
Ioannem Baptistam secundodictum ad illius observantiam teneri, et obligatos existere, neque a
65
concordia praedicta nullo unquam tempore recedere posse simili apostolica auctoritate delegata
decernendi, libere, et licite possis, et valeas, licentiam et facultatem concedimus, et impartimur.
Non obstantibus constitutionibus, et ordinationibus apostolicis, ceterisque contrariis
quibuscumque. Per praesentes autem non intendimus dictum iuspatronatus in aliquo approbabre.
Datum Senis sub annulo Piscatoris die XXVI maii MDCCXCVIII Pontificatus nostri anno
vigesimo quarto.
Pro Magistro Brevium
I. Bruner officialis deputatus.
Dominicus Sala etc. Ex delegatione apostolica s. Can. Honorati
Extra.
A. de Rubeis.
Nota. Complevi hac die 25 iunii 1798. Hoc autem Breve conferendum cum alio ibidem a
me descripto ac memorato To. 4 epist. 1088 ad laudatum canonicum Pompeatum. Exemplum
eidem canonico datum est pagg. 7 in 4°, absolutum die 27 iunii celeri calamo, quo ipsum
praefato canonico dedi. Breve stetit Pompeatis 60 florenis. Mihi autem multum, immo
plurimum laboris. Cribello nllum clericatus signum praeferenti ex conventione dabitur aliqua
pensio. Deus misereatur nobis.
1038. Anno 1594 indictione 7, die 24 octobris in burgo Perzini in stuba domus egregii
domini Octavii quondam domini Ioannis Iacobi Pompeati. Praesentibus ibidem magistro Petro a
Rottis sarctore (sic) Perzini, et magistro Ioanne quondam alterius Ioannis de Germania fabro
ferrario, et habitatore Perzini, ambobus testibus ad infrascripta omnia vocatis, adhibitis, et
rogatis. Ibique coram spectabili, et magnifico domino Andrea Rusca Vicario Perzini constituta
nobilis domina Cornelia filia quondam nobilis domini Iosephi Ghebel de Burgo Perzini, et uxor
egregii domini Ocatvii Pompeati, exposuit habere unam domum sibi dotis nomine datam a
nobili domino Angelo Gebel (sic) eius fratre, positam in villa Zivizani districtus Tridenti, a qua
ob distantiam loci, parum utilitatis percipit, et minatur ruinam. Ideo decrevit ipsam alienare
velle cum consensu tamen, et licentia praefati eius mariti, eo maxime, quia dictus eius maritus
intendit, illius valorem investire in locis ipsis utilioribus in hac iurisdictione, et pro dicta summa
eamdem cautam facere. Idcirco ut haec omnia iuridice agantur, convocare fecit coram sua
spectabilitate dominum Georgium Mazuchellum notarium, magistrum Petrum Garollum, ac
dominum Danielem Bollingher, et magistrum Martinum Colosium muratorem et habitatorem
Perzini, vicinos in defectu attinentium assumptos, cum quibus instetit per eius spectabilitatem
super praemissis habere informationem et consilium an praesens venditio fieri possit uti sibi
potius utilis, quam damnosa. Qui spectabilis dominus Vicarius audita dicta instantia etc.
Nota. Cetera desunt, quia resecta. Foris tamen habetur: Emptio nobilis domini Christophori
quondam domini Iacobi de Voltolinis de civitate Tridenti a magnifica domina Cornelia uxore
egregii domini Octavii Pompeati habitatoris Perzini. Pro notario librae 9. Dein alia manu:
Aquisto della casa di Civezano l'anno 1594. Membranulam teneo, quam mihi obtulit domina
Lunella uxor domini Ioannis Baptistae Monauni typographi die 16 augusti 1798. Servit mihi pro
familiario praesertim tridentino capit. 12 et 28.
1039. Anno 1545. Folium aliud simile relato supra num. 1035, manus eadem scripsit
signum num. 52.
Dicit autem: Questa sie la spesa de zugno 1545.
Item a dì primo per un star de pan e mezo L. 0 g. 1 q. 3
Item a dì 3 per un star de segala cha mandato L. 0, g. 0 q. 0
Francesco molinar presente el P. Fra Simon L. 2 g. 10 q. 0
Item a dì 4 per far segar el cimiterio e lì al Poz L. o g. 4 q. 0
Item a dì dito per meza galeda de hoio presente fra Zaccaria L. 2 g. 4 q. 0
Item a dì dito per al Croce del Corpus Domini in tuto L. 2 g. 0 q. 0
Item a dì 6 per un par de portadore e per cioldi per la chamera dela porta
presente el P. maestro Sigismondo L. 1 g. 0 q. 0
66
Item a dì 8 per un caro de legna presente fra Galeazzo L. 1 g. 4 q. 0
Item a dì 9 per far coverzer la chamera de la porta presente (sic) li Frati L. 0 g. 8 q. 0
Item a dì 11 per emzo star de formento L. 1 g. 6 q. 0
Item a dì 12 per un star de pan e mezo L. o g. 1 q. 3
Item a dì 20 per un star de pan L. 0 g. 1 q. 3
Item a dì 28 per un star de pan e mezo L. 0 g. 1 q. 3
Item tuto el mese in pitanza L. 2 g. 8 q. 3
Summa huius lateris capit libras quindecim, grossos duo (sic) quatrinos duo (sic) videlicet L 15
g. 2 q. 2
A dì 3 de decembrio 1545 a carte 66.
Avertiti per una investitura fata a misser francescho (sic) Toner che lui paga al convento d'una
possesione, che lui paga omni anno de fito L. 1 g. 4 q. 0 e lo in strumento la fato misser
rocho gasparot
Ita prorsus folium praedictum. Sed computatio non currit; nam reddit L. 15 et grossos tres
tantum. De Patre magistro Sigismundo dixi in Chronico Michelino num. 24-26 ac 118, in
Pulpito tridentino ad annum 1547 et in Episcopario quadruplici inter suffraganeos Tridenti ad
an. 1547. Pater frater Simon de Vicentia capellanus monialium s. Michaelis ad annum 1527.
Frater Galeacius fuit tridentinus. De Francisco Tonero dixi in Thonologia num. 16 et seqq. in
Chronico Michelino, et in Collectione inscriptionum variarum.
1040. Anno isto 1799, die 12 februarii Tridenti ill.mus ac rev.mus dominus Simon Albanus
Zambaitius canonicus et Vicarius in spiritualibus generalis Tridenti respondit admodum rev.do
domino Dominico Antonio de Philippis curato Garduli die XI februarii 1799 in hunc modum: È
questione fra i teologi, se la restrizione ad una sola comestione solita inserirsi nelle dispense
delle carni, obblighi que' soli, che tenuti sono al digiuno, o pure in genere tutti. Io non intendo
diffinire questa questione, che Roma fin qui lasciò indecisa; ma dico solamente, che non avrei
difficoltà, se fossi in cura d'anime, di accordare specialmente in tempi di tanta penuria il
permesso di cibarsi di grasso a quelli, che dispensati sono dall'obbligo del digiuno, e
particolarmene se sono in istato non molto comodo di fortuna. Quest'è il mio sentimento, che se
piace potrà pur servire di regola a vostra signoria molto reverenda.
1041. Anno 1645 fuerunt censuales conventus tridentini novi misser Marchior dai Muri a
nome del signor dottor Andrea Sardagna. Misser Gironimo Morelli. Il sig. Ioseph Bianchi. Il
magnifico sig. Giovan Batista Baldo. Misser Zorz Fioreto detto Schiavon. Misser Salveto
Salveti60. Bortoloto filius quondam Valentin quondam Lianardo Bortoloto da Vigho di Mean.
L'egregio sig. Giovanne Crivel da Gardol del Pian. L'egregio sig. Matthé Bessola dalla Nave. Il
magnifico misser Isepo Girolla da Mez Lombardo. La Comunità di Mez Lombardo. Furono
giuradi misser Mathé fq. Isep Gilli, et misssr Isepo fq. Michel Girola. Misser Giovan fq. Antoni
di Villi consol, misser Simon Adam fq. Piero di Adami, et misser Mathé fq. Piero Pol, misser
Salvador fq. Menech Avanzini tutti di Mezo Lombardo, sigurtà tutti in solidum per la Comunità
sopra scritta. Instrumenta censuum scripserunt il signor Cecilian. Il sig. Sebastian Cecilian. Il
sig. Francesco Zel. Si nomina eziandio il convento Vegio. Ex folio signato n. 19.
1042. Anno 1725, die 29 mensis decembris Romae in conventu s. Marcelli Fr. Petrus Maria
Pieri senensis sacrae theologiae humilis professor, Sacrarum Congregationum Indicis, et Rituum
consultor, Sanctae Romanae universalis inquisitionis qualificator, episcoporum examinator
coram Sanctissimo, ac totius Ordinis Servorum B.M.V. Prior generalis, omnibus, et singulis
praesentes litteras inspecturis salutem in Domino sempiternam. Nullum aliud orandi genus Deo
60
Misser Salveto Salveti paga de fitto di pradi all'anno ragnesi 60 del terreno formento stari 20 e di
segala stari 12. Alla Pasqua agnelli 2, hovi num. 40. La decima al convento di tutta la chiusura tanto di
grani, quanto del barschado. Il braschado poi alla parte (cioè metà ciascuno). Ita ibidem.
67
magis acceptum esse, pie sancteque putamus, quam illud, quo dominicae Passionis mysteria
vocis, ac mentis obsequio meditando recolimus etc. etc. etc.
Quae cum ita sint, et dilectissimi nobis in Christo piissimi viri domini rectores, et
Guardiani venerabilis Confratenitatis sanctorum Rochi et Sebastiani de magna gloria deque
eiusdem Doloris Matris Virginis compassione sollicite petierint a nobis facultatem, et licentiam
erigendi Confraternitatem sub titulo septem Dolorum eiusdem Beatae Virginis cum gratiis, et
favoribus opportunis, cumque Ordo noster Servorum Beatae semper Virginis Mariae inter alia
privilegia, quibus a Sancta sede decoratus est, facultatem habeat, saecularium Confraternitates
sub invocatione Beatae Dei Genitricis Mariae Dolorosae erigendi eisque spirituales gratias, et
indulgentias in huiusmodi Confraternitatibus instituendis communicandi. Nos, qui Generalem
eiusdem Ordinis curam gerimus, sperantes fore, ut ex hac spirituali gratiarum, et indulgentiarum
participatione Christifideles ad devotionem, ac pietatem magis magisque excitentur, auctoritate
nobis a summis Pontificibus concessa, praesentium tenore licentiam, et facultatem (accedente
tamen consensu Ordinarii) erigendi dictam Confraternitatem in civitate Roboreti Tridenti
dioecesis, in ecclesia venerabilis Confraternitatis sanctorum Rochi, et Sebastiani, in Domino
impertimur, dummodo tamen alia similis in ipso, vel alio ad tria milliaria propinquo loco,
hactenus erecta non fuerit, illisque pro tempore existentibus, atque extituris utriusque sexus
confratribus et consororibus elargimur, et commuicamus indulgentias omnes, et singulaas
gratias spirituales, ac privilegia omnia per summos Pontifices concessa, neque revocata, et
specialiter, quae in litteris apostolicis Sanctissimo Iesu Christi Vicario Innocentio XI sub forma
Brevis die 1 septembris 1681, et 24 octobris 1682 expeditis, quarum tenorem distincte damus,
iubemusque cum nostris his conservari, luculenter continentur, et conservantur, quibus omnibus
privilegiis, indulgentiis, et gratiis sic expositis, declaratis, et confirmatis, Confraternitatem
ipsam iuxta Clementis VIII constitutionem canonice instituendam semel (sic) ac erecta fuerit,
una cum confratribus et consororibus eiusdem potiri, et gaudere posse concedimus, decernimus,
et declaramus, dummodo tamen in primis erigatur altare sub titulo VII Dolorum Beatae Virginis
deinde qualibet VI feria et si fieri non potest incommode, quolibet die festo, ac praesertim
dominico recitetur coram eodem altarì Corona eorum septem Dolorum patientissimae nostrae
Deiparae et quolibet anniversario vel dominica tertia septembris, vel dominica die Passionis
celebretur festum eiusdem septem Dolorum. Volentes insuper et declarantes, quod si contigerit
religiosos nostros ecclesiam isthic obtinere, ipso iure, ipsoque facto ex nunc pro tunc absque
alia declaratione, seu praesentium tenore Confraternitas memorata, omnesque indulgentiae,
privilegia eidem concessa sint, et intelligantur ab eo sublata penitusque ac totaliter ad ecclesiam
nostram devoluta cum omnibus bonis temporalibus dictae Confraternitatis quomodolibet post
erectionem eius acquisitis, quam conditionem superiores, et officiales tam ecclesiae praedictae
quam Confraternitatis admittere subscribere teneantur, et omnia in publico instrumento nunc
notarii faciendo poni debeant, et explicari, non obstantibus quibuscumque in contrarium. In
quorum fidem praesentes istas, et sigillo auctoritatis nostrae munivimus, et manu propria gratis
subscripsimus, dedimusque in omnibus gratis.
Datum Romae etc.
Fr. Petrus Maria Generalis.
Completa functione erectionis societatis VII Dolorum in ecclesia venerabilis
Confraternitatis sanctorum Rochi et Sebastiani, quam commisimus R. P. magistro Petro Maria
Artelli Ordinis nostri, damus facultatem rev.do domino Iosepho Rinaldi cappellano dictae
venerabilis Confraternitatis, et societatis erigendae, et cappellanis pro tempore existentibus
benedicendi parvum habitum Septem Dolorum B. M. V. ipsumque imponendi Christifidelibus
utriusque sexus, nec non impertiendi indulgentiam plenariam confratribus, et consororibus
dictae Confraternitatis in articulo mortis constitutis.
Fr. Sebastianus Tognini secretarius Ordinis. Reg. lib. XV. Fol. 2921.
Visum et approbatum. Signatum 14 februarii 1726.
V. Lupis provicarius generalis Capitul.
Nota. Vetus exemplum huiusmodi literarum misit All'illmo e Rev.mo Ufficio Spirituale di
Trento sub datum Roboreti 12 martii 1799, parochus Baronius cum sequenti supplici libello:
68
Fino dall'anno 1725 venne eretto in questa figlial chiesa di Loreto l'altare della B. V. de' 7
Dolori, e quella Confraternita detta de' santi Sebastiano e Rocco ottenne dall'Ordine de' Servi di
M.V. l'annesso Breve. La solennità di tal giorno si è sempre fin qua accostumato di farla non già
al tempo del Breve prescritto, ma nella domenica terza dopo la Pasqua di Risurrezione, senza
mai saperne il perché. Ora adunque il sottoscritto parroco per secondare le brame de' divoti
confratelli de' 7 Dolori, umilmente ricorre per ottenere di poter nella terza domenica di
settembre annualmente celebrare tal festa colla Messa propria de' Dolori cantata al predetto
altare. Gratia pro qua etc. Vide nostrum Epistolarium To. V, epist. 1558.
1043. Anno isto 1799, die 28 maii Tridenti vivit Leonardus Banalettus, de quo in Libris
baptizatorum Cognolae dicitur: Die prima novembris 1704 Leonardus filius Francisci Banaletti
de Supramonte, et Birgittae eius uxoris, baptizatus fuit a me curato Simone Zattello. Quem de
sacro fonte suscepere Dominicus de Augustinis de Supramonte, et Catharina Caldonatia, nata
Pasotta. Sic teste mihi ill.mo domino barone Gaudentio Antonio de Gaudento in literis ad me
humaniter datis, in quibus etiam dicit, quod idem Leonardus textor in toto vitae suae cursu
numquam fuit infirmus61; quodque una caduta lo ridusse alla mendicità; ed una seconda fatta li
21 maggio 1799 lo condannò a letto. Ipsum a nostro infirmario F. Abundantio saccensi visitari
hac ipsa die 28 maii 1799 curavit. Eumdem cum ipso infirmario visitavi et ego hac die 31 maii
anno 1799 iacentem, sed ceteroquin mente, ac spiritu pollentem, a quo seriem eius vitae accepi.
Binas uxores habuit, ex quarum prima pessima quatuor filios, ex posteriori adhuc superstite tres
alios filios suscepit, qui omnes iam obierunt. Pater eius fuit colonus comitis Wolchensteineri a
Morte nuncupati, quia in Contrata ecclesiae Mortis habitationem suam habuit.
1044. In Christi nomine, Amen. Anno Domini millesimo quatricentesimo nonagesimo
primo, indicione nona, die martis sexto mensis decembris, in monasterio, sive conventu
ecclesiae sancti Francisci extra muros Tridenti, in inclaustro62 dicti monasterii praedicti (sic).
Praesentibus Iohane quondam Petri Bochini de Pantheo Pahi, et Pozino filio Gasparini de... (sic)
de Bresana famulo olim heredum quondam ser Georgii de Ultra Castello testibus vocatis, et
rogatis. Ibidem Iohanes dictus Daiboi de Mezio Sancti Petri habitator impraesentiarum in domo
Antonii Pasoti in Tridento63, pro precio et nomine precii, et finiti mercati librarum quadraginta
bonae monetae, quod precium, sive quas quadragina libras fuit ipse Iohanes solempniter
confessus, et contentus habuisse, et recepisse, et sibi datas, et non sub aliqua spe futurae
numerationis datas, solutas, numeratas, et traditas, a Gulielmo quondam Iohanini Tusatae de
Lasino habitatore Pahi, in loco ubi dicitur a Bus, ibidem praesente et instante, asserens ipse
Iohanes venditor, et reffutator, sibi de dicto precio plenarie fore solutum, et integre satisfactum,
et tempore huius contractus dictum precium in se habere dixit, et renuntiavit expresse exceptioni
sibi64 non dati, non soluti, et non habiti, et in se non recepti precii praedicti, et exceptioni doli
mali pacti conventi, actioni in factum, condicioni indebiti, et sine causa, et omni alii suo iuri, et
legum auxilio, per se, et suos heredes reffutavit, et resignavit in manibus religiosorum et
dominorum Fratrum Ordinis Minorum sancti Francisci, videlicet Reverendi domini Fratris Zeni
de Verona rectoris, seu Guardiani dicti monasterii, et conventus ecclesiae Sancti Francisci extra
muros Tridenti, Fratris Constantini de Verona, Fratris Martini de Novo castro, sive de Novo
Stet, Fratris Stephani de Piamonte, Fratris Floriani de Vi..., et Rufini de Alexandria ibidem ad
Capitulum, et in Capitulo ad sonum campanae ter pulsatae more solito congregatis (sic), et
nullis pluribus ad praesens in dicto monasterio residentibus, sed totum Capitulum
repraesentantibus, pro eiusdem comodo, et utilitate dicti monasaterii ibidem praesentibus, et
acceptantibus omnem (sic) suum ipsius Iohanis ius utilis dominii, et melioramenti, quod ipse
61
Leonardus vivit hoc anno 1801.
Inclaustrum, Claustrum, vel ambitus monasterii. Sic Carolus Cangius in suo Glossario.
63
Antonius de Pasoto de Salvotis de Setaurto factus civis Tridenti anno 1591. Haeredes quondam
ser Antonii Pasoti de Tridento anno 1527. Pasori de Smarano cives Tridenti anno 1507.
64
Ibi: soli.
62
69
Iohannes habebat, et quomodolibet habere videbatur, seu habere poterat in una pecia terrae
clausurivae posita impertinenciis Pahi, in loco ubi dicitur a la Villa Accastagnedi, versus mane
apud Florianum, versus meridiem apud Castagnedum, versus sero apud Thomaeum Pizoletum,
versus septentrionem apud viam consortalem, et forte apud alios veriores confines: de qua pecia
terrae solvitur et solvi debet et consuetum est solvi perpetualiter omni anno in festo Sancti
Michaelis, vel infra eius octavam affictus perpetualis brentarum trium vini dulcis boni de vino
nascituro in dicta pecia terrae, si extat, et si non extat de aequaliter bono, et unum starium
sliginis, ut ipsae partes ibidem asseruerunt. Et hanc reffutationem fecit ipse Iohannes de dicta
pecia terrae pro precio praedicto in manibus praefatorum Religiosorum Fratrum Minorum, ut
ipsi Fratres investire debeant dictum Gulielmum de dicta pecia terrae superius confinata pro
dicto affictu perpetualiter solvendo omni anno. Dans, cedens, et transferens ipse Iohanes pro
precio praedicto sibi soluto eidem Gulielmo praesenti, et acceptanti omnia iura, et actiones
reales, et personales, quae, et quas ipse Iohanes habebat, et quomodolibet habere poterat, seu
habere videbatur in dicta pecia terrae, et contra quamcumque personam, et rem, et quacumque
ratione, vel causa, et constituit ipsum Gulielmum procuatorem suum, ut in rem suam, et posuit
eum in locum suum, ita quod amodo ipse Gulielmus dicta pecia terrae uti valeat, et eam tenere,
et pacifice possidere sine contradictione dicti Iohanis, et eius heredum, omniumque aliarum
personarum. Qua reffutatione sic facta, et per ipsos dominos Fratres acceptata, ipsi domini
Frates congregati ut supra, nomine locationis, et conditionis (=conductionis) imperpetuum
secundum usum, et consuetudinem locationum impepetuum domorum mercati Tridenti et dicti
monasterii, et conventus, et semper renovandae omni capite decimi noni anni in hac, et eadem
serie, per se, et successores suos, et vice et nomine dicti monasterii sancti Francisci, nominatim
pro una libra piperis, quam solemniter fuerunt confessi, et steterunt contenti habuisse, et
recepisse ab infrascripto conductore praesente ibidem dante, et solvente pro intratica, et nomine
intraticae infrascriptae rei locatae, per tactum manus investiverunt dictum Gulielmum quondam
Iohanini de Lasino habitatorem Pahi pro se, et suis haeredibus praesentem, et stipulantem, et
hanc locationem sibi fieri petentem, nominatim de dicta pecia terrae superius confinata, ad
habendum, tenendum, et possidendum, meliorandum, et non deteriorandum, sed pocius de bono
in melius promovendum, et quicquid ipsi conductori, et suis haeredibus deinceps placuerit
perpetuo faciendum, cum omnibus, et singulis iuribus, et actionibus, usibus, sive requisitionibus
ad ipsam rem locatam spectantibus, et pertinentibus quoquo modo: salvo iure directi dominii, et
proprietatis dicti monasterii sancti Francisci, et salvis pactis, et condicionibus infrascriptis.
Promittens ipse dominus Guardianus per se, et successores suos solempni stipulatione, et sine
aliqua exceptione iuris, vel facti, sub obligatione omnium bonorum dicti conventus, et
monasterii sancti Francisci praesentium et futurorum, et reffectione omnium dampnorum,
expensarum, et interesse litis et extra, dicto Gulielmo condcutori praesenti pro se, et suis
haeredibus stipulanti dictam rem locatam quantum ad ipsum dominum locatorem, et eius
monasterium, et conventum tanget, ab omni homine, et universitate legitime deffendere,
auctorizare, et disbrigare, et de ipsis rebus locatis eidem conductori, nec eius heredibus littem,
quaestionem, vel controversiam ullo tempore non infere (sic), nec inferenti consentire. Sed
ipsam rem locatam, et investituram, et omnia in hoc praesenti contractu contenta fuerunt, rata
habere, tenere, observare, et adimplere, et non contrafacere, vel venire per se, vel alium aliqua
ratione, causa, vel ingenio, de iure, vel de facto, sub poena iuris, et secundum eius formam.
Quam rem locatam ipse dominus Guardianus se pro eo conductore, et eius vice, et nomine
constituit possidere donec ipsius rei ipse conductor possessionem acceperit corportalem: quam
accipiendi, et sua propria auctoritate, et retinendi deinceps, eidem conductori licentiam dedit, et
contulit. Quapropter dictus Gulielmus conductor solemni stipulatione, et sine aliqua exceptione
iuris, vel facti se et suos heredes, et bona sua obligando promissit et convenit dicto domino
Guardiano praesenti pro se, et suis successoribus stipulanti vice, et nomine dictae ecclesiae
sancti Francisci dictam peciam terrae locatam bene laborare, et cultivare, et suis debitis
temporibus bene laborare et cultivare, et de bono in melius tenere, ipsam rem locatam
promovere, et eidem domino Guardiano, et suis successoribus nomine affictus, et census
perpetui dictae rei locatae eius conductoris sumptibus, et periculis brentas tres vini albi dulcis de
70
prima vasa de vino nasituro in dicta pecia terrae, vel de aeque bono, et unum starium siliginis
boni, mundi, et bene sasonati, cum hiis pactis, et condicionibus infrascriptis ibidem expessis, et
solempni stipulatione vallatis, videlicet, quod si ipse Gulielmus conductor in primo anno, et
termino non solverit, et praesentaverit dictum affictum integraliter, tunc duplum ipsius affictus
dare, et solvere teneatur, et si cessaverit per biennium in non solvendo, et praesentando
inrtegraliter dictum affictum infra terminum praedictum, tunc dictus affictus redupletur, et
nichilominus cadet, et cadere debeat ab omni suo iure, et melioramento dictae rei locatae. Quod
ius, et melioramentum deveniat, et devenire debeat in ipsum dominum Guardianum, et eius
successores vice et nomine ecclesiae dicti sancti Francisci ipso facto, et nihilominus affictus
retentos, et non solutos cum duplis, et reduplis nomine poenae solemni stipulatione promissae
solvere teneatur semper omnibus aliis suis bonis praesentibus et futuris solempni stipulatione
obligatis, de pacto speciali inter eos habito, et solempni stipulatione formato (sic): et quod ipse
conductor vendere, vel aliqualiter alienare non possit ius suum, et melioramentum dictae rei
locatae sine speciali licentia praefati domini Guardiani praefati monasterii, vel eius sindici, qui
nunc est, vel pro tempore fuerit: et ipsi domino Guardiano dicti monasterii, vel eius sindico
emere volenti minori precio viginti solidorum denariorum tridentinorum quam alteri personae
de eo, quod revera habere potuit (sic) ab aliis dare, et vendere teneatur, et debeat, ipsis emere
nolentibus, vel recusantibus infra quindecim dies a denuntiatione, et requisitione facto deinde
ipse conductor quibus voluerit, exceptis servis, iudaeis, militibus, viris potentibus laicis, aut
personis ecclesiasticis, ac Religiosis, seu aliis inhabilibus personis facultate conveniendi, seu
unde possit ipsi monasterio aliquod praedictorum conveniendum modo habeat dictus dominus
Guardianus, vel eius successores unam libram piperis pro qualibet nova locatione in alium
conductorem fienda, et nulla alia superimposita fieri debeat inter eos. Renunctiantes ipsae partes
exceptioni doli mali pacti conventi actioni in factum condicioni indebiti, et sine causa, et non
vera, vel iusta causa, et omni alii suo iuri, et legum auxilio.
L.+S. Ego Andreas filius quondam egregii viri ser Iohanis Galli civis Tridenti publicus
imperiali auctoritate notarius praedictis omnibus praesens fui et rogatus publice scripsi.
Nota. Chartam hanc membranam, signatam extra N.ro 2 describendam accepi die 31 maii
1799 ab ill.mo domino barone Gaudento Antonio de Gaudento, qui a me petiit compendium
eius, et duarum sequentium. Vide nostrum Epistolarium To. V, num. 1598.
1045. Anno Domini millesimo quingentesimo decimo quinto, indictione (sic), die dominico
septimo mensis ianuarii, in monasterio conventus sancti Francisci extra moenia civitatis
Tridenti, in stuba dicti monasterii. Praesentibus Antonio filio Salvatoris de Ultra Castello,
Francisco filio quondam Marhaei Martinelli de Vezano testibus ad infrascripta specialiter
vocatis, et rogatis. Ibique Petrus filius quondam Ioannis Bel65 de Voltolina habitator Pahi, per
se, et suos heredes refutavit, et reasignavit (sic) in manibus infrascriptorum venerabilium
Fratrum dicti conventus sancti Francisci ibidem praesentium, et acceptantium, omne suum ius,
utile dominium, et melioramentum ipsius Petri, quod ipse habebat, et quomodolibet habere
poteart, seu habere videbatur in una petia terrae arativae, et vineatae, positae impertinentiis
Pahi, in loco ubi dicitur al Castegne supra villam Villae, versus mane apud heredes Floriani de
Spredo pro utili, pro directo apud Frataliam Domus Dei Batutorum Laicorum Tridenti, versus
meridiem apud olim Michaelem de Villa pro utili, pro directo apud heredes Baptistae de
Pantheo, et nunc apud ipsos heredes Baptistae pro utili, versus sero apud Thomaeum Pizoletum,
versus septentrionem apud viam consortalem, et forte apud alios veriores confines. De qua petia
terrae solvitur, et consuetum est solvi affictus perpetuus brentarum trium vini albi buliti. Item
unius starii seliginis (sic) omni anno in festo sancti Michaelis, vel infra eius octavam ipsi
conventui sancti Francisci; et hoc pretio, et nomine pretii, et finiti merchati renensium quinque,
et carentanorum decem, quod pretium dictus Petrus confessus fuit habuisse, et recepisse,
exceptioni non numerati, non habiti, et non recepti pretii praedicti, et omni iuri, et legum auxilio
renuntians. Et hanc refutationem fecit ipse Petrus in manibus infrascriptorum venerabilium
65
De cognomine Bel certus non sum.
71
Fratrum ad hoc ut ipsi venerabiles Fratres nomine dicti conventus sancti Francisci investire
habeant, et debeant antescriptum (lege infrascriptum) Antonium de antescripta petia terrae
superius confinata ad imperpetuum. Qua refutatione sic facta, et per infrascriptos venerabiles
Fratres acceptata, ipsi venerabiles Fratres, videlicet dominus Frater Paulus de Portu Naonis
theologiae magister, commissarius Provinciae sancti Antonii de Padua, dominus Frater
Ambrosius de Argentina Guardianus ipsius conventus, dominus Frater Iacobus de Basano
Vicarius, dominus Frater Marcus Antonius de Laude, omnes suprascripti Fratres religiosi dicti
conventus ibidem ad sonum campanellae ter pulsatae ut eorum moris est, capitulariter
congregati, nullis pluribus in dicto conventu residentibus ad praesens, qui interesse comode
potuerint, sed totum dicti conventus sancti Francisci extra moenia civitatis Tridenti Capitulum
repraesentantes, ibidem praesentes per se, et successores suos, et vice, et nomine dicti
conventus, nominatim pro una libra piperis integri, quam ipsi domini Fratres nomine dicti
conventus confessi fuerunt habuisse, et recepisse ab infrascripto Antonio conductore dante et
solvente pro intratica, et nomine intraticae praesentis locationis, et investiturae, renuntiantes
exceptioni sibi non soluti etc. etc., per tactum manus investiverunt antedictum Antonium filium
quondam Odorici de Ciago habitatore in villa Ridi plebis Pahi ibidem praesentem et hanc
locationem perpetualem pro se, et heredibus suis sibi fieri petentem, et recipientem de dicta
petia terrae superius confinata. Ad habendunm, tenendum etc. etc. Vice versa dictus Antonius
etc. promisit dare conventui s. Francisci omni anno etc. brentas tres vini albi buliti de vino
nascituro in dicta peta terrae, vel de aeque bono. Item starium unum siliginis ad communem
mensuram Tridenti nomine affictus, et census etc.
Guielmus Gallus filius quondam egregii viri domini Andreae Galli notarii, publicus
imperiali auctoritate notarius praedictis omnibus et singulis praesens fuit, et rogatus publice
scribere scripsit.
Nota. Et hanc chartam accepi a laudato barone. Signata est recenti n. 1. In ea desideratur
annus indictionis, qui certe fuit tertius. Omisi formularia priori similia.
1046. Anno 1498 scripta fuit sequens charta. Refutatio facta per Guielmum quondam
Ioannini Tusatae de Lasino habitatorem Pahi in manibus rev.di, et devoti domini magistri Iacobi
de Patua (sic) sacrae inteologiae (sic) ministrio (sic) Guardiani conventus monasterii sancti
Francisci de Tridento, ut investiret magistrum Paulum Stephanum sartorem ementem pro se, et
nomine magistri Pauli murarii eius fratris filiorum (sic) quondam magistri Iacobi sutoris de
Villa Columberae Vallis Tellinae habitatorem in villa Pahi super Tridentum de infrascripta
possessione pro affictu trium brentarum vini, et unum (sic) starium seliginis.
In Christi nomine. Amen. Anno Domini millesimo quatricentesimo nonagesimo octavo,
indictione prima, die lunae secundo mensis aprilis, in monasterio sancti Francisci, in stuba dicti
conventus. Praesentibus Floriano quondam Valentini de Spredo de Paho, Pecino quondam
magistri Simeonis de Carara habitatore Tridenti, Thomaeo quondam Blasii Carpellae de Vezano
habitatore Ronchogni, Bertezolo habitatore Tridenti, testibus vocatis, et rogatis. Ibidem ter
pulsata campana ut moris est, coram dicto domino Fratre Iacobo, domino Fratre Antonio de
Padua, et domino Fratre Vicentino de Vecellis, nullis aliis ad praesens residentibus etc., dictus
Guielmus precio rainensium quatuor, et brentarum trium vini, quae omnia confessus fuit
habuisse, et recepisse etc. Renuntians etc. refutavit, et resignavit in manibus praefatorum
Fratrum unam petiam terrae clausurivam, positam in pertinentiis Pahi, in loco ubi dicitur al
Castegné supra Villam... (sic) versus mane apud dictum Florianum pro utili, et pro directo apud
Domum Dei Batutorum Tridenti, versus meridiem apud Michaelem de Villa pro utili dominio,
et pro directo apud heredes Baptistae de Pantheo, versus sero apud Thomaeum Pizoleti, versus
septentrionem apud viam consortalem etc. et forte etc. Ad habendum, tenendum, et
possidendum etc. ut ipsi investirent dictum magistrum Stephanum. Qua refutatione sic facta
praefatus dominus Guardianus investivit dictum magistrum Stephanum pro se, et suis heredibus,
ac vice, et nomine praefati magistri Pauli muratoris, et eius heredum stipulantem, et recipientem
etc. Et promisit solvere omni anno in festo sancti Michaelis, vel infra eius octavam medium
72
plaustrum vini dulcis albi de prima vasa, et unum starium seliginis. Et fiat secundum formam
locationum dmorum merchati Tridenti etc.
L.+S. Ego Guielmus Gallus filius quondam egregii viri domini Andreae Galli notarii, civis
et habitator Tridenti, publicus imperiali auctoritate notarius, ex licentia, et auctoritate mihi datis,
et concessis per magnificum, et praeclarissimum iuris utriusque doctorem dominum Herculem
Tassonum honorabilem Potestatem Tridenti pro rev.mo in Christo Patre, et domino domino
Udalrico Dei, et apostolicae Sedis gratia episcopo, et domino Tridenti dignissimo, relevandi,
conscribendi, exemplandi, et in publicam formam redigendi scripturas, abreviaturas, rogationes,
et instrumenta, ac continuas dicti quondam patris mei notarii publici, et autentici, ut de dictis
auctoritate, et licentia constat publico instrumento rogato per dominum Bonaventuram notarium
de Paho, hoc suprascriptum instrumentum refutationis, et investiturae noviter factae ex
abreviaturis dicti quondam patris mei exemplavi, nil addens, vel minuens, quod sensum variet,
vel sententiam mutet, nisi forte punctum, literam, vel silabam. In quorum fidem, et testimonium
omnium et singulorum praemissorum ante hanc meam subscriptionem signum mei tabellionatus
officii apposui consuetum.
Nota. Et hanc accepi a laudato domino barone Gaudento. Eam integram, et ad literam
descripsi. De notariis Gallis videsis nostrum Notariale tridentinum. De Tassonio, qui fuit
Potestas Tridenti ab anno 1501 usque ad annum 1503 nostra Collectanea de Praetoribus
tridentinis ad an. 1501. Episcopus fuit Udalricus quartus de Liechtenstein. Plura notandi tempus
non habeo.
1047. Anno 1739 vixir R.D. Romedius Marcola de Vico Vallis Annaniae. Simon Nicoletus
de Vervodo Vallis Annaniae. Christophorus Gasparetus de Spauro Maiori eiusdem Vallis. Anno
autem 1724 perillustris, et rev.dus dominus Ioannes Alexius Zambaitus: ac perillustris dominus
Bartholomaeus Scarpeonus. Illustris dominus comes Bonaventura Calvus. Iosephus Malzer.
Ropertus Pacher.
1048. Anno isto 1800, die 29 martii Venetiis ex monasterio benedictino s. Georgii Maioris
in Insula Pius septimus Papa respondit consulibus tridentinis in hunc modum. Extra. Dilectis in
Christo filiis consulibus et senatoribus civitatis tridentinae. Pius PP. VII.
Dilecti filii salutem, et apostolicam benedictionem. Noi riconosciamo nella lettera di
felicitazione, che cortesemente c'è stata scritta da loro per la nostra assunzione al Sommo
Pontificato, un effetto di quella pietà, e religione, della quale codesto consolare senato è fornito
con tanta sua gloria, e che gli è stata trasmessa incontaminata dai suoi Padri. Desideriamo, che
siano persuasi del nostro gradimento. e della nostra benevolenza, di cui siamo risoluti di dar loro
le più convincenti riprove in tutte le circostanze, che ci si presenteranno. Con questa sicurezza
tocca a loro a fornircene le occasioni, che noi abbracceremo con vero piacere dell'animo nostro;
ed intanto con dar loro di tutto cuore la paterna apostolica benedizione. Datum Venetiis, apud s.
Georgium Maiorem die 29 martii anni 1800, Pontificatus nostri anno primo.
Pius PP. VII.
1049. Anno isto 1800 die... mensis aprilis Tridenti, in palatio thunniano ill.mi consules66,
ac provisores civitatis tridentinae simul congregati, loquente ipsorum primario, idest comite
Hieronymo Gratiadeo de Trilaco, dixerunt neo-electo episcopo, ac principi tridentino
Emmanueli Mariae comiti de Thunn. Il faustissimo avvenimento dell'Altezza Vostra rev.ma al
Governo di questa chiesa e principato destò nel pubblico l'universale allegrezza. Noi quai
rappresentanti del popolo veniamo ad esternare il comune giubilo per questa sì degna, e gradita
esaltazione. Noi speriamo, che al comparire di questa luce novella si diraderanno le tenebre
della discordia, e del disordine, e ritornerà a quest'afflitta Patria la primiera pace, e concordia.
Ella ci regga con amore di padre: distingua il merito, e la fedeltà de' suoi sudditi: scelga ministri
degni, e retti: sia sotenitore, e vindice dei diritti civici, e delle patrie leggi, e poi non dubiti che
66
Vide To. 6 epist. 2792.
73
questo pubblico sarà pronto a sparger il sangue, e sagrificare la vita stessa per la difesa della sua
sagra persona, e de' suoi diritti. Con queste assicurazioni, che ci promette il di lei cuore
benefico, imploriamo da questo punto sopra l'Altezza Vostra rev.ma le più copiose celesti
benedizioni, e raccomandiamo noi, e tutto il pubblico alla di lei grazia e protezione.
1050. Anno 1777, die 23 decembris Iacoba Magdalena Felicitas filia nobilis domini Iacobi
Antonii filii quondam alterius nobilis domini Iacobi Zendri Thiarni Inferioris, et nobilis
dominae Iacobae filiae quondam nobilis et spectabilis domini Ioannis Iacobi de Gara legitimae
eius uxoris, nata heri sub primas noctis vigilias, hisce vesperis baptizata fuit a me presbytero
Felice Finadri Thiarni curato. Patrini fuerunt nobilis et clarissimus dominus Ioannes Baptista
Sartori Thiarni Inferioris, ac Felicitas soror mei curati. Sic ad litteram ex Libro Baptizatorum
Thiarni Inferioris vallis Leudri desumpsit die 17 maii anno 1800 presbyter Bartholomaeus Santi
curatus eiusdem villae Thiarni Inferioris. Porro Iacoba Zendria praedicta die 8 maii 1800
ingressa est monasterium Clarissarum Sancti Michaelis Tridenti animo assumendi suo tempore
habitum choristicum dictarum sanctimonialium, una cum duabus aliis puellis. Induit autem
habitum die 19 octobris 1800 ac professionem emisit anno 1801 die mercurii 21 octobris 1801
cum dictis sociabus. Noverca eiusdem Zendriae nunc 1801 est Maria Ferraria laudrensis.
1051. Anno isto 1800, die 19 aprilis Pius septimus Papa, ortu Cesenas, cognomine
Claramontius, respondit sub datum Venetiis in monasterio sui Ordinis Benedictini s. Georgii
Maioris in Insula Emmanueli Mariae comiti de Thunn episcopo Iassensi, et electo tridentino in
hunc modum.
Extra. Venerabili Fratri Emmanueli episcopo Iassensi electo tridentino Tridentum.
Intra. Pius PP. VII.
Venerabilis Frater salutem, et apostolicam benedictionem. Cognovimus ex illis litteris,
quas post electionem tuam ad regendam tridentinam ecclesiam ad nos dedisti, quae sit mens tua,
et quo animo erga apostolicam hanc Sedem sis comparatus. Tales enim sunt devotionis, studii,
observantiae in eam tuae significationes, quas praebes, ut non mediocrem nobis de suscepta
nuper amplissima dignitate trepidis, attulerint voluptatem. Etsi enim dubitandum minime fuerat,
eum virum a spectatissimo tridentino Capitulo fuisse eligendum, qui ecclesiae isti regendae
esset maxime idoneus, laetamur tamen vehementer, quod videamus non modo nostram spem
frustratam minime fuisse, sed eum virum nobis, et ecclesiae donatum, a quo omnia bona
impenditissimis hisce temporibus sint espectanda. Dum igitur collatam tibi dignitatem non tam
tibi, quam ecclesiae catholicae gratulamur, nihil optamus aliud, quam ut administrationis tuae
ratio, quod minime dubitamus, expositis animi tui sensibus consiliisque respondeat. Nos
vicissim tibi omnem operam nostram in tuis, ecclesiaeque tuae necessitatibus pollicemur,
illudque praestabimus semper, ut studium, officiumque in te nostrum numquam desideretur.
Quod spectat ad canonicatum istius ecclesiae, cui conferendo post electionem tuam factus est
locus, commendationum tuarum, quas plurimi facimus, rationem habuimus, et de ea re ad
datariam nostram sumus loquuti. Interea grati officii, devinctique animi tui significationibus,
pari benevolentia respondemus, atque in paterni nostri amoris signum, apostolicam
benedictionem tibi peramanter impertimur. Datum Venetiis in monasterio s. Georgii Maioris die
decimanona aprilis 1800, Pontificatus nostri anno primo.
Pius PP. VII.
Nota. Emmanuel pro suo canonicatu tridentino dicitur commendasse non Endelium
maranensem nepotem suum ex sorore, Tridenti commorantem, sed comitem Wolckensteinium
oenipontanum Endelio seniorem67. Emmanuel in cosistorio habito Romae die 11 augusti 1800 a
Pio VII promotus fuit ad ecclesiam tridentinam68.
67
Successt in canonicatu Maria Aloysius comes de Wolchenstein natus Bulsani die 30 ianuarii 1777.
Possessionem accepit die 21 novembris 1800. Residet Tridenti.
68
Vide infra num. 1092.
74
1052. Anno 1564 die martis 15 februarii Strigni in Ausugio Inferiori notarius Ioannes
Maria Durigatus de Strigno scripsit in suo protocollo eiusdem anni sequentia, charactere
pessimo69.
Emptio heredum nobilis domini Baptistae a Castro Rupto habta a Communitate Strigni.
Ibique cum homines, et Communitas Strigni indigeant pecuniis causa sustinendi, et faciendi
litigia, quae vertuntur inter ipsam Communitatem Strigni ex una, et homines Sperae, ac
homines, et Communitatem Bleni ex altera, et alium meliorem modum inveniendi dictas
pecunias non habeant, nisi per modum infrascripotae venditionis, et alienationis. Ideo constituti
coram testibus, et me notario infrascriptis, ser Iacobus Ruopelis novus syndicus, et Simeon
Tomasellus, ac Sebastianus Thomasellus (sic), ser Iacobus Serigatus, ac Gasparinus quondam
ser Trenti Lamoni, homines a iuramento, facientes syndicario, ac vice et nomine hominum, et
universitatis villae Strigni, et de licentia, et consensu totius Regulae factae, et congregatae more
solito ad hunc finem, et effectum, titulo venditionis ad proprium, iure perpetuo, et imperpetuum,
pro libero, et expedito allodio dederunt, vendiderunt, et tradiderunt domino Alberto quondam
nobilis domini Baptistae a Castro Rupto de Strigno, ibi praesenti, pro se, et haeredibus suis, ac
vice et nomine domini Hieronymi fratris sui, et nepotum suorum ex quondam domino Antonio
olim fratre suo, Montem, et Pascuum Ravetae hominum Strigni. Cui montanea cohaeret a mane
Mons Ravae hominum Bleni, et a meridie, et sero Mons Primaelunae hominum Strigni, a
septemtrione Mons dictus Candenaus hominum Scurellarum, salvis etc. Ad habendum etc. cum
omnibus etc. Et hoc fecit (sic) nominatim pretio rhenensium viginti unius in ratione etc.70 Quos,
sive quod pretium dicti venditores ut supra nomine contenti, et confessi fuerunt habuisse, et
recepisse a dicto domino emptore in promptis pecuniis ibidem exbursatis in tot auro, et moneta.
Renunciantes etc. Constituentes etc. promittentes de evictione etc. Obligantes etc. sine causa
etc. Et speciatim idem Iacobus obligavit bona sua proprias tam respectu capitalis, quam
affictuum. Actum Strigni in stuba domus dicti domini emptoris. Praesentibus ser Ioanne
Antonio Bosio, Ioanne Maria quondam Stephani Albertini de Scurellis, et Mathaeo filio Nicolai
de Telvo de Samono testibus etc. Die martis 15 mensis februarii 1564, indictione septima.
Eisdem millsimo, indictione, die, loco, et testibus. Ibique praenominatus dominus emptor
habens ius etc. faciens pro se, et ut supra nominibus etc. iure, et nomine locationis perpetualis
duraturae imperpetuum absque renovatione, sed intelligatur, et habeatur singulo 29 anno pro
renovata, dedit, locavit, et affictavit suprascriptis syndico, et aliis hominibus a iuramento
vicinis, praesentibus, pro se, et ut supra nominibus stipulantibus, recipientibus, et conducentibus
suprascriptam Montaneam ut supra venditam, et confinatam. Ad habendum etc. cum omnibus
etc. Et hanc locationem fecit, quia dicti conductores ut supra nomine, et speciatim idem Iacobus
Ruopelis... etc. promiserunt dictam Montaneam tenere, meliorare, et non deteriorare. Insuper
nomine affictus singulo anno, durante praesenti locatione, tempore sancti Michaelis, vel infra
eius octavam, dare, solvere, et mesurare staria tria tritici boni, sici, et nitidi ad mensuram Castri
Ivani. Pacto tamen perpetuo quod quandocumque imperpetuum dicti conductores ut supra
nomine dederint, et exbursaverint dictos rhenenses viginti unum pro capitali, una cum affictibus
retentis, ac mercede instrumentorum, quod teneatur, et sic promisit, idem dominus locator eos
acceptare, et dictam rem locatam revendere, et restituere, ipsamque ab affictus praestatione
liberare, dummodo exbursatio fiat tempore congruo, e non impediente affictum. Quam
locationem, et pacta promiserunt etc. Obligantes etc. Renunciantes etc.
Ego Ioannes Maria Durigatus notarius rogatus scripsi.
Et ego Frater Ioannes Chrysostomus de Auolano haec descripsi ex memorato protocollo,
rogatus die 19 octobris 1800, a nobili domino Iosepho Antonio de Castro Rupto presbytero
strignate, quem ad me pro huiusmodi negotio direxit primum P. Iosephus Pastorinus de Primerio
noster Reformatus Burgi Ausugii, ac deinde celsissimus, ac rev.mus dominus dominus
69
In indice sui protocolli scripsit Notarius Misser Alberto Castel roto Compreda dalla Comunità de
Strigno car. 22.
70
In ratione Librarum quinque denariorum monetae maranensis pro quolibet rhenense. Sic alibi
Durigatus in eodem protocollo.
75
Emmanuel Maria comes de Thun episcopus Iassensis, electusque tridentinus. Ita scripsi die 21
octobris 1800. Exemplum dedi, et protocollum restitui dicto presbytero die 14 novembris 1800.
Idem protocollum servatur in archivo vicariali Strigni cum similibus aliis. Nullus ausuganus
ipsum legere valuit, teste laudato presbytero.
1053. Anno 1564, die 25 novembris in villa Hospitalis. Praesentibus Salvatore Pasqualino,
Baldasare dell'Ongaro, Gaspare eius fratre, ac aliis, ser Ioannes Maria filius quondam Egidii de
Insomo, assignavit dotem librarum 311 dominae Mariae filiae suae, et uxori ser Salvatoris
quondam Ioannis Pasqualini de villa Hospitalis, in tot rebus mobilibus, cum pacto, quod iuxta
consuetudines moriente sponso ante sponsam dos restituatur sponsae: et decedente sponsa sine
filiis legitimis dos restituatur patri sponsae. Notarius Ioannes Maria Durigatus scripsit. Dotis
autem res fuerut:
Lire
Una cassa stimata
7,00
Brazi 20 intimae
22,00
Libbre 40 plumae
40,00
Linzoli due
34,10
Una cultra
18,00
Due fodrette
4,10
Due linzoli da strisse
15,50
Cinque camise
12,10
Una vesta nuptiale
27,10
Quindici braza de mezalana
14,00
Una vesta biaveta
22,30
Una bambasina
15,10
Bottoni e cordelle
9,10
Una camisotta de fazolo bianca
8,00
Una peliza
13,00
Un gremial lavorado
1,00
Due collari negri de pano
6,00
Un paro de manege
2,60
Cinque collari de tela
4,00
Un fazolo
5,00
Binde
5,00
Sei bindei
1,00
Sei scufie
4,10
Due gremiali
1,15
Una binda picola
1,80
Due tovaglioli da strisse
2,15
Tre fazoli
4,10
Una fodretta
2,00
Un gremial negro
0,10
Un fazolo
3,00
Per la fattura de due mezalane a cordelle
3,00
Somma
311,20
1054. Anno 1564 vixit Petrus Benedicti de Strigno, et Sanctus eius frater. Una petia terrae
zapatoriae tabularum mille in circa iacens in Regula Strigni, in loco dicto al Roncho. Gasparinus
de Trentis. Petrus Pasqualinus. Christophorus quondam Victoris Victorelli de Strigno. Altare
sanctorum Simonis, et Iudae Telvi anno 1556 et 1564. Mastellum unum vini nitidi, boni, et puri
ad mensuram Telvi. Ser Iacobus de Sandris de Agnedo. Isepus Tollodus de Agnedo. Gasparus
Spata. Ioannes Maria Boxius. Bartholomaeus murator de Castro novo praeco Curiae Ivani.
Haeredes Nicolai Gisloti. Isepus Paternus de Strigno. Magnificus dominus Georgius Artze
76
capitaneus Ivani. Una petia terrae arativae medii campi in circa iacens in Regula Agnedi. Iura
ecclesiae s. Mariae de Telvo. Ioannes Maria Boxius testis Telvi Inferioris. Paulus Pezinus testis
ibidem. Petrus, et Antonius fratres filii quondam ser Ioannis Donati Blasiolio de Scurellis.
Domina Antonia filia quondam Simonis a Plathea de Plebe Thesini habitatrix Scurellarum uxor
Ioannis Mariae Boxii. Petrus filius adoptivus et haeres quondam Lucae M... de Scurellis. Tezza
s. Catherinae, seu plebis Strigni in villa Strigni. Iacobus quondam Petri a Molino de Asiago
districtus Vincentini habitator Telvi Inferioris vendidit egregio domino Gasparino Buffae de
plebe Thesini commoranti Telvi unam petiam terrae prativae mediae operae in circa iacentem in
Regula Telvi Inferioris, in loco dicto alli Pradi da Maso sora la Stradella. Cui cohaeret a mane
aqua Mansus. Ioannes Antonius Bosius de Thesino habitator Strigni. Ioannes Antonius Bosius
de Castello Thesini habitator Strigni. Ioannes Maria Boxius quondam Baptistae Bosii. Ser
Antonius Zangelinus de Samono, filius quondam Laurentii. Ser Nicolaus Zangelinus.
Dominicus filius ser Antonii Voltolini testes Strigni. Magister Iustus textor Telvi Inferioris.
Baptista filius quondam ser Francisci de Zanetis de Carzano habitator Telvi. Ser Dominicus
quondam ser Martini Durigati de Castello Thesini testes Telvi. Georgius quondam rev.di domini
presbyteri Ioannis Vallis Annaniae alias altaristae sancti Ioannis de Telvo Superiori, Baptista, et
Egidius eius fratres, vendiderunt nobili, et spectabili domino Georgio a Castro Rupto de Strigno
Vicario Castri Alti petiam terrae arativae a stariis duobus seminis, iacentem in Regula Telvi
Superioris, in loco dicto a Fontana Salgaro. Cui cohaeret a mane Rochus Trentinagia, a meridie
Simon del Colmo etc. Et hoc fecit nominatim pretio rainensium triginta octo in ratione librarum
quinque pro singulo rhenense (sic) denariorum monetae meronensis (sic). Iacobus quondam
Simonis Cibini de Telvo Superiori fideiussit. Egregius dominus Ioannes Michael Passinger
notarius, et Octavius castri et iurisdictionis Ivani. Illustris, et generosus dominus Christophortus
baro de Wolchenstain dominus dicti castri. Haeredes domini Baptistae a Castro Rupto. Nemus
sanctae Catherinae. Magnificus dominus Georgius Artzt capitaneus praefati illustris domini.
Livellum mastellorum trium vini. Starium tritici. Starium surgi. Rev.dus dominus presbyter
Thomas Boxius plebanus plebis Strigni anno 1564, die lunae 21 februarii. Magister Baptista
Victorellus de Strigno. Nobilis dominus Blasius a Castro Rupto confinis. Ser Iacobus Ruopelis,
ser Iacobus Victorellus macellator. Paulus Pezinus. Rev.dus dominus presbyter Thomas Boxius
plebanus Strigni. Dominus presbyter Iacobus de Bellis altarista sancti Simonis de Strigno.
Ioannes Antonius Boxius frater dicti domini plebani. Ser Antonius Voltolinus. Massarius sancti
Viti de Strigno. Stuba domus Bartholomaei Durigati habitata per rev.dum dominum
presbyterum Thomam Boxium plebanum. Ioannes Antonius frater eiusdem domini plebani.
Dominus presbyter Iacobus de Bellis veronensis altarista altaris s. Simonis de Strigno. Ser
Antonius Serigatus de Strigno. Fabrica ecclesiae s. Viti de Strigno. Haeredes Trenti Lamoni.
Cimiterium Sancti Viti. Heredes dicti ser Trenti. Rev.dus dominus Angelus Perutius Vicarius in
spiritualibus Feltri. Antonius filius quondam magistri Iacobi Calzolarii. Romedius filius ser
Nicolai Barbanigae districtus Tridenti factor ser Hieronymi Castellani.
Haeredes spectabilis domini Antonii de Rippa olim Vicarii iurisdictionis Ivani. Magnificus
dominus Gaspar Genetus anno 1560 capitaneus Ivani. Nobilis, et spectabilis dominus Georgius
a Castro Rupto de Strigno Vicarius Castri Alti. Domina Catherina eius uxor filia quondam
domini Ioannis Etinger de Tridento. Ser Andreas de Sandris vallis Flemarum habitator Telvi.
Dominus Albertus a Castro Rupto de Strigno, et Ioannes Antonius Bosius testes Strigni.
Vendraminus, et Georgius fratres quondam ser Petri Busarelli de Bleno. Iacobus Ruopelis de
Strigno arbiter etc. Ser Morandus Morandini de Castello Thesini, et Ioannes Antonius Boxius
dicti loci ambo testes Strigni. Paulus de Romano de plebe Thesini. Ecclesia sancti Egidii
Hospitalis. Paulus Insomi. Ioannes Maria Insomi. Rector ecclesiae s. Egidii. Melchior Insomi
quondam Baldassaris de Hospitali. Quondam domina Magdalena filia quondam ser Michaelis
Orsinger de Canali Sambuco. Ioannes Maria quondam magistri Iacobi Calzolarii de Strigno.
Nobilis, et spectabilis dominus Georgius a Castro Rupto de Strigno Vicarius Castri Alti.
Rev.dus dominus presbiter Thomas Boxius de Castello Thesini plebanus plebis Strigni.
Spectabilis dominus Ioannes Baptista de Rippa Vicarius iurisdictionis Ivani. Ser Gasparinus
Spata de Castello Thesini habitator Scurellarum. Bartholomaeus filius quondam Dominici
77
quondam providi viri ser Bernardini Durigati de Castello Thesini habitator Scurellarum.
Ecclesia parochialis s. Mariae et Zenonis de Strigno. Ser Antonius quondam Laurentii Claudi.
Rector s. Egidii de Hospitali. Zenon quondam Iorii Stropae de Telvo Superiori. Librae 61 et
carantani sex denariorum monetae meronansis (sic). Tofolus Tofolinus de Telvo Superiori.
Dominus Ioannes Dominicus ab Oleo notarius de Asiago anno 1562. Ser Iacobus Ruopelis
syndicus, et alii omnes incolae et Vicini Strigni. Magister Ioachinus de Rotis pictor veronensis
habitator Roboreti testis Strigni. In villa Villae. Melchior Castellanus de villa Villae. Burgum
Ausugii. Quondam nobilis dominus Baptista a Castro Rupto de Strigno. Dominus Albertus et
Hieronymus fratres filii quondam dicti quondam domini Baptistae. Dominus Georgius a Catro
Rupto notarius anno 1560 et 1564. Ser Sebastianus Lupus testis Strigni. Iulianus Sartorellus de
Thesino, et magister Ioachinus pictor veronensis habitator Roboreti testes Strigni. Iulianus
Sartorellus filius quondam ser Simonis Surdi de Castello Thesini agens Strigni. Ser Antonius
Victorellus, et Iacobus eius filius de Strigno. Bernardus Iorius de Spera in suo testamento iussit
sepeliri cum exequiis funeralibus, videlicet obitu, septimo, trigesimo, et anniversario, et pro
quolibet officio celebrentur tres Missae, et quolibet anno una Missa. Petrus filius magistri
Castelini Barezae de Strigno. Rev.dus pater Frater Ioannes Maria feltrensis cappellanus Bleni.
In villa Scurellarum, in plathea sub ulmo, ubi solitae sunt fieri ordinationes, et Regulae, in
plena, et generali Regula, ordinata per magistrum Dominicum Fabrum massarium hominum, et
Communitatis Scurellarum, et convocata de domo in domum iuxta solitum per Franciscum ab
Aqua, et Laurentium Bosium saltuarios. Magnificus dominus Georgius Artze capitaneus Castri
Ivani pro illustri et generioso barone domino Christophoro de Wolchenstain domino dicti castri,
et caesareo consiliario. Spectabilis et excellens doctor dominus Gratiadeus de Gratiadeis Burgi
Ausugii. Bastianus a Palude, Baldassar Valandri, Georgius Boxius, et alii omnes Vicini, et
incolae Scurellarum. Ego Ioannes Maria Durigatus notarius, syndicus, et procurator hominum,
et universitatis Strigni, cum praesentia ser Iacobi Ruopelis syndici praeteriti. Magister Antonius
a Mulabus. Iura nobilium a Castro Rupto de Strigno. Nobilis dominus Georgius a Castro Rupto
Vicarius Castri Alti. Magnificus et generosus dominus Dietrich de Trautmanstorffer filius
quondam illustris, et generosi domini Nicolai de Trautmastorffer equitis, et consiliarii caesarei,
domini a Turri Francha, et Castri Alti, vendidit nobili, et magnifico domino Iacobo a Castro
Rupto de Strigno capitaneo Primerii ementi nomine nobilis dominae Ellenae filiae quondam
nobilis, et magnifici domini Ambrosii Rochabrunae de Tridento, uxoris suae, plura loca, et
bona. Plures mastelli vini mundi, boni, et puri ad mensuram Castri Alti. Ioannes filius Baptistae
Barezae de Strigno, Simon de Franceschinis Vallis Camonicae murator Strigni, et Ioannes
Antonius filius mei notarii Ioannis Mariae Durigati. Egregius dominus Ioannes Michael
Passinger notarius Strigni. Iacobus Ruopelis. Benedictus de Trentis. Dominus Gasparinus Buffa.
Dominus Fabianus Buffa. Baltassar Buffa. Melchior Blasionus. Ioannes Bareza. Egregius
dominus Gasparinus Buffa de plebe Thesini habitator Telvi Inferioris. Ser Antonius
Franceschinus quondam ser Ioannis Francisci Franceschini de Castello Thesini testis Telvi.
Ioannes Zotele de Roncegno. Andreas filius ser Petri de Vina de Telvo Inferiori matrimonium
celebravit anno 1558. Rev.dus dominus presbiter Gaspar filius quondam Fait71 Pinteri alemani
habitatoris Telvi anno 1558. Rev.dus dominus presbiter Gerardus de Carlis de Asiago habitator
Telvi, anno 1558. Rev.dus presbiter Thomas Boxius plebanus Strigni anno 1564 die 2 octobris.
Petrus filius ser Pasqualini de Pasqualinis de Hospitali. Domina Catherina filia quondam domini
Hieronymi cognominati Stigelmayr tridentini, et uxor domini Ioannis quondam domini Ioannis
Dominici hospitis de Hospitali iurisdictionis Castri Ivani feltrensis diocesis. Spectabilis, ac
nobilis dominus Georgius a Castro Rupto Vicarius Castri Alti consanguineus et affinis dictae
dominae Catherinae. Baldassar quondam Donati Buffae de plebe Thesini. Ser Gasparinus Buffa
de Cintho. Magnificus et nobilis dominus Iacobus a Castro Rupto, spectabilis dominus Georgius
Carolus, et Ferdinandus, et Firmianus fratres et filii quondam nobilis, et magnifici domini Basii
a Castro Rupto, viventis annpo 1563. Gaspar Cibinus de Telvo Inferiori. Gaspar Pauli Caprae de
Telvo. Iacobo Vicentino vendidit Balthassar della Rosa eius cugnatus, et infra eius sororius. Ser
71
Fait, idest Viti.
78
Antonius quondam Laurentii Claudi supple de Strigno emit. Nobilis et spectabilis dominus
Georgius a Castro Rupto de Strigno Vicarius Castri Alti emit die 23 octobris 1564. Ser Michael
Ursinger72 de Canali Sambuco. Providus vir ser Michael quondam Ioannis Ursinger Canalis
Sambuci emit a Bernardino quondam Baldi de Baldis de Hospitali petiam unam terrae arativae
unius campi cum duabus plantatis vitium intus, et media opera prativae clausurivae cum altanis
intus, in Regula Hospitalis. Georgio Artz capitaneus Ivani manu propria. Magnificus dominus
Gaspar Genettus capitaneus generalis. Ser Antonius quondam Melchioris de Rippa de plebe
Thesini dedit magnifico domino Gaspari Genett in praesentiarum capitaneo generali. Rev.dus
rector sanctae Margarethae de Castro novo. Albertus Albertini testis Scurellis. Nobilis dominus
Albertus a Castro Rupto. Dominus Hieronymus eius frater. Nepotes eius73 et ex quondam
Antonio olim eius fratre die XI novembris 1564. Nobilis dominus Fermianus a Castro Rupto de
Strigno habitator Levigi. Magnificus dominus Georgius Artz capitaneus Castri et iurisdicionis
Ivani faciens nomine illustris, et generosi baronis domini domini Cristophori de Bolchenstain
domnini dicti Castri et caesarei consiliarii. Michael filius ser Andrigi quondam Andrigeti de
Brolo de Roncegno74. Nobiles, et magnificus et spectabiles domini Iacobus, Georgius, et
Ferdinandus fratres filii quondam magnifici, et nobilis domini Blasii a Castro Rupto de Strigno.
Dominus Carolus eorum frater. Domini Albertus, et Hieronymus fratres filii quondam nobilis
domini Baptistae a Castro Rupto patrueles, et consortes eorum. Cimiterium ecclesiae s. Mariae,
et Zenonis de Strigno in tumulo magistri Vincentii Furlani de Villa obitus, septimum,
trigesimum, et caput anni. Mastellos tres vini braschati. Magnificus dominus Genetus alias
capitaneus Ivani. Magnificus dominus Georgius Arzt capitaneus castri Ivani. Gasparinus
quondam Antonii Trenti Lamoni de Strigno. Haeredes quondam nobilis domini Baptistae a
castro Rupto confines in Regula Strigni. Hactenus raptim ex citato Prothocollo Ioannis Mariae
Durigati de anno 1564.
1055. Anno 1564, die sabati 12 februarii, indictione 7 Telvi. Praesentibus ser Sebastiano
Sartorello habitatore Telvi, et ser Ioanne Antonio Bosio habitatore Strigni, magister Iacobus
quondam Petri a Molino de Asiago districtus Vincentini habitator Telvi Inferioris, dictus etiam
magister Iacobus Vincentinus quondam Petri a Molino de Asiago habitator Telvi, vendidit
egregio domino Gasparino Buffae de plebe Thesini commoranti Telvi petiam unam terrae
prativae mediae operae in circa, iacentem in Regula Telvi Inferioris, in loco dicto alli Pradi da
Maso sora la Stradella. Cui cohaeret a mane aqua Mansus, a meridie Paulus Victoris, a sero
Nicolaus de Victoribus, a septentrione haeredes Iacobi Victoris, salvis etc. Ad habendum etc. Et
hoc fecit nominatim pro pretio rhenensium duodecim in ratione librarum quinque pro singulo
rhenense monetae meronensis (sic). Ioannes Maria Durigatus notarius scripsit.
1056. Anno 1564 indictione 7, die sabati 15 mensis ianuarii, in villa Strigni, in stuba domus
egregii domini Ioannis Michaelis Passinger notarii. Praesentibus ipso domino Ioanne Michaele,
et Georgio quondam magistri Francisci cerdonis, ac Bartholomaeo muratore de Castro novo
praecone Curiae Ivani omnibus ad infrascripta testibus adhibitis, vocatis, et rogatis. Ibique
Ioannes Maria quondam Michaelis Gisloti de Scurellis habitator villae Villae faciens per se, et
haeredes suos, ad proprium iure perpetuo, et imperpetuum, pro libero, et expedito allodio dedit,
vendidit, et tradidit Andreae eius fratri ibi praesenti, pro se et haeredibus suis stipulanti,
recipienti, et ementi petiam unam terrae prativae tabularum trecentarum et sexaginta unius in
circa, quam habet pro indiviso cum dicto emptore fratre suo, positam, et iacentem in Regula
Scurellarum, in loco dicto a Tezo. Cui petiae terrae cohaeret a mane via communis, a meridie
haeredes Nicolai Gisloti, a sero Melchior etc. salvis verioribus confinibus. Ad habendum,
tenendum, et possidendum, et quicquid etc. Cum omnibus etc. Et hoc fecit nominatim pretio
72
Orsinger.
Catherina et Ioannes Maria.
74
Nicolaus Ruopelis de Strigno. Donatus Episcopi confinis Strigni. Antonius Episcopi confinis.
Iacobus Tosolinus confinis.
73
79
inter eos convento rhenensium quatuordecim, et librae unius denariorum monetae meronansis
(sic) computatis libri tribus cum dimidia pro mercede instrumenti acquisitionis ser Antonio
Barezoto de dicto prato. Quos, sive quod pretium dictus Ioannes Maria venditor contentus, et
confessus fuit, habuisse, et recepisse a dicto emptore modo infrascripto, videlicet. Et primo
libras triginta tres, et carantanos novem datos, seu promissos eius nomine ser Antonio Barezoto
pro recuperationi dicti prati computata mercede instrumenti suprascripti, et residuum in
promptis pecuniis ibidem ad praesentiam testium suprascriptorum meique notarii infrascripti
datis, et manualiter exbursatis pro integrali solutione dicti pretii. Renuntians etc. Constituens se
dictus venditor precario nomine, vel quasi ipsius emptoris tenere, et possidere dictam rem
venditam donec, et quousque illius idem emptor tenutam intaverit, et possessionem acceperit
corporalem. Quam accipiendi et sua propria auctoritate, et retinendi deinceps si licentiam
omnimodam tribuit atque dedit. Promittensque dictus venditor per se, et haeredes suos eidem
emptori praesenti, pro se, et haeredibus suis stipulanti, et recipienti, de evictione, et legitima, ac
perpetua ipsius rei a quocumque deffensione, et omnium suprascriptorum firmitate, et
ratihabitione, et numquam contrafacere, opponere, vel venire per se, vel alios aliqua ratione, vel
causa, de iure, vel de facto, in et sub poena dupli dicti pretii stipulatione praemissa, et
refectionis omnium damnorum, expensarum, et interesse litis, et extra, ac obligationis omnium
bonorum suorum mobilium, et immobilium praesentium et futurorum.
Ego Ioannes Maria Durigatus notarius praedictis affui, et rogatus scripsi.
Ego autem Frater Ioannes Chrysostomus Thovatius de Avolano servus Iesu Christi, et
chronologus Provinciae Vigilianae Ordinis Minorum descripsi ex pessimo protocollo dicti
Durigati die 13 novembris 1800 in conventu tridentino s. Bernardini, pro servanda formula
eiusdem notarii; et quia olim Tridenti, nempe ad annum 1398, et 1545 fuit Contrata Gislotae,
dicta etiam Portella, ut notavi in regionario tridentino.
1057. Anno 1640, die 24 aprilis scriptum: Divisiones inter dominos Michaelem
Christelum, Vigilium, et Lazarum filios quondam domini Antonii Contii de Nogaredo.
Quoniam saepe unio parit discordiam, ideo ibidem constituti praedicti domini fratres de
Conziis, nolentes amplius in communione bonorum eisdem relictorum per praedictum quondam
dominum Antonium patrem, et quondam dominam Luciam matrem communem, decreverunt de
dictis bonis ad divisionem devenire, et ea in quatuor partes dividere, mediantibus Stephano
Andreata, et Christophoro Fontanario ambobus Costae Savinae, tamquam attinentibus, et amicis
ibidem praesentibus.
In prima enim parte obventa supradicto domino Lazaro posita fuerunt bona infrascripta. Et
primo la mità della cosina verso la scala con questo, che debbi stropar l'uscio usitato verso la
scaleta, et farlo alla scala con la sua servitù di detta scala. Item a camera no... dentro di detta
cosina. Item li doi volti sotto la detta camera. Item la stalla sotto l'ara con l'ara sino alla via
comune secondo li termini piantati comenzando alle confini tra misser Michel fratello, et esso
misser Lazaro sino alla via comune. Con questo però che non possi impedire il transito con
carri, o di scaricar feni etc. etc.
Omissi etc.
Item un bosco dentro in sommo al bosco del Mintel con la quarta parte del bosco del Pian
de Metrem, et la sua parte del prato, et bosco del Fodesché, tutto in un circuito conforme alli
termini piantati, et croce fatte, confina a mattina con misser Michele et misser Vilio fratelli,
mediante il Pian da Metrem, et sentier de Metrem, che va in dentro per drittura insino al
Comune, iusto li termini piantati, a mezodì misser Michel fratello, a sera misser Vilio fratello e
misser Michel fratello, e la via comune usitada, a mezzanotte la Cadrate parte et parte il
comune.
Item un bosco detto di Prasech dalla parte verso la Rozola, a mattina il possessor, a mezodì
heredi de Antonio dalla Rosa de Canzolin, mediante la Rozola, a sera la via comune, a
mezzanotte misser Michel fratello. Quam partem antedictus dominus Lazarus acceptavit pro
iusta, et aequali parte omnium bonorum stabilium, et de ea se tacitum, et contentum vocavit.
80
Item un bosco della quantità, che si ritrova in logo detto al Mintel, a mattina la via
consortale tra li domini fratelli predetti Consi, mezodì misser Cristel frartello, sera via comune,
mezanotte misser Michel fratello, secondo li termini piantati.
Item un bosco sopra il Pian de Metrem della quantità conforme li termini piantati, a mattina
il Comune de Nogaré. et la via conforme li termini piantati, mezodì misser Christel fratello, sera
la via consortale tra detti domini fratelli Conzi, meza notte misser Michel fratello.
Item il bosco a monte aquistado da Odorico dalla Casa granda conforme alle confini
vechie, a mattina heredi de Nicolò Sartor, mezodì Rocho della Casa granda, sera heredi de
Antonio della Casa granda, meza notte heredi de Nicolò della Casa granda.
Item un bosco sopra li campi dentro in cavo li pradi del Fodesché, la parte de sotto iuxta li
termini, et croce fatte, a mattina misser Lazaro fratello, mezodì misser Michel fratello, sera
misser Christel fratello, meza notte il Comune de Cadrata, qual bosco habbi la strada usitada per
li pradi delle altre parti. Quam partem antedictus dominus Vigilius acceptavit etc.
Item una parte della laita dellà dentro con bosco, et grezo della quantità, che si ritrova, a
mattina misser Vilio, et misser Michel fratelli con loro boschi, mezodì missr Vilio fratello, sera
misser Vilio, et misser Michel fratello, meza notte il Comune de Fornas, iusto li termini piantati,
e croce fatte, et la sua strada sia parte per la laita di qua fuori toccata a misser Vilio, et parte di
sotto per il grezo del Campo de' Signori toccato a misser Michele dellà dentro del Campo de'
Signori etc. etc.
Omissis etc.
Actum et publicatum fuit in villa Nogaredi, in stuba domus domini Vigilii supradicti die
vigesima quarta mensis aprilis anno Domini millesimo sexcentesimo quadragesimo, indictione
octava, praesentibus ibidem domino Michaele filio quondam alterius domini Michaelis Conzii,
Iacobo filio quondam Ioannis Facini, et Ioanne filio quondam Antonii a Domo magna, omnibus
de Nogaredo testibus ad infrascripta adhibitis, vocatis, et rogatis.
Ego Ioannes Abundius Crottus notarius Pergini rogatus scripsi, publicavi, et in fidem me
subscripsi.
L.+S. Ego Ioannes Baptista filius quondam nobilis, et spectabilis domini Ioannis Abundii
Crotti, publcius imperiali auctoritate notarius, relevator scripturarum suprascripti domini mei
patris suprascriptum instrumentum propria manu fideliter descripsi, et facta cum eo collatione
ex suo originali, concordare inveni. In quorum fidem me hic authentice subscripsi, apposito
solito meo notariali signo etc. Ad laudem Dei, Deiparaeque Virginis Mariae.
Et ego Frater Ioannes Chrysostomus de Auolano Minorita Reformatus ex authentica
membrana olim notarii Ioannis Baptistae Crotti descripsi hac die 7 novembris 1800 petente
Concio nogaretano, qui anxie querit terminos cuiusdam nemoris, in sacro conventu s. Bernardini
apud Tridentum. Exemplum autem, quod Concio datum fuit, praefert hunc titulum: Estratto
d'una carta pergamena contenente le divisioni tra i fratelli Conzi di Nogaredo.
1058. Anno 1765 presbyter Leonardus Fadanellus de Cadino director cameralis, idest
oeconomus castri tridentini, dedit propria manu sequentes literas patentes: Per il mutuo
compasso, che vigge coll'augustissima Casa d'Austria, e con tutti li principi dell'impero con
questo principato, e vescovado di Trento, favoriranno li signori daziari lasciar passare libero di
dazio un botticello vino del Toccai segnato... provisto da questa rev.ma Camera di Trento per le
sue occorrenze, assicurandoli della mutua corrispondenza. In fede etc. Dato in Trento li 6
genaro 1765.
(L.+S. episcopalis) P. Leonardo Francesco Fadanelli direttore camerale etc.
Nota. Vinum utique Tridentum venit; sed non omnes telonearii admiserunt descriptas
literas, nominatim brixinenses, prout ex ipso Fadanello monui in libro, cui tit. Prezzologia
trentina pag. 136, num. 667. Porro Tokai, latine Tokeum, civitas parva, sed fortis Hungariae
superioris, dicitur celebris per li suoi vini eccellenti, giudicati li migliori d'Europa, teste
Vosgenio in Dictionario geographico portatili verbo Tokai, edit. Remond. 1757.
81
1059. Anno 1778 in libro parochiali Baptizatorum Pergini scriptum fuit: Die 22 augusti
1778, Frassilongi. Stephanus filius Christiani filius Ioannis Pruner et Dominicae filiae Viti
Rodler de Fierotio natus ex legitimo matrimonio hora nona noctis elapsae. Baptzatus a me P.
Ioanne Dominico de Paulis de licentia. Patrini fuere Dominicus Roat Vignolae nomine Ioannis
Baptistae Gruober, et Dominica uxor Ioannis Toller Frassilongi.
Nota. Addo ego, quod Stephanus coepit grammaticae studere, sed ob defectum ingenii,
monente magistro, huiusmodi studium valedixit, et petiit admitti inter nostros fratres laicos.
Igitur habitum nostrum induit in conventu nostro burgensi die 3 octobris 1800 sub nomine
fratris Cosmae, sed die primo decembris eiusdem anni vivere desiit ex febri acuta, sive
pleuritide, quae ipsum tertio die infirmitatis omni sensu privavit, unde non potuit sacro Viatico
muniri, nec professionem regularem causa mortis, iuxta privilegia sanctae apostolicae Sedis
emittere. Fuit nepos Stephani Prunneri nunc etiam curati madranensis, et olim nostri fratris
Thomae Prunneri diaconi vita functi hic Tridenti anno 1756, die 21 decembris, ex simili morbo.
Stephanus venit primum ad me tunc Guardianum ut admitteretur inter nostros fratres.
1060. Anno 1725 in Concilio romano titulo V, cap. 2 Benedictus Papa XIII decrevit, quod:
Regulares, suorum vigore privilegiorum, tuto, absque novo indulto apostolico, extra tempora
sacris initiantur. Ita titulus, et lemma capitis. Caput autem ad literam hoc est: Quo vero ad
Regulares, privilegia a summis pontificibus habentes, sive expresse, sive per viam
communicationis concessa, sacros videlicet Ordines extra tempora suscipiendi; cum privilegia
ipsa in suo robore persistant, nec iis derogatum fuisse constet, decernimus proinde, Regulares
eosdem, absque novo indulto apostolico, tuto posse extra tempora ordinari. Vide infra num.
1065, 1066 et 1067, ac To. 6 epist. 2076 ac 1089. Etiam Index dicti Concilii habet: Regulares,
suorum vigore privilegiorum, tuto, absque novo indulto apostolico, extra tempora sacris
initiantur. To. 1, Hist. Lit. Ital. edito venetiis 1750, pag. 310, est respondum cuiusdam s.
Congregat. specialiter a Benedicto XIII deputatae, datum anno 1725 mense maio huius tenoris:
Privilegia a Summis Pontificibus tam ante, quam post Tridentinum sine iure communicationis
concessa Regularibus, susciepiendi Ordines Sacros extra tempora persistere in suo robore, nec
eis fuisse umquam derogatum ac proinde tuto posse Regulares ordinari extra tempora absque
novo indulto apostolico. Hic deest ly eosdem.
1061. Anno 1784 exhibitus fuit Pio sexto Papae libellus sequentis tenoris: Extra. Alla
Santità di Nostro Signore PP. Pio VI. Per Fra Bernardo da Samoclevo sacerdote Minore
Riformato della Provincia di Trento. Intus autem:
Beatissimo padre.
Fra Bernardo da Samoclevo sacerdote, e religioso professo ne' Minori Riformati della
Provincia di Trento soggetto immediatamente al vescovo principe di Trento, umilissimo oratore
della S. V. riverentemente espone aver sofferte delle vertigini di testa, e che uscendo dal
confessionale si è rirovato cieco, e che fatti apprestare gli opportuni rimedii per vedere di
riacquistare la vista, ne ha avuto il vantaggio di vedere in confuso le cose con essere dichiarato
da professori il suo male gutta serena. Essendo però restato incapace a poter leggere, e
desiderando il povero supplicante che è nell'età d'anni 34 circa di poter celebrare la santa Messa,
supplichevole ricorre alla S. V. acciò voglia degnarsi concederle l'indulto di poter celebrare ne'
giorni festivi e doppi la Messa votiva della Beata Vergine Maria, e ne' giorni feriali, e
semidoppi la Messa votiva de' defonti. Che etc.
Ex audientia sanctissimi die 17 augusti 1784.
Sanctissimus attentis expositis remisit preces arbitrio et conscientiae Ordinarii, cum
facultatibus necessariis, et opportunis ad hoc, ut facto experimento coram ceremoniarum
magistro, an adsit in impedimento deformitas, quae scandalum pariat in populo, vel divinis
praestet impedimentum, ac comperto oratorem in nullis deficere, eidem petitam facultatem
indulgeat; ea tamen adiecta lege, celebrandi minime in aliqua cappella remota alicuius ecclesiae,
seu etiam in ecclesia publica, hora tamen minus a populo frequentata, et cum assistentia alterius
sacerdotis, vel diaconi, quatenus eo indigere videatur. Contrariis quibuscumque non obstantibus.
82
L+S.
Innocentius Mercanti substitutus
Barluzzi
Facto experimento coram venerabili Fr. Ioanne Chrysostomo a Volano, et comperto
deformitatem, de qua etc. conceditur petita facultas ad sensum indulti pontificii et non aliter etc.
Signatum die 13 septembris 1784
Ioseph Antonius de Menghin Provicarius generalis.
Nota. Pater Bernardus Ciolus de Samoclevo Missam celebrare omnino desiit hoc anno
1800 ante maium. Vivit adhuc in valetudinario Tridenti hoc die 2 decembris 1800, caecus, et
gibbus. Natus est die 24 ianuarii 1752, cucullam induit die 24 maii 1773, caecusque apparuit in
ecclesia parochiali Enni Anauniae Inferioris anno 1783. Experimentum eius mihi commissum
feci in capella dicti valetudinarii, vocatus ad id cum essem Tridenti apud moniales SS. Trinitatis
residuas, ut assisterent moribundae Matri sorori Mariaeangeale meae poenitentis, aliis iam
translatis ad s. Michaelem die undecima septembris, et aliis quinque saecularizatis. Idem
Bernardus obiit Tridenti in valetudinario s. Bernardini anno 1803 die 3 martii.
1062. Anno isto 1801, die 6 februarii accepi ultro exhibitos duos libellos supplices, quos
tridentini, ac roboretani porrexerunt Macdonaldo75 supremo Generali militiae rheticae, vulgo de'
Grisoni, nunc in castro tridentino commoranti. Huius tenoris sunt. Prior tridentinorum baronis
Sigismundi Xaverii Trentini, olim archiconsulis.
Generale in Capo.
L'Armata francese d'Italia, condotta dallo stesso suo Generale in Capo Bonaparte76, ora
primo console, occupò quesa città li cinque settembre 1796 e la tenne per due mesi: vi stabilì un
governo provisorio composto di eletti dai popoli, subordinato all'ottimo Generale di divisione
Vaubois77: vi confermò le leggi, ed usi patrii: con sorprendente benignità accolse la sua
municipalità, promettendole protezione. Fu di nuovo occupata al fine del gennaio 1797 per due
mesi, e più dal fu Generale di divisione Joubert. Giunto egli appena in Trento attestò alla
municipalità i medesimi generosi sentimenti del prelodato Generale in Capo da lui stesso
insinuati in seguito con lettera firmata di proprio pugno qui unitamente in copia fedele
rassegnata.
Per tutto questo tempo, cioè di quattro mesi e più, la municipalità trovò sempre facile
accesso a quei Generali, e benigno ascolto, ogni qual volta fu violata la patria Costituzione:
furono alleggeriti gli aggravi accompagnati sempre da obbliganti maniere. Se questi paesi
dovettero subire ai diritti del conquistatore, non furono oppressi però, eccettuati alcuni eccessi
inevitabili in mezzo alle armi. Il privato non sofferse danno sensibile. Un tal contegno
dell'Armata d'Italia impresse in questi popoli una vantaggiosa opinione verso la nazione
francese, e questa opinione illustrò i di lei trofei, e non v'ha dubbio facilitò le ulteriori sue
imprese, quella singolarmente del Generale Joubert di felicemente penetrare per li passi più
angusti del Tirolo verso la Carintia.
Per la stessa opinione non abbiamo paventato il vostro ingresso, o Generale, a questa nostra
Patria, ed abbiamo il coraggio d'implorare dall'umanità vostra
Che sia moderata, e diminuita la contribuzione di guerra insinuataci.
Che vi si computi il già prestato in generi da questo pubblico e dai privati.
Che ci sia concessa dilazione congrua al pagamento.
Che cessino, o almeno si moderino le pretese del militare alloggiato nelle case de' privati,
fatte spesso con scialacquo, e modi li più aspri.
Vi supplichiamo, o Generale, d'uno sguardo al nostro alpestre suolo, aggravato da sei anni
in qua dagli enormissimi pesi della guerra, oltre la considerabile ordinaria contribuzione detta
75
Mac Hibernis est filius Mac-Petri, Mac-Pauli.
Hoc anno 1804 creatus fuit imperator francorum.
77
Hic stationem suam fixit Avisii.
76
83
staurale, e queste spese di guerra sono ancora insolute. Sono già quattro anni ch'è sospeso il
pagamento del Pro sopra i capitali di detto pubblico a gravissimo danno de' creditori.
La contribuzione di cinquantamila Lire tornesi esatta dal Generale Joubert sopra tutti li
paesi del Tirolo in allora conquistato, è parimenti insoluta, ed a carico dei soli prestatori trentini,
che la formarono sulla garanzia di questo pubblico.
Imploriamo la votrsa giustizia, o Generale, acciocché venga prontamente abbonata in
questo incontro medesimo dagli altri paesi in proporzione del loro tangente.
Considerate l'estrema carestia dell'anno corrente, accresciuta dall'odierno enorme consumo:
l'eccessivo prezzo delle derrate di prima necessità del tutto mancanti; e l'arenamento dello
smercio de' nostri prodotti: finalmente la desolazione delle nostre abitualmente sterili campagne,
mentre dovranno restare incolte nella vicina primavera per al mancanza de' bovi, e de foraggi.
Eccovi, o Generale, in succinto la genuina dolorosissima situazione di questo popolo, che
noi rappresentiamo. Chiunque saggio, e probo ve lo attesterà egualmente, e forse maggiore. Se
voi non ci esaudite, il popolo trentino, la di cui condotta fu encomiata dall'Eroe della Francia,
cui egli promise singolar favore nelle occasioni, sarà ridotto alla più deplorabile e perpetua
mendicità, mentre appunto quell'Eroe fa ogni sforzo in faccia del mondo tutto, onde la
repubblica di Francia in mezzo alle vittorie trionfi in umanità, e moderazione.
Del sg. B. T.
Libellus alter Roboretanorum scriptus a doctore Alberto Turrino roboretano hic est78.
Eccellenza.
Se le nostre parole potessero assumere il tristo aspetto di quella necessità, che ci costringe a
parlare, noi siamo certi, Eccellenza, che a più compassionevole orazione non sarebbe da voi mai
stata udita, di quella, con cui noi deputati del popolo imploriamo ribasso, e dilazione della
contribuzione sul Tirolo Meridionale.
Noi sappiamo, che un conquistatore può dal vinto esigere tutto; ma v'ha però una cosa, che
non può essere neppure dal vincitore esatta, ed è l'impossibile. In questo numero cadde appunto
la contribuzione da voi dimandata. E come non deve essere tale in un paese fatto dalla natura
stessa per esser povero!
A confronto degli altri paesi il Tirolo è sempe stato uno scheletro; ma ora il Tirolo è lo
scheletro de se medesimo. Dieci anni di guerra: il nostro commercio interamene distrutto:
devastate le campagne: il denaro smunto dalle borse de' pubblici e de' privati colle continue
imposte: spenta l'industria: la carestia universale, e l'inevitabile fame colla temuta disperazione.
Terribile è il nostro stato presente; ma più spaventoso il futuro.
Tutto il numerario, che circola nel nostro paese non arriva forse alla somma da voi richiesta
per la contribuzione. Come si può vederlo versare nella contribuzione, se dobbiamo vedere i
nostri simili in procinto di perire di fame, quando non vengan soccorsi con qualche provigione
di grani?
Eccellenza, le due virtù, che tanto onorano il guerriero francese sono la fortezza contro il
nemico armato, e l'umanità verso il vinto, e verso le popolazioni innocenti, ed inermi. Queste
due virtù amano d'essere accoppiate per rendere l'uomo immortale.
Se fosse in nostra libertà di pagare, e di pregare, non vorressimo arrossire di mostrare
affetto all'oro coll'importunarvi con vani lamenti per salvarlo: ma siamo in necessità di pregare,
perché non siamo in grado di pagare.
Una grazia necessaria è dunque quella che noi dimandiamo, e a voi non resta altro arbitrio,
o Generale, che o di farvi benemerito dell'umanità con una generosa indulgenza alle nostre
miserie, o d'incrudelire contro vostra natura sulle afflitte nostre persone. Scegliete, o Generale, e
della vostra scelta sarà testimonio la storia e giudice la posterità.
Trento li 19 gennaio 1801.
78
Iste typis editus fuit in Ephemeridibus augustanis anno 1801 ante 12 februarii. Albertus est ortu de
Vado Casario, incolatu roboretanus, doctor egregius, et frater duorum presbyterorum.
84
Li Deputati de' distretti del Tirolo Meridionale.
1063. Anno isto 1801, die veneris 13 febraurii noster P. Guardianus Iosephus Antonius a
Clesio futurus concionator quadragesimalis ecclesiae cathedralis tridentinae, accepit literas
sequentis tenoris: Nos Simon Albanus Zambaiti de Vezzanburg, huius ecclesiae cathedralis
canonicus et in spiritualibus Vicarius Generalis capitularis Tridenti. Attesa l'estrema penuria di
quest'anno venite autorizzato a concedere a quelle famiglie della vostra parrocchia, che faranno
a voi ricorso la licenza di poter nella colazione della sera della prossima quaresima nei giorni, in
cui è permessa la carne, servirsi del brodo, o del semplice condimento di grasso, salva sempre
per quelli, che sono obbligati la sostanza del digiuno. In quorum etc. Datum Tridenti die 8
februarii 1801.
Zambaiti Vicarius Generalis capitularis
Petrus Ioseph Cloch cancellarius.
Extra. Per il rev.do padre predicatore quaresimale. Da pubblicarsi.
Nota. Ceterum uti apparet ex contextu literae istae ad parochos directae sunt. Eas ego non
satis intelligo.
1064. Anno isto 1801, die sabati 14 februarii noster Pater Guardianus futurus praedicator
cathedralis accepit a Curia ecclesiastica literas sequentes: Foris. Per il Padre predicatore
quaresimale. Intus autem typis impressa omnia prorsus sine sigillo:
Attentis facultatibus a Sacra apostolica nunciatura viennensi communicatis, gravissima, ac
prope extrema annonae caeterorumque comestibilium hoc anno caritate, aliisque iustis, ac
urgentibus causis, conceditur incolis............. usus carnium in imminenti quadragesima, demptis
feria quarta Cinerum, et Quatuor temporum, feria sexta et sabbatho cuiuslibet hebdomadae, nec
non feria quinta et sexta atque sabbatho maioris Hebdomadae, salva de reliquo subsistentia
ieiunii, quae, axcepta dominica, in unica comestione consistit, aliisque ab ecclesia ea de re
statutis.
Illi vero, qui esu carnium uti intendunt, singulis diebus, quibus hic usus permittitur,
quinquies Pater, et Ave recitare tenentur79.
Caeterum licet Ecclesia mater ob miserrimas, et omnino singulares temporum angustias
tanta nobiscum utatur indulgentia; ne quis existimet, divinum poenitentiae praeceptum cessasse,
aut praescriptis praecibus quadragesimalis ieiunii legem satis compensari. Si enim ullo non
tempore oportet christianos homines in poenam peccatorum, et ad fomitem malorum affectuum
reprimendum, poenitentiam agere; hoc profecto, quo vivimus, luctuosissimo anno, in ieiunio, et
fletu, in cinere, et cilicio, in vigiliis, et precibus ad Deum toto corde convertamur, necesse est, ut
iram eius, quam nobis thesaurizavimus, quamque vel inviti in tantis calamitatibus patimur,
avertamus a nobis, ac veniam et misericordiam impetremus.
Peccata populi ita multiplicata sunt, ut iustus Deus post tam atrox bellum, quo tot annis
affligimur, post immissam animalium luem, qua sumus depauperati, atque etianum
depauperamur, post epidemicos lethales morbos, aliasque aerumnas gravissimas, loco pluviae,
qua agri enutrirentur nostri, coelum aeneum nobis ostenderit, quo famis etiam flagellum
experiremur. Cum horrea redundarent nostra, omnisque generis commodis cumulati essemus,
gula vix quidquam denegavimus, sed vel fictas causas praetexuimus, ut et poenitentiae sacrato
tempore deliciis afflueremus, et corpori nostro blandiremur. Iusto itaque Dei iudicio factum est,
ut qui, cum possent, praescriptum ab ecclesia ieiunium non servarunt, nunc vel nolentes
ieiunare, famemque pati cogantur.
Novimus famem non divitibus, et opulentibus, sed pauperibus, et indigentibus imminere.
Verumtamen vobis, quotquot bonis abundatis, maius instat periculum. Scitote, et animo
recogitate. praeceptum Domini esse, ut pauperes, et indigos alatis, pascatis, omni foveatis
79
Ad ieiunium ecclesiasticum tria requiruntur, scilicet abstinentia ciborum certi generis, abstinentia
plurium refectionum, et certa hora refectionis. Ita Communis apud Ferrarium verbo Ieiunium, art. 1, num.
7.
85
subsidio, et a mortis discrimine liberatis. Si qui ergo, quos vos non pavistis, aut prae fame
morientur, aut corripientur morbis, hos vos, o divites, occidistis, hos infirmastis.
Extrema penuria, qua populi hoc anno premuntur, illud necessario expostulat a vobis, ut
non modo superflua in pauperes effundatis, verum etiam si haec non sufficiant, quae ad vestri
decentiam pertinent subtrahere, et indigentibus sub gravi culpa erogare debeatis. Ast timendum
valde, ne pauci inter divites huic divino praecepto satisfaciant, et scientes, fratres suos fame
laborare, aerumnam pati, claudant viscera sua super eis. Ideo Christus in Evangelio aperte dixit:
Dives difficile intrabit in Regnum Coelorum. Matth. 19. Vae itaque huiusmodi divitibus.
Quod si Deo auxiliante hoc praeceptum impleveritis, ne existimetis divinae iustitiae vos
aequam satisfactionem exhibuisse. Quotquor estis, qui christiano nomine censemini, sive
divites, sive pauperes, mementote, non esse discipulum Christi, qui cum Christo crucem non
ferens, mortificationem eius in suo corpore non gerit, nec carnem crucifigit cum vitiis, et
concupiscentiis eius. Et hoc quidem divinum mandatum nullam vitae nostrae excipti partem;
verum speciali acceptabili hoc quadragesimae tempore urget. Christus innocens segregatus a
peccatoribus, et excelsior coelis factus, quadraginta diebus ieiunavit, quo nobis poenitentiae pro
peccatis nostris subeundae exemplum daret. Nos autem, qui in peccatis nati sumus, nos, qui tot
tantisque sceleribus iram Dei lacessivimus, nos a Deo tanquam Patre temporalibus flagellis
correpti, atque moniti, ut peccata nostra detestemur, moresque novos induamus, nos
poenitentiae occasionem etiamnum recusabimus. aut de die in diem differemus? Quapropter in
Domino hortamur vos, et obsecramus, ne in vacuum gratiam Dei recipiatis; ipse enim
longanimis, et multum misericors paratus est tempore accepto exaudire nos, et in die salutis nos
adiuvare. Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc tempus salutis! In his ergo diebus
exhibeamus nosmetipsos Deo in multa patientia, in tribulationibus, in charitate, in corde
contrito, atque perfecto, per arma iustitiae illius; ne si forte concessum nobis poenitentiae
tempus contemnamus, irascatur Dominus, et extremo nos furore corripiat, ut pareamus de via
iusta.
Animarum curatoribus ultimo mandamus, ut litteras has nostras vulgari indiomati redditas
commisso sibi populo enuncient e suggestu vel altari, nihilque intentatum relinquant, ut
poenitentiae humilitatis, mansuetudinis et fraternae charitatis necessitatem in christianorum
cordibus excitent. In quorum etc.
Datum Tridenti die 9 februarii 1801.
Zambaiti Vicarius Generalis capitularis.
Petrus Iospeh Cloch cancellarius.
1065. Anno isto 1801 die veneris 6 martii accepi alium libellum doctoris Alberti Turrini
iuvenis roboretani ad Macdonaldum, sed male descriptum. Hic est.
Eccellenza.
L'estrema miseria, o Generale, ha diritto ai lamenti. Metter uno a perire di stento, e non
voler, ch'egli gema, sarebbe l'dea d'una crudeltà nuova senza esempio. Bisogna o non render
alcun infelice, o lasciargli almeno esalar il dolore a declamarlo. Voi, o Generale, ci rendete
infelici oltre ciò, che comporta la fatalità della guerra, e la necessità di vostra sussistenza.
Permettete a noi, che formiamo la centrale deputazione, e rappresentiamo il popolo, e siamo
destinati ad esser l'organo espressivo delle di lui intenzioni, degli affetti, e bisogni, permettete,
io dissi, che di ciò vi persuadiamo, e vogliamo sperare, che resovi di ciò persuaso, moi non
avremo a consumar parola in esortarvi ad alleviarci da quel male, che con peso insopportabile ci
opprime, ed estenua. Non è già la natura vostra, che noi dobbiamo riputare umanissima, ma ella
è forse la falsa opinione di nostre dovizie o qualche altro errore di massima, che tanto vi
conduce ad affliggerci senza forse avvedervene.
Noi premettiamo come massima inconcussibile, che la guerra fatta da una nazione saggia,
moderata, civile, e degna delle vittorie, dee tener conto dei vinti popoli, non come una fiera
delle prede, che gode d'averla sotto le zanne, e gli artigli solo per isbranarla; ma come un buon
padre di famiglia, d'un podere di nuovo acquisito, che più lo impingua, perché più gli possa
fruttificare.
86
Sono sbanditi dalla mente, e sono detestati dalla risentita natura quei barbari principi del
diritto della guerra, che al vincitore permettono tutto sopra del vinto. E se tai principi in generale
ancora reggessero, non potranno mai reggere per una generosa nazione, che al vibrar della spada
proclama insieme la sicurezza delle proprietà, e delle persone: che anche allorquando si mostra
adirata, e cruciosa contro i ministeri, sorride d'un sorriso d'umanità verso i popoli e pretende,
che accarezzino quelle armi, a cui si sottomettono: per una nazione, io replico, ch'è ambiziosa di
poter credere, che i motivi della sua guerra siano stimati così giusti, e l'armi sue tanto clementi,
che gli stranieri medesimi abbiano ad affrettar coi voti loro le sue conquiste, e vittorie, e
gl'inimici a baciar per tenerezza quelle insegne, ch'hanno la sorte di vedere sventolare nelle loro
contade. Questa generosa nazione, quando ella non voglia mentire, non dee trattare i vinti popoli
come sua preda, e cagionar loro lo sterminio ancorché ogni altro vincitore fosse per farlo.
S'aggiunge in confirmazione di questa massima, come la Francia ha già conosciuto il savio
documento della recente politica umanizzata da lunghi studi, e dalla barbarie ripugnata, la quale
insegna, che il popolo è il giumento dei principi, e dei condottieri degli eserciti, che l'estenuarlo
fino agli estremi, egli è lo stesso, che il volerlo vedere a mezzo il viaggio gittare per istanchezza
la soma a terra, e convertirsi in aggravio quello che avrebbe dovuto essere un sussidio: che molti
barbari colle concussioni, e devastazioni si ridussero a segno di dover da se stessi abbandonar la
vittoria, che a traverso di molti pericoli si erano con istento procurata.
Secondo le cose fin qui premesse, egli dee essere, e non v'è dubbio, interesse della Francia,
interesse vostro, o Generale, che noi non veniamo trattati come preda, ma veniamo saviamente
governati in modo che non resti attaccata la nostra totale esistenza, e che noi non come vittima
col sacrificio, cioè della vita, ma come giumento col frutto cioè dei nostri travagli vi siamo utili,
e possiamo continuare ad esserlo in avvenire.
Io taccio, o Generale, che sia cosa ingiuriosa, e che voi ci trattiate in aria di conquista,
perché l'armi vostre, reggendo i patti di Moreau, aveano dovere di tenergli dietro la linea
dell'armistizio, e non poteano aiutare l'imprese dell'armata d'Italia. La combinazione, ossia la
nostra sventura vi fece entrare fra noi, e benché abbiate avute l'armi alla mano, pure riflettendo
al luogo, ove siete, ed a quello che vi consideraste piuttosto come ospite, che come nemico. Non
parliamo però di ragioni, che di ciò far non si conviene ad un popolo, che altro giudice non vuol
avere, che la vostra clemenza: e veniamo piuttosto alla considerazione delle nostre miserie.
Voi ci levaste colla vostra esorbitante contribuzione quasi tutto il denaro, che circolava: ci
levaste li viveri colle giornaliere requisizioni. Ci annunziaste di poi, che il soldato cesserebbe di
esigere dalla comunità, e dai privati, e che l'officiale vivrebbe del suo. E in tanto quasi tutta la
truppa escute il paese ove dimora, per trarne la sussistenza. E ad onta di ciò esigete per li
magazzini mille trecento e trenta quintali di carne, e dieci nove milla di fieno ogni quindeci
giorni. Non vi dobbiamo dire il numero delle truppe, che voi avete; ma voi vedete bene, che si
fatta reqiuisizione sarebbe bastevole per il mantenimento di tre delle vostre armate, quando esse
vivessero tutte sui magazzini. Che dirassi di questa, che vive quasi tutta a carico dei Comuni, e
dei privati? O il magazzino, o le requisizioni particolari devon esser tolte, o Generale. Voi
diceste: Cessino le requisizioni particolari. Il vostro soldato non vi obbedisce. Che bel comando!
Domandate, che se l'accusi: noi l'accusiamo; ma l'abuso è generale, e ciò dee al vostro zelo
bastare per movervi a reprimerlo. Voi non attendete accuse particolari, perché ogni nuovo
governo non ispira giammai la confidenza dell'accusa.
Ma ditemi frattanto, o Generale, è questa una fatalità della guerra, aver un'armata alle
spalle, che non cessa mai dal mettere particolari, e universali requisizioni: un'armata, ch'esige
più di quello, che potrebbe per tre armate bastare? o non è egli anche per la voracità, che egli
diviene insolente, indisciplinato, poltrone.
Pure noi vogliamo, che s'interessi il veder, che si esiga poco, o molto, purché non sorpassi
le nostre forze, e non involga l'intiera nostra rovina: ma ciò, che si esige, ci termina, e ci uccide.
Sapete voi, o Generale, in qual paese vivete? Vel dirò io: in un paese, che vivendo sotto di voi
più allongo, si dee morire di fame. L'Italia unico a natural granaio del Tirolo meridionale chiusa
al commercio dei grani sotto pena di morte: la Germania esausta: l'Ungaria intercetta: il natural
nostro prodotto già consumato da voi senza riguardo: raddoppiato il consumo pel raddoppiato il
87
concorso delle armate nemiche, preso da voi l'istrumento delle campagne, da voi preso il
danaro.
Da tutte le estremità del territorio dalle votre armi occupato, si moltiplicano i gridi
dell'afflitta umanità, che feriscono le nostre orecchie, e ci fanno inorridire. Nelle valli d'Annone
e Sole si è già incominciato da alcuni ad invidiar il fieno ai giumenti. Egli pesto si cuoce nel
latte, e se ne forma alle smunte persone il loro alimento. Al di Lungo dell'Adige paesi intieri
deserte le case passarono la linea dalle vostre armate custodita, e corsero a respirare sotto l'arme
benefiche del meritissimo Generale in Capo Moreau. Al fondo della Val Sugana si ha veduto
più d'uno (inorridisco a rammentarlo) pascere con ingorde voglie le carogne, e non di meno il
giorno dopo restar vittima della fame. Già la seguace sua sorella epidemia comincia a divulgare
le malattie, e le morti. Noi deputati delle centrali, sbigottiti dall'immensa onda dei mali, che
solevatasi all'estremità di questo territorio cammina a piè veloce a percuotere nel centro,
abbiamo alzate le nostre voci al Consiglio superiore, onde giungessero a voi, e voi in vece di
soccorrerci nei nostri mali ci domandate fredamente danaio, bovi, grano, foraggi. Quattro, e più
millioni di franchi ci costa un poco più d'un mese la vostra armata numerosa di dodeci milla
circa soldati: due milla bovi si sono già dati a mangiare alla vostra truppa.
Questa città di Trento, che conta pur essa dodici milla abitanti all'incirca, ne consuma
ottocento in un anno. Che enorme esorbitanza non è questa ella mai? e se tutto ciò è troppo, non
è più la fatalità della guerra; ma sibbene l'indole dell'armata: l'indole vostra, o Generale, che ci
flagella.
Già mancano gli animali all'agricoltura: già la popolazione si volge ad emigrare: già il
Tirolo diverrà in breve una solitudine. Egli è uno di quei paesi, che appena l'opera d'un secolo
intiero di pace l'erge, e gli dà splendore, ed una guerra sola lo deprime, e lo distrugge. La colpa
è della posizion sua disastrosa: del terreno intrattabile, ed ingrato; del mancamento dal
conquistare, altrimenti scompaiono, e restano cancellati dalle ragioni (sic). Generale, un
conquistatore passa sempre alla memoria dei posteri, e non si vede, che ei vi passi con fama
mediocre. È stato presso tutte le nazioni beneficate divinizzata la memoria di coloro, i quali
invece di affliggerle, le fecero prosperare: si rammentano come mostri d'ingratitudine, e di
crudeltà tutti coloro, i quali colle loro conquiste trassero seco la desolazzione (sic). Se voi si
struggerete, noi vi rammentemeremo ai nostri posteri con qual raccapriccio, ed orrore, con cui il
villano mostra il luogo, ove la sua capanna restò dal fulmine inceneria.
Nota. Hactenus libellus turrrinianus, qui scriptus fuit mediante februario proxime
praeterito, uti constat ex § Da tutte, atque Tridenti ex § Questa città di Trento. Eum
Macdonaldus, ut accepi, in frusta discerpsit. Certius ab aliis accepi, quod alius libellus
Macdonaldo exhibitus a Consilio superiori Tridenti, fuit ab eodem Macdonaldo discerptus, et
ideo nullus ausus est turrinianum eidem exhibere. Qui quidem Macdonaldus die Domenica
Palmarum 29 martii resignavit dominium Tridenti canonicis tridentinis, et die lunae Sancto 30
martii 1801 abiit versus Veronam, Maediolanum, et Helvetiam, amplius non rediturus
Tridentum: die autem veneris 17 aprilis abiit cum reliquis omnibus francis per viam vellanam, et
Iudicarias eiusdem Macdonaldi locumtenens, exultantibus, et Deo Optimo maximo gratias
agentibus tridentinis bonis80.
1066. Anno isto 1801, die dominica 3 maii describenda censui literas sequentis tenoris:
Alexander episcopus praenestinus S.R.E. cardinalis Matthaeius, et ex dispensatione apostolica
sanctae ferrariensis ecclesiae administrator. Universis, et singulis praesentes nostras litteras
visuris, atque inspecturis, fidem indubiam facimus, atque testamur, qualiter Nos dominica VII
post festum Pentecostes, die vero vigesima mensis iulii instanti anni 1800 peculiarem sacram
ordinationem in capella palatii archiepiscopalis Ferrariae pontificaliter induti, inter Missarum
solemnia, celebravimus, et dilectum nobis in Christo Fratrem Franciscum Seraphicum de
Patavio diaconum Ordinis Minorum de Observantia s. Francisci cum litteris sui superioris,
80
Macdonaldus hoc eodem anno 1801 missus fuit in Daniam legatus reipublicae francorum.
Haphniam, Coppemhagen metropolim Daniae, della Danimarca, pervenit die 25 iulii 1801 sabbato.
88
estra tempora a iure statuta, vigore privilegiorum a s. Sede apostolica dicto Ordini
concessorum, a ill.mo domino nostro Pio Papa VII super aetatis defectu dispensatum, et a nobis
super interstitiis quoque dispensatum, praevio examine approbatum, praemissisque spiritualibus
exercitiis, ad praescriptum epistolae encyclicae sanctae memoriae Innocentii Papae XI ad
Ordinem sacrum presbyteratus titulo paupertatis religiosae iuxta ritum S.R.E. ac formam
sacrosancti Concilii tridentini, promovimus, atque in Domino ordinavimus. In quorum fidem
has praesentes manu nostra subscriptas, nostroque sigillo munitas, per infrascriptum
cancellarium nostrum archiepiscopalem ad ecclesiastica expediri mandavimus. Datum Ferrariae
ex palatio nostro archiepiscopali hac die 20 iulii 180081.
L.+. A.
Card. Mattaeius episcopus praenestinus, et administrator ferrariensis etc.
Testimonium pro Ordinibus sacris.
Ludovicus Seravalli cancellarius.
Idem Alexander Mattei, natus Romae 20 februarii 1744 erectus fuit presbyter cardinalis die
12 iulii 1779 ac publicatus die 22 maii 1782. Olim titulum habuit card. s. Mariae de Aracoeli.
Ordinatus nunc est hic Tridenti, membrum huius nostrae Provinciae, in qua professionem emisit
die 2 februarii 1799.
1067. Anno isto 1801 die dominica ss. Trinitatis 31 maii, hic Tridenti a Posta imperiali
accepi sequens Breve.
Foris. Dilecto filio Bernardino da (sic) Carano Fratrum Ordinis s. Francisci de Observantia
Reformatorum professori.
Intus. Pius Papa VII.
Dilecte fili salutem, et apostolicam benedictionem. Religionis zelus, vitae, ac morum
honestas, aliaque laudilbilia probitatis, et virtutum merita, super quibus apud nos fide digno
commendaris testimonio, nos inducunt, ut te specialibus favoribus, et gratiis prosequamur. Cum
itaque, sicut nobis nuper exponi fecisti, tu, qui ut asseris, in sacro diaconatus Ordine constitutus
existis, fervore devotionis accensus ad reliquum sacrum presbyteratus Ordinem quantocitius
promoveri summopere desideras. Nos te praemissorum meritorum tuorum intuitu specialibus
favoribus, et gratiis prosequi volentes, et a quibusvis excommunicationis, suspensionis, et
interdicti, aliisque ecclesiasticis sententiis, censuris, et poenis, a iure, vel ab homine, quavis
occasione, vel causa latis, si quibus quomodolibet innodatus existis, ad effectum praesentium
dumtaxat consequendum, harum serie absolventes, et absolutum fore censentes,
supplicationibus tuo nomine nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, tecum, ut si, et quando
tredecim menses tantum tibi de aetate ad id a sacro Concilio tridentino requisita defecerint,
defectu huiusmodi non obstante, si nullum aliud canonicum tibi obstet impedimentum, et
dummodo tu ad id idoneus reperiaris, servatisque alias servandis, ad dictum Sacrum
presbyteratus Ordinem, de superiorum tuorum licentia promoveri, et promotus in illo etiam in
altaris ministerio ministrare libere, ac licite possis, et valeas, auctoritate apostolica tenore
praesentium dispensamus. Non obstantibus Constitutionibus, et ordinationibus apostolicis,
caeterisque contrariis quibuscumque. Dtaum Romae apud s. Mariam Maiorem, sub annulo
piscatoris die XVI mai MDCCCI, pontificatus nostri anno secundo.
L.+S.
Romualdus card. Braschius de Honestis
Nota. Pro huiusmodi gratia obtinenda exhibuit summo Pontifici nostrum libellum
supplicem, descriptum To. V. epist. 2042. Pater Carolus de Urbe Veteri, vulgo d'Orvieto, viceprocurator generalis Reformatorum Romae. Gratis data fuit a Papa; sed i minutanti della
segreteria de' Brevi, i quali gratis non lavorano, voluerunt duo scuta romana. Vide To. 5 epist.
2064.
81
Confer Institutionem ecclesiast. 23 cardinal. Lambertini tandem Benedicti XIV praesertim § Haec
diximus, ubi ait: Regularibus in posterum Ordines extra Tempora conferre non desinamus, si caetera quae
necessario requiruntur efficiant; ac praesertim spiritualibus exercitiis de more operam dedisse scriptum
deferant testimonium.
89
1068. Anno 1801, hac dier 10 iunii humiliter petii, et obtinui a domino Vicario Generali
Zambaitio sequentes literas, ostendendas episcopo extraneo pro F. Bernardino Caranensi,
videlicet: Nos Simon Albanus Zambaiti de Vezzanburg, huius ecclesiae cathedralis canonicus,
et in spiritualibus Vicarius generalis capitularis Tridenti etc. Universis, et singulis, quibus
expedit, fidem facimus, atque testamur, in hac tridentina dioecesi, cum electus celsissimus, ac
rev.mus dominus dominus epicopus, et S.R.I. princeps noster nondum possessionem adeptus sit,
nullas hoc anno habitas esse, nec haberi sacras Ordinationes. Dtaum Tridenti hac die 10 iunii
1801.
Iosephus Antonius de Menghin Provicarius generals capitularis
L.+S. (oblungi, sive ovati) Petrus Ioseph Cloch cancellarius
Nota. Hic placet adnotare, quod ad presbyteratus Ordinem promoti fuerunt extra tempora82
ex nostris
F. Benedictus Bonellus a Cavalesio die 27 decembris 1728
F. Marianus de Avolano 10 octobris 1734
F. Ambrosius Rosminus a Roboreto 27 septembris 1739
F. Ioannes Evangelista a Stenico 15 augusti 1753
F. Franciscus a Roboreto... novembris 1754
F. Antonius Maria de Tueno 4 ianuarii 1756
F. Camillus a Tridento 27 decembris 1763
F. Amedeus a Roboreto 8 ianuarii 1764
F. Ioannes Vincentius a Roboreto 16 iulii 1769
F. Cyrillus a Revodio 16 iulii 1769
F. Hyacintus a Torculo 16 iulii 1769
F. Hilarius a Bampis 16 iulii 1769
F. Ambrosius Frisinghellus a Roboreto 7 iulii 1771, Belluni
F. Ioannes Antonius a Mohena 22 iunii 1800, Tridenti
F. Franciscus Seraphicus a Patavio 20 iulii 1800, Ferrariae
F. Leonardus a Saverio 22 iulii 1800, Tridenti
F. Bernardinus de Carano 21 iunii 1801, Brixinae cum 14 aliis extraneis
F. Ioannes Pius a Mohena 7 novembris 1802, Brixinae.
1069. Anno isto 1801 a nostro P. L. Davide Thearnitano Campi in Iudicaria lomasina
commorante accepi exemplum sequentis testamenti.
In Christi nomine. Amen. Anno a Nativitate eiusdem millesimo quingentesimo
septuagesimo secundo, indictione 15 die vero lunae 10 mensis novembris, in villa Cilai, ac in
coquina domus habitationis infrascripti nobilis, et magnifici domini testatoris, sedentis super
scamno apud ignem, sani per Dei Omnipotentis gratiam, sensu, mente, intellectu, ac corpore.
Praesentibus domino Donato quondam Thomasii Carmellini de Archo, habitatore in dicta villa
Cilai, Antonio eius filio, Alberto quondam Bartholomaei de Blez de Sesto, Ioanne quondam
Girardi Rocha de Tignarono, magistro Ioanne quondam Parisii de Parisiis de villa Boni, his
quinque de plebe Blezii, nec non Marchetto quondam Ioannis Marchetti de Borzagho plebis, ac
Vallis Randenae, et Iosepho quondam Bartholomaei de Boni de Masono comitatus Archi,
omnibus tamen dioecesis tridentinae, testibus ad infrascripta, et per ipsum magnificum
dominum testatorem, et per me notarium specialiter rogatis, et convocatis.
Ibique nobilis, et magnificus dominus Baptista quondam egregii notarii domini
Bartholomaei, olim quondam domini Ioannis Antonii de Hendriciis de Cilao sanus per Dei
Omnipotentis, et Beatae Mariae Virginis gratiam, mente, sensu, corpore, et intellectu,
considerans mortem in mente cuiuslibet semper esse debere, cum ea nil certius existat, et nihil
eius hora incertius, nolensque intestatus decedere, suum in hunc, qui sequitur (modum) duxit
condere, ac condidit nuncupativum testamentum.
82
Vide supra num. 1059.
90
Et in primis cum anima a suo corpore emigraverit, eam Deo Omnipotenti humiliter
commendavit, et cadaveri suo sepulturam elegit in ecclesia parochali Blezii, in sepulcro, in quo
sui antecessores humati fuerunt, si hic mori contigerit, sin minus in parochiali, ubi eum decedere
contigerit, cum officiis etc.
Item idem magnificus dominus testator disposuit, voluit, iussit, et mandavit, quod tempore
sepulturae suae, septesimi (sic), trigesimi, et anniversarii eiusdem detur prandium omnibus, et
quibuscumque pauperibus, qui reperientur praesentes dictis officiis in pane, vino, et ferculo83, ac
carne.
Item salvis praemissis idem magnificus dominus testator voluit, et mandavit, disposuit, et
ordinavit, quod in supranominatis officiis, et eis finitis, convocentur sacerdotes, et aliis
proximiores, et principales attinentes, ad numerum octo, vel decem, quibus paretur convivium,
et prandium.
Item iure legati reliquit fabricae catedralis ecclesiae sancti Vigilii patroni tridentini grosos
octo semel.
Item iure legati reliquit ecclesiis, videlicet sancti Eleutherii plebis Blezii, et sancti Georgii
de Tignarono galletam unam olei olivae pro earum singula semel tantum. Caeteris autem
capellis existentibus in dicta plebe subter praedictam plebem Blezii, mediam galletam olei
olivae pro earum singula semel tantum.
Item iure legati idem magnificus dominus testator ordinavit, et seriose mandavit, quod
infrascripti domini eius haeredes universales singulis diebus, scilicet quotidie per annum
integrum secuta morte eiusdem domini testatoris, celebrare faciant unam Missam in ecclesia
sancti Eleutherii, vel sancti Georgii de Tignarono, casu quo ipse dominus testator per se non
satisfaciat eo vivo.
Item iure legati reliquit, et legavit Beatrici, ac Nicanori nepotibus suis, susceptis ex domina
Anna sorore, et quondam Antonio de Bonhon de Tignarono iugalibus, raynenses triginta sex,
eisdem dandos per Dominicum, Thomasium, Bartholomaeum, et Angelum fratres conciunctos
praedictarum Beatricis, et Nicanoris nepotis (sic) antedicti domini testatoris legantis, quos
praedicti fratres praedicto domino testatori ex saldo cum eis facto, ut apparet ex libris rationis
conscriptis manu quondam domini Valentini Todesch de Padergnono iure conductionis mansus
de Rallo vallis Annaniae illustrissimi domini domini Nicolai baronis Madrutii etc., nec non
eodem iure legati reliquit alios raynenses quatuordecim dandos eisdem iuvenculis per
infrascriptos eius haeredes aequaliter inter ipsas dividendos tempore, quo ipsae nubent, vel
Religionem intrabunt, semel tantum.
Item eodem iure legati reliquit, et legavit N. filiae dominae Margaretae, et Francisci
Pederzoli iugalium, et dicti domini testatoris, sororis, et cugnati, quae anno praeterito ex ipsis
nata fuit, raynenses quatuordecim ei dandos per infascriptos eius haeredes tempore, quo ipsa
nubet, aut Religionem intrabit, semel tantum.
Item eodem iure legati reliquit, et legavit dominae Margaretae filiae Iacobi de Cilao
raynenses decem sibi dandos per ipsos eius haeredes tempore quo ipsa nubet, vel Religionem
intrabit, semel tantum.
Item idem dominus testator mandat, et seriose committit, quod tempore obitus, septesimi,
trigesimi, et anniversarii eiusdem erogentur, et distribuantur raynenses septem pro suffragio
animae suae, et remissione peccatorum suorum tot personis, et magis pauperibus, qui ibi eo
tempore reperirentur arbitrio magnificorum dominorum commissariorum huius suae ultimae,
quos nominavit, et esse voluit magnificos dominos Ioannem Festum nuncupatum Floravantum
capitaneum Brentonici, et Aleprandum Hendricum de Cilao, ambos ambsentes (sic), tamquam
praesentes, ad praedicta omnia et singula legata adimplenda, et exequenda, quibus dedit plenam
libertatem, potestatem, et authoritatem omnem, qua possint, et valeant propria authoritate sine
alio iudicis decreto, et licentia vendere, alienare, obligare, de bonis ipsius domini testatoris, de
quibus voluerint, et de praetio convenire, et illud recipere, ac si ipsemet testator facere posset, ac
potuit etc., pro praedictis omnibus, et singulis legatis modo praedicto exequendo.
83
Pietanza.
91
Item iure institutionis legavit dominae Nostrae eius filiae legitimae, et naturali ibi praesenti,
et consentienti nuptae domino Francisco filio egregii domini Veronesii de Abundis de Rippa
notarii raynenses mille bonae monetae de Marano, et hoc pro bonis paternis, iubens eam filiam
fore tacitam, et contentam pro omni eo, et toto eo, quod ipsa petere posset in bonis paternis tam
ratione successionis, ac legitimae, vel eius supplementi, vel congruae dotis, quam alia
quacumque ratione, vel causa, quos dixit habuisse etc., ut apparet publica scriptura rogata per
egregium notarium dominum Georgium Lazarum de Ripa sub anno, indictione, loco et testibus,
de quibus in ea.
Item reliquit, et esse voluit dominam Chatarinam eius uxorem curatricem una cum
suprascripto magnifico domino Ioanne Festo Floravanto, et quod ipsa sit gubernatrix filiorum
suorum, et quod habeat propria authoritate administrationem bonorum ipsius domini testatoris
absque alia reditione rationis usquequo infrascripti eius haeredes pervenerint ad aetatem
annorum triginta, hoc addito, quod ipse magnificus dominus capitaneus Brentonici, si vivet, sit
praepositus, et ut dicitur vulgari sermone il sopraintendente, hoc tamen quod omnes redditus, et
introitus bonorum ipsius domini testatoris convertantur in utilitatem, et beneficium
infrascriptorum haeredum, iubens, et mandans praeterea idem dominus testator, quod si aliquis
infrascriptorum filiorum, et haeredum suorum molestus foret praedictae dominae Chatarinae
eorum matri, et uxori ipsius domini testatoris circa regimen, et gubernium, et administationem
suam, quatenus ipsa fideliter, et probe se gerat, per antedictum casum ille, qui talem molestiam
intulerit, et contradixerit eorum dominae matri se probe gubernanti in dicta administratione per
supradictum tempus, sit, et esse intelligatur privatus tota eius parte haereditatis, et nomine
poenae applicetur alteri praedicta non committenti, et non contadicenti. Et ulterius idem
dominus testator voluit, et mandavit quod dicta domina Chaterina eius uxor sit usufructuaria
simul cum infrascriptis [Continua dopo il num. 1074] eius filiis omnium bonorum suorum,
vivendo vidualiter, et honeste, et casu quo ipsa domina Chaterina per antedictum tempus vellet
sibi aliam vitam eligere vel nubendo, vel non honeste ac caste vivendo, idem dominus testator
mandat, et seriose committit, quod ipsa domina Chaterina eius uxor sit, et esse intelligatur illico,
et ipso iure privata ipso usufructu, nec non administratione eius bonorum, et quod omnino
teneatur, et sit obligata reddere rationem de administratis per eam in bonis praedictis per omne
tempus, quo ipsa administrabit bona eius domini testatoris et eius redditus, et proventus
quomodocumque, et qualitercumque.
Ulterius idem dominus testator mandat, et disponit, quod in casu, quo ipsa domina
Chatarina eius uxor infra praedictum tempus vellet renunciare administrationi praedictae,
scilicet bonorum praedictorum, et filiorum suorum, vivendo tamen ut supra honeste, caste, et
vidualiter, tunc idem dominus testator iure legati, et pro alimentis eidem dominae Chatarinae
uxori legavit et ordinavit, vivendo tamen ut supra, quod possit stare, et habitare in domo
habitationis in Cilao ipsius domini testatoris, et sibi eligere stubam inferiorem cum revolto
secum tenente, et duas stantias supra dictam stubam, et revoltum versus haeredes domini
Eleutherii de Hendricis de Cilao. Item alium revoltum in fundo domus pro canipa cum suis
servitutibus ad utendum, et fruendum modo quo supra, scilicet dum honeste, et vidualiter
vixerit, et pro eius victu, et ancilla habeat, et habere possit omni anno ab infrascriptis suis
haeredibus in festo sancti Michaelis in vita sua, vivendo vidualiter et honeste ut supra, salmas
tres frumenti, et salmam unam siliginis, brentas octo vini de meliori, quod nascitur in suis
possessionibus in campanea, et pertinentiis Ripae, et Archi, et alias brentas octo puro de vino,
quod colligitur in valle Iudicariarum in eius domini testatoris possessionibus pro ancilla:
pondera tria butiri, pondera tria casei, galletas duas olei olivae, et omni biennio suem pinguem.
Item dominus testator reliquit, et legavit eidem dominae Chaterinae eius uxori pro suo
vestitu raynenses vigintiquinque omni anno, et quod habeat unum lectum fulcitum, et
massaricias, et supelectilia necessaria, vivendo dumtaxat ut supra honeste etc., hac tamen lege,
et conditione, quod ipsa domina Chaterina uxor conferat in domum filiorum suorum totum
usufructum suae haereditatis, quam possidet Archi.
In omnibus autem aliis eius domini testatoris bonis haeredes suos universales instituit, et
esse voluit dominos Bartholomaeum, et Nicolaum eius filios legitimos, et naturales, quos ad
92
invicem substituit vulgariter et pupillariter, et per fideicommissum. Quandocumque alter eorum
decesserit sine filiis masculis legitimis, et naturalibus, ultimo sic morienti substituit vulgariter,
pupillariter, et per fideicommissum antedictam dominam Nostram eius filiam legitimam, et
naturalem, aut eius descendentes. Si vero ipsa domina Chaterina pareret unum, vel plures filios
masculos ex ipso domino testatore, tunc eos, et quemlibet eorum instituit una cum praedictis
natis aequis portionibus haeredes universales, et sub dicta conditione, et substitutione substituit.
Si autem pareret unam, vel plures foeminas ex praedicto domino testatore, tunc idem dominus
testator eas, et quamlibet earum instituit in raynensibus mille pro earum qualibet monetae
praedictae, sibi dandis per dominos eius filios tempore, quo ipsae nubent, iubens, et mandans
eas, et quamlibet earum fore tacitas, et contentas pro omni eo, et toto eo, quod ipsae petere
possent in bonis paternis, tam ratione successionis, ac legitimae, vel eius supplementi, vel
congruae dotis, quam alia quacumque ratione, vel causa: et quod interim habeant victum, et
vestitum in domo, et super bonis ipsius testatoris penes fratres suos, cum substitutione
antenominata. Insuper idem dominus testator disponit, ordinat, et seriose committit, quod nullus
dictorum filiorum, et haeredum suorum audeat, aut praesumat quovis modo, et causa legitima, et
non legitima vendere, donare, alienare alicuivis personae, quovis gradu reperiantur, mansum
suum positum in loco ubid idictur a Bihe pertinentiarum, et regularum plebis Blezii prope suos
confines, nec non domum eius domini testatoris habitationis in Cilla, cum possessione et loco
positis, et iacentibus circa dictam domum; sed ea omnia intendit deveniri omnino ad omnes
masculos descendentes ex praedictis suis filiis maribus in stirpem. Et casu quo masculi non
superessent ex praedictis suis filiis, aut eorum descendentibus, tunc voluit, et disposuit, quod
tota eius haereditas deveniret ad ipsam dominam Nostram, et alias filias, si quae nascerentur
legitimae, et naturales, aut earum descentibubs similiter in stirpem, et non in capita,
substituendo mares de familia sua, vel fratris sui, excepta domo sua in Cillao, cum possessione,
et locis circa dictam domum.quae idem dominus testator in dictum casum voluit, et disposuit
debere deveniri in magnificum dominum Aleprandum eius fratrem, aut eius filios, et
descendentes mares ad hoc, ut parentella, familiae, et agnatio inter eos conservetur ratione
masculorum: et casu quo supradicti eius filii masculi, aut foeminae tam nati, et natae, quam
nascituri, et nasciturae, omnes decederent sine filiis legitimis, et descendentibus, tunc idem
dominus testator disposuit, quod tot eius haereditas deveniat ad praefatum magnificum
dominum Aleprandum, sive eius filios et descendentes.
Praeterea idem dominus testator iubet, et mandat quod praedicti eius filii, et haeredes
debeant pingere in domo suae habitationis in Cilao quatuor Arma, sive insignia ill.mae familiae
Madruciorum, quos idem dominus testator plene exorat, ut habeant in tutella praedictos eius
filios, et si aliqui praedictorum suorum filiorum habiles cognoscantur ad servitia suarum
dominationum ill.morum, eo casu idem dominus testator ordinat, quod unus eorum inserviat
praedictis ill.mis dominis Madruciis, si tamen ab eis ad eorum servitia convocentur, eo quod
idem testator nunc cognoscit quantum fructus consecutus sit ex eius servitio, et servitute
praestitis ill.mo domino Nicolao baroni Madrutio, ac aliis ex praedicta familia in diem (sic)
vidit.
Et hanc asserit esse suam ultimam voluntatem, et testamentum, quam,et quod valere voluit
iure testamenti: et si iure testamenti valere non posset, voluit valere iure codicillorum, vel iure
donationis causa mortis, vel alio meliori modo, via, iure, forma quibus melius de iure valere
posset. Revocando idem dominus testator omnia, et quaecumque alia testamenta per eum
condita, et rogata per quemcumque alium notarium, et praesertim testamentum alias per ipsum
dominum testatorem conditum in civitate Tridenti, et rogatum per egregium notarium dominum
Aldrigetum de Gaudento sub anno etc. Ad laudem Dei.
Ego Aleprandus Lutherinus filius spectabilis, et egregii domini Bartholomaei
Lutherini notarii de Stenico, imperiali authoritate notarius, suprascriptis omnibus, et singulis
dum sic per ipsum dominum testatorem disponerentur, et fierent, interfui, et ea rogatus scripsi,
et fideliter publicavi.
Ad Laudem Dei.
93
Nota. De hac familia Cilladia dissert in quadam adnotatione P. Cyprianus Gnesottus
setaurensis Capuccinus nelle Memorie delle Giudicarie pag. 122, edit. Tridenti 1786. Ibi in
corpore dicit, quod Ioannes Maria Cillà capitaneus, et miles strenuus ex Bohemia in Iudicarias
venit anno 1304, aedificavitque palatium in optimo loco nunc dicto Cillà: quodque is, ut ipse
quidem putat, fuit ex familia Henriciorum Boni bletiensis. Subdit quod Ludovicus Honophrius
Henrici de Cillà colonello fu decorato con diploma di nobiltà, ed altri privilegi da Massimiliano
imperatore a dì 17 aprile 1571. Creati li di lui filgi cittadini di Riva sub auspiciis cardinalis
Madrucii. Che Niccolò Cillà da Cillà nel 1599 fu governatore di Staubinga. Che Cristoforo Cillà
nel 1612 fu tenente colonello esaltato da Rodolfo II cum onorifico diploma nel 1640. Che Carlo
Cillà Generale morì nella battaglia di Praga l'anno 1660. Che un altro Carlo Cillà tenente
Generale, e capitano del castello di Arco morì li 21 gennaio 1695. Che Giovanni Antonio Cillà
nel 1701 fu capitano nel castel d'Arco e presidio di Riva, e Torbole. Che Giovanni Battista Cillà
fu capitano del castello di Tenno, e delegato dell'arciduca Leopoldo ai 5 di marzo 1627. Niccolò
Cillà cavalier, luogotenente del castello Stenico nel 1612. Aliprando Cillà luogotenente di
Stenico, Gaudenzio Cillà nel 1627 sostituito nel castello di Tenno all'assente Giovanni Battista
Cillà.
His ego addo, quod eques Ciladius fuit locumtenens Stenici etiam annis 1593 ac 1595.
Ioannes Antonius de Cilao plebis Blezii vixit anno 1517 et 1525. Ser Bartholomaeus filius
domini Ioannis Antonii de Cilao fuit Vicarius Stenici anno 1521, die 16 martii. Aliprandus
Cilaus vice capitaneus castri Stenici 1563. Baptista Cillaus civis Ripae anno 1579. Magnificus,
et excellens dominus Ludovicus Cilai locumtenens in castro Stenici an. 1593, ac 1594. Nicolaus
Cillà de Cillao anno 1599. Nobilis et clarissimus dominus Ioannes Baptista Cilladius Iuris
utriusque doctor et locumtenens Theni anno 1613. Nicolaus Cillà legum doctor, eques,
locumtenens iurisdictionis castri Stenici, et commissarius militiae novae pro cardinali tridentino
anno 1616. Excellens Ioannes Antonius Cillà de Cillà civis Ripae anno 1776. Ioannes Baptista
Ciladius de Ripa obiit 17 ianuarii 1649 et sepultus fuit in ecclesia nostra s. Mariae Gratiarum
inter Ripam et Arcum. A laudato P. Davide accepi etiam sequentem Arborem familiae de
Hendricis de Cilao.
Ioannes Antonius 1
Bartholomaeus 284
↓
Aleprandus 3.
Ioannes Baptista 4.
↓
Bartholomaeus 5. Nicolaus 6. Nostra 7.
↓
Ioannes Baptista 8.
↓
Ioannes Antonius 9.
↓
Carolus 10 Ioannes Baptista 11. Franciscus 12. Nicolaus 13. Felix 14.
↓
Carolus 17
↓
Felix 19. Franciscus 20. Ioannes Bpt. 21. Ioan. 22
↓
↓
↓
Carolus 25
Carolus 23. Dominicus 24
Carolus 15. Ioannes Baptista 16.
↓
84
Ser Bartholomaeus filius domini Ioannis Antonii de Cilao Vicarius Stenici.
94
Franciscus Antonius 18
1. In ecclesia parochiali Blezii est: Ioannis Antonii notarii de Hendriciis Stenici assessoris
monumentum. In pariete autem supra ipsum monumentum habetur: Ioannes Antonius notarius
de Cillao hanc capellam pingi et ornari iussit.
2. Ex testamento supra descripto in exordio.
3. Assessor, et locumtenens castri Stenici barone Madrucii capitaneo 1556.
4. Ex diplomate aggregationis ad civilitatem Ripae, in quo tum Aliprandi, tum Ioannis
Baptistae fratrum sub auspiciis rev.mi domini cardinalis Madrucii ultima ianuarii 1563 et ex
testamento praedicto.
6. Hic Nicolaus fuit Vicarius et locumtenens castri Stenici; et pater sequentis Baptistae;
nam in instrumento venditionis census tronorum 600 rogato Rivae per Laurentium Guellam 16
septembris 1647 dicitur Dominus Ioannes Baptista quondam illustris domini Nicolai de
Cilladis.
7. Nostra nupta domino Veronesio notario Ripae, ex citato testamento.
9. Ex pluribus instrumentis, et ex documento tutelae, et curatelae in dominam Elisabetham
uxorem domini Ioannis Antonii, et nurum domini Ioannis Baptistae, rogato per ecellentem
Ioannem Antonium fuit locumtensns castri Theni, et Vicarius Stenici.
11. Effectus monachus s. Hieronymi de Pisis vocabatur Pater Ioannes Antonius de Cilladis.
13. Fuit deportatus.
15. et 16. Hi probantur filii Francisci ex fide baptismali Rivae 1663, et ex quadam
conventione inita anno 1684.
18. Ex fide baptismali Rivae 1690.
23. e 24. Fratres isti vivunt hoc anno 1801 in mansu Bihé.
25. Vivit, et degit in villa Cillà.
Nel 1805 Carlo de Cillà d'Arco chiamò li suoi creditori per mezzo del cesareo e cesareo
regio Giudizio provinciale. Così pure Lodovica vedova de Cillà di Arco.
1070. Anno 1491, indictione 9, die martis 6 mensis decembris, in monesterio (sic), sive
conventu ecclesiae sancti Francisci extra muros Tridenti85, in inclaustro dicti monesterii,
Iohannes dictus Dai Boi de Mezio Sancti Petri habitator impraesentiarum in domo Antonii
Pasoti in Tridento, pro libris quadraginta bonae monetae, quas recepit a Gulielmo quondam
Iohannini Tusatae de Lasino habitatore Pahi, in loco ubi dicitur a Bus, resignavit in manibus
religiosorum, et dominorum Fratrum Ordinis Minorum sancti Francisci, videlicet reverendi
domini Fratris Zeni de Verona rectoris, seu Guardiani dicti monesterii, et conventus ecclesiae
sancti Francisci extra muros Tridenti, Fratris Constantini de Verona, Fratris Martini de Novo
Castro, seu Novo Stet, Fratis Stephani de Piamonte (sic), Fratris Floriani de Vi... et Rufini de
Alexandria, ibidem in Capitulo ad sonum campanae ter more solito congregatorum, omne ius
utilis dominii, et melioramenti, quod habebat in una pecia terrae clausurivae posita in
pertinentiis Pahi, in loco ubi dicitur a la Villa Castegnedi, versus mane apud Florianum, versus
meridiem apud Castegnedum, versus sero apud Thomaeum Pizoletum, versus septentrionem
apud viam consortalem: de qua pecia terrae solvitur omni anno in festo sancti Michaelis, vel
infra eius octavam affictus perpetualis brentarum trium vini dulcis, boni de vino nascituro in
dicta pecia terrae et si non extat, de aequaliter bono, et unum starium siliginis. Et hanc
refutationem fecit, ut ipsi Fratres investire debeant dictum Gulielmum de dicta pecia terrae pro
dicto affictu perpetualiter solvendo omni anno. Qua refutatione sic facta, ipsi domini Fratres
nomine locationis imperpetuum secundum usum, et consuetudinem locationum imperpetuum
domorum mercati Tridenti, et dicti monesterii, semper renovandae omni capite decimi noni
anni, nominatim pro una libra piperis nomine intraticae, per tactum manus investiverunt dictum
Gulielmum de dicta pecia terrae etc.
85
Vide supra n. 1044, et nostrum Epistolarium To. 5, n. 1598.
95
Andreas filius quondam egregii viri ser Iohannis Galli civis Tridenti publicus imperiali
auctoritate notarius scripsit.
1071. Anno 1498, indictione prima, die lunae 2 mensis aprilis, in monasterio sancti
Francisci, in stuba dicti conventus. Praesentibus Floriano quondam Valentini de Spredo de
Paho, et aliis, Guielmus quondam Iohannini Tusatae de Lasino habitator Pahi, precio rainensium
quatuor, et brentarum trium vini, resignavit in manibus reverendi, et devoti domini magistri
Iacobi de Patua (sic), sacrae inteologiae (sic) ministri Guardiani conventus monasterii sancti
Francisci de Tridento, domini Fratris Antonii de Padua, et domini Fratris Vicentii de Vercellis,
unam petiam terrae clausurivam, positam in pertinentiis Pahi, in loco ubi dicitur al Castegne
supra Villam... (sic) versus mane apud dictum Florianum proutili, et pro directo apud Domum
Dei Batutorum Tridenti, versus meridiem apud Michaelem de Villa pro utili dominio, et pro
directo apud haeredes Baptistae de Pantheo, versus sero apud Thomaeum Pizoleti, versus
septentrionem apud viam consortalem, ut de ea investirent magistrum Paulum Stephanum
sartorem, et magistrum Paulum murarium eius fratrem, filios quondam magistri Iacobi sutoris
de Villa Columbarae Vallis Tellinae, habitatores in Villa Pahi supra Tridentum. Qua refutatione
sic facta praefatus dominus Guardianus investivit dictum magistrum Stephanum, et magistrum
Paulum muratorem, qui promiserunt solvere omni anno medium plaustrum vini dulcis albi de
prima vasa, et unum starium seliginis.
Andreas Gallus notarius scripsit.
Guielmus Gallus eius filius notarius descripsit.
1072. Anno 1515, indictione (supple indictione 3), die dominico septimo mensis ianuarii,
in monasterio conventus sancti Francisci extra moenia civitatis Tridenti, in stuba dicti
monasterii, Petrus filius quondam Ioannis Bel de Voltolina habitator Pahi refutavit in manibus
venerabilum Fratrum dicti conventus sancti Francisci omne suum ius, utile dominium, et
melioramentum, quod habebat in una petia terrae arativae, et vineatae, posita in pertinentiis
Pahi, in loco ubi dicitur al Castegne supra Villam Villae, versus mane apud haeredes Floriani de
Spredo pro utili, et pro directo apud Frataliam Domus Dei Batutorum Laicorum Tridenti, versus
meridiem apud olim Michaelem de Villa pro utili, pro directo apud haeredes Baptistae de
Pantheo, et nunc apud ipsos haeredes Baptistae pro utili, versus sero apud Thomaeum
Pizoletum, versus septentrionem apud viam consortalem. De qua petia terrae solvitur affictus
perpetuus brentarum trium vini albi buliti: et unius starii seliginis omni anno ipsi conventui
sancti Francisci. Et hoc pretio renensium quinque, et carentanorum decem. Et hanc refutationem
fecit ipse Petrus ut ipsi venerabiles Fratres investire debeant de antescripta petia terrae
infrascriptum Antonium. Qua refutatione sic facta, ipsi venerabiles Fratres, videlicet dominus
Frater Paulus de Portu Naonis theologiae magister, commissarius Provinciae sancti Antonii de
Padua, dominus Frater Ambrosius de Argentina Guardianus ipsius conventus, dominus Frater
Iacobus de Basano Vicarius, dominus Frater Marcus Antonius de Laude, omnes religiosi dicti
convetus ad sonum campanellae ter pulsatae, ut eorum moris est, capitulariter congregati,
nominatim pro una libra piperis integri pro intratica, per tactum manus investiverunt de dicta
petia terrae Antonium filium quondam Odorici de Ciago habitatorem in villa Ridi plebis Pahi,
qui promisit dare conventui sancti Francisci omni anno etc. brentas tres vini albi bulliti de vino
nascituro in dicta petia terrae, vel de aeque bono, et unum starium siliginis nomine affictus, et
census etc.
Guielmus Gallus filius quondam egregii domini Andreae Galli notarii, publicus imperiali
auctoritate notarius scripsit.
1073. Anno isto 1805, die 12 septembris descripsi sequentia. Certificato. Esaminati li
registri della massa capitolare relativamente alla distribuzione del vino, e fatto un calcolo
decennale si ritrova, che il convento de' PP. Minori Riformati a s. Bernardino, e quello de' PP.
Cappucini percepivano annualmente or più, or meno da un dipresso un carro di vino per
cadauno. Quat'elemosina del tutto spontanea fatta proprio da' signori canonici residenti, e
96
partecipanti sopra le loro rispettive porzioni di rendita capitolare. Tanto attesta per la pura verità
firmando il presente colla propria sottoscrizione, e sugello.
Trento li 12 settembre 1805.
L.+S. (cerei rubri) Carlo Marzari fu massaro capitolare etc.86
Attestatio isthaec exhibenda est inclyto caesareo et caesareo regio iudicio provinciali, et
capitaneatui circulari Tridenti, pro impetranda dicta eleemosyna, quia reditus capitulares nunc
percipit imperatoris nomine idem capitaneatus.
1074. Exemplum ex authentico membraneo relevatum 179787.
In Christi nomine. Amen. Anno Nativitatis eiusdem millesimo sexcentesimo vigesimo
primo, indictione quarta, die iovis vigesimo octavo mensis ianuarii, in burgo Perzini, in stuba
domus habitationis nobilis et clarissimi domini Ludovici Frisinghelli iuris utriusque doctoris, et
commissarii, ac Vicarii Perzini. Praesentibus domino Hieronymo filio domini Bortolamei
Besenella Perzini, domino Ludovico quondam Ioannis Sorni Perzini, ac Ioanne quondam
Batistae (sic) Arnoldi Madrani testibus ad infrascripta vocatis, et rogatis.
Ibique coram antedicto clarissimo commissario expositum fuit per partes infrascriptas,
qualiter de anno 1612 fuerunt factae divisiones inter ser Antonium quondam Vigilii Conzii
Nogaredi ex una, et quondam ser Michaelem eius fratrem ex alia: et quia ob alias differentias et
difficultates dependentes a dictis divisionibus, postea ortas inter dictos fratres, et lites inde
sequutas, numquam fuit factum instrumentum dictarum divisionum, sed tantum fuerunt factae
polliceae bonorum stabilium tempore dictarum divisionum per eos: cumque modo partes se
concordaverint occasione dictarum differentiarum, mediantibus ser Stephano Andreata, et ser
Ioanne Maria de Pedrottis a Strata cognatis, attinentibus, et arbitris dictarum partium alias
electis ab eis, volentes ideo fieri instrumentum dictarum divisionum, concordii, conventionis,
ibidem personaliter constitutus praedictus ser Antonius Conzius faciens per se, et suos haeredes
ex una, et Donna Margaretha uxor relicta quondam praedicti Michaelis, tamquam tutrix filiorum
suorum habitorum cum dicto quondam ser Michaele, faciens dicto nomine, et per se, et
successores ex alia, omni meliori modo etc. in executione concordii nuper facti per dictos
Stephanum, et Ioannem Mariam arbitros, praesentes, et ita concordasse affirmantes, visis prius,
et intellectis differentiis partium praedictarum etc. inhaerentes etiam dictis divisionibus alias
factis de bonis stabilibus, paucisque mutatis, dixerunt, fecisse divisiones, prout denuo etiam
diviserunt, et dividunt omnia bona inter dictas partes alias indivisa, ut infra sequitur. Ponentes in
prima parte perventa dicto quondam Michaeli, et nunc dictae tutrici dicto nomine, bona
infrascripta, quantitatis prout sunt, et esse reperiuntur, intra terminos et confines infrascriptos,
ita nunc declaratos, et specificatos per dictos homines, ut infra, videlicet:
Primo domum, quae alias fuit illorum de Prantelis, cum tribus revoltis, et cum stantiis
supra, et tribus stallis, tezia, furno, muris et lignaminibus constructam, scandolis et partim
palleis tectam, positam in villa Nogaredi, cum curtivo, qui fuit illorum de Prantelis, et cum horto
veteri, et broilo subtus curtivum, qui fuit illorum de Prantelis: et cum clausura dicta de la
Morella, cum vineali subtus dictam clausuram, totum in uno ternere intra hos assertos confines:
a mane via communis, et partim Donatus de Carlis, a meridie, et sero via communis, a
septentrione secunda pars infrascripta.
Item medium horti situm supra dictam domum supra viam, a mane Bortolomaeus, et
conosrtes, seu a Domo magna, a meridie, et sero via communis, a septentrione secunda pars.
Item unum pratum dictum della Pozia usque ad semitam, seu senterium pedituum iuxta
terminos fixos, cum campo del Strighel et alio acquisito a Martinis usque ad senterium, cum illa
Strigleta ut dicunt iuxta designationes, et terminos, totum in uno tenere, in pertinentiis dictae
villae Nogaredi, a mane via communis, a meridie similiter, et partim Bortolamaeus, et consortes
86
Nepos Presbiteri Michaelis olim massarii capitularis.
Li 29 agosto 1797 da Michele Antonio Conci figlio di Giorgio di Nogaredo perginese. Terminai la
copia li 10 settembre.
87
97
a Domo magna, a sero dicti a Domo magna, et partim secunda pars, septentrione dicta secunda
pars infrascripta.
Item duo filaria dicta del Campo longo iuxta terminos, a mane secunda pars, a meridie via
communis, a sero Bortolomaeus, et consortes a Domo magna, a septentrione similiter, et partim
secunda pars.
Item campum dictum il Campo grando, et campum dictum infra le Case, in pertinentiis
praedictis, a mane Bartholomaeus (sic), et consortes seu a Domo magna, a meridie similiter, et
Iacobus de Martinis, a sero secunda pars, et Iacobus a Domo magna, et partim supradictus, a
septentrione moniales sanctae Clarae Tridenti.
Item clausuram dictam del Foltem, cum duobus fillariis terreni, et clausura del Saiblen
grando, iuxta terminos fixos, a mane, et meridie via communis, a sero secunda pars, a
septentrione via consortalis.
Item locum de la Pergola ab intus cum vinealibus, situm in dictis pertinentiis alle Pergole,
a mane Bortolomaus, et consortes a Domo magna, et secunda pars, a meridie Nicolaus de
Martinis, et dicti consortes a Domo magna, ac haeredes quondam Ioannis Facini, a sero
haeredes quondam nobilis domini Simonis Guarienti, a septentrione Donatus de Carlis, et via
consortalis.
Item prata extra rivum, videlicet subtus viam totum illum locum, a mane via communis, a
meridie Bortolomaeus, et consortes a Domo magna, et secunda pars, a sero secunda pars, et
Micael (sic), ac Nicolaus de Martinis, et dicti consortes a Domo magna, mediante via consortali,
a septentrione via communis.
Item campum dictum de la Rosta a terrariis extra, in pertinentiis praedictis, cum prato
prope dicto del Pilotto. et cum frata, a mane secunda pars, a merdie via communis, a sero via,
seu trozium, a septentrione Nicolaus, et Iacobus de Martinis, ac moniales sanctae Clarae, ac
secunda pars.
Item campum dictum de la Selva, a mane Leonardus Toniolus, a meridie Stephanus
Magnacus, a sero Leonardus Toniolus, a septentrione moniales sanctae Clarae, et haeredes
quondam Ioannis Facini.
Item mansum dictum de Fodesché iuxta terminos fixos, a mane via communis, a meridie
Bortolamaeus, et consortes a Domo magna, a sero via communis, et Bortolamaeus praedictus, et
consortes, a septentrione secunda pars.
Item nemus al Mintel del Sasso in fuori, cum campo della Gretata, a mane via communis,
a meridie similiter, et Nicolaus de Martinis, a sero Valentinus de Martinis, et moniales sanctae
Clarae, ac via communis, a septentrione secunda pars.
Item prata de monte in pertinentiis Pinedi, a mane, meridie, et sero Bortolamaeus, et
consortes a Domo magna, a septentrione secunda pars, et partim praesens pars cum nemore.
Item campum dictum la Fratta sotto li Ronchi in dictis pertinentiis Pinedi, a mane
Bortolamaeus, et consortes a Domo magna, a meridie Michel de Martinis, et Rivus, a sero
Commune, a septentrione via communis.
Item nemus supra dicta prata, in pertinentiis Pinedi, a mane, et meridie Bortolamaeus, et
consortes a Domo magna, a sero praesens pars cum pratis suis praedictis, a septentrione dicti
consortes a Domo magna, et Nicolaus Sartor.
Item paludem parvum (sic) soto il Testo in dictis pertinentiis Pinedi, a mane Anzelinus de
Bernardis, et haeredes quondam Ioannis Facini, ab aliis partibus dictus Anzelinus.
Item dixerunt fuisse consignatum (sic) alias in dictis divisionibus, et policeis praesenti parti
paludem dictum il Palù morto, qui postea venditus fuit per haeredes dicti quondam Micaelis.
Item domum veterem, videlicet stubam, et cameram, cum medietate cuguinae (sic), muris,
et lignaminibus constructam, scandulis, et paleis tectam, in dicta villa Nogaredi, cum medietate
horti subtus dictam domum iuxta designationem factam, a mane Bortolamaeus, et consortes a
Domo magna, a meridie Leonardus Toniolus, a sero, et septentrione secunda pars infrascripta,
cum onere dandi alterae (sic) parti pro additione hortorum rhenenses triginta, quae summa fuit
bonificata postea, et compensata in aliis praetensionibus partium, ut infra dicetur. Quam partem
et bona, praedicta donna Margaretha dicto tutorio nomine acceptavit pro sua portione etc., et de
98
ea se tacitam dicto nomine vocavit, et vocat, cum sua parte bonorum mobilium, et bestiaminum,
quam habuisse dixit, et confessa fuit ibidem.
In secunda vero parte perventa dicto ser Antonio posuerunt bona infrascripta, sita in
pertinentiis Nogaredi, quantitatis prout sunt, et esse reperiuntur intra terminos, et confines
infrascriptos, nunc declaratos per praedictos homines ut sequitur: videlicet
Primo domum, quae fuit quondam Zaneti Crebeser, cum suis stantiis, et commoditatibus,
cum curtivo usque ad confines, et iuxta designationes, cum prato subtus tetiam, cum tezia et
curtivo, totum in uno tenere in dicta villa Nogaredi, a mane via communis, et prima pars
praedicta, a meridie dicta prima pars, a sero, et septentrione via communis.
Item broilum supra viam, a mane Iacobus et Valentinus de Martinis fratres, a meridie
praesens pars cum horto, a sero via communis, a septentrione via communis, et Micael de
Martinis.
Item broilus (sic) subtus viam iuxta terminos cum campo del Strighel de intus a semita, a
mane via communis, a meridie prima pars, a sero praesens pars, et Bortolamaeus, ac consortes a
Domo magna, a septenrione via communis, et dicti consortes a Domo magna.
Item clausuram dictam al Pedroso, cum duobus filariis del Campo Longo desupra, cum
duobus filariis vitium, a mane Bortolamaeus, et consortes a Domo magna, et prima pars, a
meridie via communis, et prima pars, a sero prima pars, a septentrione dictus Bortolamaeus, et
consortes, et praesens pars.
Item campum dictum il Faloro desupra, a mane Bortolamaeus, et consortes a Domo
magna, et prima pars, a meridie via consortalis, a sero dicti consortes a Domo magna, a
septentrione Iacobus a Domo magna.
Item campum dictum il Fofenstocher, a mane Bortolamaeus, et consortes a Domno magna,
a meridie via consortalis, a sero dicti consortes a Domo magna, et Ioannes de Carlis, a
septentrione idem Ioannes, et Donatus de Carlis.
Item clausuram al Saibel de li Chistiani cum uno filari transversali, a mane prima pars, a
meridie via communis, a sero Bortolamaeus, et consortes a Domo magna, a septentrione via
consortalis.
Itam clausuram al Piazzedel, a mane Micael de Martinis, a meridie via consortalis, a sero
Bortolamaeus, et consortes a Domo magna, et Iacobus a Domo magna, a septentrione Nicolaus,
et Micael de Martinis.
Item clausuram dictam alli Frumbeisi, a mane, et sero Bortolamaeus, et consortes a Domo
magna, a meridie via consortalis, et a septentrione (sic).
Item clausuram de la Pergola acquisitam ab Odorico, a mane Valentinus de Martinis, et via
consortalis, a meridie via consortalis, a sero Nicolaus de Martinis, a septentrione prima pars, et
dictus Bortolamaeus, ac consortes a Domo magna.
Item clausuretam de la Pergola, a mane Nicolaus de Martinis, a meridie Stephanus
Facinus, a sero, et septentrione Bortolamaeus, et consortes a Domo magna.
Item clausuram dictam il Mogio, a mane Rivus, a meridie Franciscus a Domo magna
Beduli, a sero via communis, a septentrione Commune.
Item pratum dictum il Pra Secho, et paludem, ac palustellos prope, a mane prima pars, et
Bortolamaeus, ac consortes a Domo magna, et moniales sanctae Clarae Tridenti, a meridie
dictae moniales, et Antonius a Rosa, mediante rugiola, a sero via communis, a septentrione
Micael de Martinis, et Bortolamaeus, et consortes a Domo magna.
Item pratum dictum del Rifocher, a mane via communis, ab aliis partibus moniales sanctae
Clarae praedictae.
Item pratum dictum la Foriga super viam, a mane Nicolaus de Martinis, a meridie, et sero
via communis, a septentrione Commune.
Item pratum dictum Cavermonte, a mane Valentinus, et Stephanus de Martinis, et Nicolaus
Sartor, a meridie via communis dicta via mora, a sero praesens pars, et prima pars, a
septentrione Bortolamaeus, et consortes a Domo magna, et li Credozzi.
Item campum dictum la Rosta ab intus, a mane praesens pars, a meridie, et sero prima pars,
a septentgrione moniales sanctae Clarae praedictae.
99
Item campum dictum la Selva, acquisitum ab Odorico, a mane, et meridie Bortolamaeus, et
consortes a Domo magna, a sero Rogia Molendini nobilis domini Guarienti, a septentrione
Stephanus Magnacus cum frata.
Item campum dictum de Menegazzo, a mane, et meridie via communis, a sero Valentinus
de Martinis, a septentrione Bortolamaeus, et consortes a Domo magna.
Item mansum de Fodesché, cum pratis, campis, et nemoribus a parte de intus, iuxta
terminos fixos, a mane, et sero via communis, a meridie prima pars, a septentrione Commune
Fornacis.
Item nemus al Mintel a Saxo, seu Crocio intus, a mane, et septentrione Commune, a
meridie prima pars, a sero via communis.
Item prata alli Pradi de monte in pertinentiis Pinedi, a mane Bortolamaeus, et consortes a
Domo magna, et prima pars, a meridie prima pars, a sero dicti consortes a Domo magna, et
Commune, a septentrione Commune Pinedi.
Item prata de li Roveri in dictis pertinentiis Pinedi, a mane Bortolamaeus, et consortes a
Domo magna, a meridie via communis, a sero via communis, et Anzelinus de Bernardis, a
septentrione dictus Anzelinus.
Item pratum sotto il Test in dictis pertinentiis, acquisitum a Zaneto, a mane haeredes
quondam Ioannis Facini, et Anzelinus de Bernardis, ab aliis partibus dictus Anzelinus.
Item hortum supra viam in dicta villa Nogaredi iuxta terminos, a mane Bortolamaeus, et
consortes a Domo magna, et Valentinus de Martinis, a meridie prima pars cum horto, a sero via
communis, a septentrione praesens pars.
Item campum subtus viam, a mane via communis, a meridie Bortolamaeus, et consortes a
Domo magna, a sero Rivus, a septentrione Leonardus Toniolus.
Item pratum alli Stropari acquisitum ab Odorico, a mane, et meridie Bortolamaeus, et
consortes a Domo magna, ac Rivus, a sero Ioannes de Carlis, a septentrione Leonardus
Toniolus, et dicti consortes a Domo magna.
Item arbores castanearum cum suo terreno dicto la da la Nesa, a mane Nicolaus Sartor, et
haeredes quondam Ioannis Facini, a meridie dicti haeredes Facini, a sero Bortolamaeus, et
consortes a Domo magna, a septentrione via communis.
Item affictum capitalis rhenensium sexaginta unius acquisitum a Iacobo de Martinis.
Item domum veterem sitam in dicta villa Nogaredi, scilicet revoltum, et cameram supra,
scandulis tectam, a mane prima pars, a merdie Leonardus Toniolus, a sero similiter cum horto, a
septentrione similiter cum curtivo.
Item medietatem coguinae cum casali prope, a mane Bortolamaeus, et consortes a Domo
magna, a meridie prima pars, a sero praesens pars cum curtivo, a septentrione via communis.
Item nemus acquisitum ab Odorico a Domo magna, situm supra prata in pertinentiis Pinedi,
a mane Nicolaus de Martinis, a meridie similiter, et partim Bortolamaeus, et consortes a Domo
magna, a sero prima pars, a septentrione dicti consortes a Domo magna, et Nicolaus de
Sartoribus.
Quae bona dictus ser Antonius acceptavit pro sua parte, et portione etc. et ea se tacitum
vocavit, et dixit, una cum sua rata bonorum mobilium et bestiaminum, quan confessus fuit
habuisse etc.
Item salvis praemissis, actum, et conventum fuit inter dictos dividentes per pactum
expressum, et solemni stipulatione vallatum, et promissum, ut infra, videlicet:
Primo quod ad livellos, qui solventur, et solvi debent super dictis bonis divisis, quod
teneantur ambae partes eos persolvere pro dimidia aequaliter, et per se, et sic se indemnes
conservare.
Item quo ad collectas, et steuras, quod quaelibet pars solvat de bonis sibi perventis.
Item quod dictus Antonius nil aliud petere possit occasione additionis praedictae
rhenensium triginta pro horto ut supra, quia dicta summa fuit bonificata in aliis praetensionibus
alterius partis, ut supra.
100
Item quod affictus capitalis rhenensium sexaginta sex, qui solvitur per Iacobun a Domo
magna, ultra supra scriptum, exigatur in futurum per dictos dividentes pro dimidia aequaliter,
tam capitale, quam affictus hactenus cursi, et in futurum currendi.
Item quod praedictus Antonius per se, et haeredes semper, et imperpetuum possint ire, et
redire cum plaustris per curtivum alterius partis praedictae, et per ianuam dictae partis de supra
causa conducendi tantum ligna, et foenum, et alia: et similiter quod haeredes quondam Micaelis
eius fratris per se, et haeredes similiter imperpetuum possint ire, et redire cum plaustris pro
conducendis tantum brascatis, et Vinis, ac foeno per curtivum, et ianuam inferius praedicti
Antonii.
Item quod possint dictae partes claudere, dictas ianuas tempore pulsus Avemariae in sero
usque ad alium pulsum Avemariae in mane, ita quod de nocte intra dictos pulsos non teneantur
aperire dictas ianuas suas contra possessoris voluntatem.
Item quod torcular vetus, et infrascripta legnamina, et lapides ad illud spectantes, et
similiter prelus (sic), et mesa, ut dicunt, nova, dividantur inter dividentes pro dimidia aequaliter.
Item quod dictus Antonius ire, et redire possit cum personis, bestiaminibus, et plaustris per loca
alterius partis dicta alli Campi delli Fondi, causa eundi ad sua loca in dicta contrata, et situ
existentia, prout in praeteritum ivit, ita tamen, quod tempore, quo pendebunt fruges in dictis
locis non possint ire cum plaustris, et sic minori semper damno possibili, et non aliter etc.
Item, quo ad locum de la Rosta, quod haerdes praedicti Micaelis possint ire, et redire cum
personis, et animalibus, et plaustris per viam ordinariam, videlicet supra campum eorum absque
contradictione alterius partis praedictae, et quod murus sit dicti Antonii, et arbor pomi subtus
dictum mansum sit dictorum haeredum.
Item terminarunt nemus del Sas, aut il Croz, ut sequitur, videlicet, quod unus terminus sit
subtus trozium ut supra apud viam communem, qui terminus tendit usque ad alium terminum
supra dictum saxum, et ab illo usque ad viam communem tendentem al Pian del Mitem, ubi est
alius terminus superans divisum a Commune. Item quod murus dividens eorum curtivos
aedificetur per dictos dividentes, et fabricetur pro dimidia aequaliter, et in dicto muro faciendo
debeant facere portam ubi commodius erit. Et hoc ut ambae partes praedictae possint per eam
transire prout supra dictum est.
Item quod dictus Antonius possit ire, et redire per se, et haeredes cum personis, animalibus,
et plaustris per viam solitam pro eundo ad loca in Fodesché, minori tamen semper damno, quo
fieri poterit.
Item convenerunt, quod si moveretur in futurum aliqua lis dictis dividentibus, aut
haeredibus, de bonis supra divisis, quod quaelibet pars teneastur deffendere suam partem
bonorum sibi ut supra obventorum, ita quod non teneantur sibi invicem refficere.
Item actum fuit per partes ut supra, quod si in futurum dicti dividentes, vel sui haeredes
vellent de bonis supradictis, divisis in futurum vendere, vel aliter alienare, quod teneantur per
se, et haeredes semper, et imperpetuum absque temporis praesctiptione, sibi invicem mercatum,
et alienationem notificare, et praeferre. et prae ceteris vendere, vel aliter alienare etc. sub poena
nullitatis expressae cuiuscumque contractus aliter facti, obligantes, et hypotecantes ad haec dicta
bona omnia, et reservantes sibi ius in re, et ad rem etc. occasione dicti pacti etc. semper in forma
etc. Ulterius quia differentia erat, et lis versa fuit inter praedictas partes, ut supra dictum est,
occasione debitorum, et creditorum hinc inde solutorum, et exactorum, et aliarum
praetensionum a divisionibus praedictis dependentibus (sic), et prout in policeis per ipsas partes
praesentatis, et prout in processibus super inde formatis apparet etc. venerunt et actum fuit inter
eos, mediantibus praedictis Stephano, et Ioanne Maria, aliisque omnibus amicis, pro vitandis
litibus, et expensis, quae occasione praemissorum, et aliarum differentiarum hactenus inter
partes praedictas vertentium, nullis demptis, et etiam occasione affictus unius rhenensis, et
carantanorum vigintiunius, et congiorum octo, ac stariorum trium brascati ad taxas, qui solvitur
haeredibus quondam illustri domini Innocentis, et Silvii a Prato Trdienti, pro capitale
rhenensium septuagintanovem, et carantanorum trigintaquatuor, ad quem affictum dictus
Antonius dicebat se non esse obligatum, quod praedictus Antonius dare debeat praedictae tutrici
dicto nomine rhenenses octo, et quod dicta tutrix dicto nomine solvere teneatur praedictum
101
affictum, et capitale, cum affictibus hactenus cursis, et in futurum currendis, praedictis dominis
a Prato, indemnemque totaliter dicta de causa conservare praedictum Antonium, eiusque
haeredes, ac bona etc. Et hoc quia inter dictas partes, mediantibus dictis hominibus tam
occasione dicti affictus, et capitalis pro portione dicti Antonii, iuxta concordium factum per
dictos homines, quam aliarum omnium praetensionum dictarum partium, et occasione etiam
additionum praedictarum, nullis demptis. Ita quod praeter dictos rhenenses octo, et dotes
uxorum praedicti Antonii, et quondam Micaelis praedicti eius fratris, (quarum occasione nulla
fuit habita consideratio, nec concordium, aut compensatio pro nunc, sed reservata fuit eorum
decisio, prout etc.) nil una pars contra aliam, nec e contra etc. petere possit, sed sint liberae, et
absolutae, prout se invicem liberarunt, et absolverunt per Aquilianam stipulationem
praecedentem etc. et acceptibilationem subsequentem etc. ab omnibus praetensionibus hinc inde
praetensis, nullis omnino reservatis etc.
Quas divisiones, pacta, conventiones, concordium, et omnia, et singula suprascripta
promiserunt dicti dividentes, Antonius faciens per se, et successores suos dicto nomine,
perpetuo firma, et rata habere etc. et non contravenire sub poena dupli, et refectionis omnium
damnorum, et expensarum et sub obligatione omnium praedictorum et aliorum suorum bonorum
praesentium, et futurorum generis cuiuscumque. Renuntiantesque exceptioni non sic factarum
dictarum dicisionum, et pactorum, et instrumenti ut supra etc. exceptionique doli mali etc.
omnique alii suo iuri etc. Instantesque dictae partes per suam dominationem clarissimam
praedicta omnia suo decreto iudiciali confirmari, habita informatione superinde a dicto Nicolao,
et Ioanne Maria de Pedrottis, Stephano Andreata, et Christophoro a Fonte del Dosso de
Costasavina, eorum attinentibus praesentibus, quos ob id convocarunt etc. Qui clarissimus
dominus commissarius intellectis praemissis, et habita informatione a praedictis attinentibus
dictarum partium praesentibus et dicentibus se nescire aliquam laesionem pro dictis minoribus
in dictis divisionibus incurrisse, et credere fuisse recte factas, et melius fuisse devenire ad dictas
divisiones, et concordium, ac pacta ut supra, quam lites prosequi prout coeperant dictae partes
etc. pronuntiavit, dictum instrumentum fuisse recte factum, et fieri potuisse omnia praedicta ut
supra, eaque omnia confirmavit, et suam, qua fungitur, authoritate ac iudiciale decretum,
cognita causa, et requisitus, super omnibus praemissis solemniter interposuit etc. omni meliori
modo etc.
L.+S. Ego Bartholomaeus Pibvius de Strigno, quondam domini Baptistae filius, imperiali
auctoritate notarius publicus, et cancellarius Perzini, praemissa, rogatus, fideliter scripsi, et
publicavi etc. praesensque instrumentum aliena manu, aliis me dettentus (sic), ex meo
prothocollo, cum quo concordat, fideliter descriptum in hanc publicam formam rddegi (sic) etc.
In quorum fidem me subscripsi, solitoque meo tabellionatus signo munivi, et authenticavi etc.
Deo laus semper etc.
Instrumento
Delle Divisioni de' beni
fatte nell'anno 1612
Da Antonio, e Michele
fratelli Conzi di Nogaredo
scritto
in POergine da notaio pubblico
li 28 gennaio 1621
approvato, ed autenticatio
nello stesso giorno
dal commissario di Pergine
e trascritto
in Trento nell'agosto dell'anno
1797.
102
Exemplum Concio nogaretano datum est pagg. 36 in 4. Titulus iste est in limine. Per tutta
questa fatica, comprendente anche le tavole seguenti, mi ha regalato una corda di castagne crude
soltanto, e picciola.
Il Tovazzi riporta a questo punto l'elenco di tutti i toponimi contenuti nel documento
precedente; non mi sembra importante copiare tale testo, essendo una ripetizione.
Finito li 13 settembre 1797, in Trento.
1075. Anno 1801 die mercurii 30 et ultimo mensis septembris hic Tridenti accepi
describendam membranam, in dorso habentem Laudo de Anglon. Eius exemplum petit Rev.dus
dominus Franciscus Adelpretus Michelottus draudensis, curatus, seu cooperator parochi
roboretani ad s. Marcum88. Intus autem est tenoris huiusmodi:
In Christi nomine. Amen. Nos Vinciguera comes, et dominus Archi, facientes nomine
proprio, et nomine magnifcorum comitum Antonii, Alexandri, et Gerardi fratrum nostrorum.
Quum sit, quod de mense iunii proxime decurso, ultima die dicti mensis, in lite, et differentia,
quae tunc vertebatur, et erat inter homines, et Commune Romarzoli ex una; et homines, et
Commune villarum Dro, et Cenigae ex alia, in, de, et super silva Andrini contigua versus
septentrionem monti Angloni, fuerit lata certa sententia declaratoria, et distinguens dictam
silvam Andrini a dicto monte Angloni, per excellentem iuris utriusque doctorem dominum
Petrum Alexandrinum civem tridentinum, nostrum in dicta causa delegatum. Et quia inter dictos
homines dictarum Communitatum convetnum fuit respectu dicti montis Angloni, remansit
quaedam controversia, et differentia respectu confinium terminandorum de dicto monte
Angloni, respectu iuris, quod habent in eo dicti de Dro, et Ceniga cum ipsis de Romarzolo
versus occasum, et meridiem.
Eapropter de huiusmodi differentia, et controversia cognoscentes, et cognoscere volentes,
et eamdem prorsus tollere, et amovere, ut omnis in posterum litigii causa cesset, viso dicto loco
differentiae et ipsa differentia, et eo accurate considerato, et examinato: participato etiam
consilio et iudicio antedicti domini Petri Alexandrini, qui ex testibus per se alias in causa
supradicta examinatis, de praemissis est abunde informatus: admonitis etiam partibus ambabus
pro his die, et hora super dicto loco differentiae ad audiendum, et videndum per nos eadem
terminari, designari, et diffiniri, licet ipsis de Communi Romarzoli absentibus; monitis tamen ut
supra, Iesu Christi nomine repetito, a quo cuncta recta procedunt iudicia: sedente in dicto loco
differentiae ad hunc actum pro idoneo electo, dicimus, declaramus, designamus, et terminamus,
ut infra: videlicet, quod pars dicti montis Angloni communis inter dictas partes de Romarzolo,
Dro, et Ceniga incipiat a cronis89 inferioribus respicientibus supra villam Dro, et ascendendo
recte usque ad cronas Andrini superiores, et a dictis cronis per transversum veniendo versus
Pozam Bernardam usque ad alias cronas positas, et iacentes immediate supra viam, per quam de
dicta silva Andrini venitur in cargadorum90 Pozae Bernardae, et spiculo dictarum secundarum
cronarum usque ad dictum cargadorum, qui est super viam noviter factam per illos de
Romarzolo pro eundo ad dictam silvam Andrini: et a dicto cargadoro versus meridiem usque ad
viam publicam antiquam, quae est subtus ecclesiam sancti Ioannis de Bastono, et supra dictam
viam noviter factam, et de qua fit mentio in sententia arbitramentali alias lata inter dictas
Communitates: in reliquis omnibus eamdem arbitramentalem sententiam, alias ab ipsis partibus
emologatam, in suo robore permittentes.
Et ita dicimus, diffinimus, et declaramus, ac terminamus, praemissis, et aliis melioribus
modis, via, iure, causa, et ordine, quibus melius possumus, et debemus, in nomine sanctae et
individuae Trinitatis, Patris, Filii, et Spiritus Sancti. Amen etc. Declarantes, quod utraque pars
expensas in praedicta causa factas aequaliter solvat.
88
Fuit cooperator Roboreti, sed hoc die 30 septembris non est amplius.
Rupi strapiobanti,creste, crone in dialetto.
90
Luogo dove si caricava la legna; luogo dove allo strascico a due ruote si aggiungva l'altra parte del
carro pure a due ruote.
89
103
Lata, lecta, et promulgata fuit praedicta sententia per praefatum magnificum dominum
comitem Vincigueram super dicto monte Angloni, in via nova, die iovis septimo iulii millesimo
quingentesimo tertiodecimo, praesentibus paedicto domino Petro Alexandrino, et Thomasio
quondam Hieronimi Facini praefati doctoris Petri famulo, testibus notis, vocatis, et rogatis.
Summi opificis, ac eius gloriosae intemeratae Virginis Matris Mariae implorato praesidio,
nos Vinciguera comes Archi etc. Attendentes, quod de anno proxime praeterito ad instantiam
Communis, et hominum Dro, et Cenigae et in contumaciam Communis, et hominum Romarzoli,
quamdam nostram tulimus sententiam, rogatam per Florianum notarium, ac Vicarium nunc
Archi, ad declarationem et terminationem montis Angloni, in qua videtur non satis, nec aperte
fuisse declarata confinia dicti montis Angloni communis inter suprascriptas Communitates,
maxime in confinando ipsum montem versus silvam Andrini Communis Romarzoli, et de supra
viam novam noviter constructam tendendo versus ipsam silvam, et infra dictam viam usque ad
primas cronas.
De qua quidem sententia illi de Romarzolo satis se agravatos dicebant, maxime quia dicunt
se habere sententiam quamdam arbitralem, rogatam per quondam avum paternum suprascripti
Floriani, in qua dicunt ipsi de Romarzolo satis esse confinatum dictum montem Angloni, et
clare, quum ipsa sententia determinet, quod a via, quae tendit versus Pozam Bernardam infra
usque ad cronas circumquaque sit Communis dictus mons dictarum Communitatum Dro, et
Romarzoli: sed in dicta nostra sententia fuit conventum, ut ipsi de Lomarzolo (sic) allegabant,
quia sententiavimus, quod a cronis, quae incipiunt subtus cargadorum Pozae Bernardae
tendentibus versus silvam Andrini, quae sunt immediate, vel per parvum intervallum supra viam
Pozae Bernardae, sit communis dictarum Communitatum. Et sic petebant se restitui dicti de
Romarzolo a laesione dictae nostrae sententiae, quia in eorum contumacia, et non aliter de iure
fuit lata dicta sententia.
Ad quae illi de Dro, videlicet Luterotus quondam Ioannis Eleutherii, Donatus Brigenti de
Ceniga, Martinus Perinae, et Petrus Leonis de Dro, tamquam homines electi, et deputati per
Commune Dro, et Cenigae ad terminandum, seu terminari videndum praesentem differentiam,
prout Leonardus Zopi de Ceniga sindicus dictorum de Dro retulit magnifico, et generoso
domino comiti Antonio de Archo hoc mane, qui sua diffinitiva sententia declaravit, quod
quicquid fuerit dictum, factum, et sententiatum in eorum praesentia ex nunc prout et tunc, et e
contra, fore, et esse bene, recte factum, dictum, ac sententiatum ac si interfuisset tota
Communitas Dro, et Cenigae, vel eius sindicus sufficiens ad hoc deputatus, dicentes, minime
dictos de Romarzolo fuisse laesos, et deceptos in dicta sententia, quia ipsa sententia nostra
dependit a prima sententia arbitrali, et a nostra de anno proxime praeterito lata: quia in ipsa
sententia prima arbitrali dicuntur haec verba, videlicet a Via, quae tendit versus Pozam
Bernardam infra versus cronas circumquaque etc. Quo fit, quod dicuntur esse cronae
circumquaque: et si fieret, quod dictus mons inciperet immediate subtus dictam viam Pozae
Bernardae ultra cargadorum Pozae Bernardae versus silvam, non essent aliquae cronae. Et sic
non daretur locus primae sententiae, quia debent esse cronae circumquaque, quod fit, quod dicti
de Romarzolo in aliquo non fuerunt laesi. Et sic dicti de Dro petebant dictam nostram
sententiam confirmari ex illis rationibus, et multis aliis per eos deductis, quae omnia dicti de
Romarzolo inficiebantur, seu negabant esse vera; sed alium intellectum dabant dictae sententiae,
quem brevitatis causa omittimus.
Iccirco auditis dictis partibus super ipso loco differentiae, et volentes tali confusae
differentiae finem imponere, et eamdem fine debito terminare, ne dictae partes continuis diebus
bona sua in litigio dilapident, et proterantur, et cupientes ipsum montem Angloni circa illas
partes, de quibus supra, taliter terminare, quod de cetero inter dictas partes omnis futurae litis
tollatur occasio, in hunc modum terminamus, videlicet
Christi nomine repetito a quo cuncta rectaque procedunt iudicia, dicimus, sententiamus,
declaramus, et fine debito terminamus per hanc nostram sententiam diffinitivam, quod a
quadam crona, quae est supra Viam Pozae Bernardae longe a silva magna Andrini per tractus
duos balistae, vel circa, in qua sculpatur millesimus huiusmodi 1514, a parte vero ante dicti
millesimi, videlicet versus Romarzolum sculpantur haec duo verba Dro Romarzolo: a parte
104
verro versus ipsam silvam sculpatur hoc verbum per ambas partes, videlicet Romarzoli. Et sic
descendendo per rectum tramitem subtus viam immediate, quae tendit in silvam ad quemdam
lapidem, seu saxum non nimis maximus qui est inter ipsam viam regiam, et alium semitem
vicinum ibi dictae viae per passus duos, vel circa, in quo saxo sive lapide sculpatur millesimus
tantum, videlicet 1514.
Deinde descendendo per rectum transversum versus villam Dro usque ad primam cronam,
in cuius summitate cronae sculpatur millesimus, videlicet 1514, et ante ipsum millesimum
versus Romarzolum sculpantur haec verba, sive nomina, videlicet Dro Romarzolo. A parte vero
post dicti millesimi versus silvam Andrini sculpatur hoc verbum tantum, videlicet Romarzol
(sic). Significantes, et declarantes, quod inter dictas cronas signatas, ut supra, et ultra ipsas
cronas versus silvam Andrini dicti de Dro, et Ceniga nullum ius habeant, et sit illorum de
Romarzolo: et iuxta tenorem dictae nostrae sententiae mons Angloni, et succesive, Communis
inter Communitates Romarzoli, Dro, et Cenigae: et quod a summitate cronae inferioris signatae
ut supra, eundo prout ipsa tendit usque ad cingulum nudum subtus silvam Andrini, ipsi de Dro
possint, et valeant incidere ligna, et proicere ultra omnes cronas existentes subtus cronam
inferiorem signatam: et similiter in omnibus aliis locis dicti montis Angloni infra cronam
signatam superiorem desuper dictam cronam superiorem signatam facere possint illi de Dro;
extra tamen dicta signacula, videlicet versus Romarzolum, Dro, et Cenigam, et subtus viam,
quae tendit ad cargadorum Pozae Bernardae, usque ad dicta signa sculpta. Et ita dicimus,
sententiamus, declaramus, et terminamus ut supra, omnibus meliori modo, via, iure, causa, et
forma, quibus melius de iure fieri potest etc. Laus Deo.
Lata, lecta, et publicata fuit paedicta sententia per praefatum magnificum, et generosum
dominum comitem Vincigueram comitem et dominum Archi etc., die lunae tertio mensis aprilis
millesimo quingentesimo quartodecimo, indictione prima, in via publica, quae tendit in silvam
Andrini, quae est inter dicta signacula, quem locum sibi elegit pro iuridico, et idoneo ad
suprascriptam sententiam proferendam: praesentibus ser Bartholomaeo Cabrii de Archo,
Thomaeo notario filio magistri Gerardi de Berneriis de Archo, et Iacobo Francisco notario filio
mei notarii infrascripti, testibus notis, vocatis, et rogatis etc. Praesentibus dictis de Romarzolo,
videlicet Leone Pasini de Vignis tamquam sindico, et procuratore praedicti Communis
Romarzoli, nec non Dominico quondam Bartholomaei Segallae tamquam sindico dicti
Communis, una cum Ioanne Marchi de Vargnano, et Baldesare quondam Melchioris de Vignis,
dicentibus se laudare praedictam sententiam in omnibus, et per omnia. Similiter praesentibus
praenominatis de Dro, de quibus in sententia, laudantibus praedictam sententiam in omnibus et
per omnia, dummodo dicta praesens sententia non deroget alii sententiae latae per praefatum
dominum comitem circa alia descripta in ipsa sententia, de quibus in praesenti non fit mentio.
L.+S. Ego Aliprandus filius quondam prudentis viri ser Ioannis Antonii de Paulinis de
Archo publicus imperiali auctoritate notarius, ac iudex ordinarius, licentia, et autoritate mihi
concessis, et attributis per dominum Hieronimum Iachelini Vicarium Archi, ut de eis apponere
debet in rogationibus domini Ioannis Augustini Bernerii notarii de Archo, ad relevandum, et in
publicam formam redigendum omnia instrumenta, et scripturas rogatas, et rogata per quondam
egregium virum dominum Florianum Ruphalcatium notarium, et Vicarium Archi, suprascripta
duo instrumenta, seu sententias repertas, et reperta viva, et non canzelata nec in aliqua eorum
parte viciata, ex quibusdam foliis inventis in scripturis, et rogationibus praefati quondam domini
Floriani, per eum scriptis, et rogatis exemplavi et in hanc publicam formam redegi, nil addito,
vel diminuto, quod sententiam mutet, nisi forte sillaba, puncto, vel littera, et in conferendo cum
originali dictas sententias, cum illo concordare inveni. In quorum fidem manu propria scripsi, et
me subscripsi, signumque mei tabellionatus officii ante hanc meam subscriptionem apposui
consuetum, et solitum.
L.+S. Ego F. Ioannes Chrysostomus de Auolano Ordinis Minorum Reformatorum sancti
Francisci, Provinciae Sancti Vigilii chronologus, rogatus exemplum istud ex authentico fideliter,
ac propria manu feci, sigilloque meo communivi hac die mercurii 21 mensis octobris anno
Domini 1801, in conventu sancti Bernardini apud Tridentum. Deo gratias.
105
Nota. In principio posui: Exemplum ex autentico relevatum91. Libello in 4 pagg. 18,
dronensibus dato die 22 octobris apposui hunc titulum: Sententia Vinciguerrae comitis arcensis
latae anno 1513 ac 1514 in causa confinium montis Angloni inter Communitatem Romarzoli, et
Communitatem Droni, et Cenigae.
1076. Anno isto 1801, die dominico 7 mensis iunii, in conventu s. Bernardini apud
Tridentum scripsi sequens instrumentum.
Frater Iosephus Antonius a Clesio Ordinis Minorum sancti Francisci Reformatorum
Guardianus ad sanctum Bernardinum apud Tridentum etc. Universis, et singulis praesentes
literas inspecturis notum facio, ac testor, quod infrascriptis anno, mense, ac die, in ecclesia
parochiali sanctae Mariae Maioris Tridenti, requirente admodum rev.do domino Simone
Saltuario eiusdem rectore, ac permittente ill.mo, et rev.mo domino domino Simone Albano
Zambaitio canonico ecclesiae cathedralis, ac Vicario in spiritualibus generali capitulari,
episcopali sede vacante, servato ritu consueto, ac solemni, benedixi quatuordecim tabulas
praecipua Passionis Domini nostri Iesu Christi mysteria exhibentes, illisque iam congruis
stationibus ibidem collocatis, et fixis, pium devotum calvariae iter, seu Viam Crucis institui, et
erexi, ad maiorem Dei Omnipotentis, beatissimae Virginis Mariae sine labe originali conceptae,
Seraphici Patris Sancti Francisci, omniumque aliorum Sanctorum laudem, et gloriam: necnon ad
animarum pretiosissimo eiusdem Christi Domini nostri sanguine redemptarum solamen, et
uberiorem profectum. In quorum fidem has literas manu propria subscriptas, et sigilli
conventualis impressione munitas, dedi apud praefatam ecclesiam sanctae Mariae Maioris
ipsomet die dominico septimo mensis iunii anno Domini millesimo octingentesimo primo, et Pii
papae septimi secundo.
F. Iosephus Antonius, qui supra manu propria.
L.S.
Nota. Plebanus Saltuarius id petiit urgente nobili domina Teresia Sardanea de Meanperg,
filia quondam Hieronymi. Praedictae tabulae sunt parvae.
1077. Anno 1801, die dominico 22 novembris in hoc conventu s. Bernardini apud
Tridentum ab ill.mo illo comite, ad quem dedi epsitolam 953 To. 3, et epistolam 2135 To. 6
discutiendum accepi sequens instrumentum.
Nel nome di Dio. Correndo l'anno del Signore 1801 in giorno di venerdì li 20 novembre
nella città di Trento, in casa Giovanelli alla continua presenza di N.N. testimoni chiamati, e
pregati etc. Si espone. Premuroso sempre mai il signor Pietro Giovanelli per il bene de' suoi
figli, di vedere incamminata al meglio, che sia possibile la sua famiglia, non che desiderando,
che si accompagnassero per il bene dello Stato, per il fine della vita laica, non che per il
vantaggio della famiglia, per avere, se a Dio piace, discendenza: aderisce il filgio Antonio92
secondogenito alle ricerche, ed amorose istanze de' suoi signori genitori, e si risolve
d'accompagnarsi, per adempire ai doveri verso lo Stato, verso li suoi signori genitori, e
finalmente verso la sua propria famiglia. Volendo poi li signori genitori mostrare il loro
aggradimento, non che dare il loro assenso, e consenso speciale, libero, ed assoluto, si obbligano
a quanto siegue.
Primo. Si obbliga il signor genitore di mantenere il suo figlio Antonio, e moglie, e tutti li
figli, che nascer potessero, di vitto, quartiuere mobigliato, servitù donnesca necessaria, e d'un
servo in livrea, che servirà per tutta la famiglia.
Secondo. Promette il signor genitore dare al suo filgio Antonio fiorini 200, dico fiorini
duecento all'anno, cioè fiorini 50 al giorno del matrimonio ed in seguito ogni tre mesi altri
fiorini 50 che faranno all'anno fiorini 200 appuntati graziosissimamente dal medesimo. Questi
saranno di libera disposizione del figlio Antonio, e serviranno a quell'uso, che più gli aggradirà.
91
Vide To. 6, epist. 2140.
Hic uxorem duxit anno 1803 die dominico quinquagesimae 20 februarii anonymam comitissam de
Stechelburg, quae anno 1804 ante medium februarium enixa est Petrum Alcantarensem.
92
106
Terzo. Gli interessi della dote, comunque ella siasi, non che di qualunque eredità, che far
potesse, in una parola, e per meglio spiegare, gl'interessi di tutti li beni, sì presenti, che futuri
della futura sposa, correranno liberamente, e senza alcun diffalco al figlio Antonio, e questo per
patto espresso convenuto: e serviranno detti interessi a sborsare il così detto spilatro93 da
convenirsi alla sposa non che per il vestito d'ambi gli sposi. Dovendo il signor genitore garantire
del proprio la dote, egli è doveroso, che gl'isrtrumenti della medesima sieno custoditi da esso
signor genitore, con il patto espresso però, che detta dote non possa essere permutata, o
traslocata senza il consenso espresso doppiamente unito del signor genitore, e figlio.
Quarto. Marianna G. si obbliga dare al suo figlio Antonio dopo la morte della sua signora
madre94 (il Cielo esaudisca li voti miei, e le dia lunga, e prosperosa vita) li fiorini 100 annui, ed
il quartiere, ovvero l'equivalente in denaro, affine che il figlio a cagione di morte della sua
signora nonna non deteriori di condizione. In oltre la signora genitrice fa una donazione
irrevocabile di questi fiorini 100 annui al suo figlio Antonio, affine che niuno, che diritto
n'avesse, molestar lo possa in niun conto sopra il di già percepito: obbligando a ciò, e per ciò,
tutti e singoli li suoi beni sì presenti, che futuri.
Quinto. Il signor genitore dona, condona, fa un donazione irrevocabile al figlio Antonio di
tutto quello, che ha speso per il medesimo in casa paterna, e fuori del paese per gli anni passati
sotto qualunque titolo, come anche vuole espressamente il soprallodato donare graziosamente
tutto quello, che spenderà per esso figlio Antonio in avvenire, sieno spese incontrate a cagione
di questo matrimonio, le spese dell'equipaggio, del vitto, de' fiorini 200 annui promessigli, li
regali alla sposa, in una parola tutto, affine che detto filgio Antonio non possa essere sforzato
dopo la morte (lungi sia un sì fatal colpo) del genitore di rimborsare la massa del già percepito
per il corso di tanti anni, per l'unico fine di schivare in tal maniera i litigi, e le contese, che
nascere potessero fra fratelli. Obbligando a tal effetto il genitore tutti, e singoli li suoi beni sì
presenti, che futuri etc.
Nota. Aurographum cum meis animadversionibus vocalibus reddidi laudato comiti hoc die
26 novembris 1801.
1078. Anno isto 1802, die martis 23 februarii in sero ab ill.mo domino comite Iosepho
quondam comitis Sigismundi de Melchioriis, patricio tridentino, accepi membranam sequentis
tenoris: Clemens episcopus servus servorum Dei dilecto filio officiali augustano salutem, et
apostolicam benedictionem. Dignum arbitramur, et congruum, ut illis se reddat Sedes apostolica
gratiosam, quibus ad id propria virtutum merita laudabiliter suffragantur. Dudum siquidem
omnes dignitates in collegiatis ecclesiis principales tunc vacantes, et in antea vacaturas
collationi, et dispositioni nostrae reservavimus, decernentes ex tunc irritum, et inane si secus
super his a quoquam, quavis auctoritate, scienter, vel ignoranter contingeret attentari. Cum
itaque postmodum Praepositura ecclesiae sancti Mauritii augustana, Provinciae moguntinae,
quae inibi dignitas principalis existit, et quam quondam Antonius Monfort dictae ecclesiae
praepositus dum viveret, obtinebat, per obitum dicti Antonii, qui extra romanam Curiam de
mense octobris proxime praeterito diem clausit extremum, vacaverit, et vacet ad praesens,
nullusque de illa praeter nos hac vice disponere potuerit, sive possit, reservatione, et decreto
obssitentibus supradictis, nos volentes dilectum filium Ernestum baronem in Voglestain (sic)
decanum, et canonicum ecclesiae brixinensis, asserentem se de illustri baronum genere
procreatum, ac dilecti filii nostri Ludovici tituli sancti Laurentii in Lucina presbyteri cardinalis
Madrutii nuncupati ex sorore nepotem existere, ac unum, et unam canonicatum, et praebendam
singularem salisburgensis, et tridentinae, ac maioris augustanae, necnon praedictae brixinensis
ecclesiarum, ac quae inibi dignitas forsan maior post pontificalem existit, et per unum ex
eiusdem ecclesiae brixinensis canonicis95, etiam una cum illius canonicatu, et praebenda absque
dispensatione apostolica obtinere consuevit, decanatum ecclesiae brixinensis huiusmodi,
93
*Spillatico: patto relativo alla dote.
De qua To. V epist. 1892.
95
Decanatus brixinensis est secunda dignitas illius Capituli. prima est Praepositura.
94
107
quorum cuiuslibet fructus, redditus, et proventus vigintiuqatuor ducatorum auri de Camera
secundum communem extimationem, valorem annuum non excedunt, obtinere, apud nos de
nobilitate generis, vitae, ac morum honestate, aliisque probitatis, et virtutum meritis
multipliciter commendatum, horum intuitu favore prosequi gratioso, ipsumque Ernestum a
quibusvis excommunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisque ecclesiasticis sententiis,
censuris, et poenis, a iure, vel ab homine, quavis occasione, vel causa latis, si quibus
quomodolibet innodatus existit, ad effectum praesentium dumtaxat consequendum harum serie
absolventes, et absolutum fore censentes, discretioni tuae per apostolica scripta mandamus,
quatenus si per diligentem examinationem dictum Ernestum ad hoc idoneum esse repereris,
super quo conscientiam tuam oneramus, Praeposituram praedictam, quae personalem
residentiam non requirit, ac cuius, et illi forsan annexorum fructus, redditus, et proventus
trecentorum ducatorum similium secundum extimationem praedictam valorem annuum, ut
dictus Ernestus etiam asserit, non excedunt, sive praemisso, sive alio quovismodo, aut ex
alterius cuiuscumque personae, seu per liberam resignationem dicti Antonii, vel cuiusvis
alterius, de illa in dicta Curia, vel extra eam, etiam coram notario publico, et testibus sponte
factam, aut assecutionem alterius beneficii ecclesiastici quavis auctoritate collati vacet, etiamsi
tanto tempore vacaverit, quod eius collatio iuxta lateranensis statuta Concilii ad Sedem
apostolicam legitime devoluta, ipsaque Praepositura dispositioni apostolicae specialiter, vel
alias etiam ex eo quod dictus Antonius dum in humanis ageret, dicti Ludovici cardinalis
familiaris continuus commensalis, existebat, generaliter reservata existat, et ad illam consueverit
quis per electionem assumi, eique cura etiam iurisdictionalis immineat animarum, super ea
quoque inter aliquos lis, cuius statum praesentibus haberi volumus pro expresso, pendeat
indecisa, cum annexis huiusmodi, ac omnibus iuribus, et pertinentiis suis, eidem Ernesto
auctoritate nostra conferas, et assignes, inducens per te, vel alium, seu alios eumdem Ernestum,
recepto primo ab eo nostro, et romanae Ecclesiae nomine fidelitatis debitae solito iuramento
iuxta formam, quam sub Bulla nostra mittimus introclusam: vel procuratorem suum eius
nomine, in corporalem possessionem Praepositurae, ac annexorum, iuriumque, et pertinentiarum
praedictorum, et defendens inductum, amoto exinde quolibet detentore, ac faciens Ernestum, vel
pro eo procuratorem praedictum ad Praeposituram huiusmodi, ut est moris, admitti, sibique de
illius, et annexorum eorumdem fructibus, reditibus, proventibus, iuribus, et obventionibus
universis integre responderi: contradictores auctoritate nostra praedicta, appellatione postposita
compescendo. Non obstantibus felicis recordationis Bonifacii Papae VIII praedecessoris nostri,
et aliis apostolicis constitutionibus, ac primodictae ecclesiae, etiam iuramento, confirmatione
apostolica, vel quavis firmitate alia roboratis statutis, et consuetudinibus contrariis
quibuscumque. Aut si aliqui super provisionibus satisfaciendis de dignitatibus primodictae
speciales, vel aliis Beneficiis ecclesiasticis in aliis partibus generales dictae Sedis, vel legatorum
eius literas impetrarint etiamsi per eas ad inhibitionem, reservationem, et decretum, vel alias
quomodolibet sit processum. Quibus omnibus eumdem Ernestum in assecutione dictae
Praepositurae volumus anteferri, sed nullum per haec eis quoad assecutionem dignitatum, vel
Beneficiorum aliorum praeiudicium generari. Seu si venerabili fratri nostro episcopo augustano,
et dilectis filiis Capitulo primodictae ecclesiae, vel quibusvis aliis communiter, vel divisim ab
eadem sit Sede indultum, quod ad receptionem, vel provisionem alicuius minime teneantur, et
ad id compelli, aut quod interdici, suspendi, vel excommunicari non possint, quodque de
dignitatibus primodictae ecclesiae vel aliis Beneficiis ecclesiasticis ad eorum collationem,
provisionem, praesentationem, electionem, seu quamvis aliam dispositionem, coniunctim, vel
separatim spectantibus nulli valeat provideri per literas apostolicas non facientes plenam, et
expressam, ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi mentionem. Et qualibet alia dictae
Sedis indulgentia generali, vel speciali cuiuscumque tenoris existat, per quam praesentibus non
expressam, vel totaliter non insertam, effectus earum impediri valeat quomodolibet, vel differri.
Et de qua, eiusque toto tenore habenda sit in nostris literis mentio specialis. Seu si dictus
Ernestus praesens non fuerit ad praestandum de observandis statutis, et consuetudinibus
primodictae ecclesiae solitum iuramentum, dummodo in absentia sua per procuratorem
idoneum, et cum ad promodictam ecclesiam accesserit corporaliter illud praestet. Nos enim cum
108
eodem Ernesto, quatenus opus sit, ut decanatum huiusmodi una cum dicta Praepositura, si illam
sibi per te vigore praesentium conferri, et assignari contigerit, quoad vixerit, retinere libere et
licite valeat, generalis Concilii, ac aliis constitutionibus, et ordinationibus apostolicis, ac ut
praefertur, roboratis statutis, et consuetudinibus suprascriptis, coeterisque contrariis nequaquam
obstantibus, apostolica auctoritate tenore praesentium de specialis dono gratiae dispensamus.
Proviso quod Praepositura, et decanatus huiusmodi debitis propterea non fraudetur obsequiis,
sed eorum congrue supportentur onera consueta. Volumus autem, quod dictus Ernestus
postquam repertus fuerit idoneus, ut praefertur, et antequam possessionem dictae Praepositurae
adipiscatur, fidem catholicam iuxta aliam formam, quam sub Bulla nostra mittimus introclusam,
in manibus tuis, seu dicti episcopi profiteri tenearis, alioquin praesens gratia nulla sit, et dicta
Praepositura vacare censeatur eoipso. Et insuper prout est, irritum decernimus et inane, si secus
super his a quoquam quavis auctoritate, scienter, vel ignoranter attentatum forsan est hactenus,
vel imposterum contigerit attentari. Datum Romae apud Sanctum Petrum anno Incarnationis
dominicae millesimo quingentesimo nonagesimo quarto, quarto kalendas ianuarii pontificatus
nostri anno tertio.
Pro ill.mo, et rev.mo domino cardinali Summaten.
Alexander Glorierius.
M. Vestrius Barbianus
L.+L. plumbi pendentis, in quo est inscriptio Clemens papa VIII, in una parte: in alia vero
capita SS. App. Petri, et Pauli cum hisce literis S: S.
PP
AE
A tergo Rta apud Marcellum Secretarium idest Registrata apud dictum Marcellum Vestrium
Barbianum.
Pariter a tergo est: Ego Ioannes Hieronymus Stoz de Ostrach etc. cathedralis ecclesiae
augustensis, et elvacensis canonicus, rev.mi, et ill.mi principis, et domini episcopi augustani
Vicarius generalis. Debita reverentia receptis retroscriptis literis apostolicis, ad earum
executionem procedendo, super vita, et moribus, aliisque canonicis requisitis, admodum
reverendi, et illustris domini Ernesti baronis in Wolckenstein etc. testimonia producta vidi, et
approbavi, ac professionem fidei, nec non fidelitatis iuramentum solitum, iuxta formas
transmissas ab eo recepi, et proinde Praeposituram collegiatae ecclesiae s. Mauritii in Augusta
vacantem per obitum quondam illustris domini Antonii comitis in Montfort, praefato domino
Ernesto per bireti impositionem contuli, eumdemque de illa investivi, possessionem realem et
actualem eidem decernendo. Actum Augustae in aedibus residentiae meae anno Domini
millesimo quingentesimo nonagesimo quinto, mensis maii die decimo, reverendo, et clarissimis
viris domino Petro Avanzino collegiatae ecclesiae s. Mauritii in Augusta canonico, et domino
Georgio Kundlero iuris utriusque doctore, testibus vocatis, et rogatis.
Ioannes Hieronymus Stoz ab Obstrach
Vicarius generalis augustensis etc.
Ego M. Michael Schmidtner authoritate apostolica iuratus, et in romana Curia
immatriculatus notarius, ad actum praefatae collationis requisitus, quia praemissis cum
praenominatis testibus interfui, in fidem pariter subscripsi.
Ita est idem qui supra manu propria.
Nota. De barone Ernesto a Wolckenstein praefato dixi in Catalogo decanorum
tridentinorum cap. 35, To. 4 Monumenta eccl. trid., pag. 308 et in Decanario trid. cap. 36. Obiit
anno 1616 aetatis 64.
1079. Anno isto 1802, die lunae primo martii, in conventu s. Bernardini apud Tridentum
opportune importune rogatus scripsi sequentia.
Abbozzo dell'ultimo testamento di Biasio quondam Pietro Predelli96 di Trento, sagrestano e
servente delle reverende Madri Clarisse di s. Michele.
96
Da Cognola.
109
Primo ordina, e vuole, che il suo corpo reso cadavere sia seppellito coll'accompagnamento
di otto sacerdoti, oltre il M.R. signor piovano, e con sei torcie portate dagli alunni del seminario
vescovile. o mancando questi da altri chierici.
2. Per ragione di legato lascia una libbra di olio alla fabbrica di san Vigilio nostro
protettore principale, per una volta sola.
3. Per suffragio dell'anima sua ordina, e vuole, che subito dopo la sua morte vengano date
da celebrare sessanta sante Messe ai RR. PP. Riformati del convento di san Bernadino.
4. Per ragione di legato lascia, ed ordina, che sieno dati quindici fiorini tedeschi in danaro a
Domenica Predelli sua carissima sorella maritata.
5. Per ragione di legato lascia, ed ordina, che a Giacomo Predelli suo nipote siano dati otto
fiorini in danaro: il suo tabarro, il suo abito di diversi colori, e due suoi pari di calzoni, o sia
brache.
6. Per ragione di legato lascia, vuole, che vengano dati sei fiorini in danaro a Catterina sua
nezza, nata Furlanelli, e maritata in Calliano.
Finalmente di propria bocca nomina, ed instituisce erede universale di tutti gli altri suoi
beni mobili, e ragioni, la sua dilettissima consorte Margherita Baldessari97: a patto però, e
condizione, che passando ad altre nozze, prima di passarvi debba far celebrare dai suddetti Padri
Riformati per l'anima sua trenta altre sante Messe; e che morendo nello stato vedovile di esso
Biasio, i beni, che ancora restassero del medesimo Biasio vadano al di lui sangue, cioè ai
suddetti sorella, nipote, e nezza aequis portionibus.
Così ho dato al detto Biasio li 29 di marzo 1802, e tanto fu pubblicato ad literam colla sola
giunta delle formalità notaresche dal sig. capitano Vincenzio de' Bernardi Zetta notaio imperiale
collegiato in questa nostra sagrestia di s. Bernardino li 21 di aprile del 1802 giorno di mercoledì,
alla presenza di me Fra Giangrisostomo da Volano, del P. Cipriano da Tueno, del P. Prosdocimo
da Cavalese, del P. Vito Antonio da Cles, del P. Bernardino da Carano, di fra Placido da Mezzo
Lombardo, e di fra Vincenzio da Sfruzzo, testimoni pregati, colla licenza del P. Guardiano
Giuseppe Antonio da Cles. Il notaio si contentò di troni undici dati subito.
1080. Anno isto 1802, die 4 maii a quodam clerico ripano Iacobo Benino de Gavatio
describendum accepi ex authentico membraneo sequens testamentum98.
In Christi nomine. Amen. Anno Domini millesimo quingentesimo nonagesimo secundo,
indictione quinta, die autem mercurii vigesimo primo mensis octobris, in terra Rippae
tridentinae diocesis, et in camera domus domini Ioannis Antonii Franzosii in castello.
Praesentibus domino Laurentio barone de Rippa, domino Antonio Martinello, domino David
Luciolo, domino Ioanne Antonio Raimondo de Salodio, domino Iacobo filio domini Ioannis
Baptistae Ton de Moniga99, magistro Thomaeo quondam Iacobi a Valle de Colonia, et Antonio
quondam Petri Maroa de Malsesino, omnibus habitantibus in dicta terra, testibus idoneis, notis,
vocatis ore proprio infrascripti testatori, et meo notarii, ad haec specialiter rogatis.
Ibique ser Peregrinus filius quondam Petriboni Vivaldi de Gavatio plebis, et iurisdictionis
castri Thenni, licet prius per gratiam Domini nostri Iesu Christi sanus, et bene compos mente,
visu, auditu, intellectu, locutione, et corpore, et omnibus sensibus, et tantum in aetate senili
constitutus, qua de causa quum sit ab Omnipotenti Domino provisum, quod statutum est homini
semel mori, et de mortis hora incertius. Et propterea intendens de, et pro salute animae suae, et
bonorum suorum providere, ne aliqua lis, per praesens nuncupativum testamentum, seu
elogium, quod dicitur sine scriptis, in hunc modum facere procuravit.
Imprimis quidem se, et animam suam Omnipotenti Domino, eiusque gloriosissimae Virgini
Matri Mariae, totique Curiae coelesti humiliter commendavit. Iubens, et mandans, quando de
97
98
Da Vigolo Baselga, già serva in Trento in casa Tomazzolia.
P. Antonius Morandus de Bononiano aetatis annorum 56 prior descripsit, sed imperfecte, hoc anno
1802.
99
Moniga est terra dioecesis veronensis, districtus brixiensis, parochialis hom. 500 distans a Brixia
17 P. M.
110
hoc saeculo migrare contigerit, cadaver suum humari, et sepeliri in cimitherio sancti Zenonis
villarum Gavatii, et Coloniae, ubi etiam sepulta fuerunt corpora praecessorum suorum, cum
pompis funeralibus, et exequiis iuxta stilum dictarum villarum honorifice, et secundum
qualitatem personae etc. omissis etc. aliis etc.
Item reliquit, iussit, et legavit pro anima sua, et in remissionem eius peccatorum distribui,
errogari, et dari omnibus vicinis, et habitantibus solum in villis Gavatii, et Coloniae perpetuis et
singulis temporibus, singulo anno in die Veneris Sancti tempore Pasquatis, unam caritatem
panis tritici, boni, et pulcri, cocti, et bene consumati, et laudabilis, videlicet unum panem pro
singula persona de una libra pro qualibet persona. Volens totaliter, quod dicta caritas ut supra
relicta pro anima sua durare, et perseverare habeat perpetuo, et omni tempore. Legando, et
relinquendo iamdictum eius legatum sic perpetuo remansurum pro reffrigerio et salute, et
remissione eius peccatorum, quod eius petia terrae arartiva, zapativa, et vineata, sita in
pertinentiis Rippae, Regulis Mazani subtus Gavatii villam, penes desuper via communis a mane
Cale, seu brazolum Francisci Vivaldi, seo haeredes quondam domini Tomei Zuchelli, et
desuptus viam communem. Volens totaliter, quod dicta petia terrae sit omnino obligata, et
perpetuo obnoxiata ad aggravium dicti legati, ad quod aggravat infrascriptum eius haeredem ad
id faciendum. Et casu quo quod infrascriptus eius haeres cessaret ad faciendum dictum legatum,
tunc, et eo casu adveniente, quod tunc vicini dictarum villarum, intelligendo de habitantibus,
ingredi possint ad actualem possessionem dicti fundi, quem etiam nomine precario eiusdem
constituit possidere, ipsos attamen aggravando ad faciendam dictam caritatem ut supra singulis
annis perpetualiter et omni tempore. Et tunc teneantur decani, qui pro tempore erunt, et fuerint,
et pro eius laboribus habeat singulo anno pro quoque carentanos triginta, quod autem effectum
non habeat nisi, et post mortem uxoris testatoris. In omnibus autem aliis suis bonis mobilibus, et
immobilibus, iuribus et actionibus ubicumque sint, et reperiri possint, tam in monte, quam in
plano, haeredem suum universalem instituit, nominavit, sibi reliquit, et esse voluit Odoricum
filium quondam Bartholomaei Blancheti de Gavatio eius attinentem100, et consanguineum, cum
onere, quod teneatur omni anno facere chizolos in die omnium Sanctorum, et distribui domi
testatoris. Hanc autem asseruit esse suam ultimam voluntatem, quam valere voluit iure
testamenti. Quod si hoc iure non valeret, voluit valere iure codicillorum, aut donationis causa
mortis, vel alterius cuiuscumque ultimae voluntatis, quo melius valeat, et teneat ad laudem
Domini. Rogando praedictos testes, esse de praemissis memores ad laudem Domini, et ad
perpetuam rei memoriam. Cassando, et annullando omnia alia testamenta, et ultimas voluntates
per antea factas, ita quod sint cassa, et cassae, etiam si in eis essent verba salutaria.
L.+S. Ego Benevenutus filius quondam egregii viri domini Ioannis Antonini notarii de
Antoninis de Thenno tridentinae dioecesis, publicus imperiali auctoritate notarius, praemissis
omnibus et singulis... dum agerentur interfui, et ea omnia, et singula scripsi, et publicavi, et me
in fidem ad robur praemissorum cum signo, et nomine consuetis officii tabellionatus appositis
ante hanc meam subscriptionem subscripsi. Et hoc legatum fuit editum ad instantiam decanorum
dictarum villarum Gavatii, et Coloniae, etiam Antonii dicti quondam Brugnoni101. Laus Domino
etc.
Nota. Exemplum istud dedi praefato clerico die 26 maii 1802 dandum decanis Gavatii, ne
post obitum Blanchettae pereat legatum.
1081. Frater Hilarius de Montemagno Ordinis Minorum S.P.N. Francisci lector iubilatus,
coram summo Pontifice episcoporum examinator, et in universa Cismontana familia tam
Observantium, quam Reformatorum commissarius generalis, visitator, reformator apostolicus,
et in Domino servus.
100
Anno 1423 vixit Iohannes dictus Blanchetus, filius condam Dominici Blancheti de Gavatio. Anno
1479 vixir Ioannes quondam Odorici Blancheti de Gavatio. Anno 1707 natus est Bartholomaeus filius
Odorici Blancheti de Gavatio, et frater Ioannis Peregrini. Hoc anno 1802 vivit Gavatii coelebs domina
Dominica eorum soror.
101
Vide infra num. 1085.
111
Dilecto nobis in Christo Patri Fratri Iosepho Antonio de Clesio nostrae Reformatae
Provinciae s. Vigilii lectori102 theologo, ac concionatori salutem, plenamque in Spiritu Sancto
consolationem. Cum Provinciarum Capitulis, praepediti negociis, praesidere minime valeamus,
pro debito officii nostri nobis incumbit, viros illos eis praeficere, quos ad id muneris idoneos
esse conspicimus. Hinc de tui prudentia, zelo, ac probitate certiores effecti, te praesidentem in
Capitulo nostrae Reformatae Provinciae Sancti Antonii Venetiarum nominamus, instituimus, et
deputamus, opportunam tibi concedentes facultatem ipsum convocandi, et celebrandi in uno ex
conventibus dictae Provinciae, Patribus, ad quos spectat, ac tibi beneviso; ibique congregatis de
more omnibus vocalibus, die a te praefigendo ad electiones Ministri Provincialis, Custodis,
Definitorum, Guardianorum, aliorumque Provinciae officialium, praemissis praemittendis, ac
servatis alias de iure servandis, deveniendi: concedentes tibi in omnibus, et singulis praefatis
electionibus capitularibus praesidentiam, necnon votum consultivum, et electivum.
Praecipientes tibi ad sanctae obedientiae meritum, conscientiamque tuam super hoc onerantes,
ut exclusis de iure excludendis, digniores tantum ad dicta officia respective eligi pro viribus, et
omni conatu cures; ad cuius effectum tibi inculcamus observantiam statuti Capituli generalis de
anno 1676 quod scilicet electores sub poena non suffragandi, antequam ad electionem Ministri,
Custodis, Definitorum, et Guardianorum procedant, singillatim coram venerabili Crucifixi
imagine, ac te praesente iuramentum praestent, se eos electuros ad quodlibet officiorum
praedictorum respective, quos in conscientia omnibus aequa lance libratis, digniores iudicabunt.
Cunctis autem electionibus rite, et canonice sequutis, eas confirmandi in nomine Domini tibi
auctoritatem vigore earumdem tribuimus. Insuper stricte praecipimus tibi, omnibusque
Definitorii Patribus quatenus peracto totaliter de more Capitulo, subscribant in hac eadem nostra
litera patentali, se adamussim omnia observasse, quae a nobis praeordinata sunt, eamque sigillo
parvo Provinciae munitam ad manus nostras remittere debeant in testimonium perpetuum
exactae executionis, et filialis reverentiae tuae, aliorumque supradictorum Patrum, pro maiori
Dei gloria, et Religionis splendore. Praecipimus autem in virtute sanctae obedientiae omnibus et
singulis praememoratae Provinciae superioribus, et subditis, ut te tamquam praesidentem a
nobis institutum, et deputatum recipiant, et recognoscant, tibique ad Regulae, et nostrarum
Constitutionum praescriptum prompte pareant, et obtemperent. Vale. Datum Romae ex Aracoeli
die 26 martii 1802.
Fr. Hilarius de Montemagno
Commissarius generalis.
Venezia nell'imperial regio Governo generale 6 maggio 1802. Vista, e licenziata per
l'esecuzione purché nelle promozioni agli offici abbiano da esser osservate le veglianti leggi
quanto ai requisiti personali degli eleigendi, e che debbano rassegnarsi le risultanze delle
sessioni capitolari al competente Dipartimento della nobile Congragzione delegata per li
necessari confronti, e per la successiva approvazione del regio Governo a tenore del permissivo
divieto 29 aprile decorso 7894.
A. Gradenigo etc.
L.+S. (maioris) De mandato rev.mi in Christo patris
Fr. Augustinus de Nocchis
Secretarius generalis.
Nota. Descripsi die 13 maii 1802, quo laudatus P. Praeses Iosephus Antonius huiusce
tridentini coenobii Guardianus Tridentum reliquit, Perginumque, ac Patavium ad Capitulum
celebrandum die 26 huius pergere coepit, una cum secretario suo P. Ioanne Iosepho de
Cantiolino. Ibi dicto die 26 electi fuerunt Minister provincialis P. Franciscus Antonius de
Venetiis ex-prov. et actualis Guardianus Paduae. Custos P. Bernardinus de Ciano. Definitores
PP. Augustinus de Ceneta, Aloysius de Vicentia lector, Antonius de Padua, et Iosephus de
Bassano, olim Guardianus Veronae.
102
Lector, idest professor scholae.
112
1082. Anno 1802, die quinta maii Gubernium Superioris Austriae agens Oeniponti,
praesidente Ferdinando Ernesto comite de Bissingen, concessit liberum transitum nobis rerum
sequentium103: Lana nera centenari 8, olio centenari 30, riso 20, stoffisso 20, salamone 4,
sardelle 9, aringhe ed anguillotti 6, zucchero non fino 6, uva passa e zebibbo 3, mandole,
pignuoli e fichi 2, candele di cera 9, sapone 2, pepe libbre 50, cannella, e garofani libbre 6,
incenso e storace libbre 40, bambagio filato libbre 30, teriaca libbre 12. Ostendendum est
theloneariis Grigni, et Ripae.
1083. Anno isto 1802, die iovis 3 iunii petii, et obtinui sequentes literas episcopo brixinensi
exhibendas:
Nos Simon Albanus Zambaiti de Vezzanburg, huius ecclesiae cathedralis canonicus, et in
spiritualibus Vicarius generalis capitularis Tridenti etc. Universis, et singulis, quibus expedit,
fidem facimus, atque testamur, proxime futuris 4 anni temporibus aestivis nullas habendas esse
Tridenti clericorum Ordinationes. Insuper testamur venerabiles FF. Benedictum a s. Lucano,
atque Ioannem Baptistam a Bedullo Ordinis Reformatorum s. Francisci huius tridentinae
dioecesis pro presbyteratus Ordine suscipiendo examinatos, et approbatos fuisse. In quorum etc.
Datum Tridenti die 3 iunii 1802.
I.A. de Menghin provicarius generalis capitularis104.
Petrus Ioseph Cloch cancellarius etc.
L.+S. ovati.
1084. Anno isto 1802, die XI iunii nostro libello supplici To. 6 epist. 2272 descripto, idem
Vicarius Zambaitius sequentes suas literas adiicere dignatus est: Nos Simon Albanus Zambaiti
de Vezzanburg huius ecclesiae cathedralis canonicus, et in spiritualibus Vicarius generalis
capitularis Tridenti etc. Universis, et singulis, quibus expedit, fidem facimus, atque testamur,
venerabilem Fratres Ioannem Pium de Moena, et Archangelum Mariam de Thassullo, quorum
primus natus est 15 februarii 1780, alter vero 9 aprilis eiusdem anni 1780, esse diaconos Ordinis
Reformatorum s. Francisci huius Provinciae s. Vigilii. Cumque cupiant indulto super aetate
clementissime donari: Nos, attenta magna sacerdotum inopia, qua dicta Provincia alias
religiosissima, et de hac dioecesi plurimum benemerita ita premitur, ut variis, pluribusque
oneribus pro spirituali populorum salute sustinendis, satisfacere nequeat, praedictos diaconos, ut
petitam obtineant gratiam, omnibus, ad quos etc. enixe in Domino commendamus. In quorum
etc.
Datum Tridenti die 11 iunii 1802.
I.A. de Menghin provicarius generalis capitularis105
L.+S. ovati
Petrus Ioseph Cloch cancellarius.
1085. Anno 1802, die 26 iulii a clerico Iacobo Benino de Gavatio, misso a decanis Gavatii,
et Coloniae rogatus, instrumento descripto supra num. 1080 adieci hanc subscriptionem: Ego
Frater Ioannes Chrysostomus de Avolano, servus Iesu Christi, ac Seraphici Ordinis Minorum
Sancti Francisci strictioris Observantiae professor, authenticum huiusce instrumenti, manu
praedicti Benevenuti notarii scriptum vidi, et rogatus fideliter descripsi, ac sigillo meo solito
communivi, in conventu Sancti Bernardini apud Tridentum die mercurii 26 maii anno Domini
1802 indictione quinta.
L.+S.
1086. Anno 1802, die 16 iulii prodierunt literae sequentis tenoris: Nos Simon Albanus
Zambaiti de Vezzanburg, huius ecclesiae cathedralis canoncius, et in spiritualibus Vicariu
103
Vide To. 7 epist. 2859.
Etsi fuerit praesens Vicarius.
105
Etsi fuerit praesens Vicarius.
104
113
generalis capitularis Tridenti etc. Nobili et admodum rev.do domino Vigilio Ciurletti de
Belfonte parocho Basilicae, tridentinae dioecesis, salutem in Domino.
Precibus tuis favorabiliter annuentes, attentis in iisdem expositis, tenore praesentium
facultatem, et licentiam tibi concedimus, atque impertimur, ut in ecclesia parochiali Basilicae
Via Crucis ad publicum usum erigi possit, et valeat, servatis servandis. In quorum etc. Datum
Tridenti die 16 iulii 1802.
Zambaiti Vicarius generalis capitularis
L.S.
Marcellus de Marchetti cancellarius etc.
Nota. Eamdem Viam Crucis erexit die dominico 25 iulii 1802 ritu solemni consueto noster
P. F. Petrus Regalatus de Caresio, praesente F. Archangelo Maria de Tassullo diacono eius
socio, ac multo populo, delegatus a P. Iosepho Antonio de Clesio Guardiano ad s. Bernardinum
Tridenti.
1087. Anno isto 1802, die 22 iunii R.D. presbyter Franciscus Adelpretus Michelottus
dronensis aliquot vetustas membranas legendas, et in parte describendas dedit mihi, scire
cupiens cuiusnam sint argumenti. Simul assutae sunt106, ac difficillimae lectionis. En ipsarum
initium:
L.+S. Anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo primo, indictione quarta, die
sabati ultimo exeunte marcio, Tridenti in palacio episcopatus. Praesentibus dominis Francisco
de Bononia, Rodegerio iudicibus, Petro de Seyano, Petro de Bellenzanis, et Conrado notariis,
testibus, et aliis. Ibique dominus Iohannes de Cavedeno iudex, faciens racionem in Curia
tridentina de hominibus Arci, et plebatus per dominos Iacopum comitem et Odoricum iuvenem
canonicos Tridenti, hyconomos, vice dominos Capituli, et ecclesiae tridentinae, ad petitionem
Symonis notarii, et procuratoris et procuratorio nomine domini Odorici de Archo, dedit mihi
Otonello notario infrascripto verbum, licentiam exemplandi, et autenticandi, et in publicam
formam reducendi, et redigendi infrascriptos testes: quorum tenor talis est.
Testes dati, et producti per Martinum sindicum, et procuratorem hominum, et
Communitatis de Dro contra dominum Odoricum de Archo, sive Simonem eius procuratorem
sub anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo.
Henricus quondam Iohannis Rubey de Dro iuratus testis, qui dixit: Scio, quod Commune, et
homines Communitatis de Dro tenuerunt, et possiderunt Piscariam, sive revedum107 litis, iacens
super Sarcam, et in Sarca, iuxta lacum Toblini, infra hos confines: scilicet a Petra de Bevolcho,
quae est inter homines Communitatis de Madruzo, et de Dro usque sub Dossum Wardi, apud
unam petram magnam ibi iacentem pro sua per XXX et XL annos, et plus pacifice, et quiete, et
sine contradictione alicuius personae, aptando, locando, piscando, et piscari faciendo, praesente
quondam domino Federico Peazo tempore vitae suae et praesentibus quondam Nicolao, et
Guillemo filiis quondam domini Pauli, et existentibus in villa, et teratorio de Dro quondam
domino Paulo praedcto, et etiam filio suo Oto, et praesente etiam Otolino filio quondam dicti
domini Federici Peazi. Interrogatus qualiter scit, respondit, visu, quia vidi eos possidentes a
dicto tempore citra continue omni anno, saltim (sic) una vice, et quandoque tali anno multocies.
Interrogatus quam possessionem vidit eos habere, scilicet ipsos homines de Dro, et
Communitatem in dicto Revedo, respondit: vidi facere, seu fieri gradizos, et fieri pallos circa
revedum, et aptari omni anno saltim una vice a XL annis citra, et a tempore eo citra, quod
factum fuit, seu inceptum per homines Communitatis de Dro. Interrogatus quantum tempus est,
quod inceptum fuit dictum revedum, respondit: XL annis, et plus; sed quantum plus nescio.
Interrogatus, qui fuerint illi, qui aptaverunt uno anno, et qui alio, respondit: homines villae de
Dro iverunt pro Communi omni anno. Interogatus, quibus nominibus vocabantur illi, qui fuerunt
ad aptandum, respondit: Recordor, quod in primo anno interfuit quondam Henricus Pelegrini de
Dro, qui erat tunc sindicus hominum Communitatis de Dro, et quidam Sesenus, et Vezanellus,
106
Tres chartas unius processus.
Revedum, Revé, apud arcenses est una benna posta in un fosso per fermare il pesce. Ita praefatus
dominus Michelottus hac die 10 februarii 1804; trentino nassa, recipiente di vimini fatto ad imbuto.
107
114
et alii multi, de quorum nominibus non recordor, et de aliis annis autem non bene recordor, de
nominibus principaliter, quia tales fuerunt uno anno, et tales aliis. Interrogatus quociens
aptaverunt in anno respondit: Tociens secundum quod erat necesse eis aptare, quia quandoque
una vice in anno, et quandoque bis, et quandoque ter, et quandoque plus, si fuerit necesse.
Interrogatus de quo mense aptant dictum revedum, respondit, quando habent locum ipsi
homines de Dro, et quandoque de mense marcio: quandoque de mense februario; et quandoque
de mense ianuario, secundum quod habent locum eundi. Interrogatus de die quando aptant,
respondit, non recordor de nomine diei. Interrogatus qualiter scit, quod pacifice, et quiete,
respondit, visu, quia numquam fuit eis impeditum me sciente. Interrogatus, si aliquis potuisset
eis contradissise (sic) ipso teste ignorante, et nesciente, respondit: sic potuisset, sed nescio, quod
fuerit eis contradictum. Interrogatus qui fuerunt praesentes una vice, et qui altera, respondit:
abitantes, de aliis non recordor. Interrogatus quibus locatum fuit dictum revedum, respondit:
mihi testi locatum fuit bis per homines Communitatis de Dro. Item hominibus de Rivera, de
quibus nominibus non recordor, ser Salvaterae, et Gambuyo, et Martino quondam ser Iohannis
ser Venturae, omnibus tribus simul, et Omnebono quondam Petri, et sociis suis; de aliis non
recordor. Interrogatus quot vicibus locatum fuit cuilibet praedictorum, respondit, cuilibet
locatum fuit uno anno saltim, et possibile est, quod plus, sed non recordor. Interrogatus, pro
quanto fuit locatum cuilibet ipsorum, respondit: quandoque pro XX (Libris), quandoque pro
XVIII, quandoque pro XVI, sed non recordor pro quanto fuerit locatum cuilibet. Interrogatus si
fuit praesens omnibus suprascriptis locationibus, respondt, sic, interfui locationi meae, et
locationi Omneboni, et locationi Salvaterae, de aliis non recordor. Interrogatus, qui fuerint illi,
qui fecerunt locationes praedictas, respondit, quod dominus Ioannes Blanchus, qui erat tunc
temporis sindicus Communis locavit mihi testi, et sociis meis, et alii anciani, et sindici, qui erant
pro tempore locaverunt aliis, de quorum nominibus non recordor. Interrogatus etc. Interrogatus
etc. Duo ioculatores Massaria de Lundo, et Albanus de Zeniga. Interrogatus etc. Item scio, quod
dominus Henricus Soga, pater domini Odorici de Archo.et dominus Odoricus Panzeria de
Archo, emerunt de piscibus, et anguillis captis in dicto revedo litis ab hominibus Communitatis
de Dro etc. etc. Magister Ventura de Dro testis. Thomaxinus quondam Morenae de Dro etc.
Magister Ventura medicus de Dro etc. Revedum sive piscaria super Sarcam etc. Thomaxinus
quondam Morenae de Dro iuratus testis respondit, audivi dicti (dici?), quod dominus Sodegerius
potestas infeudavit homines de Dro de dicto revedo et dominus episcopus confirmavit.
Nota. Alias multas omitto. Vide To. 6 epist. 2722.
1088. Anno isto 1802, die 12 augusti a monialibus Clarissis sancti Michaelis prope
Tridentum accepi sequentem libellum supplicem scriptum ab ill.mo domino Iosepho Mersio exconsule tridentino.
Sacra Cesarea maestà.
Se persone vi furono, che dovettero essere il bersaglio della passata sanguinosa guerra,
certamente lo siamo noi umilissime supplicanti. Allorquando nell'anno 1796 il Generale barone
Beaulieu si ritirò verso Trento coll'intera sua armata, ci venne intimato di abbandonare il nostro
monastero, onde piantarvi un ospedale militare.
Nulla ci valsero le preghiere, nulla le lagrime per poterci esimere da sì funesta sentenza,
che dovendo cedere agl'imperiosi comandi abbiamo dovuto nel giorno 19 maggio dello stesso
anno evacuarlo, e ritirarci precipitosamente in un picciolo appartamento del convento delle
Madri Orsoline.
Tant'era la fretta, che appena ci venne concesso tempo da spogliare de' sagri aredi la nostra
chiesa, e trasportare le immense (sic) mobiglie necessarie ad una famiglia Religiosa.
In quella confusione ci fu duopo abbandonare vittima delle rapine i frutti dell'orto in quella
stagione abbondanti, il vino, e quantità di mobiglie, pel valore senza dubbio di tre mila fiorini, e
ch'erano (sic) malagevole sul fatto il trasportarle. Tant'in somma era la premura, che in poco
tempo atterrando muraglie, e volte si vide ridotto il nostro monastero ad un formale ospedale.
Fino ai 15 ottobre dell'anno 1799 ci convenne restare esuli dal nostro convento, lasciando
per ben due volte in preda all'inimico, che ne fece strage, e rovine, come appare da Lit A.
115
allorquando cambiata faccia le circostanze della guerra ci venne permesso il ritornarvi. Ma
come abitarlo, se prima non ci fosse convenuto di soggiacere ad un'immensa spesa, onde ridurlo
al primiero suo stato, ed uniforme al nostro Instituto, come appare dai qui annessi attestati Lit.
B.C.D.E.
Dopo tal epoca sembrava, che i prosperi successi della guerra potessero assicurarci d'una
quiete stabile, e perenne, quando per la funesta battagla di Marengo, ritiratosi in Trento colla sua
Divisione il signor tenente Maresciallo barone de Vukassevick poco ci mancò, che noi non
fossimo di bel nuovo scacciate dal nostro ritiro. Ci venne diffatto minacciata la partenza; ma le
suppliche finalmente, et qualche valevole raccomandazione fecero sì, che fossimo esaudite
mediante lo sborso di mille fiorini, ch'esposimo onde ridurre ad ospedale questa casa di
correzione, che venne effettivamente a tale uopo adoperata.
La decantata (sic) clemenza della maestà vostra ci dà coraggio di ricorrere ai piedi
dell'augusto trono per implorare dalla stessa qualche soccorso, onde indennizarci dagl'immensi
sotenuti danni, che ad eccezione d'ogni altra famiglia abbiamo dovuto sostenere pel servigio
dell'imperiali regie truppe, e del clementissimo monarca, che non vorrà vedere ridotta in
miserie, e nella desolazione una Religiosa Famiglia, che le toccò di dover alienare due stabili
per poter ridurre abitabile un convento, che per lo spazio di tre anni continui venne devastato
dalle amiche, ed inimiche armate.
Nota. Sic ad litteram libellus mersianus, qui exhibitus quidem fuit Caesari, sed quo fructu
nondum scitur, etiam hoc die 20 augusti 1803 quo potius ingrata monialibus dicuntur. Sic et 24
aprilius 1804, 1805, 1806108.
1089. Anno isto 1802, die veneris 10 septembris petii et impetravi literas sequentis tenoris:
Nos Simon Albanus Zambaiti de Vezzanburg, huius ecclesiae cathedralis canonicus, et in
spiritualibus Vicarius generalis capitularis Tridenti etc. Universis, et singulis, quibus expedit,
fidem facimus, atque testamur, proxime futuris quatuor anni temporibus autumnalibus nullas
habendas esse Tridenti clericorum Ordinationes. Insuper testamur venerabiles Fratres Aloysium
a Clesio, et Petrum Alcantarensem a Meano Ordinis Reformatorum Sancti Francisci huius
tridentinae dioecesis pro sacro subdiaconatus Ordine suscipiendo examinatos, et approbatos
fuisse.
In quorum etc. Datum Tridenti die 10 septembris 1802.
Zambaiti Vic. gen. Capitularis.
L.+S. (maioris)
Marcellus de Marchetti cancellarius.
1090. Anno 1802, die lunae 27 septembris Tridenti in conventu s. Bernardini accepi Breve
apostolicum sequentis tenoris:
Pius PP. VII. Dilecte fili salutem et apostolicam benedictionem. Religionis zelus, vitae ac
morum honestas, aliaque laudibilia probitatis, et virtutum merita, super quibus apud nos fide
digno commendaris testimonio, nos inducunt, ut te specialibus favoribus, et gratiis
prosequamur. Cum itaque, sicut nobis nuper exponi fecisti, tu, qui, ut asseris, in sacro
Diaconatus ordine constitutus existis, fervore devotionis accensus ad reliquum sacrum
presbyteratus Ordinem quantocitius promoveri summopere desideras: nos te praemissorum
meritorum tuorum intuitu, specialibus favoribus, et gratiis prosequi volentes, et a quibusvis
excommunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisque ecclesiasticis sententiis, censuris, et
poenis a iure, vel ab homine, quavis occasione, vel causa latis, si quibus quomodolibet
innodatus existis, ad effectum praesentium dumtaxat consequendum, harum serie absolventes,
et absolutum fore censentes, supplicationibus tuo nomine nobis super hoc humiliter porrectis
inclinati, tecum, ut si, et quando quindecim menses, et dies duodecim tantum tibi de aetate ad id
a sacro Concilio tridentino requisita defecerint, defectu huiusmodi non obstante, si nullum aliud
canonicum tibi obstet impedimentum, et dummodo tu ad id reperiaris idoneus, servatisque alias
servandis, ad dictum sacrum presbyteratus Ordinem de superiorum tuorum licentia promoveri,
108
In questo anno morì il Tovazzi e la sua opera si interruppe.
116
et promotus in illo etiam in altaris ministerio ministrare libere, et licite possis, ac valeas,
auctoritate apostolica tenore praesentium dispensamus. Non obstantibus Constitutionibus et
Ordinationibus apostolicis, caeterisque contrariis quibuscumque. Datum Romae apud Sanctam
Mariam maiorem, sub annulo piscatoris die XVII septembris MDCCCII pontificatus nostri anno
tertio.
L.+S.
Pro domino cardinali Braschio de Honestis
G. Bernius substitutus
Extra. Dilecto filio Archangelo Mariae de Tassullo Fratrum Ordinis Minorum s. Francisci
de Observantia Reformatorum nuncupatorum professori.
L.+S.
Nota. Eadem prorsus habet aliud Breve, excepto nomine Fratris, qui dicitur Pio de Moena,
et infra quindecim menses, et dies decem tantum. Pro unoquoque solvendum tria scuta, seu
triginta Librae venetae amico romano, de quo To. 6 epist. 2284 solutae sunt Librae 35 ratione
monetae. Secundum solvit gratis Pompeatus.
1091. Anno isto 1802, die 27 octobris episcopali cancellariae tridentinae exhibui sequentes
literas, ut eius incommodum aliquanliter levarem, et earum exemplum petii, prout feci etiam die
10 septembris 1802 pro duobus aliis Fratribus109.
Nos Simon etc. Universis, et singulis, quibus expedit, fidem facimus, atque testamur, in
proximo futuro mense novembri nullas habendas esse Tridenti clericorum Ordinationes. Insuper
testamur venerabilem Fratrem Ioannem Pium a Mohena diaconum Ordinis Minorum
Reformatorum Sancti Francisci huius tridentinae dioecesis pro presbyteratus Ordine suscipiendo
examinatum, et approbatum fuisse. In quorum fidem etc. Datum Tridenti die 28 octobris 1802.
Petrus Iosephus Cloch delegatus
L.+S. P.
Ioseph Gretter actuarius episcopalis etc.
1092. Anno 1803, die undecimo augusti Romae Papa Pius septimus dedit sequentes literas:
Pius eiscopus servus servorum Dei, venerabilibus Fratribus feltrensi, et bellunensi
respective episcopis, salutem, et apostolicam benedictionem. Cum nos hodie electionem de
persona venerabilis fratris nostri Emanuelis Mariae ex comitibus de Thunn nuper episcopi
iassensis110, in episcopum tridentinum, ecclesia ipsa tridentina Sedi apostolicae immediate
subiecta111, certo tunc exp...do pastoris solatio destituta, per dilectos filios Capitulum et
canonicos ecclesiae tridentinae, ad quos electio personae idoneae per romanum Pontificem pro
tempore existentem eidem ecclesiae tridentinae dum pro tempore vacat, in episcopum
praeficiendae, iuxta concordata dudum inter Sedem apostolicam ex una, et inclytam nationem
germanicam ex altera partibus inita, spectare, et pertinere dignoscitur, canonice celebratam,
iuxta decretum Congregationis rebus cosistorialibus praepositae, apostolica auctoritate
approbaverimus, et confirmaverimus, ipsumque Emanuelem Mariam episcopum electum a
vinculo ipsius ecclesiae iassensis, quae in partibus infidelium consistit, cui tunc praeerat,
tenebatur, de venerabilium Fratrum nostrorum sanctae romanae Ecclesiae cardinalium consilio,
et apostolicae potestatis plenitudine absolvente, illum ad ecclesiam tridentinam praedictam de
simili consilio apostolica auctoritate praedictam transtulerimus, ipsumque illi in episcopum
praefecerimus, et pastorem, curam, regimen, et administrationem ipsius ecclesiae tridentinae ei
in spiritualibus, et temporalibus plenarie committendo, prout in nostris inde conscriptis literis
plenius continetur. Volentes, ut antequam in regimine, et administratione dictae ecclesiae
109
Absentibus Vicario et Provicario causa vacationum subscripsit delegatus Cloch alias cancellarius
episcopalis. Vicarius est Vezani et Provicarius Arsii.
110
Iossus.
111
NB. Ecclesia tridentina extincto sub Benedicto XIV patriarchatu aquileiensie, alterius in se
archiepiscopi ius non agnoscit; nexum tamen cum Germaniae ecclesiis pristinum conservat. Ita Ios.
Ioannes Nepomucenus Pehem in Univ. vindobonensi professor, parte 3, iuris ecclesiasrtici edit. viennen.
1789, § 31, pag. 29.
117
tridentinae se in aliquo immisceat, fidelitatis debitae solitum iuramentum iuxta formam, quam
sub Bulla nostra mittimus introclusam, in manibus vestris, seu alterius vestrum emittere, ac
formam iuramenti, quod praestabit, nobis de verbo ad verbum per suas patentes literas suo
sigillo munitas, cum sui, ac vestrum, seu alterius vestrum subscriptione per proprium nuncium
quantocitius transmittere omnino teneatur. Quocirca fraternitati vestrae per apostolica scripta
mandamus, quatenus unus, vel alter vestrum ab eodem Emanuele Maria episcopo electo
iuramentum huiusmodi iuxta eamdem formam auctoritate nostra praedicta recipere curetis, seu
curet. Datum Romae apud sanctam Mariam Maiorem anno Incarnationis dominicae millesimo
octingentesimo tertio idus augusti, pontificatus nostri anno primo.
L. + plumbi pendentis, in quo
Pius Papa VII.
P. Serpetti
F. Trincia secretarius112
U. Grappelli
A. Pucciatti Cap.nus
I. Battaglia
A. Roberti
V. Vallati D.
A. Bellotti cap.
Nota. Literas hasce describendas in usum rev.mi Capituli tridentini ad me misit die 4
novembris 1802 post vesperas ill.mus, ac Rev.mus dominus Simon Albanus Zambaitius
canoncius, et Vicarius generalis capitularis sede vacante Tridenti. Character earum est lectu
difficillimus, utpote omnino singularis, et mihi prorsus novus. Alias eiusdem Pii septimi literas
ad laudatum electum vide supra num. 1051.
1093. Anno isto 1803, die 8 ianuarii accepi literas sequentis tenoris:
Aquibus.
Die secundo lulii anorom milesimo setuagesimo nonom et nonom (sic).
Vilarum Comunitatis Calavini.
In nomine Communitatis Calavini, et nomine domini Petri Chistè in hoc vilarum atestiamo
et atesta qualmente esset Maria vedova quondam Inocentio Piccini abitantes di qui in hoc
vilarum dicta ocasionis esset restavta vidua in et a cagionis esset mortuis suo vir Inocentio
Piccini in Germania in Ofici bersalieri etc.
Ego Petrus Antoni
Chiste
Sindicus inoch vilarom Challavini
Ego Ant.s de Gaifis scripsis
et cancelarius de Comunitatis:
D'ordine etc.
Visum et cum periphrasi concordatum.
Nota. Ita fert folium autographum dicti Gaifi, hominis adspectu gravis. Illud visum addidit
R. D. cooperator parochi calavinensis Thomas a Valle, vir sane laudabilis. Ceterum scriptum
Gaifi est omnino indignum lectu. Ipse minime de se praesumit. Est primus calavinensis
ecclesiae cantor: professione sutor.
1094. Anno 1803, die sabati 12 mensis februarii ego accepi folium huius tenoris:
Il povero sacerdote Antonio Turrini costretto a mutar cielo per trovar pace e quiete al suo
spirito si raccomanda alla caritatevole cortesia e generosità cordiale delle signorie vostre
illustrissime, e graziosissime.
A tergo autem habet:
Il conte Tabarelli, al quale è stata diretta la presente supplica, non si sente d'aderire alla
medesima, volendo meglio impiegare il suo denaro a beneficio de' poveri, come si è già
espresso a voce col supplicante.
112
Anno 1786 B. Trincia S. P. secretarius fuit, idest Sacrae Poenitentiariae.
118
Qui presbyter Antonius Turrinus de Vado Casario plebis Avianae aetatis an. 51 poeta
satyricus est in hoc nostro conventu s. Bernardini iussu ecclesiasticae Curiae suspensus a
Missae celebratione. Fuit alias detentus in castris, et per semestre profugus in Insubria gallica. Is
est auctor libelli mali, cui titulus L'astrologo di Monte Baldo, cuius impressionem anno 1790
prohibuit Curia tridentina, et quidem merito.
1095. Anno isto 1803, die 12 februarii accepi describenda sequentia.
Die 29 iullii 1743 Dorotea Marta filia Antonii, et Florae iugalium de Tommasis de Cognola
baptizata fuit a me Francisco Malpaga rectore. Patrini fuerunt perilustris, et rev.dus dominus
Ioannes Dominicus Coradini de Vigollo Basilicae, et Lucia Coradina de eadem villa Basilicae.
Quibus
Suprascripta de verbo ad verbum dessumpta fuisse de Libro baptizatorum ecclesiae curatae
Cognolae sub parochia sanctorum Petri et Pauli Tridenti testor. In quorum fidem apposito
Datum 6 aprilis 1800 ex aedibus canonicalibus Cognolae
Valentinus Lazari curatus
L.+S.
curatialis.
Extra scripsi. Fede battesimale di Dorotea Tommasi poi Michelina Clarissa in s. Carlo di
Roveredo. Nunc dicta Dorothea dicitur soror Michelina olim monialis conversa monasterii s.
Caroli Roboreti ab Iosepho secundo anno 1782 suppressi. Dicta fides exigitur ab regimine regio
oenipontano, cui alia vice missa fuit. Ceterum male scripta fuit.
1096. Anno 1803, die martis 15 februarii accepi literas huiusce tenoris.
Nos Simon Albanus Zambaiti de Vezzanburg, huius ecclesiae cathedralis canonicus, et in
spiritualibus Vicarius generalis capitularis Tridenti etc. Universis, et singulis, quibus expedit,
fidem facimus, atque testamur, Venerabiles Fratres
Albertum a Civezano natum die 20 iulii 1780
Franciscum Xaverium a Thenna natum die prima decembris 1780
Petrum Alcantarensem a Meano natum die 6 decembris 1780
Aloysium a Clesio natum die nona martii 1781
Ludovicum a Mohena natum die 29 iulii 1781
Mauritium a Castaneto natum die 27 maii 1782
Omnes esse clericos professos Ordinis Minorum Reformatorum sancti Francisci huius
Provinciae Sancti Vigilii. Cumque pater Minister eiusdem Provinciae cupiat eos indulto
apostolico super aetate clementissime donari, ut ad sacrum presbyteratus Ordinem rite
promoveri valeant, nos attenta magna sacerdotum inopia, qua dicta Provincia alias
religiosissima, et de hac dioecesi plurimum benemerita, ita premitur, ut variis, pluribusque
oneribus pro spirituali populorum salute sustinendis, satisfacere nequeat, praedictum Ministrum
ut opatam obtineat gratiam, omnibus ad quos etc. enixe in Domino commendamus. In quorum
etc. Datum Tridenti die 15 februarii 1803.
Zambaiti Vic. Gen. Capitularis
(L.+S.
oblongi)
Petrus Iosephus Cloch cancellarius.
Nota. Formulam hanc dedi ego cancellario, ad normam relatae supra num. 1084, ut eius
laborem levarem.
1097. In Christi nomine. Amen. Anno a Partu Virginis millesimo sexcentesimo
quinquagesimo quinto, indictione 8, die vero sabbati vigesima septima mensis novembris, in
civitate Tridenti, et studio habitationis mei notarii, Felici Menestrina Tridenti, et Dominico de
Bridis Viguli testibus etc.
Ibidem personaliter constitutus Ioannes Iacobus filius quondam Donati de Zenis Spredi
Pahi, per se, et eius haeredes agens, iure proprio, et pro libero etc. dedit, et vendidit, et tradidit
119
domino Dominico Ritio civi Tridenti, praesente nobili domino Leonardo eius filio, etiam
stipulante, unam vaneziam buschivam, quantitatis perticarum centum et viginti unius, sitam in
pertinentiis Pahi, loco dicto a Borin ab eo aquisitam 9 maii 1654 ab haeredibus Dominici Zeni,
et ex instrumento Gislimberto. Cui a mane cohaeret Commune Pahi, a meridie Georgius Luthus,
a sero Mathaeus, sive Ioannes Iachemonus, a septentrione via consortalis, et forte etc. Ad
habendum etc. cum omnibus etc. Et hoc facit pro pretio rhenensium quatuordecim de tronis 4½
pro singulo, sic convento, quos confessus fuit habuisse etc. Renuntians etc. Constituens etc.
Promittens etc. de evictione, atque de rato etc. poena dupli etc. refectionis etc. obligans ad haec
omnia bona sua praesentia, et futura generis cuiuscumque, cum clausula Constituti etc. Et ita
etc. Omni etc.
L.+S. Ego Franciscus Capris notarius collegiatus Tridenti, civis, et cancellarius criminalis,
praedictis interfui, eaque rogatus scripsi, et publicavi, quae meo ex originali prothocollo aliena
manu descripta perlegi, et concordare inveni; ideo me hic authentice subscripsi, laudando
dictam apostillam. Ad laudem Dei.
Nota. Chartam hanc membraneum descripsi die 16 februarii 1803 pro domino Iospeho
Dorigato mercatore Tridenti, et possessore Pahi, rogatus a venerabili acolytho domino Prospero
Strobele burgensi. Dominicus Riccius fuit consul Tridenti an. 1652, 1653, 1686, 1693, 1698,
1699, 1707, 1711, 1715 ac 1720. Leonardus autem Riccius an. 1731, et 1738. Dominicus
sepultus fuit apud s. Marcum die 27 novembris 1720 dictus doctor. Strobellius est contubernalis
Dorigati.
1098. Anno isto 1803, die iovis 3 mensis martii vidi folium Viennae impressum huiusce
tenoris:
Noi Francesco II per la grazia d'Iddio eletto imperatore romano, sempre augusto, re di
Germania, Ungheria, Boemia, Galizia, e Lodomiria etc. arciduca d'Austria, duca di Borgogna, et
di Lorena, granduca di Toscana, conte principesco del Tirolo etc. Annunziamo a tutti i sudditi
ed abitanti dei due distretti di Trento e Bressanone, di qualunque grado o condizione, senza
eccezione veruna, la nostra grazia ed ogni bene.
E facciamo ai medesimi clementissimamente noto, qualmente in seguito alla Convenzione
inchiusa fra noi e la repubblica francese, il dì 26 dicembre 1802, abbiamo occupati e pienamente
ed immediatamente uniti al restante della nostra fidelissima provincia tirolese i distretti di
Trento e Bressanone, con illimitata superiorità territoriale, della quale i diritti principali già pria
ci competevano in qualità di conte principesco del Tirolo.
Noi dunque ci attendiamo da tutti i sudditi ed abitanti d'ambidue i distretti una inviolabile
fedeltà ed ubbidienza, a gara con gli altri sudditi del restante del Tirolo, come pure alle
superiorità da noi constituite o da constituirsi, tra le quali le in ora esistenti locali d'ambidue i
distretti, sino ad ulteriore nostra suprema determinazione, restano graziosamente confermate.
Con ciò i nostri fedelissimi sudditi si renderanno sempre più meritevoli della nostra
sovrana protezione e paterna benevolenze (sic), della quale clementissimamente li assicuriamo.
Dato dalla nostra capitale di Vienna li 4 febraio 1803.
Francesco II.
L.+S.
Luigi conte Ugarte
Regio supremo della Boemia e primo cancelliere dell'arciducato dell'Austria.
Giuseppe Libero barone von der Mark,
Nota. Huiusmodi proclama ad literam publicatum fuit Tridenti in ecclesia cathedrali,
immediate post concionem brevem, a nostro Patre Antonio Maria de Rubinio concionatore, die
dominico secundo quadragesimae, 6 martii, hora circiter decima, praemissis istis tantum verbis
sibi propositis:
D'ordine de' superiori questo manifesto vel quid simile. Praesentes fuerunt multi canonici,
et excell.mus dominus Ioannes Franciscus Strobelius commissarius imp. regius provisorius
Tridenti cum multis militibus, nobilibus etc. et quatuor Fratribus nostris, perstrepentibus
tormentis bellicis. Id accidit hoc anno 1803 vacante adhuc ab anno 1800 sede episcopali, et
120
principali Tridenti. Eodem prorsus die publicatum fuit in toto principatu tridentino, et in
principatu brixinensi ante Missas solemnes, quibus additus hymnus Te Deum laudamus. In
ephemeridibus tridentinis fol. 19 diei 8 martii 1803 sub datum Tridenti 8 martii praefatae literae
viennenses dicuntur Clementissimo proclama, et Strobelius il sig. Gio. Francesco di Strobl
imperial regio commissario aulico, e vice presidente del Governo ed appellatorio dell'Austria
Superiore.
1099. Anno 1803, die mercurii 9 martii accepi folium typis impressum huiusce tenoris:
All'ufficio... V'acchiudiamo la sovrana patente segnata li 4 corrente da sua maestà in
Vienna, con la quale la medesima prende l'effettivo possesso con illimitata superiorità
territoriale delli due distretti di Trento e Bressanone in seguito alla convenzione stabilita con la
repubblica francese li 26 scaduto dicembre anno prossimo decorso, sarà cura vostra di quella far
pubblicare solennemente, ed affigere all'albo nei luoghi soliti, ed usitati nella vostra
giurisdizione, ne' quali si mandano a pubblica notizia gli editti, proclami, ed Ordinazioni, acciò
passino a cognizione universale del popolo, alla giurisdizione vostra affidato, e ciò
infallantemente, e non prima del giorno 6 del prossimo mese di marzo eguale pubblicazione
verrà effettuata nelle chiese parrocchiali, e curaziali nello stesso e medesimo giorno dal
pergamo, o dall'altare secondo l'ordine, ch'abbiamo abbassato alla superiorità ecclesiastica. Noi
ci lusinghiamo preventivamente, che un cotanto fausto avvenimento verrà da sudditi riscontrato
con veri sentimenti di giubilo, e che sapranno ad ogni incontro dimostrare la profonda loro
sommessione, ubbidienza, ed omaggio verso la maestà sua loro legittimo sovrano, e che già di
prima lo fu sempre loro protettore, e difensore, onde rendersi sempre più meritevoli della
sovrana protezione, e benevolenza, e n'attenderemo da voi il dovuto riscontro con la rimessa
della seguita pubblicazione, e ci ragguaglierete del pari se nelle parrocchie, e cure esistenti nella
vostra giurisdizione siasi adempito all'ordine.
Dato in Trento li 28 febbraio 1803.
Di sua sacra imperiale regia maestà
Vice-presidente del Governo,
dell'appello del Tirolo, e suo
commissario aulico immediato.
Giovanni di Strobl.
1100. Anno 1803, die 8 martii a duobus allegatis Communitatis paternionensis in sarcitis
accepi membranam sequentis tenoris describendam113:
In Christi nomine. Amen. Anno a nativitate eiusdem millesimo quingentesimo
septuagesimo sexto, indictione quarta, die vero martis ultimo mensis ianuarii, in burgo Vezani
plebis Callavini, et districtus Tridenti, in stuba domus mei notarii infrascripti. Praesentibus
domino Bartholomaeo quondam ser Antonii Thodeschi, domino Nicolao quondam magnifici
domini Ioannis Floriani de Callavino, et ser Christophoro quondam ser Peregrini Garberii de
Vezzano, testibus ad infrascripta omnia, et singula vocatis specialiter, et rogatis.
Ibidem constituti magister Andreas filius quondam ser Nicolai de Chemellis de villa
Padergnoni plebis Callavini, et districtus Tridenti, et domina Magdalena quondam ser Blasii de
Strolossis de Murio Vallis Lagarinae iugales, per se, et suos haeredes iure proprio et in
perpetuum, pro libero, et franco dederunt, vendiderunt, et tradiderunt Christophoro filio
quondam ser Odorici de Chemellis de praedicta villa Padergnoni, ibidem praesenti, ac pro se,
suis haeredibus, ac nomine et vice Ioannis et Nicolai eius fratrum stipulanti, ementi, et
recipienti, unam domum muris muratam, lignaminibus aedificatam, et tegulis coopertam, cum
tribus voltis, area, et tabladura supra, positam in dicta villa Padergnoni in loco dicto zo alli
Fantinelli, cui a mane cohaeret via sive plathea consortalis, a meridie Baldessar Fantinellus, et a
sero partim, et partim androna contra, a septentrione vero ipsa androna contra, et intra etc. Ad
habendum, tenendum, et possidendum, et quicquid dicto emptori, nominibus, quibus supra,
113
Restitui paternionensi die 27 maii 1803 a quo 24 ova.
121
placuerit perpetuo faciendum, cum omnibus, et singulis, quae intra praedictos continentur
confines etc. Accesibus, et egressibus suis usque in viam publicam, et communem, et cum
omnibus etc. Et hoc nominatim pretio rhenensium septuaginta quatuor bonae monetae de
Marano, quos quidem rhenenses dictus Christophorus emptor, nominibus quibus etc. agens,
dedit, solvit... ut infra, videlicet primo rhenenses 24 pro uno prato dictis iugalibus venditoribus
restituto, posito super monte Bondoni, in loco dicto in Dovera infra suos confines. Item
rhenenses triginta pro quibus ipse emptor nominibus quibus supra, promisit nomine et vice
dictorum iugalium venditorum solvere unum affictum perpetuum stariorum quinque frumenti
annuatim suis debitis temporibus haeredibus quondam domini Aliprandi de Marinis
cognominati Cimae de Tridento, cum pactis, conditionibus, et obligationibus, de quibus in suo
instrumento. Item rhenenses duodecim pro uno affictu, sive capitali eius stariorum duorum
frumenti, ad quem affictum ipsi iugales tenebantur, et obligati erant ante praesentem
venditionem praedicto emptori ut supra agenti, a quo affictu, et affictibus incursis penitus
liberavit in forma. Item rhenenses octo pro... solutione dicti iugales contenti, et confessi fuerunt
se habuisse, et effectualiter recepisse in tot pecuniis exbursatis. Exceptioni non factae dictae
venditionis, non se constituisse debitorem ut supra, et non receptae dictae qualitatis pecuniae
prout supra, et exceptioni doli etc. Quam rem venditam dicti iugales venditores se nomine, et
vice dicti emptoris nominibus, quibus supra agentis, et pro eo constituerunt se tenere, et
possidere donec etc. de iure etc. Promittentesque de evictione, et legitima deffensione a
quocumque in iudicio, vel extra, secundum formam iuris; nec non de rato, et ratihabitione
omnium, et singulorum etc. sub poena dupli pretii praedicti, et reffectionis omnium damnorum
etc. Quae domina Magdalena ad maius robur omnium, et singulorum, praemisso tactu manuali
sacrarum Scripturarum iuravit ad Sancta Dei Evangelia se praemissa omnia, et singula perpetuo
observaturam sub poena praemissa, et periurii, et quae dictus magister Andreas eius maritus ad
eius cautionem assecuravit super una petia terrae arativa, et vineata, et prativa in loco dicto al
Campo delle Ave infra suos confines. Volens etc.
L.+S. Ego Ioannes filius quondam domini Philippi de Iordanis114 de Burgo Vezzani
publicus imperiali, et apostolica authoritate notarius Tridenti, praemissis omnibus, et singulis
dum sic fierent, et agerentur, una cum praedictis testibus praesens fui, ac rogatus scripsi, legi, et
publicavi, me subscripsi cum solito meo signo. Laus Deo Optimo maximo.
Nota. Huius exemplum dedi paternionensibus, sed tantum usque ad dedit solvit, ubi feci
etc. etc. etc. et subdidi L.+S. Ego Ioannes etc. omnia etc. Dedi paternionensibus die 27 maii
1803.
1101. Anno 1803, Pius VII Papa sub datum Romae die 22 martii dispensavit sex Fratres
nostros, ut possint promoveri ad presbyteratum quindecim mensibus rotundis ante aetatem a
tridentino Concilio requisitam, formula eadem, qua supra num. 1090, alios duos dispensavit.
Subscripsit pariter pro domino cardinali Braschio de Honestis G. Bernius substitutus. Etsi in
libello supplici, quem retuli To. 6 epist. 2555 omnes simul exhibiti fuerunt, sex Brevia
conscripta fuerunt, pro quibus decem scuta romana petita sunt, et pro posta librae quinque. In
dictis Brevibus nomine Fratrum expressa sunt ut in meo libello supplici italico, ut pariter in mea
formula epistolae datae num. 1096.
1102. Anno 1803 die 27 maii exhibui115 cancellariae tridentinae formulam sequentem:
Nos Simon etc. Universis, et singulis, quibus expedit, fidem facimus, atque testamur, in
proxime futuris Quatuor anni Temporibus aestivis, ac mense iunio, nullas habendas esse
Tridenti clericorum Ordinationes. Insuper testamur venerabiles Fratres Petrum Alcantarensem a
Meano subdiaconum, Franciscum Xaverium a Thenna, et Albertum a Civizano, Ordinis
Minorum Reformatorum Sancti Francisci huius tridentinae dioecesis, examinatos, et approbatos
114
In signo sunt lit. duae I I
*Il P. Tovazzi era litterarius Provinciae s. Vigilii, cioè scrittore delle lettere ufficiali del P.
Provinciale. Spesso preparava la formula anche per la Curia trentina pro minori incommodo...
115
122
fuisse pro suscipiendis Ordinibus, primum quidem pro Diaconatu; reliquos vero duos pro prima
Tonsura, et quatuor Ordinibus Minoribus, nec non pro subdiaconatu, et Diaconatu, dispensatis116
iisdem ab interstitiis et ab Ordinum exercitatio. In quorum etc. Datum Tridenti hac die 28 maii
1803.
Zambaiti Vic. Generalis capitularis.
L.+S.
Petrus Iosephus Cloch cancellarius.
1103. Anno isto 1803, die sabati 25 iunii Tridenti ad finem libri, qui fuit ad usum nostri P.
Mauritii, nomenque ipsius praefert, scripsi: Frater Mauritius Felderus Burgi in Ausugio Inferiori
die 26 aprilis anno 1739, Ieremia patre natus, Ordini seraphico inter Reformatos Provinciae
tridentinae sancti Vigilii nomen dedit die 19 octobris anno 1757, obiitque die 26 februarii anno
1798 in conventu sanctae Mariae Gratiarum Arci, quo salutis recuperandae causa se se
contulerat. Fuit statura procerus, corpore pinguis, facie rubicundus, concionator, confessarius,
etiam germanicus, sacrae theologiae lector, et in episcopali tridentino seminario publicus
philosophiae professor ab exitu anni 1774 usque ad exitum anni 1797. Duo, quos domi reliquit
fratres, exemplum eius sequuti sunt, et praefatae Provinciae alumni evaserunt, quorum prior
dictus Fr. Petrus Damiani vivit hoc etiam anno 1803 definitor provincialis; alter vero appellatus
Fr. Ieremias obiit diaconus Tridenti in conventu sancti Bernardini die tertia decembris anno
Domini 1769 aetatis suae 26. Ieremias eorum pater, origine pustrissanus, natus Burgi cum adita
soceri sui haereditate Ausugium rediret, equis precipiti cursu rhedam trahentibus prosiliens in
terram cecidit, pauloque post expiravit die 23 martii anno 1766, ac die 24 sepultus fuit in
ecclesia curata sanctae Helenae Milbachii parochiae Rodenegiensis, vallis Pustrissae,
dioecesisque brixinensis.
1104. Anno 1803, die sabati 25 iunii Tridentum appulit frater franciscanus cum hisce literis
authenticis:
Frater Iacobus Cowan sacrae thologiae lector emeritus, necnon collegii s. Antonii de Padua
Fratrum Minorum Recollettorum Hibernorum Lovanii Guardianus, dilecto in Christo Fratri
Matthiae Creagh clerico professo nostrae Provinciae alumno salutem in Domino
sempiternam117. Quandoquidem, ob rerum vicissitudines, studia in hoc collegio imdudum
cessaverint; et quod tuum desiderium te conferendi ad loca, ubi tua studia theologica, et
regularis disciplinae observantiam prosequi valeas, mihi humiliter exposueris: huic tuo
rationabili desiderio satisfacere volens, harum serie et facultatum mihi concessarum virtute, tibi
copiam facio eundi ad nostrum collegium s. Isidori de Urbe: ubi sub obedientia superiorum
tuorum, tua studia prosequi, et religiosam vitam ducere possis, et valeas. Vale, mei,
benefactorum, et votorum tuorum iugiter memor. Datum Lovanii sub proprio chiropgrapho
collegiique sigillo maiori hac 20 aprilis 1803.
L.+S. oblongi s. Antonium Patavinum exhibentis
Fr. Iacobus Cowan, qui supra.
1105. Anno 1803, die veneris primo iulii Tridentum appulerunt duo nostri Religiosi cum
hisce literis patentibus.
I.M.I. Praesentium vigore, nomine rev.mi patris nostri commissarii generalis Roma
actualiter absentis, facultas conceditur rev.do Patri fratri Ioanni Antonio ab Antuerpia, nostrae
Reformatae Provinciae romanae lectori theologo, ac concionatori, quatenus cum socio Patre
fratre Francisco de Vineanello praefate Provinciae sacerdote, et per tempus opportunum se
conferre possit in patriam ob nonnulla motiva pietatis. Commendamus illos in via charitati
superiorum localium, et benefactorum, ac Dominus sit cum ipsis semper. Datum Romae ex
Aracoeli die 23 maii 1803.
Fr. Augustinus de Nochis delegatus generalis118
116
Cancellarius addidit ly dispensatis.
est subdiaconus, statura magnus.
118
Unus ex vicis Fulgariae nostrae tridentinae dicitur Nochi.
117
123
L.+S. rotundi parvi cum inscriptione Sig. Commissarii Generalis Citra. Exhibet Christum
ferentem Crucem super humerum sinistrum, quam ambabus manibus tenet. Praedictus P.
Ioannes Antonius numerat aetatis annos 43 ac professionis 13. Abierunt Tridento die 4 iulii post
vesperas. Reduces fuerunt Tridenti die 15 maii 1804.
1106. Anno isto 1803 mense augusto exhibui cancellario Curiae ecclesiasticae Tridenti
sequentem formulam:
Nos Simon Albanus etc. Universis, et singulis, quibus expedit, fidem facimus, atque
testamur, in proximo mense septembris nullas habendas esse Tridenti clericorum Ordinationes.
Insuper testamur, venerabiles Fratres Petrum Alcantarensem a Meano, Franciscum Xaverium a
Thenna, et Albertum a Civizano diaconos: Aloysium a Clesio subdiaconum: Vincentium
Mariam a Clesio, Basilium a Caldonatio, Candidum a Ragulis, et Ludovicum a Mohena, Ordinis
Minorum Reformatorum sancti Francisci huius tridentinae dioecesis, examinatos, et approbatos
fuisse pro suscipiendis Ordinisbus: tres quidem priores pro presbyteratu: quartum pro
Diaconatu: quintum pro prima Tonsura, et quatuor Ordinibus Minoribus, atque subdiaconatu, et
Diaconatu: dispensatis iisdem ab interstitiis, et ab Ordinum exercitatio. In quorum etc.
Datum Tridenti hac die 29 augusti 1803.
Zambaiti Vic. Generalis Capitularis
L.+S.
Petrus Ios. Cloch cancellarius etc.
1107. Anno eodem 1803, exhibui examinatori pagellam sequentis tenoris.
Examinandi
Pro prima Tonsura, et quatuor Ordinibus Minoribus.
Frater Vincentius Maria a Clesio. Fu ordinato li 4 settembre.
Pro prima Tonsura, 4 Minoribus, Subdiaconatu, et Diaconatu.
F. Basilius a Caldonatio
F. Candidus a Ragulis
F. Ludovicus a Mohena
Furono ordinati li 4 settembre domenica in Feltre Minoristi; gli 8 sudiaconi e gli XI
Diaconi.
Pro Diaconatu.
F. Aloysius a Clesio. Fu ordinato li 4 settembre.
Pro prebyteratu
F. Petrus Alcantarensis a Meano. Fu ordinato gli 8 settembre
F. Franciscus Xaverius a Thenna. Fu ordinato li 4 settembre
F. Albertus a Civizano. Fu ordinato li 4 settembre.
1108. Anno 1803 exhibendum cancellario epscopali Feltriae dedi sequentem libellum.
Ego infrascriptus Minister Provincialis Ordinis Minorum Reformatorum sancti Francisci
Provinciae tridentinae sancti Vigilii, universis, et singulis, quorum interest, notum facio, ac
testor, dilectos in Christo Fratres Petrum Alcantarensem a Meano, natum die sexta decembris
anno 1780 et Diaconum a die 4 iunii huius anni 1803. Franciscum Xaverium a Thenna, ortum
die prima decembris 1780 et Albertum a Civizano natum die 20 iulii 1780 ambos diaconos a die
26 iunii currentis anni, omnesque dispensatos a sanctissimo domino nostro Pio Papa septimo die
22 martii huius anni super defectu quindecim mensium aetatis canonicae pro presbyteratu,
pluries in dicto Diaconatus Ordine ministrasse. Insuper Fratrem Aloysium a Clesio119, natum die
9 martii 1781 Subdiaconumque a die 18 septembris 1802 in eodem Subdiaconatus Ordine
119
F. Aloysius ordinatus fuit Diaconus Feltriae die 4 septembris 1803. F. Vincentius acolytus ibidem
die 4 septembris; F. Basilius, et F. Candidus, et F. Ludovicus Diaconi ordinati die XII septembris.
124
pariter ministrasse. Item Fratres Vincentium Mariam a Clesio, natum die 27 maii 1783,
Basilium a Caldonatio, natum die 26 septembris 1779, Candidum a Ragulis, natum die 27
novembris 1779, ac Ludovicum a Mohena, ortum die 29 iulii 1781 esse Religiosos profesos
eiusdem Instituti, ac Provinciae. Tandem omnes, et singulos praefatos Religiosos novissime per
octiduum spiritualibus exercitiis vacasse. In quorum fidem etc. Datum Tridenti in conventu
sancti Bernardini die 29 augusti A. D. 1803.
L.+S. F. Iosephus Antonius a Clesio
Minister Provincialis etc.
Idem libellus aliter:
Fr. Iosephus Antonius a Clesio
Ordinis Minorum Sancti Francisci
Reformatae Provinciae tridentinae sancti Vigilii
Minister, et Servus.
Universis et singulis praesentes literas inspecturis notum facimus, ac testamur, dilectos in
Christo Fratres Petrum etc. ut supra.
Datum Tridenti etc.
Fr. Iosephus Antonius a Clesio
Minister Provincialis
L.+S.
De mandato Paternitatis Suae Admodum Reverendae
Fr. Gasparus a Campo secretarius Provincialis.
1109. Anno isto 1803, die 28 septembris hic Tridenti a quodam nogaretano de Domomagna
(Dominico quondam Petri Casagranda) membranam accepi describendam, scriptam partim
latine, partimque italice, se in limine adeo fumigatam, ut vix legi queat. Ipsam ergo in
compendium redegi, et inscripsi: Instrumento delle divisioni de' beni stabili fatte da sei fratelli
della Casa Grande di Nogaredo perginese l'anno 1609. Compendiato in Trento l'anno 1803, in 4,
pp. 13. Incipit: Nell'anno di Nostro Signore 1609 indizione settima, in Perzine, nella casa del
magnifico, e spettabile signor Matteo Hoffpergher Vicario di Perzine, furono pubblicate le
divisioni de' beni stabili fatte tra sei fratelli Nicolò, Giacomo, Michele, Valentino, Odorico e
Giorgio della Casa Grande di Nogaredo.
A Niccolò toccarono i seguenti beni: Una casa coperta di paglia, nella villa di Nogaredo,
confinante a mattina etc. Il notaio fu Silvester filius spectabilis domini Ioannis Ropelis de
Strigno ausugano, publicus utraque auctoritate notarius, nec non Perzini cancellarius, et
habitator. Praedicti fratres tunc habuerunt duas sorores nubiles, Annam et Margaretham
nominatas, quibus pro alimentis consignarunt unum capuzzarium stariorum duorum circiter,
positum in loco dicto alla Pozza. Complevi die 8 octobris, quo ei addidi due Avvisi duarum
paginarum. Dedi libellum die 10 octobris 1803 praefato Dominico.
1110. Anno isto 1803 exhibui cancellario ecclesiastico Tridenti hanc formulam: Nos Simon
Albanus etc. Universis, et singulis, quibus expedit, fidem facimus, atque testamur proximo
mense decembri nullas habendas esse Tridenti clericorum Ordinationes. Insuper testamur,
venerabilem Fratrem Aloysium a Clesio Diaconum Ordinis Minorum Reformatorum Sancti
Francisci huius tridentinae dioecesis, ac Provinciae, examinatum, et approbatum fuisse pro
sacro presbyteratus Ordine suscipiendo: necnon dispensatum ab interstitiis. In quorum fidem
etc. Datum Tridenti hac die 28 novembris 1803120.
I. A. de Menghin Provicarius generalis capitularis
L.+S.
Marcellus de Marchetti cancellarius.
1111. Anno 1803 scripsi:
120
Fu ordinato in Bressanone gli XI dicembre domenica terza d'Avvento.
125
Fr. Iosephus Antonius a Clesio Ordinis Minorum Sancti Francisci Reformatorum
Provinciae tridentinae Sancti Vigilii Minister, et servus. Universis, et singulis praesentes literas
inspecturis, notum facimus, ac testamur, dilectum in Christo Fratrem Aloysium a Clesio,
eiusdem Instituti, et Provinciae alumnum, natum die nona martii anno 1781 Diaconum a die
quarta septembris huius anni 1803, dispensatumque a sanctissimo domino nostro Pio papa
septimo die 22 martii currentis anni super defectu quindecim mensium aetatis canonicae pro
presbyteratu, pluries in dicto Diaconatus Ordine ministrasse, ac novissime per octiduum
spiritualibus exercitiis vacasse. In quorum fidem etc. Datum Tridenti in conventu s. Bernardini
die 30 novembris A. D. 1803121.
Fr. Iosephus Antonius a Clesio
Minister Provincialis
L.+S.
De mandato P.S.A.R.
F. Gasparus a Campo secretarius Provincialis.
1112. Anno 1468, praesentibus providis, et discretis viris magistro Heberardo Tisler
quondam Henrici de Forchen de Norimberg, Georgio Strobele laboratore quondam Rigi de
Forchinhen de Alemania ambobus civibus, et habitatoribus Tridenti. Ser Antonio quondam ser
Ianesi de Sancto Laurentio vallis Annaniae diocesis tridentinae, et nobili iuvene filio nobilis viri
ser Antonii de Molario dictae vallis Annaniae. Providus, et discretus vir ser Michael a Rosa
civis, et habitator Tridenti, sindicus et massarius Frataliae laboratorum Sancti Petri de Tridento.
Una petia terrae clausurivae unius plodii sita in pertinentiis Tridenti, in loco ubid dicitur in
Bolgaro ultra monasterium Sancti Bernardini, apud Christophorum Forestum. Sigismundus
Seracenus (sic) filius quondam magistri Michaelis Piliparii de Alemania civis et habitator
Tridenti, haeres testamentarius quondam ser Melchioris Seraceni de Tridento.
1113. Anno isto 1804. Ill.mus dominus Ambrosius Schreckius patricius tridentinus,
olimque consiliarius episcopatus, seu principatus Tridenti descripsit instrumentum rogatum
Tridenti anno 1451, die 28 aprilis a notario Iesamanto quondam magistri Antonii notarii de
Pegolotis de Archo cive, ac habitatore Tridenti, continensque emptionem unius affictus de uno
manso posito in Montagna de supra Tridentum ubi dicitur a la Tavernara, factam a provido viro
Iorio Bonderle cremario quondam Federici de Norlin cive, et habitatore Tridenti, ipsum
vendente provido viro Luchino de Gregnano cive, et habitatore Tridenti.
Ego autem rogatus eidem addidi:
L.+S. Ego Fr. Ioannes Chrysostomus de Avolano Ordinis Minorum Reformatorum s.
Francisci, fidem facio, ac testor, hoc instrumentum reperiri in quodam codice saeculi XV
servato in Archivo venerabilis Confraternitatis Alemanae Zappatorum Sancti Petri Tridenti
nuncupatae, inscriptoque: Libro degli stronmenti antichi della Confraternita Alemanna, fol. 24,
et seq. esemplatumque istud facta dilgenti collatione, cum eodem in omnibus, et singulis
concordare. Ita manu propria, meoque consueto sigillo apposito testor in conventu s. Bernardini
apud Tridentum hac die 3 maii 1804122.
1114. Anno 1804 scripsi: Fr. Iosephus etc. ut. num. 1111, Fratrem Candidum a Ragulis,
natum die 27 novembris 1779, et Diaconum a die 11 septembris 1803, pluries in dicto
Diaconatus Ordine ministrasse, ac per octiduum novissime spiritualibus exercitiis vacasse. In
quorum fidem etc. Datum Tridenti in conventu s. Bernardini die 6 maii 1804.
Fr. Ioseph Antonius etc.
De mandato etc. F. Gasparus etc.
121
Ordinatus fuit sacerdos Brixinae die dominico II decembris 1803 ab episcopo brixinensi Carolo
Lodronio, cantavitque primam Missam ibi in ecclesia monialium nostrarum die 12 lunae.
122
Exhibendum est Rev.mo Capitulo Tridenti.
126
1115. Anno 1804 scripsi pariter: Nos Simon etc. ut supra num. 1110 hoc mense maii etc.
Fratrem Candidum a Ragulis Diaconum etc. Datum Tridenti hac die 18 maii 1804.
I. A. de Menghin Provicarius generalis capitularis
P. I. Cloch cancellarius.
NB. In dimissorialibus P. Provincialis scripsi: ad Excell.mum et Rev.mum D.D. Episcopum
Feltrensem, vel alium quemcumque.
1116. Anno isto 1804, die 20 maii a P. Michaele Angelo de Laurentiis roboretano, huiusce
conventus s. Bernardini apud Tridentum Guardiano, accepi literas patentes typis editas, et
partim manu scriptas tenoris sequentis.
Nos Fr. Thomas Franciscus Roncalli de Verona Ordinis Praedicatorum sacrae theologiae
magister, in civitatibus, et dioecesibus Arimini, Pisauri, Fani, Montis Feretri, ac Ravignana, et
locis annexis, inquisitor generalis a s. Sede apostolica contra haereticam pravitatem specialiter
delegatus. Sacrae Inquisitionis munus nobis a sancta Sede apostolica demandatum exposcit, ut
fides sacrosancta pura, immaculata, et integra conservetur, et in hoc peculiari, ac dilecto Iesu
Christi agro errorum, et haeresum zizania, quantum fieri potest, e medio tollatur, et prorsus
eradicetur; cumque in huiusmodi tam sancto munere pluribus vigilantibus ac Religionis zelo
repletis indigeamus ministris, Vicariis nempe, consultoribus, fiscalibus, advocatis,
procuratoribus, cancellariis, familiaribus, mandatariis, et exequutoribus, aliisque similibus qui
iuxta negotiorum, et causarum exigentiam una nobiscum consilio, scientia, prudentia, opere, et
auxilio sedulo laborent, quapropter Te Admodum Reverendum Patrem Fratrem Michaelem
Angelum de Roveredo sac... Ordinis Minorum s. Francisci de Observantia, de cuius scientia,
probitate, pietate, et catholicae fidei zelo multum in Domino confidimus, iuratum de secreto, ac
fidelitate s. Officio in perpetuum servanda, nec non de obedientia nobis, successoribusque
nostris in rebus s. Officii praestanda, authoritate apostolica, et harum nostrarum litterarum
tenore facimus, eligimus, et instituimus in Consultorem theologum nostrae Vicariae S. O.
civitatis Pisauri, sicque factum, electum, institutum decernimus, et declaramus, cum omnibus
gratiis, favoribus, exemptionibus, indulgentiis, et privilegiis, quibus huius modi S. Officii
athletae ex sacris canonibus, pontificiis Bullis, Constitutionibus, et decretis apostolicis
potiuntur, et gaudent; signanter vero deferendi arma tam offensiva, quam defensiva ad tui, et
Sancti Officii defensionem, exceptis armis prohibitis in Bulla Sancti Pii V, Cum vices eius,
pridie idibus februarii 1571, Alexandti VIII, Et in cuncta, idibus augusti an. 1690, et Clementis
XII Kal. februarii am 1734 In supremo iustitiae solio, iuxta decreta s. Congregationis Sancti
Officii de Urbe emanata diebus 28 mai 1704, et 8 aprilis 1748 sub poenis in eodem decreto
statutis. Inhibentes cuicumque sub poenis et censuris in Bullis summorum Pontificum contentis,
ne in executione tui officii, ad quod assumptus es, te impedire, aut offendere audeat. In quorum
fidem his nostri officii sigillo munitis, manu propria apposuimus. Datum ex aedibus s. Officii
Arimini die 24 mensis augusti anno a Deiparae partu 1795.
Ita est Fr. Thomas Franciscus Roncalli inquisitor generalis ut supra manu propria.
L.+S. Regist. fol. 185 Romae et Arimini.
Aloysius Franchini Sac. S. Cancell. S. O. Arimini.
Nota. Sigillum habet hanc inscriptionem: Sanctum. Officium. Arimini: exhibetque crucem.
In fronte ante nomen inquisitoris est imago s. Petri martyris barbata: ensem in capite habens,
crucem in manu laeva, et Credo in dextera.
1117. Anno isto 1804, die mercurii 20 iunii Tridenti a R. D. presbytero Bartholomaeo Ioris
petrimediensi per epistolam accepi describendam membranulam sequentis tenoris, videlicet123:
Nos Heinricus Dei gratia Bohemiae, et Poloniae rex, Karinthiae dux, Tyrolis, et Goritiae
comes, aquilegensis, tridentinensis, et brixinensis ecclesiarum advocatus. Tenore praesentium
recongnoscimus (sic) profitentes, quod inspectis, et consideratis fidelibus obsequiis, quae fidelis
noster Volchmarus de Purchstal Purchgravius Tyrolis, nobis hactenus multipliciter exhibuit, et
123
1334.
127
in antea exhibebit, eidem Volchmaro, et omnibus suis legittimis heredibus masculis,
exhibitoribus praesentium, ex nostrae liberalitatis gratia speciali, contulimus tytulo recti, ac
legalis feodi, et auctoritate praesentium conferimus, castrum nostrum in Flaono, quod quondam
fidelis noster Volricus de Cordo (sic), eiusque filius quondam Prethlinus124, et nunc hucusque
Volricus de Cordo, filius dicti Volrici, qui voluntarius cessit, nobisque resingnavit (sic), a nobis
nostro privilegio testante, tenuerunt, et possiderunt (sic) cum omnibus suis iuribus, proventibus,
fictis, cultus, stiuris, iurisdictionibus, iudicio, pascuis, venationibus, piscationibus, aliisque
pertinentiis universis quaesitis, et inquirendis, nomine quocumque censeantur, tenendum,
regendum, gubernandum, et perpetuo, ut praedicitur, tytulo feodi sub custodia, et purchhuta
solita, et consweta (sic) possidendum, quamdiu dictus Volchmarus, eiusque filii, se rite, et
legittime, ut fideles vasalli circa nos, ac nostros heredes habuerint in obediendo. Mandantes
universitati hominum ad ipsum castrum, ac iudicium spectantibus (sic), firmiter, et districte,
quatenus praefato Volchmaro, dictisque suis filiis, se omni obedientia, et servitutibus, tamquam
per nos infeodatis, nomine quocumque censeantur, sine qualibet rebellatione subiciant,
obediant, fideliter et intendant, gratiae nostrae sub obtentu, omni iure, ac forma in omnibus et
singulis, sicuti nos, ac nostri progenitores possidimus (sic), et hucusque tenuimus. Promittentes
saepedictum Volchmarum, eiusque filios in dicta nostra collatione, seu infeodatione, pro nobis,
nostrisque heredibus, ac posteris, manutenere, defendere, et gwarentare (sic), sicuti ius, et ratio
in talibus feodis postulat, et requirit. Dantes ipsis in evidens testimonium praedictorum
praesentes literas, nostri pendentis sigilli munimine roboratas. Datum Tyrolis anno Domini
millesimo trecentesimo tricesimo quarto, die martis post festum Sancti Michaelis Archangeli,
indictione secunda.
L.+S. pendentis, rotundi, cerei, exhibentis caput viri coronatum, sine ulla inscriptione.
Nota. Servatur in thecula ferrea. Exemplo, quod misi ad Iorium praefixi hunc titulum:
Exemplum ex authentico relevatum anno 1804. Alia huc spectantia videsis To. 7, epist. 2878, ad
Iorium: qui da un soggetto d'alto valore illam accepit da tradurre in latino etsi latina sit.
1118. Anno 1518, die dominico 7 novembris scriptum:
Michael Iorba Dei et apostolicae Sedis gratia episcopus arcusensis, et principis tridentini in
pontificalibus suffraganeus generalis, praesentium tenore profitemur, quod sub anno Domini
millesimo quingentesimo decimo octavo, die dominico, septima mensis novembris, Tridenti in
domo solitae residentiae nostrae, dilectum nobis in Christo Octavianum filium nobilis, et
excell.mi domini Hieronymi de Stellimauris de Bretio artium, et medicinae doctoris, civis
Tridenti, coram nobis flexis genibus constitutum, et nobis legitime praesentatum, clericali
caractere insignivimus, primam Tonsuram eidem conferendo, deinde die dominico proxime
secuto, qui fuit decima quarta dicti mensis novembris ad Accolitatum, et duos minores Ordines
iuxta ritum, et formam sanctae Matris Ecclesiae ordinandum duximus, et ordinamus (sic), divina
nobis gratia auxiliante. Harum testimonio literarum sigilli nostri appensione munitarum. Datum,
et actum ut supra.
L.+S. pendentis cerei, rubri, rotundi, cum inscriptione: Sigil. Michaelis Epi. Arcusen.
Nota. De eo dixi iam in catalogo edito Suffraganeorum Tridenti et in Episcopario
quadruplici, in Museo, et alibi. Has literas membraneas accepi hac die 30 iunii 1804 a R. D.
Francisco Alexandrino cooperatore s. Mariae Maioris Tridenti, qui eas reperit in archivo sancti
Montis Pietatis.
1119. Anno isto 1804, die lunae 6 augusti hora circiter octava matutina Tridenti, in castro
Boni Consilii, Ill.mo, et Rev.mo domino Vicario Zambaitio exhibui libellum supplicem Patris
Ezechielis Langii Ministri Provincialis Fratrum Minorum Reformatorum Provinciae Tyrolensis
s. Leopoldi datum Telfsii, statimque retuli sequentis tenoris literas125:
124
125
Quidam Prethlinus quondam ser Rabinelli de Caldesio feudatarius Tridenti vixit anno 1375.
Stampata.
128
Nos Simons Albanus Zambaiti de Vezzanburg, huius ecclesiae cathedralis canonicus, et in
spiritualibus Vicarius generalis capitularis Tridenti etc., hac sede episcopali ab anno et ultra
vacante. Tibi dilecto in Christo P. F. Petro de Alcantara Hoffer Refor. Provinc. Tyrol.
subdiacono huius tridentinae dioecesis iustis nuptiis procreato quatenus in aetate legitima
constitutus sis, nullaque ecclesiasitica censura, aut alio canonico impedimento, quod sciamus,
innodato, vigore rescripti ss. Domini Nostri PP. Pii VII, die 23 elapsi 1800 maii nobis concessi,
ut a quocumque celsissimo, vel ill.mo et rev.mo domino episcopo gratiam, et communionem
sanctae Sedis habente, in propria, vel aliena dioecesi de Ordinarii loci consensu pontificalia
exercente, etiam extra tempora ab ecclesia statuta, ad s. Diaconatus Ordinem rite promoveri
possis, dummodo praevio rigoroso, et diligenti examine, litterarum scientia, morum honestate,
aliisque a iure requisitis te praeditum126, atque insuper exercitia spiritualia peregisse edoceas,
facultatem ad trimestre duraturam in Domino concedimus, et impertimur. In quorum etc.,
dispensantes te super interstitiis127. Datum Tridenti die 6 augusti 1804.
L.+S.
oblongi
Zambaiti Vic. Gen. capiularis
P. I. Cloch cancellarius.
1120. Anno isto 1804 scripsi:
Fr. Iosephus Antonius a Clesio Ordinis Minorum Reformatorum Sancti Francisci
Provinciae tridentinae Sancti Vigilii Minister, et servus.
Universis, et singulis praesentes literas inspecturis notum facimus, et attestamur, dilectos in
Christo Fratres Ludovicum a Mohena, Vincentium Mariam a Clesio, Clementem a Tridento, et
Mauritium a Castaneto, eiusdem Instituti, et Provinciae alumnos professos, novissime per
octiduum spiritualibus exercitiis vacasse. Insuper Ludovicum, natum die 29 iulii 1781
Diaconum a die undecima septembris proxime praeteriti anni 1803, dispensatumque a ss. D. N.
Pio Papa septimo die 22 martii eiusdem anni 1803 super defectu quindecim mensium aetatis
canonicae pro presbyteratu, pluries in dicto Diaconatus Ordine ministrasse. Vincentium
Mariam, natum esse die 27 maii 1783, acolytumque a die 4 septembris 1803, Clementem pariter
natum esse die 15 ianuarii 1784, et Mauritium die 27 maii 1782. In quorum fidem etc. Datum
Tidenti in conventu s. Bernardini die 15 septembris A. D. 1804.
Fr. Iosephus Antonius a Clesio
Minister Provincialis
L.+S.
maioris
De mandato P.S.A.R.
Fr. Gasparus a Campo secretarius provincialis.
1121. Anno isto 1804 pariter scripsi:
Nos Simon Albanus etc. Universis, et singulis, quibus expedit, fidem facimus, atque
testamur, hoc mense septembri nullas habendas esse Tridenti clericorum Ordinationes. Insuper
testamur venerabiles Fratres Ludovicum a Mohena Diaconum: Vincentium Mariam a Clesio
acolytum: Clementem a Tridento, et Mauritium a Castaneto, omnes Ordinis Minorum
Reformatorum Sancti Francisci huius tridentiane dioecesis, examinatos, et approbatos fuisse pro
susciepiendis Ordinibus: Ludovicum quidem pro presbyteratu: Vincentium Mariam pro
Subdiaconatu: Clementem pro prima Tonsura, et quatuor Ordinibus minoribus. Mauritium
tandem pro prima Tonsura, quatuor Ordinibus minoribus, Subdiaconatu, et Diaconatu,
dispensatumque ab interstitiis, et ab Ordinibus exercitio. In quorum fidem etc. Datum Tridenti
hac die 15 septembris 1804.
Zambaiti Vic. Gen. Capitularis
L.+S.
P. I. Cloch cancellarius.
126
127
Conferto To.7, epist. 2924, et num. 2940.
aliae, et ab Ordinis exercitio.
129
1122. Anno isto 1804. Examinatori exhibendam hanc pagellam scripsi:
Examinandi
Pro prima Tonsura, et quatuor Ordinibus Minoribus128
F. Clemens a Tridento
F. Mauritius a Castaneto.
Pro subdiaconatu.
F. Vincentius Maria a Clesio. Ordinato li 22 sett. sabato Quattro Tempora.
F. Mauritius a Castaneto. Ordinato li 22 settembre.
Pro Diaconatu
F. Mauritius a Castaneto. Ordinato li 23 settembre domenica.
Pro presbyteratu.
F. Ludovicus a Mohena. Ordinato li 22 settembre sabato Quattro Tempora.
1123. Anno isto 1804, die 8 octobris accepi literas sequentis tenoris:
Cuicumque. Infrascriptus testor, Iacobum Bailoni Viguli, ut ad optatum finem perveniret,
in addiscendis grammaticae principiis nulli labori pepercisse, laudabilemque in iis profectum
retulisse ita, ut nunc ad rhetoricam sit promovendus. Spero, fore, ut maturum ingenium cum
instacabili diligentia, qua semper usus est, quamlibet superet difficultatem. Quare, cum mediis,
quae ad scientiam adipiscendam sunt necessaria, sit destitutus, dignus est, qui inter candidatos
adnumeretur. Datum Viguli Vatarii ex aedibus canonicalibus die 5 octobris 1804.
L.+S. parochialis
Laurentius Faès parochus et magister etc. apposito.
1124. Item sequentes:
Die 18 martii 1779 Iacobus filius Iosephi filius quondam Ioannis Baptistae Bailoni Viguli,
et Dominicae filiae quondam Iacobi Iacomoni Pahi eius legitimae uxoris, baptizatus fuit a me P.
Ioanne Baptista Zamboni capellano, suscipiente Andrea Chiogna Tridenti. Cuicumque etc.
Testor, qui infra, antescriptam fidem baptismalem ex Libro baptizatorum huius ecclesiae
parochialis s. Georgii Viguli per me de verbo ad verbum desumptam fuisse. In quorum etc,
Datum Viguli Vattarii ex aedibus canonicalibus die 5 octobris 1804.
L.+S. parochialis In fidem Laurentius Faès parochus
apposito.
1125. Quibuscumque etc. Ioannem filium legitimum Ioannis Gentilini huius burgi, et
Teresiae natae Benigni natum die 13 novembris 1786 ut videre est in libro baptizatorum huius
ecclesiae, esse adolescentem optimis moribus praeditum, talique pollentem ingenio, ut in literis
humanioribus, quibus aliqualibus abhinc mensibus dat operam, perbene profecerit, subscriptus
testor, apposito etc. In fidem. Datum Vezzani ex aedibus canonicalibus die hac 6 octobris 1804.
L.+S. curatialis cerae rubrae
P. Iacobus Aloysius Leonardi loci curatus
Nota. Huiusmodi attestationes exigit excelsum Gubernium Austriae Superioris Oeniponti
sedens, pro impetranda facultate vestiendi novitios Regulares. Misi die XI octobris num. 1123,
1124, 1126, 1127, 1128, 1129, 1130, 1131, 1132, 1133129.
1126. Item die 9 octobris 1804, ab ipso candidato Gentilino accepi literas sequentes:
Die 14 novembris 1786 Ioannes filius Ioannis Gentilini Romali plebis Revodii, sed incolae
Vezzani ac eius legitimae uxoris Teresiae filiae Raphaelis Benigni huius burgi heri natus, et
hodie baptizatus fuit a me P. Thoma Bruti curato. Patrini fuerunt Nicolaus Leonardi, et Catarina
uxor Stephani Tonel Vezzani.
128
129
Furono ordinati in Feltre li 22 settembre 1804 sabato quattro Tempora.
Haec attestatio suppressa fuit.
130
Testor fideliter desumpsisse suprascriptam fidem de libro batizatorum huius ecclesiae.
Datum Vezzani ex aedibus canonicalibus hac die 7 octobris 1804130.
L.+S. curatialis cerei.
P. Iacobus Aloysius Leonardi loci curatus.
1127. Item:
Quibus etc. Ioannem filium Ioannis Gentilini adolescentem optimis moribus praeditum in
artem grammaticorum incubuisse non ordinario profectu, aptumque esse arti rhetoricae
subscriptus fidem facio apposito. Datum ex aedibus canonicalibus Vezzani hac die 7 octobris
1804.
L.+S. curatialis cerei
P. Iacobus Aloysius Leonardi loci curatus.
1128. Item die 10 octobris. Quibuscumque etc.
Infrascriptus testor perhonestum adolescentem Aloysium Beozzo aldenensem hocce anno
rhetoricis praeceptionibus audiendis privatam apud me operam dedisse ea diligentiae
contentione, ut solidiora artis fundamenta arripuerit, exercitationes minime spernendas scripto
saepius commiserit, et Ciceronis orationes percommode, Virgiliique Aeneidem explicaverit.
Docilem de coetero praetulit indolem, moresque probatissimos, et a constanti in Superos pietate,
superiores obsequi plane laudandos. Inde illum ad quoscumque pervenerit, de optima nota
commendo, apposito etiam publico sigillo etc. Datum Tridenti die 9 octobris 1804.
L.+S. Aquila cum inscriptione
P. Io. Vigilius de Carolis
publicus latinae magister
1129. Item die 10 octobris. Die 25 ianuarii 1787, Philippus Antonius filius Antonii
quondam Antonii Fedriggi, et eius uxoris Margaritae filiae Philippi Moncher Coredi baptizatus
fuit a me Laurentio Ponte parocho, patrinis Gulielmo Biasi, et Barbara uxore Philippi Cavos.
Hoc testimonium fideliter descriptum esse, atque de verbo ad verbum desumptum ex libro
baptizatorum huius parochiae testatur apposito etc.
Datum Smarani ex aedibus canonicalibus die 3 aprilis 1804.
L.+S. parochialis
Simon Noriller parochus.
1130. Idem die 10 octobris. Quibuscumque etc.
Philippum filium Antonii Fedriggi Sfrutii apud infrascriptum rethoricae, et poesi operam
navasse, notasque sequentes exhibuisse, scilicet ingenium optimum, diligentiam maximam,
profectum valde mirabilem, nec non mores pios, et vere catholicos, ideoque ad quoscunque
devenerit omni commendatione dignum esse, testatur subscriptus, In quorum etc. Apposito131.
Datum Sfrutii 8 octobris 1804
L.+S. gentilitii
P. Petrus Biasi magister manu propria.
1131. Idem die 10 octobris. Quibus etc.
Subscriptus testor, sequens exemplar desumptum fuisse ex libro baptizatorum ecclesae
parochialis Enni tridentinae huius dioecesis, ibique de verbo ad verbum sic reperiri.
Die 12 decembris 1780.
Petrus Franciscus Iustinus filius Francisci Gozzaldi, et eius legitimae uxoris Dominicae
ortae Flaim Tryugi plebis Revodi baptizatus fuit a me Petro Barbacovi capellano, suscipientibus
de sacro fonte Petro Bertoldo, et Maria Zanon.
In quorum fidem apposito etc.
Datum Enni ex parochiali domo hac die 23 aprilis 1804.
L.+S. parochialis
Iacobus Telchi parochus etc.
130
Sigil. Eccles. Sancti Vigilii Burgi Vezzani: Effigies s. Vigilii E.M. et s. Valentini Pr. M.-Insignia
Vezani.
131
Federigi sfrutienses sunt nobiles hungari ab anno 1655. Videsis Senarium historicum nostrum
pag. 50.
131
1132. Item die 10 octobris. Quibuscumque.
Petrum Gozzaldi Enni studiosum operam syntaxeos apud me navasse132, nec non esse
iuvenem optimis praeditum moribus, testor. In quorum fidem etc,
Datum Enni die 8 8bri (sic) 1804.
L.+S. gentilitii
P. Laurentius Augustini ludimagister.
1133. Item die 10 octobris. Quibuscumque.
Die 20 ianuarii 1783.
Antonius Alovisius filius Antonii Beozzo, et Angielae (sic) iugalium filiae quondam
Mathei Spagnoli amborum Aldeni, baptizatus fuit a me Iosepho Mosna curato, suscipientibus
rev.do domino Modesto Spagnoli vices supplente domini Marci Antonii Marcabruni Roboreti,
et Elisabeth uxore Petri Spagnoli Aldeni.
Haec omnia ex libro baptizatorum huius Curae ego infrascriptus fideliter sumpsi, et testor
concordare cum suo originali. In quorum fidem etc.
Datum Aldeni hac die 9 octobris 1804.
L.+S. curatialis effig. s. Modesti
P. Maximilianus Agustini delegatus curatialis.
1134. Anno 1803, die 9 octobris Burgi archipresbyter scripsit: A qualunque. Io sottoscritto
facio fede, e per la pura verità, che l'esebitor presente, per nome Daniele, è affoto (sic) immune
da ogni sorte di quei deliti, o difetti rimarcati dalla bola pontificia, ma che anzi è dotato sì lui
che la sua famiglia dei carateri di vera pietà, e onoratezza etc. In fede. Borgo li 9 ottobre 1803.
L.+S.
Matteo quondam Francescho Holsauzer testimonio
Giuseppe Costa tetimonio
Stefano Tropman arciprete e decano foraneo del Borgo di Valsugana.
Nota. Haec descripsi ad perpetuam memoriam meriti, quae gaudet modernus Burgensium
parochus. Scripta fuerunt pro Daniele Caumo, nunc nostro F. Crescentio burgensi.
1135. Anno 1803, prtesbyter Andreas Bernardi de Cognola capellanus Burgi descripsit
sequentia.
Die prima februarii 1781.
Danielis (sic) Georgius Antonius filius Gylõmi Caumo ex Torcegno incolae Burgi, et
Catharinae natae Holzauzer Burgi eius legitimae uxoris, natus hora 12 circiter baptizatus fuit a
me Stephano de Angelis capellano de mandato. Patrini fuere Marcus filius Marci Sette, et
Theresia uxor Iosephi Galvan ambo Burgi. Praesens exemplar desumptum fuisse de verbo ad
verbum ex uno baptizatorum libro infrascriptus testor. Datum ex aedibus archipresbyteralibus
Burgi Ausugii die 2 maii 1803.
L.+S.
Pr. Andreas Bernardi capellanus de mandato.
1136. Anno 1803 pariter scriptum fuit: Cuicumque etc. Subscritus testor, quod in libro
renatorum huius ecclesiae Ziani scripta inveniantur sequentia formalia verba, videlicet.
Die 20 februarii 1786.
Ioannes Antonius filius Ioannis Baptistae filii Ioannis Zorzi Zanoni Ziani, et Mariae
Catharinae filiae Ioannis Antonii Varesco eiusdem loci coniugum baptizatus fuit a me P. Pietro
Zeni curato spondentibus Iacobo Partel et Iulianna uxore Iosephi Zorzi.
Quae ubi sunt exarata, fideli calamo ex eodem libro transcripsi.
in quorum fidem
L.+S.
Ziani die 2 octobris 1803.
Eumdem imunem esse a defectibus in pagella descriptis testor.
P. Ioannes Dominicus Sieff curatus.
132
ibi navesse.
132
1137. Quibus etc. Subscriptus fidem facio dominum Ioannem Antonium Zorzi a Ziano ex
legitimo matrimonio natum, prout quoque constat ex eius fide baptesimali, sacramentum etiam
confirmationis suscepisse in archipresbyterali ecclesia Cavalesii die ultimae sacrae episcopalis
visitationis huius vallis Flemmensis. In quorum fidem etc.
Teseri 5 octobris 1803.
L.+S. gentilitii
P. Petrus Zeni excuratus Ziani supradicti.
1138. Anno isto 1804 die 19 novembris scripsi sequentes literas:
Dero Optimo maximo.
Universis, et singulis praesentes literas inspecturis, lecturis, aut legi audituris, fidem facio,
ac testor Ego infrascriptus, quod hac die lunae decimanona mensis novembris, festo sanctae
Elisabeth Langraviae, Anno Domini nostri Iesu Christi millesimo octingentesimo quarto, iuxta
ritum sanctae Matris romanae Ecclesiae, in hospitali militari, alias monasterio Sancti Michaelis
sacrarum virginum Clarissarum, sito in burgo Sanctae Crucis extra muros Tridenti, baptizavi
infantem hesterno vespere ibidem natum ex nobili, et excellenti domino Antonio Brosenbach de
Collino regni Bohemiae, archiatro militari133, ac nobili domina Maria Magdalena Heidin eius
uxore, sub nominibus Iosephae, Elisabeth, Antoniae. Patrinus fuit ill.mus, et generos.mus
dominus dominus Iosephus sacri romani imperii liber baro de Taxis, Bordonea, et Valle Nigra,
Sacrae Caesareae Regiae Apostolicae Maiestatis cubicularius, et consiliarius Tridenti. In
quorum fidem has literas dedi, ac sigillo provinciali minori communivi, in conventu sancti
Bernardini apud Tridentum, die, mense, atque anno suprascriptis.
L.+S.
Frater Vitus Antonius Keller a Clesio
sacerdos Ordinis Minorum Reformatorum sancti Francisci manu propria.
Nota. Pater Vitus adhibuit olea ecclesiae cathedralis, et parochialis sancti Vigilii. Electus
fuit baptizator cum expressa exclusione capellani militaris, ac etiam parochi localis, ab ipso
Brosenbachio, dum esset cum militibus infirmis in hoc nostro conventu s. Bernardini, et idem P.
Vitus tunc praeses conventus militaris, multa servitia ipsi Brosenbachio praestaret. Magdalena
est secunda eius uxor, et quidem bona. Ipsi nolunt, quod eorum filii militiam sequantur.
1139. Anno 1795 parochus Fundi scripsit sequentia:
Quibus etc. Dominum, ac venerabilem clericum Franciscum Iosephum Battisti Burgi Fundi
ad ordines adspirare inter missarum solemnia denunciatum fuisse, nullumque detectum ac
delatum impedimentum, quominus promoveri possit, subscriptus testor etc. quamobrem etc. In
quorum fiem etc. Datum ex aedibus parrochialibus Burgi Fundi die 5 martii 1795.
L.+S. parochialis
Presbyter Blasius de Petris loci parrochus.
Nota. Hoc anno 1804 idem Blasius est parochus livanus: et Baptitius aetatis annorum 31 est
professor rudimentorum in seminario tridentino: immo ab exitu dicti anni 1804 ibidem professor
iuris canonici, seu sacrorum canonum.
1140. Anno 1795 scriptum fuit:
Cuicumque etc. Venerabilem clericum Nicolaum filium Martini Fontanari de parochia
Pergini tempore vacationum laudabiles, et clerico dignos exhibuisse mores, insuper ecclesiae
functionibus assiduum fuisse, et sacramenta frequentasse attestor, et fidem facio apposito etc.
Supradictum venerabilem clericum denuntiatum fuisse inter Missarum solemnia in hac
paerochiali mea ecclesia tamquam promovendum ad Minores Ordines, nullamque contra ipsum
delatam fuisse querelam attestor etc. apposito etc.
Datum Pergini 1 martii 1795.
L.+S.
Ioannes Baptista de Mersi archipresbyter, decanus foraneus manu propria.
Nota. Haec posteris erunt utilia, quia scient consuetudinem utique laudabilem nostri
temporis. Nicolaus Fontanarius de Costasavina, seu potius Costa Sabina plebis Pergini, hoc
anno 1804 est artatis an 33, curatusque Tennae in eadem parochia perginensi.
133
Archiater, et archiatrus p. c. protomedicus, medicorum princeps. Ita Calepinus v. archiater.
133
1141. Anno 1805, die veneris prima martii, accepi literas sequentes. Quibuscumque etc.
Infrascriptus testor, et fidem facio, quod de iis disciplinis, quae in hoc episcopali gymnasio
traduntur, penes me examen subierint adolescentes Philippus Fedriggi, et Petrus Gozzaldi
annanienses, Iacobus Bailon vigulensis, Ioannes Gentilini vezzanensis134, et Aloysius Beozzo
aldenensis, et ex auctorum explicatione, propositisque quaestionibus tum moribus, tum studio,
et diligentia Primae classis profectum retulisse compertum habuerim, ideoque illos summopere
commemdo etc.
Datum Tridenti 16 februarii 1805.
L.+ S.
Presbyter Ioannes Michael Tamanini poeseos professor.
Subscriptus testor P. Io. Michaelem Tamanini in hoc gymnasio episcopali esse publicum
poeseos professorem, eumdemque omnem mereri fidem etc. In quorum etc. Datum Tridenti 17
februarii 1805.
L.+S. seminarialis
P. Ios. Donati135 studiorum praefectus, et seminarii
episcopalis rector.
1142. Anno 1805, die veneris 22 martii in conventu s. Bernardini apud Tridentum accepi
sequentes literas: Quibuscumque.
Infrascriptus testor, et fidem facio, quod de iis disciplinis, quae in hoc episcopali gymnasio
traduntur, examen subijerint (sic) adolescentes Philippus Fedriggi, et Petrus Gozzaldi
ananienses, Iacobus Bailon vigulensis, Ioannes Gentilini Vezzanensis, et Aloysius Beozzo
aldenensis, qui omnes et auctorum classicorum explicatione, et ad propositas quaestiones
responsionibus Primae classis profectum retulisse se se ostenderunt, adeoque illos summopere
commendo etc. Datum Tridenti 16 februarii 1805.
L.+S. cerei gentilitii
P. Io. Michael Tamanini poeseos professor.
L.+S. seminarii
P. Ios. Donati seminarii episcopalis rector et studiorum praefectus.
NB. Die 23 martii ad Gubernium oenipontanum, mediante Riccabona misi literas signatas
num. 1123, 1124, 1126-1133, 1142.
1143. Anno isto 1805 curatus castanetanus ita scripsit:
Die 27 maii 1782.
Ioannes Maria filius quondam Francisci Piva, et Ursulae filiae quondam Stephani Moser
Susati iugalium Castaneti elapsa nocte hora circiter undecima vespertina natus, baptizatus fuit a
me P. Dominico Antonio Alovisi curato, quem de sacro fonte susceperunt Ioannes Maria
quondam Ioannis Eccher, et Catharina filia Francisci Piva ambo Castaneti.
Antescriptam fidem ex Libro baptizatorum ecclesiae curatiali SS. Martyrum Viti et
Modesti, et Crescentiae Castaneti paroeciae Pergini diecesis (sic) tridentinae a me subscripto de
verbo ad verbum fideliter desumptam, cum suo originali omnino concordare testor, et apposito
etc. fidem facio etc. Datum Castaneti die 8 aprilis 1805.
L.+S. cerei rubri
Praesbyter (sic) Ioannes Franciscus Fattori curatus136.
1144. Anno 1761, die 28 iulii, ex autographo servato in archivo episcopali Tridenti,
descripsi sequens monumentum.
In Christi nomine. Amen. Anno Nativitatis eiusdem millesimo quingentesimo
quinquagesimo quarto, indictione duodecima, die vero sabbati nono mensis iunii, in civitate
Tridenti, in Contrata Sancti Benedicti, in camera magna posteriori domus excellentis iuris
utriusque doctoris domini Camilli Pilatti. Praesentibus dicto domino doctore Camillo, et
excellenti etiam doctore domino Francisco Quetta civibus tridentinis testibus vocatis
134
Comaius Angeli filius, intentionem mutavit, vultque fieri sacerdos saecularis. Ita scripsit mihi an.
1805 mense martio mediante ante diem 18.
135
Alias Iosephus Benedictus.
136
Nunc 1805 Fr. Mauritius sacerdos Ordinis Minorum Reformatorum s. Francisci.
134
specialiterque rogatis. Ibidem constitutus ser Dominicus filius quondam Beneti Thoatii de
Avolano districtus castri Roboreti diocesis tridentinae, per se, et suos haeredes, remota ab se
quavis exceptione tam iuris, quam facti, solemniter contentus, et confessus fuit, se habere, et
penes se esse rhenenses centum in ratione librarum quinque bonae monetae maranensis pro
singulo rhenense in depositum, seu nomine depositi, nomine et vice Communis, et universitatis
hominum villae Avolani praedicti: quos quidem rhenenses centum solvere, et exbursare, seu
expendere, et ut dicitur dispensare dicto nomine promisit ad quemvis nutum, seu voluntatem
rev.mi, et ill.mi domini episcopi, cardinalis, ac principis tridentini etc.137, ad commodum, et
utilitatem fabricae, vel aliter pro ornamento ecclesiae sanctae Mariae de Avolano praedicto:
ulteriusque promisit, et convenit superesse fabricae praemissae causa expendendi pecunias
praemissas usquequo dictos rhenenses centum integraliter expenderit ad commodum, et
ornamentum ecclesiae praedictae. Et omnia ac singula alia facere, et adimplere, quae
continentur in quadam Bulla, seu documento publico exemptionis, et liberationis a praestatione
decimae novalium certorum Communi ipsorum avolanensium nuper sibi facta, et concessa per
praefatum rev.mum, et ill.mum dominum episcopum, et cardinalem tridentinum etc. Et prout
latius in illa, seu illo contineri reperitur, ad quam, seu quod relatio habeatur. De qua quidem
Bulla, seu documento publico, ac de omnibus, et singulis in ea, seu eo contentis se notitiam
habere dixit idem ser Dominicus, et se esse plenissime instructum, et informatum. Propterea
promisit idem ser Dominicus sub poena dupli dictorum rhenensium centum, et refectionis
damnorum omnium, expensarum, et interesse litis et extra, sub obligatione, et hypoteca
bonorum suorum omnium praesentium, et futurorum me notario infrascripto praesente, et
tanquam publica persona stipulante, et acceptante nomine dictae ecclesiae in omnibus, et
singulis capitulis, et clausulis suprascriptis.
L.+ S. Ego Franciscus Alexander Zelus filius quondam Stephani de Zentilinis Montagnae,
civis, et habitator Tridenti, publicus imperiali authoritate notarius, quoniam suprascriptis
omnibus, et singulis una cum testibus praenominatis interfui, et rogatus ea publice scripsi,
propterea me subscripsi cum signo, et nomine meis solitis. Ad Dei laudem etc.
1145. Anno isto 1805, die 19 iunii descripsi sequentia:
Die 4 iulii 1780 Iacobus Angelus filius Stephani quondam Ioannis Tavernini Drodi, et
Catharinae filiae quondam Ioannis Baptistae Santoni Cenigae eius legitimae uxoris baptizatus
fuit a me Stephano Matteotti curato. Patrini fuerunt nobilis et excellens dominus Iacobus de
Angelis legum doctor, et domima Anna uxor domini Ioannis Baptistae Benuzzi ambo Drodi.
Ita apparet ex baptiztorum libris huius Curae.
Datum ex canonica Drodi die 6 iunii 1804.
In quorum etc. Bartholomaeus Antonius Bortolameotti curatus Drodi, et Cenigae.
L.+S. gentilitii.
Nota. Ceterum idem puer Taverninus postea dictus fui Angelus tantum nedum voce, sed
etiam scriptis. Nunc dicitur Fr. Martyrius a Drodo clericus noster professus a die XI huisce
mensis iunii 1805.
1146. Anno isto 1805, die 19 iunii descripsi sequentia.
Quibus etc. Die 9 novembris 1784, Ioannes Dominicus Andreas filius magnifici Ioannis
Baptistae Bernardi huius loci, et eius legitiamae uxoris Franciscae ortae Thait Medii Sancti Petri
baptizatus fuit a me P. Michaele Sandri Faedensi primissario Zambanae delegato ab admodum
rev.do domino Iacobo Antonio de Iulianis curato. Patrini fuerunt admodum rev.dus dominus
Iacobus Pauli curatus Navis, et Maria uxor magnifici Petri Civegna huius loci etc.
Hoc exemplar prout iacet fideliter, et accurate de verbo ad verbum ex libro baptizarorum
huius ecclesiae curatae ss. Apostolorum Philippi et Iacobi Zambanae desumptum fuisse
infrascriptus testatur etc. in quorum etc. apposito sigillo etc.
Datum Zambanae ex aedibus canonicalibus hac die 21 maii 1804.
137
Christophori Madrutii.
135
P. Iosephus Poli loci curatus
L.+S. cerei.
Nota. Praedictus infans non est noster frater Bernardus.
1147. Anno isto 1805 descripsi sequentia.
Die 7 augusti 1784 Petrus Gaetanus filius Benvenuti quondam Benvenuti Chiusole, et
Franciscae natae Birti heri natus hora 10 noctis, baptizatus est a me P. Iosepho Cobe de licentia.
Patrinus fuit Gasparus Mozz.
Quibuscumque etc.
Praemissa formalia cum libro baptizatorum huius archipresbyteralis ecclesiae fideliter
concordare infrascriptus manu propria, et sigillo parochiali testatur.
Datum ex aedibus archipresbyteralibus Roboreti die 8 maii 1803.
L.+S.
Ioannes Baptista Braito curatus parochialis.
Nota. Nunc dictus Petrus est noster Fr. Antonius Maria clericus. Pater eius obiit ante an.
1804.
1148. Anno 1805, die 21 iunii descripsi sequentia.
Li 4 aprile 1788 Giuseppe, Antonio, Vicenzo figlio di Paolo quondam Giacomo Segalla di
Vigne, e di Francesca nata Tommasi di Varignano di lui legitima moglie, nato ieridì alle ore 1
dopo mezzo giorno, fu battezzato da me P. Giuseppe Bontadi cappellano curato. Li padrini
furono Francesco Baroncini di Vigne, e Barbara moglie di Gio. Battista Negri di Massone.
L'infrascritto attesta d'aver ciò fedelmente descritto dal libro de' battezzati di questa chiesa
collegiata, e perciò apposito etc. Dato in Arco li 25 aprile 1804.
L.+S.
Sigil. Eccl. Colleg. et parochial. Arci
P. Bartolommeo Mancabelli cappellano curato etc.138.
1149. Anno 1805 die 21 iunii accepi folium tabellatum in quo legitur. Quibus etc. Nos
infrascripti tridentini gymnasii professores singuli singulos examinavimus adolescentes, quorum
hic subiiciuntur nomina, et ex eorum responsis subnexa Classe dignos iudicavimus.
Nomen et
Classis
in Classis in Classis
Clssis
in Classis in
patria
infima
media
suprema
rhaetorica
poesi
grammatica gramm.
gramm.
Bailoni
Egregie I.
I.
I.
I.
I.
Privatim
Iacobus
cum
cum
cum
semper
Vigulensis
eminentia
eminentia
eminentia
studuit
Beozzo
I.
I.
I.
I.
I.
Privatim
Aloisius
semper
Aldeni
studuit
Boschetti
I.
I.
I.
I.
I.
Privatim
Iosephus
cum
cum
cum
cum
cum
semper
Ambrosius eminentia
eminentia
eminentia
eminentia
eminentia
studuit
ex
Valle
Lagarina
Fedriggi
I.
I.
I.
I.
I.
Privatim
Philippus
semper
studuit
Gentilini
I.
I.
I.
I.
I.
Privatim
Ioannes
semper
studuit
Gozzaldi
I.
I.
I.
I.
I.
Privatim
138
Est de Clarano aetatis an. 39.
136
Petrus
ab
Enno
Zuganti
Ioannes
annaniensis
Thai
I.
I.
Presb. Ioannes Michael Tamanini
poeseos profesor
Presb. Rpmedius Aliprandini
mediae grammaticae profesor
I.
I.
I.
semper
studuit
Privatim
semper
studuit
Presb. Dominicus Zanoni
Presb. Franciscus Sicher
rhetorices profesor
super. grammat. professor
Presb. Leonardus Luchi
infimae gramm. professor
L.+S.
Gymnasii Lyc. Tridentini praefectus 1773
Presb. Ios. Donati seminarii episcopalis resctor,
et studiorum praefectus.
1150. Anno 1805, die 22 iunii descripsi sequentia:
Die 25 septembris 1789 octuagesimi noni. Ioseph Ambrosius filius Ambrosii Boschetti, et
Margaritae filiae quondam Ioannis Maffei hodie hora sexta matutina natus, baptizatus est a me
Iosepho de Baroni archipresbytero, examinatore prosynodali et decano foraneo. Patrini fuere
doctor Ioseph Tartarotti de Eychenberg civis Roboretanus, et domina Elisabeth vidua quondam
Ioannis Baptistae Cobelli.
Quibuscumque.
Praemissa formalia cum libro baptizatorum huius archpresbyteralis ecclesiae fideliter
concordare, infrascriptus manu propria, et sigillo parochiali testatur.
Datum ex aedibus archipresbyteralibus Roboreti die 9 decembris 1803.
L.+S.
Ioannes Baptista Braito curatus parochialis etc.
1151. Anno isto 1804, die lunae quinto novembris a quodam cantiolinate139 magna cum
instantia rogatus describendum accepi membraneum monumentum sequentis tenoris.
In Cristi (sic) nomine. Amen. Nos Osbaldus Confortius iurisdictionis castri Perzini in
civilibus, et criminalibus causis Vicarius pro magnifico, et generoso domino Zypriano de
Sarentein capitaneo generali dicti acstri, et iurisdictionis Perzini vices et nomine invictissimi
domini domini Karoli Romanorum, et Hyspaniae regis ac serenissimi principis domini
Ferdinandi fratrum archiducum Austrae, Bregognae etc. et comitum Tyrolis etc. dominorum
nostrorum serenissimorum etc. Et Sebastianus Pilosus notarius infrascriptus, arbitri, et
arbitratores, communes amici, et amicabiles compositores indifferenter assumpti, et electi per, et
inter partes infrascriptas. Cognoscentes, ac congnoscere, et terminare volentes in, de, et super
lite, causa, differentia, et quaestione, quae vertebatur, et erat inter Stephanum filium quondam
Iacobi a Manso Busi plebis Perzini suo proprio nomine, ac tanquam procurator nomine
Michaelis, et Cristani a Manso Busi parte ex altera.
Et homines, ac vicinos villae Madrani plebis Perzini praedicti, seu ser Ieorgium filium
quondam Leonardi Viloti de Madrano, et Cristanum filium quondam Iohannis Malpaga de
Cognola districtus Tridenti, habitatorem Madrani praedicti, sindicos, et procuratores sufficientes
dictorum hominum, et vicinorum villae Madrani, parte ex altera, causa, et occasione certi
nemoris nuncupati in Pezolo pertinentiarum Mansi Busi, de quo in petitione ipsius Stephani
actoris: quod nemus alias per nos Vicarium suprascriptum nomine officii ex certis respectibus,
causa evitandi rixas, citra tamen praeiuditium iurium ipsarum ambarum partium in nos
avocavimus, et assumpsimus. Unde in primis viso, audito, et intellecto tenore compromissi in
nos facti per dictas partes, de libertate, ac bailia in eo nobis datis, et per spalmationem mauum
139
Dominico Giacomi de Cantiolino cui reddidi chartam cum meo exemplo die sabati 5 ianuarii
1805.
137
loco iuramenti attributis, tam occasione possessus, et tenutae ipsius nemoris, quam etiam fundi,
et terminandi, ac terminos fingendi (sic), et alia faciendi rogata manu mei notarii infrascripti sub
anno praesenti, decimonono mensis aprilis, loco, et testibus quibus in eo visa petitione dicti
Stephani actoris nominibus, quibus supra dicentis, et petentis revocationem dictae avocationis,
et instantis de dictis nominibus reponi in sua pristina et pacifica possessione dicti nemoris, et
inhibi debere vicinis Madrani, ne ipsos Stephanum, et consortes turbent, vel inquietent in dicto
nemore, quum ipsi Stephanus, eius fratres, et litis consortes, seu et antecessores sui fuerint et
sint a decem, viginti, triginta, quadraginta, quinquaginta, et centum annis proxime praeteritis, et
ultra, et citra, in pacifica et quieta possessione, et tenuta dicti nemoris loco dicto in Pezollo,
infra sua confinia: videlicet a mane cohaerent ipsi agentes, a meridie via communis, a sero etiam
via communis, seu consortalis, a septentrione Leonardus quondam Iuliani de Miola Montis
Pinedi, et forte etc. causis, et rationibus, de quibus in ipsa peticione. Visa desuper responsione
facta per homines, et vicinos Madrani, seu eorum procuratores, et sindico sufficientes
suprascriptos, similiter petentes se reponi in possessione dicti nemoris, et allegantes dictum
nemus fuisse et esse in pertinentiis, et Regula Madrani, et non illorum a manso Busi. Visis
replicationibus, duplicationibus, triplicis, et exceptionibus hinc inde productis in utramque
partem, ac etiam instrumentis, et scripturis ipsarum partium. Visis etiam capitulis, et
interrogatoriis ipsarum ambarum partium, et intellectis depositionibus testium desuper ad
instantiam praedictarum partium examinatorum, et viso dicto nemore ad oculum, ad quod
accessimus primo ad instantiam, et requisitionem vicinorum de Madrano, et postmodum pro
terminatione, et designatione infrascriptis fiendis. Visis videndis, et auditis audiendis, ac
interrogatis partibus ipsis, an ulterius quicquam dicere, allegare, et ostendere voluerint, quae
responderunt nil aliud dicere velle. Habita desuper matura consideratione, et participato
colloquio cum ser Iohanne filio quondam ser Ieorgii Crivelli de Tesino Regulano maiori burgi
Perzini, ac ser Bernardino quondam Antonii Bruti, et Cristano Lehener, eiusdem burgi, iuratis
dicti burgi, assumptis pro terminis infrascriptis fingendis (sic), de consensu ipsarum partium,
pro bono pacis, ac concordio partium praedictarum, sequentes et sequi volentes in praedictis, et
circa praedicta viam amicabilis compositionis, et concordiae iuxta tenorem dicti compromissi,
sedentes in hoc loco pro tribunali, quem ad hanc nostram arbitrametalem sententiam
proferendam pro idoneo elegimus. Cristi nomine repetito, a quo cuncta, et recta iudicia
procedunt, tales inter dictas partes proferimus sententiam, terminationem, et designationem,
videlicet quia in primis, et ante omnia volumus, ac mandamus, quod ipsae partes remittant, et
remittere debeant ad invicem omnes iniurias, rixas, et offensas praemissarum occasione
quomodocumque, et similitercumque ad invicem factas, et illatas. Et quod de coetero sint, et
esse debeant boni amici, et vicini, et ad invicem inservire, ut decet inter bonos, et veros vicinos,
et amicos. Item dictum montem, et nemus Pizol per infrascriptos terminos fixos, et notatos ut
infra, terminamus, designamus, et facimus, videlicet incipiendo a via communi, vocata la via de
la Saltaria, versus mane, et sequendo dictam viam Saltariae usque ad quamdam viam
consortalem versus meridiem, et ipsam viam consortalem sequendo versus sero, et versus
vinealia Leonardi quondam Dominici Iuliani, et aliorum de Monte Pinedi usque ad certum
Dossium (sic), ubi fiximus, sive figi fecimus primum terminum lapideum supra dictam viam
consortalem, et per duos passus distantem a dicta via consortali, et a dicto primo termino per
parvum iactum lapidis sequendo versus sero super quodam collisello fiximus secundum
terminum lapideum, qui respicit, et designat versus sero, ad certum alium tertium terminum
lapideum, in quo sculpi fecimus unam Crucem integram hoc modo † distantem tamen a secundo
termino per unum bonum iactum lapidis, et ab illo tertio termino recte respiciendo semper
versus sero, et vinealia illorum de Pinedo, ascendendo tamen aliquantulum supra, versus
quoddam Saxium, seu scopulum per alium iactum lapidis distantem a tertio termino, vel circa, et
usque ad confinia vinealium dicti Stephani quondam Iacobi a Manso Busi, et fratrum, ac
Leonardi quondam Dominici Iuliani de Miola Montis Pinedi, ubi super quodam collisello apud
quoddam scopulum fiximus quartum, et ultimum terminum magnum lapideum supet quo
termino sculpi fecimus mediam Crucem hoc modo ├ et similem mediam Crucem in saxio (sic),
et scopulo proprio sculpi fecimus, quae media Crux designat, et respicit versus mane, et alios
138
terminos. Declarantes, quod quicquid est, et reperitur a dicta via consortali, et terminis fixis
supra, versus septentrionem, tam in cultivando, laborando, pasculando, buschando, et alia cetera
commoda, et utilia faciendo, sit, et esse debeat, ac pertinet, et pertinere, et spectare debeat
libere, et expedite, ad praefatos Stephanum quondam Iacobi a manso Busi, et fratres, ac
haeredes quondam Cristani a Manso Busi. Et quicquid reperitur, et est extra dictos teminos, et
subtus dictam viam consortalem versus meridiem, et villam Madrani pronuntiamus, et
arbitramur spectare, et pertinere tam in buscando, quam in pasculando, et cetera commoda, et
utilitates faciendo, ad praedictos homines, et vicinos villae Madrani, et eorum litis consortes
libere, et expedite. Declarantes etiam, quod per hanc nostram sententiam arbitramentalem, et
terminationem, ac designationem non intendimus derogare, vel praeiudicare iuribus eorum, qui
habent ius regulandi, et decimandi in dicto monte, et loco Pezolli. Pronuntiamus quoque inter
partes ipsas qu... circa petitorium occasione dicti nemoris Pezolli de cetero perpetuum silentium.
Ab expensis vero iudicialibus in praesenti causa hinc inde per ipsas partes factis, ex certis bonis
respectibus animos nostros moventibus, partes ipsas ambas absolvimus, et liberamus, salvo
quod ab expensis, sportulis, et mercedibus, ac salariis factis domini Regulani, et iuratorum, ac
nostrorum in quibus ambas partes aequaliter condemnamus. Et quod quaelibet pars in concordio
esse debeat cum me notario infrascripto circa expensas processus pro sua rata. A ceteris vero
hinc inde petitis, ambas partes absolvimus, et liberamus. Mandantes hanc nostram sententiam
arbitramentalem, terminationem, et designationem, ac omnis, et singula suprascripta laudari,
approbari, et emologari, in et sub poena marcarum quinquaginta maranensium, irremissibiliter
aufferenda, et applicanda pro dimidia camerae phiscali castri Perzini, et pro alia dimidia parti
attendenti contenta in compromisso, tociens committenda, et exigenda quotiens in singulis
capitulis suprascriptis contrafactum fuerit. Declarantes tamen ulterius, quod si casus evenerit,
ipsas partes in pasculando, buscando, et alia faciendo per aliquam personam privatam ex dictis
partibus, sine tamen consensu, iusssu, et voluntate praedictarum partium praeterire dictos
terminos, et designationes nostras factas, et fixos ut supra, quod tunc, et eo casu non intelligatur
incurrissse ad poenam suprascriptam, sed tantum incurrere debeat in poenam Regulae solitam,
et consuetam. Et ita dicimus, pronuntiamus, arbitramur, et terminamus, designamus, ac facimus,
sententiamus, absolvimus, et condemnamus, omnibus suprascriptis, et aliis melioribus modo,
via, iure, forma, causa, et ordine, quibus melius possimus, ac de iure et aequitate valemus.
Lata, data fuit, et est haec suprascripta sententia arbitramentalis per nos electos
suprascriptos, ac lecta, publicata, et vulgarizata per me Sebastianum Pilosum notarium
infrascriptum, instantibus, et petentibus partibus ipsis ambabus, in monte et pertinentiis Mansi
Busi, districtus, et iurisdictionis Perzini, diocesis Feltrae (sic), in curtivo domus Gotardi
quondam Iohannis a Manso Busi, currente anno Domini millesimo quingentesimo vigesimo,
indictione octava, die lunae vigesimo primo mensis maii. Praesentibus egregiis viris domino
Vigilio quondam domini Francisci a Scutellis notario, et habitatore in burgo Perzini, domino
Sebastiano filio ser Gasparini Spatae notarii, Curiae castri Perzini scriba iurato, Leonardo filio
quondam Dominici Iuliani de Miolla Montis Pinedi districtus Tridenti, Laurentio quondam
Cristani de Vigalzano, Iohanne Antonio filio quondam Iohannis Longi de Canzolino, ser Petro
Trodonerio filio quondam Francisci Vallis Telinae, habitatore in dicta villa Canzolini, et
Iohanne filio quondam Nicolai Sigismundi de dicto Canzolino, et aliis testibus ad dictam
publicationem sententiae arbitramentalis, et omnia, et singula suprascripta habitis, adhibitis,
vocatis specialiter, atque rogatis.
Praesentibus Cristano Banallo filio quondam Iohannis Malpaga suo proprio nomine, et
tanquam sindico, et procuratore suffcienti hominum, et personarum villae Madrani, ac vice, et
nomine ser Ieorgii Viloti de dicto Madrano eius consotii absentis, pro quo tamen promisit iuxta
libertatem eis datam ut in eorum sindicatu, et Blasio filio quondam Michaelis Teuthonici, ac
Iacobo filio quondam Leonardi Viloti de Madrano, eorum propriis nominibus, ac nomine
aliorum vicinorum de Madrano, et dictam sententiam, terminationem, et designationem, et
omnia, et singula suprascripta laudantibus, approbantibus, et emologantibus.
Praesentibus Stephano, ac Michaele fratribus filiis quondam Iacobi a Manso Busi, eorum
propriis nominibus, ac nominibus aliorum fratrum, et haeredum quondam Cristani a manso
139
Busi, et similiter dictam sententiam quo ad terminationem factam ut supra laudantibus, et
emologantibus: quo vero circa pasculum ultra dictos terminos petentibus terminum decem
dierum ad se deliberandum.
L.+S. Ego Sebastianus filius quondam ser Hippoliti Pilosi de Tesino diocesis Feltri, et
habitator in burgo Perzini praedictae feltrensis diocesis, publicus imperiali auctoritate, ac
Curiarum iurisdictionumque Perzini, et Caldonatii notarius, et scriba iuratus, iudexque
ordinarius, suprascriptis ominibus, et singulis dum sic agerentur interfui, eaque publice rogatus
scripsi. Instantibus petentibusque ipsis partibus, suprascriptam sententiam arbitramentalem
vulgarizavi, et publicavi, in hancque publicam formam redegi. In quorum omnium, et
singulorum suprascriptorum fidem, et testimonium ante hanc meam subscriptionem signo,
nomineque meis tabellionatus officii consuetis corroboravi.
1152. Anno isto 1805, die lunae quarta februarii tandem accepi exemplum epistolae, cuius
saepe, ac diu ante mentionem fieri audivi. Est tenoris huiusmodi:
Altezza eccell.ma sig. sig. padron colendissimo
Per al spietata morte della chiarissima anima del signor dottor Rizzi Vicario di Stenico
resta libero a vostra rev.ma proveder quel posto d'un sogetto meritevole. Io mi esibisco per far
onore a vostra altezza rev.ma, e per far campegiare la giustizia mezzo distrutta. Nè dubiti punto
della mia abilità; son stato Vicario di Tenno, e tutti mi hanno lodato, e massimamente il suo
principe antenato Dominico Antonio, che mi vuol molto bene, e li dimandi se non è vero? Ho
sessantre anni impiegati sempre nel foro, e si può dire giustamente, che sono l'oracolo delle sette
Pievi, che tutte ricorrono a me, e sempre son restate contente. Ho buoni libri, ed un figlio
zocolante molto bravo; son cognato del dottor Torresani di Cles tanto eccellente nel mestiere, e
se desidera maggior informazione della mia scienza legista, scriva al sig. dottor Lodovico Lutti
per li suoi benemeriti ill.mo Podestà di Riva, che lui sa tutto, perché gli ho dato molto bene da
sbatere, ruttegiare nelle cause, che difendeva contro di me, ed ha conosciuto il mio fondamento,
e sibbene quello ha molti affari, sia sicuramente, che li risponderà presto, perché ha della gran
creanza. Innoltre son caporale delle milizie di sua Maestà cesarea e regia, e però averò sempre
più credito, e vostra altezza rev.ma farà onore alla regina in far Vicario un suo officiante da
guerra, e gli resterà molto obbligata140. Aspetto la patente e poi venirò, o che manderò a dar il
giuramento giusto e retto; ma per manco spesa potete sottoscrivere la vecchia, e mutare la parola
di Tenno in Stenico, il che si fa con pocche fatiche. Son sicuro del servizio, e li baccio l'annello
episcopale.
Dell'Altezza vostra rev.ma
Suo affezionatissimo e cordialissimo servidore
dottor... dottor della sacra legge.
Nota. Omisi nomen auctoris ineptissimi, qui obiit post an. 1753 et ante an. 1756.
Alloquutus sum ipsum Stenici anno 1751. Eiusdem memini in Familiario tridentino cap. 29, n.
18. Scripta fuit ad celsissimum Leopoldum Ernestum de Firmian episcopum seccoviensem, ab
an. 1748 usque ad annum 1756 coadiutorem avunculi sui Dominici Antonii de Thun episcopi
tridentini exauctorati, et administratorem plenipotentiarium Tridenti.
1153. Anno isto 1805, die mercurii 20 februarii hic Tridenti in conventu s. Bernardini prae
manibus habeo folium sequentis tenoris141
Beatissimo Padre. Il P. Fr. Daniele di Denno Minore Riformato attuale Guardiano di Cles
diocesi trentina oratore umilissimo della S. V. supplica per facoltà di poter benedire mille Croci,
e Corone.ed altrettante medaglie e Crocifissi con l'indulgenza plenaria di s. Brigida. Che etc.
Die 28 novembris 1804.
140
Maria Terea regina Hungariae et Bohemiae.
Pius VII Papa anno 1804 ineunte novembri transiit in Galliam, vocatus ab imperatore Napoleone
Bonaparte, qui ab eodem Papa coronatus fuit Parisiis die 4 decembris 1804 martii.
141
140
Sacra Congregatio Indulgentiarum, utendo facultatibus a sanctissimo domino nostro Pio
VII specialiter tributis, benigne concessit oratori facultatem benedicendi Coronas praecatorias,
seu Cruces, vel Crucifixos, aut sacra numismata usque ad numerum mille in totum; eisdemque
applicandi omnes, et singulas Indulgentias ab eadem Sanctitate sua concessas, ut in elencho
typis R.C.A. edito anno 1800 ad effectum christifidelibus distribuendi. Datum Romae ex
secretaria sacrae Congregationis.
Petrus Maccarani secretarius.
L.+S. Cardinalis praefecti
gratis142.
1154. Anno isto 1805, mense aprili examinatori tridentino exhibendam scripsi sequentem
pagellam.
Examinandi.
Pro presbyteratu.
Frater Mauritius a Castaneto. Fu ordinato in Feltre in sabbato sancto die 13 aprilis.
Pro prima Tonsura, Quatuor Ordinibus Minoribus, Subdiaconatu, Diaconatu, et
Presbyteratu.
Fr. Urbanus a Cinta
Fr. Ambrosius a Soverio
Fr. Crescentius a Burgo
Ricevettero la prima Tonsura, li ordini Minori ed il suddiaconato nel sabato santo li 13
aprile. Il Diaconato li 15 aprile ed il presbiterato li 16 aprile in Feltre dal vescovo Bernardo
Maria Carenzoni monaco Olivetano.
Cancellario autem episcopali sequentem:
Nos Simon Albanus etc.
Universis, et singulis, quibus expedit, fidem facimus, atque testamur, hoc mense aprili
nullas habendas esse Tridenti clericorum Ordinationes. Insuper testamur venerabiles fratres
Mauritium a Castaneto Diaconum: Urbanum a Cinta, Ambrosium a Soverio, et Crescentium a
Burgo, omnes Ordinis Minorum Reformatorum sancti Francisci huius tridentinae dioecesis,
examinatos, et approbatos fuisse pro suscipiendis Ordinibus: Mauritium quidem pro
presbyteratu; reliquos vero pro prima Tonsura, quatuor Ordinibus Minoribus, subdiaconatu ad
titulum Religionis, Diaconatu et presbyteratu, dispensatosque omnes ab interstitiis, et excepto
priori etiam ab Ordinum exercitio. In quorum fidem etc. Datum Tridenti die 5 aprilis 1805.
Zambaiti Vic. Gen. Capitularis
L.+S.
ovati
P. I. Cloch cancellarius
1155. Anno isto 1805 pariter scripsi sequentes literas:
Fr. Iosephus Antonius a Clesio Ordinis Minorum Reformatorum sancti Francisci
Provinciae tridentinae sancti Vigilii Minister, et servus.
Universis, et singulis praesentes literas inspecturis, notum facimus, ac testamur, dilectos in
Christo Fratres Mauritium a Castaneto, Urbanum a Cinta, Ambrosium a Soverio, et Crescentium
a Burgo, eiusdem Instituti, et Provinciae alumnos professos, novissime per octiduum
spiritualibus exercitiis vacasse. Insuper Mauritium, natum die 27 maii 1782 Diaconum a die 23
septembris 1804 dispensatumque a SS. D.N. Pio papa septimo die 22 martii 1803 super defectu
quindecim mensium aetatis canonicae pro presbyteratu, pluries in dicto Diaconatus Ordine
ministrasse. Urbanum natum esse die 28 iunii 1779, Ambrosium pariter natum esse die 14
aprilis 1780, et Crescentium die prima februarii 1781. In quorum fidem etc. Datum Tridenti in
conventu sancti Bernardini die 4 aprilis A. D. 1805.
Fr. Iosephus Antonius a Clesio Minister Provincialis.
142
Deest subscriptio cardinalis praefecti.
141
L.+S.
maioris
De mandato P.S.A.R.
Fr. Io. Chrysostomus de Avolano
Definitor et Pro-secretarius provincialis.
1156. Anno 1805 die 27 martii sequentes literas ex authentico describere licet, ne pereant,
praesertim, quia monasterium suppressum fuit anno 1784 ab episcopo tridentino Petro Vigilio.
Fr. Franciscus a Vicentia ex Minoribus de Observantia almae s. Antonii Provinciae
Minister, et servus, reverendae Matri sorori Aelisabethae Ghelfae in sacro monasterio
sanctissimae Trinitatis Tridenti Domino Iesu famulanti salutem in Domino perennem optat.
Cum egregiis, insignibusque tuis virtutibus, et in rebus gerendis dexteritate, RR. Sorores tui
monasterii percitae, hodie vivifico afflante Spiritu, capitulariter congregatae, me, aliisque
Patribus praesentibus, hilari concorditer, canoniceque in suam Abbatissam, et spiritualem
Matrem elegerint; ego quoque, tua religiosa conversatione fretus, auctoritate, qua fungor, ipsam
electionem harum serie, ut rite, canoniceque factam, approbo, et cum Iesu Christi benedictione
confirmo. Accipe igitur cum sanctae obedientiae meritis ipsius Christi onus leve, et suavi iugo
collum submitte, ut veluti serva fidelis, lucrata offerens talenta, in Domini gaudia intrare valeas.
Ut autem hoc officium facile exercere possis, omnibus sororibus tuae fidei creditis, in Spiritus
Sancti virtute praecipio, ut tibi in omnibus, quae animae, et Regulae ipsarum non sunt contraria,
fideliter obediant, et obsequantur. Deusque tuis optatis respondeat. Valetudini stude, nostri in
tuis orationibus memor. Datum Tridenti, apud sanctum Bernardinum die XII augusti
M.D.LXXXXVI.
L.+S.
Fr. Franciscus qui supra manu propria.
Nota. Sigillum ovatum exhibet effigiem beatae Mariae Virginis cum puero Iesu: ac
effigiem S.P.N. Francisci stigmata recipientis, cum inscriptione in orbe: Sig. Ministri Pro.
Sancti. Antonii. Or. Min. Reg. Obser. Praefata Mater Elisabetha de Tridento fuit abbatissa ab
anno 1587 usque ad annum 1590, et ab hoc anno 1590 usque ad an. 1593 Vicaria, et ab an. 1596
usque ad an. 1599 abbatissa. Velum accepit anno 1542, obiitque die ultimo februarii anno 1604.
Fuit soror Matris Benedictae Gelfae ibidem monialis a die 25 martii 1538 cum dote florenorum
centum, quae decessit die tertia octobris anno 1598.
1157. Anno isto 1805 die 28 martii placet mihi describere sequentia, quae servantur in
archivo provinciali Tridenti, capsula de Novitiis143.
Die 23 novembris 1731.
Iosephus Andreas filius domini Benedicti filii domini Dominici Toazzi dicti de Portolgal
baptizatus fuit ab admodum rev.do domino Aldrigeto Toazzi de meo mandato parochiali. Cuius
mater est domina Lucia legitima uxor praedicti domini Benedicti. Patrini fuerunt nobilis, et
admodum rev.dus Nicolaus Volani, et domina Catharina uxor domini Stephani Petri incola
Roboreti, soror puerperae, orta Martinata Avolani.
Supradictam partitam de libro baptizatorum huius parochiae Avolani fideliter de verbo ad
verbum descriptam fuisse, infrascriptus testor etc.
Datum ex aedibus canonicalibus Auolani die 25 aprilis 1749.
L.+S.
Pr. Laurentius Sighele ibidem cappellanus.
1158. Anno, ac die suprascriptis descripsi144.
A chiunque etc. Fcacio fede io sottoscritto, che il sig. Gioseppe Andrea Toazzi nato dal sig.
Benedetto figlio del sig. Domenico Toazzi, e dalla sig. Lucia Margarita nata Martinatti di
Volano, sia stato cresimato li 8 giugno dell'anno 1740 nella cattedrale di Trento, da sua altezza
rev.ma monsignor Domenico Antonio di detta chiesa vescovo, e del S.R.I. prencipe, dei conti di
Thunn, marchese di Castellaro etc.
143
144
*Data di nascita del P. Giangrisostomo Tovazzi!
*Attestato della Cresima del P. Giangrisostomo Tovazzi
142
In fede
Data inVolano li 30 aprile 1750.
L.+S.
cerei)
Gio. de Raffaelli quondam Valentino di Volano padrino.
1159. In Christi nomine. Amen. Anno ab eiusdem Nativitate millesimo sexcentesimo
trigesimo secundo, indictione decima quinta, die vero lunae decimotertio mensis decembris, in
castro Spauri plebis Spori Vallis Annaniae, et tridentinae dioecesis, in stubba inferiori ill.mi
domini Sigismundi. Praesentibus ibidem rev.do domino Romedio Barisella Thueni, curato Spori
Minoris, et magistro Matthaeo Berto sartore dicti Spori Minoris, testibus ambobus vocatis,
notis, adhibitis, et specialiter ad infrascripta rogatis.
Ibique personaliter constitutus ill.mus dominus Sigismundus baro Spauri, et Vallerii,
pincerna haereditarius serenissimi comitatus Tyrolis, vigore alterius locationis antiquissimae
olim concessae Nicolao dicto Zuchello, filio quondam Endrici Spori Maioris, rogatae per
quondam egregium dominum Boninsegnam notarium Quettae sub die 14 iunii 1366 a
serenissimis archiducibus Austriae, seu eorum capitaneis in castro Spori ibidem praesentatae et
lectae, per se, et haeredes suos, faciens etiam nomine ill.mi domini Dominici Vigilii comitis a
Spauro, et Vallerio eius consortis, iure, et titulo locationis perpetualis, secundum usum
locationum perpetualium castri Spori, ac pacta in eis apponi solita, renovandae in capite
cuiuslibet decimi noni anni, ac nominatim pro una libra piperis integri, quam dictus ill.mus
dominus Sigismundus locator contentus, et confesus fuit, se habuisse, et recepisse ab ipsis
conductoribus, praesentibus, et hanc confessionem acceptantibus. Renuntians etc. per tactum
manus legitime investivit Gasparem, et Ioannem a Maurina, praesentes, pro se, et nomine
Andreae, et Petri, et aliorum eorum consortum, et pro eorum haeredibus stipulantes, et hanc
locationem sibi fieri humiliter petentes, tamquam haeredes, et legitimos possessores infrascripti
mansus Maurinae, nempe quemlibet eorum pro sua rata portione, iuxta antiquissimum eorum,
eorumque praedecessorum possessum, nominatim de omnibus domibus, casalibus, fundis,et
possessionibus arativis, vineatis, prativis, clausurivis, hortolivis, buschivis, et grezivis,
arboribus, et nemoribus fructiferis et non fructiferis, et cum capulo, et pasculo, piscatione, et
venatione per totum dictum mansum, et infra eius confines, positum, et iacentem in pertinentiis
Spori maioris, in loco dicto a Maurina, cui mansui cohaeret a mane aqua Sporezii, a meridie
aqua Sancta, a sero via communis, et a septentrione Commune Spori Minoris, et forte apud alios
plures, et veriores confines. Ad habendum, tenendum, et possidendum, meliorandum, et non
deteriorandum, sed dicta bona de bono in melius promovendum. Cum omnibus, et singulis, quae
infra praedictos continentur confines, vel alios, si qui forent ulterius veriores. Cum accessibus,
et egressibus suis usque in vias publicas, et communes: et cum omnibus et singulis iuribus, et
actionibus ad dictum mansum locatum modo aliquo spectantibus, et pertinentibus. Salvis tamen
ipsi ill.mo domino locatori, et ill.mo domino consorti, et illorum haeredibus iure directi dominii,
et proprietatis ipsarum rerum locatarum, et pactis et conditionibus infrascriptis. Quem mansum
locatum dictum ill.mus dominus locator se nomine et vice ipsorum conductorum, et pro eis
tenere, et possidere constituit donec etc. Promisitque de evictione et legitima dicti mansus locati
secundum iuris formam, defensione respectu directi dominii, et proprietatis, nec non de rato,
ratique habitione omnium praemissorum, et in praesenti instrumento contentorum, sub poena
dupli et refectionis omnium damnorum, expensarum, et interesse litis, et extra, atque sub
expressa obligatione omnium bonorum ipsius ill.mi domini lacatoris praesentium, et futurorum.
Et hoc fecit praefatus ill.mus dominus locator, quia vice versa praedicti conductores
promiserunt, et convenerunt per se se, et eorum haeredes, sine aliqua exceptione iuris, et facti,
ac bona sua praesenta, et futura obligando, praedicto ill.mo domino locatori praesenti, pro se, ac
nomine, quo supra, et pro eorum haeredibus stipulanti, et acceptanti, dictum mansum locatum
meliorare, et non deteriorare, sed eum de bono in melius promovere, et de eo omni anno in
communi vindemia dicti Spori, omnibus eorum expensis, sumptibus, et periculo, dare,
conducere, et mensurare in dicto castro Spori duo plaustra boni, et sufficientis vini albi collati
ad rectam memsuram dicti castri: et hoc pro affictu, et censu perpetuo ipsius mansus locati, licet
143
in praecedenti investitura appareat tantummodo de uno plaustro, quia tunc fuerunt dicti
conductores investiti de medietate tantum dicti mansus Maurinae, nunc vero de toto mansu, quia
post dictam, et praesentatam investituram praedicti conductores, seu eorum genitores
acquisiverunt aliam medietatem eiusdem mansus, prout a plurimis annis citra fuerunt, et sunt
legitimi possessores totius mansus, cum onere, et obligatione praemissa duorum plaustrorum
vini. Cum pactis, et conditionibus infrascriptis, ibidem expressis, et solemni stipulatione
vallatis, videlicet, quod primo anno, quo ipsi conductores, vel eorum haeredes non solverint, et
praesentaverint loco, et termino praedictis, praedictum affictum, tunc ipse affictus indupletur; et
si per triennium continuum ab integrali solutione cessaverint, triplicetur idem affictus, et dicti
conductores, et eorum haeredes cadant, et cecidisse intelligantur ab omni iure suo, utili dominio,
et melioramentis ipsarum rerum locatarum, et nihilominus omnes affictus retentos, et non
solutos cum duplis, reduplis, et triduplis teneantur, et debeant solvere super omnibus eorum
bonis praesentibus, et futuris. Item quod non liceat ipsis conductoribus dictum eorum ius, utile
dominium, et melioramenta ipsius mansus locati dare, vendere aut aliter obligare sine speciali
licentia, et scitu ipsius ill.mi domini locatoris et ipso ill.mo domino locatore emere volente,
teneantur ipsum mansum locatum vendere minori pretio viginti solidorum de eo, quod revera ab
alio habere poterit; et ipso ill.mo domino locatore emere nolente, tardante, et negligente, elapsis
quindecim diebus a denuntiatione eidem legitime facta, tunc liceat ipsis dictum ius suum , utile
dominium, et lelioramentum dare, et vendere cui, et quibus voluerint, exceptis iudaeis,
militibus, et personis ecclesiasticis, ac Religiosis, et talibus, qui huiusmodi affictum solvere
inhabiles essent, vel impedire possent: habendo semper unam libram piperis integri pro qualibet
nova investitura in alium conductorem fienda, et nulla alia superimposita fieri debeat inter eos.
L.+S. Ego Ioannes filius quondam domini Petri Crivelli imperiali authoritate (notarius)
praemissis omnibus interfui, eaque rogatus scripsi, et publicavi. In quorum omnium robur, ac
fidem me sub solito meo notariatus officii signo subscripsi145.
Ad Laudem Dei.
Nota. Chartam hanc membraneam descripsi hac die 5 aprilis an. 1805 rogatus ab A. Rev.do
domino Bartholomaeo de Ioris presbytero petromediensi, literis datis Petromedii die 2 et a me
acceptis hic Tridenti die 4 aprilis 1805.
1160. In Christi nomine. Amen. Anno etc. ut numero praecdenti, in castro Spauri plebis
eiusdem, Vallis... capitaneis in castro Spauri... per se, et suos haeredes... et nominatim... cui
cohaeret a mane... evictione, et legitima dictarum rerum locatarum secundum... contentorum sub
poena refectionis... in praecedenti investitura, seu locatione appareat... ab integrali solutione
ipsius affictus cessaverint tridupletur... et melioramentum ipsius...habere poterit... et ipso
domino locatore... negligente quindecim diebus a denuntiatione... iudaeis, militibus, viris
potentibus, et personis... abendo semper ipse ill.mus dominus locator, vel illius haeredes unam
libram... investitura, seu locatione in alium... Crivelli de Gardulo publicus imperiali authoritate
notarius praemissis omnibus interfui, eaque rogatus in notam scripsi, et publicavi, in quorum
omnium...
1161. Anno Domini millesimo tricentesimo sexagesimo sexto, indictione quarta, die
dominico decima quarta intrante mense iunii, in castro Roynae de Sporo Minori, ante ianuam
magnam, in capite dicti castri. Praesentibus Francisco dicto Trayna quondam Malerbae, Robino
quondam Ottolini, Dominico dicto magistro, quondam ser Turae de Sporo Maiori, et Clemente
filio ser Turae Gropezii de Mezio Sancti Petri, testibus et aliis rogatis, et vocatis. Ibque
Valentinus de Enno, habitator in Manso de Morina plebis Spori, pro se, et suis haeredibus in
perpetuum fecit datam, et cessionem, ac refutationem, et resignationem nobilibus, et potentibus
viris dominis Petro, et Mathaeo fratribus filiis quondam nobilis, et potentis militis domini
Baldasarii de Purchstall, capitaneis, et provisoribus, rectoribus, et gubernatoribus in dicto castro,
et comitatu de Sporo, pro magnificis principibus, et dominis, dominis Adelpreto, et Leopoldo
145
Cribrum exhibet signum cum lit. I. C.
144
fratribus ducibus Austriae, et Carinthiae, comitibus Thirollis, et Goritiae, et ecclesiarum
Tridentinae, et Prixinensis, et Aquilegiae advocatis, et defensoribus, et titulum habentes (sic) a
praelibatis dominis principibus aquirendi, locandi, et dislocandi bona, mansus, terras, et
possessiones pertinentes, et spectantes, et censum, affictum solventes in dicto castro de Sporo
Minori, et rectorio, et provisorio nomine pro eis, nominatim medietatem totius unius mansi
indivisi una cum Odorico dicto Stadeler de Andalo, positi, et iacentis in plebe Spori: qui mansus
vocatur, et nominatur Mansus de Morina. Cui manso cohaeret ab una parte apud aquam
Sanctam, apud flumen Sporecegi, apud Commune hominum de Sporo Minori, et apud viam
communis a parte superiori versus sero, et forte ei alii sun confines: cum omnibus domibus, et
casalibus, et terris,et possesionibus arativis, prativis, vineatis, casalivis, hortalivis, buschivis, et
grezivis, arboribus, et nemoribus fructiferis, et non fructiferis, et cum capulo, et pasculo,
piscatione, venatione, et aquaeductibus, et cum omni onere, et honore, ac iurisdictione dicto
manso dictae medietati pertinenti, et spectanti medietati mansi praedicti. Ad habendum,
tenendum, et possidendum, et quidquid dictum mansum, seu medieatem ipsius mansi, cum
omnibus, et singulis, quos habet super se, infra se, seu intra se, omnique iure, usu, seu
requisitione dictae medietati ipsius mansi modo aliquo pertinente, et spectante, usque ad vias
publicas. Quam datam, cessionem, et refutationem, ac resignationem fecit idem Valentinus ipsis
dominis Petro, et Mathaeo fratribus capitaneis, et provisoribus, et rectoribus suprascriptis, ad
hoc ut ipsi domini Petrus, et Mathaeus capitanei, et rectores, et provisores suprascripti investire
debeant in perpetuum Micolaum dictum Zuchellum quondam Hendrici de Sporo Maiori,
recipientem pro se, et suis haeredibus in perpetuum, de dicta medietate dicti mansi sic refutati et
resignati. Promittens dictus Valentinus refutator, et resignator suprascriptus pro se, et suis
haeredibus dictis dominis Petro et Mathaeo capitaneis et rectoribus suprascriptis, dictam datam,
et refutationem, ac resignationem, et omnia, et singula suprascripta, et infrascripta semper, et
imperpetuum firma, et rata, ac grata habere, et tenere, et non contrafacere, vel venire pro se, vel
per alium, aliquam personam, aliqua ratione, causa, vel ingenio, de iure, vel de facto, sub
obligatione omnium suorum bonorum praesentium, et futurorum. Qua cessione, data, et
refutatione, et resignatione, et omnibus, et singulis suprascriptis dictus Valentinus refutator, et
resignator contentus, confessus, et manifestus fuit, se bene habuisse, et recepisse, a dicto
Nicolao dicto Zuchello centum libras denariorum parvae monetae usualis in vallibus Annaniae
et Solis. Renuntians exceptioni sibi non datorum, solutorum, numeratorum, et receptorum
dictorum denariorum dictae quantitatis pecuniae, et ipsos denarios, et pecuniae quantitatem iam
in se bene habere dixit, et manifestavit tempore istius contractus, de quibus denariis ipse vocavit
sibi bene fore solutum, et plene satisfactum; et ex nunc prout ex tunc cognoscentes, et videntes
praedicti dominus Petrus, et Mataeus capitanei, ac rectores, et provisores suprascripti,
praescriptam refutationem, ac resignationem sibi fore factam per dictum Valentinum in
utilitatem, et pro utilitate dicti castri, et volentes praedicti domini Petrus et Mathaeus rectores, et
provisores suprascripti, honore, et utilitate dicti castri adimplere ibidem in... pro se ipsis, et suis
haeredibus ipsi domini capitanei, et provisores suprascripti nomine locationis, et conductionis,
et secundum iura aliarum locationum dicti castri de Sporo Minori imperpetuum investiverunt
praedictum Nicolaum dictum Zuchellum quondam Hendrici de Sporo maiori ibidem
praesentem, stipulantem, et recipientem pro se, et suis haeredibus; pactis et conditionibus
infrascriptis: videlicet ad meliorandum, et non deteriorandum, et secundum usum, et
consuetudinem boni laboratoris dictae villae Spori maioris, nominatim (de) tota medietate mansi
praedicti de Morina superius nominati, et declarati, infra suprascriptos confines, et praesente
etiam, et consentiente dicto Valentino refutatore,et non contradicente, et in omnibus, et singulis
suprascriptis, et infrascriptis laudante, et confirmante, ut superius est expositum, cum omnibus,
et singulis suis iuribus, rationibus, et actionibus, realibus, et personalibus, utilibus, et directis,
tacitis, mixtis, et expressis, et cum omni onere, et honore, capulo, et pasculo, aquaeductibus, et
cum omni iure sibi in hoc competente, vel competituro, et tam in monte, quam in plano,
ubicumque sit, et reperiri possit, ad dictum mansum modo aliquo, sive iure pertinente. Ad
habendum, tenendum, et possidendum, et bene laborandum, et ad fictum dandum, et solvendum,
praesentandum, et conducendum dictus conductor, et sui haeredes omnibus suis expensibus,
145
damnis, et periculis, dictis dominis locatoribus, et suis haeredibus, in dicto castro de Sporo
Minori praedicto, vel suis certis nuntiis, omni anno annuatim, circa festum Sancti Michaelis, vel
eius octavam, scilicet octo dies ante, vel octo dies post, tempore vindemiae dictae villae Spori,
ut mos est, praedicto manso, unum plaustrum boni, et pulchri, albi vini colati, et bene mensurati
ad rectam mensuram dicti castri. Et si ita in primo anno non solverit dictum affictum ut supra
dictum est, quod dictus affictus indupletur etc. ut supra, et si in secundo anno non solverit
dictum affictum, ut superius dictum, quod dictus affictus similiter indupletur, et si in tertio anno
dictus conductor, vel sui haeredes non solverit dictum affictum, quod dictus affictus redupletur,
et in continenti ipso facto dictus conductor, et sui haeredes cadant, et cadere debeant ab omni
suo iure, ratione, et actione dicate locationis, et nihilominus dictus conductor, vel sui haeredes
dictum affictum cum duplo, induplo, et reduplo dictis dominis locatoribus super omnibus suis
bonis praesentibus, et futuris solvere teneantur et debeant, pacto expresso facto, et vallato inter
se ipsos dominos locatores, et conductorem. Et si contingerit (sic), quod dictus conductor, vel
sui haeredes, ius suum dictae locationis vendere vellet, primo denuntiare teneatur, et debeat
dictis dominis locatoribus, et volentibus emere infra unum mensem post denuntiationem eis
factam, eis dare teneatur minori pretio viginti solidorum denariorum, quam aliis personis: et si
emere recusaverint, tunc vendat cui voluerit, exceptis servis, Religiosis, potentibus viris, vel
talibus personis quae dictum affictum non impediant, habendo dicti domini locatores unam
libram piperis pro unaquaque nova investitura facta in alium conductorem. Quam vero
locationem, et investituram, et omnia et singula suprascripta et infrascripta praedicti
contrahentes intra se vicissim, videlicet una pars alteri, et altera alteri solemnibus stipulationibus
promiserunt, et convenerunt pro se, et suis haeredibus semper, et imperpetuum firma, rata, et
grata habere, et tenere, observare, et adimplere, et non contrafacere, vel venire per se, vel alios,
aliqua ratione, causa, vel ingenio, de iure, vel de facto, sed potius ipsi domini locatores dictam
locationem, seu sictam medietatem dicti mansus, cum omnibus iuribus eiusdem dicto conductori
legitime defendere, varentare, expedire, et desbrigare ab omni persona impediente ratione, sub
poena dupli totius damni ipsius conductoris, et obligatione omnium suorum et dicti castri
bonorum, praesentium, et futurorum, dando ei Nicolao dicto Zuchello conductori verbum, et
licentiam intrandi tenutam, et corporalem possessionem dictae medietatis dicti mansi (sic) sua
propria auctoritate quandocumque voluerit, et sibi placuerit, quam accipiendi, et omnino
retinendi eidem omnimodam contulerunt, atque dederunt.
Ego Boninsigna quondam ser Nicolai notarii de Quetta, imperiali auctoritate notarius his
omnibus interfui rogatus , et scripsi etc.
L.+S. Ego Laurentius filius quondam egregii domini Andreae notarii, olim domini
Laurentii notarii de Campo Enni publicus utraque auctoritate notarius, ex licentia mihi concessa
ab illustri domino Odorico barone de Sporo etc.146 ad instantiam vero hominum mansus
Maurinae, hoc praesens instrumentum ex originali suo iuste, et fideliter, de verbo ad verbum
transcripsi, et relevavi. Et quia illud cum dicto originali suo colationatum concordare inveni;
ideo me subscripsi cum signo mei tabellionatus officii solito hic apposito ad maius
praemissorum robur.
1162. Anno isto 1805, die 10 maii accepi folium inscriptum Quaestiones ex rhetorica.
Quaestio. Quid est rhetorica? Quid est eloquentia? Quodnam intercedit discrimen inter
rhetoricam, et eloquentiam?
Quot sunt rhetoricae partes?
Quid est elocutio? Quid elocutio addit orationi?
Unde oritur suavitas orationis? Quid est numerus oratorius?
Quid est periodus? In quo situm est periodi artificium?
Quid est ornatus oratorius? Unde oritur ornatus?
Quid est tropus? Quinam sunt nobilissimi tropi?
Quid est schema, sive figura? Quando figurae ornant orationem?
146
Odoricus baro de Sporo vixit anno 1564.
146
Quid est inventio? Quid est argumentum? Quid argumentatio?
Quid est dispositio? Quot sunt partes orationis?
Quid est exordium? Quotuplex est exordium?
Quandonam utendum est exordio ex abrupto?
Quod est officium exordii? Quot, et quaenam sunt eius dotes?
Quid est peroratio? Quare peroratio vocatur affectuum sedes?
Quo artificio excitantur affectus? Quomodo movetur timor?
Quodnam est argumentum, et quaenam propositio orationis pro lege Manilia?
Quaenam est analysis exordii eiusdem orationis?
1163. Anno, ac die praedictis accepi aliud folium.
In infima grammatica.
Dell'etimologia.
D. 1. Quante, e quali sono le parti del discorso latino?
2. Quante sono le declinazioni del nome sostantivo, e come termina cadauna nel genitivo
singolare?
3. Come finisca il dativo, ed ablativo plurale della prima declinazione? e qua' nomi ne sono
eccettuati?
4. Quanti, e quali sono i gradi degli aggettivi? Come si forma regolarmente il comparativo, ed il
superlativo?
5. Quante sono le coniugazioni de' verbi regolari? Quali sono in (sic) contrassegni, per mezzo
de' quali si può conoscere a qual coniugazione appartenga un verbo?
Appendice all'etimolgia del genere de' nomi.
6. Di che genere sono i nomi degli alberi?
7. Di che genere sono que' nomi,che terminano in er? Quali sono eccettuati?
Della costruzione.
8. In quante cose concordano gli aggettivi col loro sostantivo?
9. Quali regole si osservano nella mutazion della voce attiva in passiva?
10. Quando si fa il supino in um?
11. Quando si tralascia la congiunzione Quod? e quali regole si osservano nel tralasciarla?
12. Quali regole si osservano nel tralasciare I. il Debeo, II il Qui, quae, quod, III, le
congiunzioni Dum, e Postquam?
In media grammatica.
1. Quali addiettivi reggono il genitivo?
2. Quai verbi impersonali, e deponenti reggono il genitivo?
3. Quai casi regge l verbo Consulo, e quai il verbo Furor?
4. Quai verbi attivi ricevono due accusativi? e nel passivo che accusativo?
5. Cosa regge Dominor, ed Utor?
In suprema grammatica.
1. Quid est syntaxis ornata?
2. Quod (sic) et quibus capitibus continetur omnis ornatus linguae latinae?
3. In quo sita est puritas linguae latinae?
4. Quibus verbis abstinendum?
5. Quid est barbarismus? quid solecismus? (sic)
6. Reddatur latine haec constructio vrnacula: Lasciami vedere questo libro.
7. Quid est elegantia linguae latinae?
8. Quid est copia sermonis latini?
9. Exprimatur aliis verbis latinis illud Ciceronis: Tuae literae me magnopere delectantur.
10. Quid figura?
147
11. Quot sunt figurae syntecticae?
12. Quid et enalogae?
13. Quomodo fiunt syllabae?
14. Quomodo dividuntur syllabae?
15. Prima syllaba in tulerunt exempli gratia estne longa, an brevis? et quare?
16. In nomine (sive substantivo, sine adiectivo) quando adest incrementum?
17. Virtutem e. g. quod (sic) incrementa habet? et quare?
18. In verbo quando datur incrementum?
19. Loquereris e. g. quod (sic) incrementa habet?. et quare? atque haec corripiuntur, an
producuntur? et quare?
20. Quaenam persona est norma omnium incremetorum ?
21. Doce v. g. estne ultima syllaba longa, an brevis? et quare?
22. Quid est versus?
23. Quid est pes?
24. Quid est cesura (sic)?
25. Quod (sic) caesuras habet hoc hexametrum: Vilius argentum est auro, virtutibus aurum.
26. Quod (sic) pedibus constat hexametrum, et quod (sic) pendimetrum ? (sic)
27. Quid est tropus?
28. Quid interest inter tropum, et figuram?
29. Quid est metaphora? quid synedoche?
30. Quid metonimia?
31. Coronidis gratia explicentur octo primi versus Elegiae VIII Libri III Tristium. Nunc ego etc.
et dicatur quid exprimat illis Ovidius?
1164. Anno isto 1805 die 23 iunii accepi sequentia.
Die 14 novembris 1786 Ioannes Petrus Iosephus filius legitimus et naturalis honestorum
coniugum Bartholomaei Fuganti, et Catharinae ortae Stefli Tuenni eius legitimae consortis
baptizatus fuit a me P. Leopoldo Eller Vicario parochiali: patrini fuerunt Ioannes Graif nomine
claris.mi domini Iosephi Widman legum doctoris, et Teresia Conta a servitiis suae excell.tiae
comitis Vigilii a Thunn etc.
Quibus etc.
Antescriptum exemplar concordat cum suo originali protocollo etc. In quorum fidem etc.
Datum ex domo parochiali Thaii die 20 iunii 1805.
Nicolaus Monauni parochus.
L.+S.
Sig. Eccl. paroch. Thaii exhibet martyrem nudum.
1165. Anno 1805, die 25 iunii accepi sequentia.
Li 3 giugno 1786 Dominico Martino filio di Martino quondam Giovanni Bombardelli di
Drena, e di Maria nata Bortolotti iugalium fu battezato da me P. Dominico Gentili curato: li
padrini furono Battista Zanetti, et Cattarina moglie di Tomè Bombardelli ambi di Drena.
Così descritto fedelmente da libro de battezi della Cura di Drena.
Dato li 24 giugno 1805. Drena.
L.+S.
P. Antonio Barateri curato di Drena.
1166. Anno isto 1805, die 26 iunii accepi sequentia.
Quibus etc. Anno Domini 1776 die mercurii 27 novembris Martinus Antonius filius Nicolai
Gardener quondam Martini, et Margaritae quondam Nicolai Vaia eius legitimae uxoris
baptizatus fuit a me presbytero Ioseph Ambrosio Sighel cooperatore. patrini fuerunt nobilis ac
clar.mus dominus Franciscus Antonius Rizzolli iuris utriusque doctor a Cavalesio, et Maria
vidua Ioannis Baptistae Vanzo puerperae soror: omnes, excepto patrino, sunt a Mansibus
Cavalesii.
148
Et hoc exemplum ex libro baptizatorum fideliter depromptum fuisse testor. In quorum
fidem has literas manu propria signatas, et sigillo parochiali munitas dabam ex aedibus
parochialibus Cavalesii die prima maii 1805. Prtesb. Ios. Ambrosius Sighel coopeator
parochialis qui supra etc.
Nota. Praefatus Gardenerius sub nomine F. Timothaei laici nostrum habitum induit Pergini
die 16 iunii 1805.
1166 bis. Die 24 novembris 1664 Ioannes Antonius filius quondam Mathiae Bosini, et
Casparinae coniugum, baptizatus fuit a me Iacobo Gentilli curato. Patrini fuerunt nobilis
dominus Carolus Caldreroni, et Iuliana uxor Antonii Morandini.
Quod haec formalia verba contineantur in libro baptizatorum ecclesiae sanctorum Iacobi, et
Philippi Praedatii vallis Flemamrum, testatus est presb. Georgius Iacomelli curatus Praedatii die
19 septembris 1775 qui monuit etiam, quod descriptis R. D. curatus Mathaeus Martini addidit:
Factus Minor observantiae s. Francisci in provincia austriaca, nomine Ambrosius. De quo dixi
To. 7. epist. 3139, et in Bibliotheca tirolensi. Sed notandum illud filius quondam.
1167. Anno isto 1805 28 augusti prae manibus habeo literas huiusce tenoris authenticas:
Anno Domini millesimo septingentesimo decimo nono, die decimaseptima iunii Marmiroli.
Admodum rev.dus dominus Ioannes Baptista Riviera capellanus curatus baptizavit
infantem natum ex Carolo Litterotti, et Barbara Corbellani iugalibus, cui impositum fuit nomen
Dominicus. Patrini fuerunt Bernardus de Casalis, et Barbara de Bonmassariis etc. Supradicta
verba ex uno baptizatorum huius parochialis ecclesiae sanctorum Iacobi et Philippi loci
Marmiroli extraxisse manu propria. Ex aedibus parochialibus Marmiroli hac die 21 febrarii
1765.
L.+S.
Florius Felix Gatti archipresbyter.
Ioseph Muti iuris consultus collegiatus examinator pro-synodalis, canonicus poenitentiarius
cathedralis Mantuae, et in eiusdem civitatis episcopatu in spiritualibus, et temporalibus proVicarius generalis etc. Universis etc. testamur retroscriptam fidem fuisse, et esse scriptam et
subscriptam a multum rev.do domino Florio Felice Gatti archpresbytero ecclesiae parochialis
Marmiroli huius dioecesis, ac talem esse, qualem se supra facit, fideque dignum hic, et ubique
locorum etc. In quorum etc. Datum Mantuae ex episcopali palatio die 16 martii 1765.
I. Muti P.V.generalis
Paulus Pasquali notarius episcopalis etc.
L.+S.
Sigillum rotundum cum pileo, et inscriptione: I. Muti I.C.C.Can.Cath. Mant. Vic. Gen. Cap.
Nota. Porro Dominicus suprascriptus vivit etiam hac die 28 augusti 1805 in hoc nostro
valetudinario sancti Bernardini Tridenti, cui conventu diu servivit. Sacro viatico munitus fuit die
dominico 25 huiusce augusti. Vide quae adnotavi To. 2 Inscript. 1640. Decessit ibidem die 19
septembris 1805 in cubiculo quinto. Vide infra num. 1178.
1168. Anno isto 1805 cancellario Curiae eccesiaticae tridentinae, episcopali sede vacante,
dedi sequentem formulam pro minori eus incommodo:
Nos Simon Albanus Zambaiti de Vezzanburg huius ecclesiae cathedralis canonicus, et in
spiritualibus Vicarius generalis capitularis Tridenti etc.
Universis, et singulis, quibus expedit, fidem facimus, atque testamur, hoc mense septembri,
ac sequenti, nullas habendas esse Tridenti clericorum Ordinationes. Insuper testamur
venerabiles Fratres Vincentium Mariam a Clesio subdiaconum, et Clementem a Tridento
acolytum, ambos Ordini Minorum Reformatorum sancti Francisci huius tridentinae dioecesis,
examinatos, et approbatos fuisse pro suscipiendis Ordinibus. Vincentium quidem pro
Diaconatu; Clementem vero pro subdiaconatu ad titulum paupertatis. In quorum etc.
Datum Tridenti die 14 septembris 1805.
Zambaiti Vic. Gen. capitularis.
L.+S.
149
longi
P. I. Cloch cancellarius147.
1169. Anno eodem 1805 pariter scripsi:
Frater Iospehus Antonius a Clesio Ordinis Minorum Reformatorum Sancti Fancisci
Provinciae tridentinae Sancti Vigilii Minister et servus.
Universis, et singulis praesentes literas inspecturis notum facimus, ac testamur, dilectos in
Christo Fratres Vincentium Mariam a Clesio subdiaconum, et Clementem a Tridento acolytum,
ambos eiusdem Instituti, et Provinciae alumnos professos, novissime per octiduum spiritualibus
exercitiis vacasse. Insuper Vincentium natum esse die 27 maii 1783 ac subdiaconum a die 22
septembris 1804 pluriesque in eodem subdiaconatus Ordine ministrasse. Clementem vero natum
esse die 15 ianuarii anno 1784, acolytumque a praefato die 22 septembris 1804. In quorum
fidem etc.
Datum Tridenti in conventu s. Bernardini die 12 septembris 1805.
Fr. Ios. Antonius a Clesio Minister Provincialis.
L.+S.
maioris
De mandato P.S.A.R. F. Io. Chrysostomus de Avolano
diff. et secretarius provincialis.
Nota. Isti non fuerunt ordinati anno 1805 propter defectu episcopi, et bellicos tumultos.
1170. Anno isto 1805, die lunae 28 mensis octobris, in conventu isto s. Bernardini apud
Tridentum accepimus literas typis editas sequentis tenoris:
Nos Simon Zambaiti de Vezzanburg, huius ecclesiae cathedralis canonicus, et in
spiritualibus Vicarius generalis capitularis Tridenti ec. (sic) Cum inopinati, novique bellici
tumultus pacem nostram turbare minentur, pro avertendis status, religionisque calamitatibus ad
Dominum exercituum perfugiendum, ab eoque coeleste auxilium, et benedictio corde contrito,
atque humili nobis est petenda. Itaque requirente etiam excelso Gubernio Austriae Superioris
litteris suis die 14 currentis exaratis, quas hodie recepimus, pubblicas (sic) preces in hac
tridentina dioecesi indicere decrevimus. Praecipimus igitur, ut die dominico in omnibus
ecclesiis parochialibus coram exposito sanctissimo Eucharistiae Sacramento celebretur Missa,
qua expleta addantur littaniae omnium Sanctorum cum orationibus tempore belli praescriptis, et
celebrans in fine populo Sanctissimi benedictionem impartiatur. Praeterea volumus, ut pium hoc
exercitium non solum per decem dies instituatur, verum etiam universus clerus etiam Regularis
addat in Missa collectam Deus refugium nostrum. In quorum etc. Datum Tridenti die 17
octobris 1805. Zambaiti Vicarius Generalis Capitularis.
Petrus Ioseph Cloch Cancellarius.
1171. Anno 1805, die lunae 30 decembris post meridiem, accepimus in hoc s. Bernardini
conventu literas sequentes:
Rev.do nobis in Christo diecto patri Guardiano Ordinis Reformatorum ad s. Bernardinum.
Intus. Nos Simon Albanus Zambaiti de Vezzanburg, huius ecclesiae cathedralis canonicus,
et in spiritualibus Vicarius Generalis Capitularis Tridenti etc.
Informati dei molti abusi introdottisi contro la doverosa osservanza dello stabilimento fatto
in tempo del Governo dell'em.mo cardinale Firmian in allora coadiutore di questa chiesa, ci
ritroviamo in dovere di proibire, giusta il disposto del medesimo, tutti i così detti Campanò in
tutte le chiese di questa città, e suoi contorni per qualunque solennità, e sagre funzioni, toltone
però in quella di s. Vigilio, in occorrenza della quale sarà lecito per tre giorni discreto Campanò,
e per tre sere antecedenti la festa il dare in tutte le chiese suddette tre brevi segni con tutte le
campane. Rispetto poi alle altre solennità non sarà omai più lecito se non di dare nella sera del
giorno antecedente un discreto segno colla maggiore campana di quella chiesa, ove si celebra la
solennità, o patrocinio. Si rinnovano altresì le antecedenti disposizioni, e rispettive limitazioni
nel suonare per li defonti. In quorum etc.
147
Ibi: Sigullum ecclesiast. Curiae Tridentinae.
150
Datum Tridenti die 27 decembris 1805.
Zambaiti Vicarius Generalis Capitularis
P. I. Cloch Cancellarius
Extra. Riformati.
1172. Anno 1806, die 23 ianuarii accepi sequentes literas:
Nos Simon Albanus Zambaiti de Vezzanburg, huius ecclesiae cathedralis canonicus, et in
spiritualibus Vicarius generalis capitularis Tridenti etc.
Universis, et singulis praesentes nostras inspecturis fidem facimus, atque testamur,
Venerabilem Fratrem Clementem a Tridento esse clericum professum huius conventus Ordinis
Reformatorum benemeritae Sancti Vigilii Provinciae, ingenio praeditum, religionisque (sic)
indutum moribus. Cumque cupiat super ulteriori aetatis venia a sancta apostolica Sede
benignissime dispensari, eum attentis non solum eius meritis, verum etiam operariorum inopia
in hac dioecesi, speciatim vero in praelaudata Provincia, petita gratia dignum extimamus. Quare
omnibus, ad quos etc. eumdem in Domino etiam atque atiam commendamus. In quorum etc.
Datum Tridenti die 23 ianuarii 1806.
Zambaiti Vic. gen. Capitularis.
L.+S.
maioris
P. I. Cloch cancellarius.
Nota. Eidem Fratri Clementi a Tridento, nato patre Laurentio Manica die 15 ianuarii 1784,
ut promoveri possit ad presbyteratum Sanctissimus D. N. Pius Papa septimus per suum Breve
datum Romae die 13 ianuarii anno 1804, remisit quindecim aetatis canoniace menses. Hoc anno
propter defectu alicuis episcopi est tantummodo acolytus. Vide supra num. 1168, 1169.
Avviso.
1173. Da questo quadernetto si ha primieramente, che nell'anno 1545 Niccolò quondam
Vittore dalla Costa di Vataro ha venduto a Cristoforo quondam Lorenzo de' Martinelli di Centa,
abitante in Vataro, un praticello, situato nelle pertinenze di Vataro nel luogo detto in Foscur, per
quattro ragnesi da cinque Lire maranesi l'uno; col patto di poterlo redimere ne' cinque prossimi
anni. Si ha secondariamente che nel medesimo anno 1545 il predetto Cristoforo de' Martinelli di
Centa fu ricevuto nel Comune di Vataro, cui diede perciò venti ragnesi da cinque Lire maranesi
l'uno col patto però di poterlo redimere ne’ cinque prossimi anni. Si ha secondariamente che nel
medesimo anno 1545 il predetto Cristoforo de’ Martinelli di Centa fu ricevuto nel comune di
Vataro, cui diede perciò venti ragnesi da cinque lire meranesi l’uno. Exemplum ex authentico
relevatum. anno 1805. È di pagine 15 et ultra, in 4°.
In Christi nomine. Amen. Anno a Nativitate eiusdem millesimo quingentesimo
quadragesimo quinto, indictione tertia, die vero mercurii quintodecimo mensis aprilis. Tridenti,
in Contrata Burgi novi, in studio domus mei notarii infrascripti. Praesentibus Ioanne a
Mirandola hospite in Burgo sancti... Dominico a Brigida de Vigulo Vatario, et Blasio de
Blasionis de Mugazono districtus Tridenti, testibus ad haec vocatis, et specialiter rogatis. Ibique
personaliter constitutus Nicolaus filius quondam Victoris a Costa de Vatario districtus Tridenti
diocesis feltrensis, per se et suos haeredes, iure proprio, et imperpetuum, pro libero, et expedito
allodio dedit, vendidit, et tradidit Christophoro filio quondam Laurentii de Martinellis de Centa,
habitatori Vatarii districtus Tridenti, ibidem praesenti, pro se, et haeredibus suis ementi, et
stipulanti, et recipienti, unam peciam terrae prativae quantitatis unius operae secatoris, vel circa,
sitam in pertinentiis Vatarii, in loco ubi dicitur in Foschur, infra suos confines, ut asseruerunt
esse, a mane, et meridie apud Commune, a sero apud Antonium de Ambrosiis, et partim
Andream a Costa, a septentrione apud Commune, et forte apud alios veriores confines, si qui
sunt. Ad habendum, tenendum, et possidendum, et quicquid deinceps placuerit perpetuo
faciendum: cum omnibus, et singulis, quae infra praedictos continentur confines, vel alios, si qui
forent ulterius veriores, cum accessibus et ingressibus (idest egressibus) suis usque ad vias
publicas: et cum omnibus, et singulis, quae dicta res habet super se, supra, et infra se, intra se, in
integrum, omnique iure, et actione, usu, seu requisitione suprascriptae rei, ex ea re, et pro ea re,
151
aut ipsi rei, modo aliquo spectante, et pertinente. Et hoc nominatim pro precio, et finito mercato
rhenensium quatuor in ratione librarum quinque bonae monetae de Marano pro singulo
rhenense: quos quidem rhenenses solvit hoc modo infrascripto, videlicet in uno rhenense ibidem
exbursato, et numerato dicto venditori praesenti, et ad se trahenti. Item libras (sic) septem, et
grossos quinque solutos per dictum emptorem pro dicta venditione, Baptistae de Leudrono
mercatori pro tribus stariis bladi, quod receperat, et habuerat ipse venditor sub fide: et pro
integrali solutione libras octo ratione praedicta solvere promisit sub poena familiae hinc ad
sanctum Ioannem proxime futurum. Renuntians exceptioni non habiti dicti rhenensis, et
solutarum pro eo dictarum librarum septem, et grossorum quinque, et exceptioni doli mali, pacti
conventi, actioni in factum, conditioni indebiti, et sine causa, et non vera et iusta causa, et omni
alii suo iuri, et legum auxilio. Quam rem venditam dictus venditor se constituit sic tenere, et
possidere donec dictus venditor (=emptor) corporalem acceperit possessionem, quam
accipiendi, et retinendi deinceps licentiam omnimodam dedit, atque contulit. Promittens per se,
et suos haeredes dicto emptori, praesenti, et stipulanti pro se, et suis haeredibus litem, causam,
controversiam aliquo tempore non inferre, nec inferenti consentire; sed ipsam rem venditam,
datam, tam in proprietate, quam in possessione ab omni homine, et universitate legitime
defendere, auctorizare, et disbrigare, et praedicta omnia, et singula suprascripta perpetuo firma,
et rata habere, et tenere, et non contrafacere, vel venire per se, vel alium aliqua ratione, vel
causa, de iure, vel de facto, sub poena dupli dicti precii, solemni stipulatione promissa.
Qua tamen soluta, vel non; nihilominus omnia firma maneant. Item reficere, et restituere
omnia damna, expensas, et interesse litis, et extra; pro quibus omnibus, et singulis sic firmiter
observandis, et plenius attendendis, obligavit omnia sua bona praesentia, et futura. Insuper
antequam ad alios actus devenirent praedicti contrahentes, solemniter promisit dictus
Christophorus per se, et suos haeredes praedicto Nicolao praesenti, pro se, et haeredibus suis
stipulanti, quod si hinc ad annos quinque proxime futuros dabit, praesentabit, et numerabit
dictos rhenenses quatuor, quod tunc et eo casu dictus emptor teneatur rterovendere dictam
peciam terrae. In forma promittens dictus emptor omnia suprascripta habere, tenere, et
observare sub poena refectionis omnium damnorum, expensarum, et interesse litis, et extra. Pro
quibus omnibus sic firmiter observandis, et attendendis, obligavit omnia bona sua, praesentia, et
futura.
Ego Rochus de Iordanis notarius tridentinus rogatus scripsi.
L.+S. Ego Maximilianus de Aprovinis filius quondam spectabilis iurisperiti domini Nicolai
de Aprovinis civis Tridenti, publicus imperiali auctoritate notarius, ex licentia, et auctoritate
mihi datis, et concessis per magnificum, ac claris.mum iuris utriusque doctorem dominum
Petrum Foscherium mutinensem, Praetorem Tridenti honorandum, ut constat in rogationibus
egregii domini Andrigeti Gaudenti notarii tridentini, relevandi, et in publicam formam redigendi
scripturas publicas rogatas per quondam dominum Rochum de Iordanis alias notarium, et civem
Tridenti, suprascriptum instrumentum inventum in scripturis dicti domini Rochi non viciatum,
neque cancellatum, ex commissione praetoria manu aliena, me aliis occupato negotiis, in hanc
publicam formam redactum, et transumptum, a suo vero originali in nullo discordare inventum,
quod sensum mutet, vel variet, nisi forte sillabam, vel literam, auschultatione (sic) praemissa
subscripsi, et auctenticavi, cum signo, et nomine meis solitis.
In Christi nomine. Amen. Anno a Nativitate eiusdem millesimo quingentesimo
quadragesimo quinto, indictione tertia, die vero mercurii quintodecimo mensis prilis, Tridenti in
Contrata Lata, in stuba domus magnifici domini Andreae de Regio consiliarii rev.mi et massarii.
Praesentibus magistro filio quondam Turae vallis Ananiae ferrario Tridenti, et Ioanne Antonio
Columbino de Trilaco habitatore Tridenti, testibus ad haec vocatis, et specialiter rogatis. Ibique
expositum fuit, quum sit, quod in dies verteretur quaedam lis, et differentia inter homines villae
Vatarii districtus Tridenti, diocesis feltrensis ex una, et Christophorum de Martinellis de Centa
districtus castri Caldonatii ex altera: quae quidem lis talis praetendebatur a dictis hominibus
Vatarii, dictum Christophorum paschulare non posse cum aliquibus bestiaminibus super
Communi Vatarii uti forensem: nec minus posse buschare in nemoribus Communis Vatarii, nec
quoquomodo commune uti posse uti forensem. Respondebat namque dictus Christophorus dicto
152
Communi uti posse, quia erat sub terris imperii, prout ipsi de Vatario, et in comitatu Tiroli prout
ipsi de dicta villa Vatarii. Item bona stabilia in dicto Communi Vatarii emisse, et etiam velle
alia bona acquirere. Ideo posse uti in buschezando, et pasculando. Replicabant dicti homines
Vatarii, licet esset sub terris imperii, et in comitatu Tiroli, non tamen eum (sic) admitti deberet,
quia non senciebat, neque temporibus praeteritis sensit discommoda prout ipsi de Vatario
senserunt in solvendo collectas, et alia onera, et plura alia dicebantur, et allegabantur hinc inde.
Unde ex intercessione et intuitu magnifici domini Andreae de Regio iuris utriusque doctoris,
consiliarii, ac massarii reverendissimi cardinalis et principis nostri Tridenti dignissimi, nobilis
domini Bonaventurae Calepini patricii tridentini, ac mei notarii infrascripti, ad hanc
compositionem, et transactionem devenerunt praedictae partes. Considerantes ipsi homines de
Vatario, videlicet Gregorius de Bassis uti sindicus dicti Communis Vatarii, Dominicus a Costa,
et Valentinus de Ducato tanquam iurati, et Nicolaus a Costa, ac Andreas a Victore uti homines
dicti Communis magis utilius esse dicto Communi recipere dictum Christophorum in dicto
Communi ex quo erat de vicinis dicti Communis, et quod tot bona stabilia acquisiverat, quod
fere absque alia acceptatione... posset, et potuisset uti dicto Communi in pasculando, et
buschando, eo maxime, quod offerebat solvere certum quid, quam non accipere et recipere
dictum Christophorum, quia in brevi tempore tot bona acquisivisset, quod absque alia
acceptatione potuisset uti dicto Communi, et quod Communis erat adeo pauper, quod non
poterat solvere collectam rev.mi tunc impositam, videlicet quod dictus Christophorus, remota
omni exceptione iuris, et facti, solvere debeat ipsi Communi de Vatario rhenenses viginti in
ratione librarum quinque bonae monetae de Marano pro singulo rhenense: de quibus
rhenensibus ibidem ad praesentiam omnium suprascriptorum dedit, solvit, et numeravit
rhenenses duodecim in ratione praedicta praedicto Communi, quod Communis, vel praedicti
homines dederunt, et solverunt praefato domino massario pro collecta, et alios octo promisit
solvere sub poena familiae hinc ad unum annum pro alia collecta. Versa vice composuerunt
quod dicti homines Vatarii paciantur, quod dictus Christophorus possit, et valeat uti dicto
Communi prout ipsi de Vatario, videlicet prout unusquisque utitur dicto Communi, cum
commodis, et incommodis suis. Promittentes ad invicem dictae partes vicissim solemnibus
stipulationibus hinc inde intervenientibus, omni exceptione iuris, et facti ab eis remota, omnia,
et singula suprascripta perpetuo firma, rata, grata habere, tenere, observare. et adimplere, et ullo
iure unquam tempote contrafacere, vel venire per se, et suos successores, et haeredes aliqua
ratione, causa, modo, iure, vel ingenio, de iure, vel facto, sub poena rhenensium quinquaginta in
ratione librarum quinque bonae monetae de Marano pro singulo, stipulatione solemni promissa,
fischo applicanda, pro quo ego notarius stipulatus fuit. Qua tamen poena soluta, vel non,
nihilominus omnia, et singula suprascripta rata maneant, et firma perdurent. Item reficere, et
restituere omnia damna, expensas, et interesse litis, et extra: pro quibus omnibus et singulis
suprascriptis sic firmiter observandis, et plenius attendendis, mutuo se obligarunt omnia bona
sua praesentias, et futura, videlicet bona Communis, ipse Christophorus bona propria.
Ego Rochus de Iordanis notarius rogatus scripsi etc.
L.+S. Ego Maximilianus de Aprovinis filius quondam spectabilis iurisperiti domini Nicolai
de Aprovinis civis Tridenti, publicus imperiali auctoritate notarius, ex licentia, et auctoritate
mihi datis, et concessis per magnificum, ac clar.mum iuris utriusque doctorem Petrum
Foscherium mutinensem, Praetorem Tridenti honorandum, ut constat in rogationibus egregii
dominin Andrigeti Gaudenti notarii tridentini, relevandi et in publicam formam redigendi,
scriptuas publicas rogatas per quondam dominum Rochum de Iordanis alias notarium, et civem
Tridenti, suprascriptum instrumentum inventum in scripturis dicti domini Rochi, non viciatum,
neque cancellatum, ex commissione praetoria manu aliena, me aliis occupato negotiis, in hanc
publicam formam redactum, et trasnsumptum, a suo vero originali, et in nullo discordare
inventum, quod sensum mutet, vel variet, nisi forte sillabam, vel literam auschultatione
praemissa subscripsi, et auctenticavi cum signo, et nomine meis solitis.
Nota. Coepi describere die 26 iunii, ac desii die 30 eiusdem hoc anno 1805, rogatus ab
Iosepho filio Bartholomaei aetatis annorum 79 Perezzoli de Bosentino, cui eam restitui die
prima iulii una cum meo exemplo pagg. 15 et ultra in 4, L. 10.10.
153
1174. Anno isto 1805, die dominico 15 septembris a nostro Patre Raphaele de Lodrono
Guardiano campensi, nomine ill.mi domini comitis Ioannis Formenti civis ripani apud Campum
autumnales dies agentis, accepi148 describendam membranam archivi civici ripani, quam anno
1791 signavi hoc modo: Caps. 7, num. 6 Anno 1617, estque tenoris sequentis.
In Christi nomine. Amen. Anno a Nativitate eiusdem Domini millesimo sexcentesimo
decimo septimo, indictione quintadecima, die sabbati secundo mensis decembris, in cubiculo
versus septentrionem domus infrascripti nobilis domini Ioannis, sitae in Quadra Lacus Terrae
Ripae, Tridenti diocesis. Praesentibus magnifico domino Ludovico Bonaquisto, et domino
Ioanne quondam magistri Ioseph Pellionis de Ferrariis, omnibus civibus Ripae praemissae,
testibus ad infrascripta omnia, et singula vocatis, notis, idoneis, et specialiter rogatis. Ibidem
personaliter constituti nobiles et magnifici domini Ioannes quondam magnifici domini Benamati
de Benamatis, Ludovicus quondam magnifici, et excellentis legum doctoris domini Dominici
Adorni cives, et sindici spectabilis Communitatis Ripae, legitimeque intervenientes pro dicta
spectabili Communitate, agentes pro se se, et successoribus suis, in exequtione deliberationis
factae in Consilio generali, pro ut in Diario eiusdem spectabilis Communitatis patere dictum
fuit, de livellando infrascriptam petiam terrae infrascripto domino Pacifico, titulo et nomine
locationis perpetualis investiturae, et ad livellum perpetuum in hemphiteosim, renovandae de
novennio in novennium in hac eadem serie, solvendo spectabilibus dominis sindicis, qui pro
tempore fuerint, unum par gallinarum pinguium pro qualibet nova investitura, sive livelli
renovatione, investierunt egregium dominum Sixtum filium domini Pacifici Ricamboni
notarium, et civem Ripae, uti curatorem, eoque nomine curatorio domini Pacifici eius patris, ibi
praesentem, stipulantem, et acceptantem pro dicto domino eius patre, haeredibus, et
successoribus suis, de una petia terrae arativa, zapativa, cum quibusdam oleis in ea existentibus,
nuncupata il Fraton de Santo Nicolò, sita in monte Brioni, et in intimo dicti montis, loco dicto a
Santo Nicolò agri Ripae, cui (ut ibi dictum fuit) cohaeret a mane via, qua itur in dicto (sic)
monte, tendens versus meridiem, demptis tamen perticis duabus mensurae pro via publica
ascendendo ad dictum montem, et descendendo usque ad ecclesiam sancti Nicolai, et usque ad
viam publicam, ut infra declarabitur: meridie iura spectabilis Communitatis praedictae usque ad
domunculam diruptam per perticas duas longe a dicta domuncula, et supra eam usque ad
ecclesiam Sancti Nicolai, et post dictam ecclesiam perticae duae latitudinis dictae spectabilis
Communitatis, et via publica, quae via incipit a pede montis Brioni et tendit apud dictam
domunculam latitudinis duarum perticarum iuxta terminos plantatos per infrascriptos dominos
extimatores: a sero via publica Lacus, et dictus dominus Pacificus partim: septentrione dictus
dominus Pacificus: salvis aliis verioribus confinibus etc. Ad habendum, tenendum, uti, frui, et
quicquid etc. Cum accessibus, ingresibus, et egressibus etc., ac cum omni iure, actione etc.
modo aliquo etc., salvo semper, et reservato iure dictae spectabilis Communitatis servitutis viae
praedictae, ut supra declaratae, eundi, et redeundi per viam praedictam terminatam ad dictam
ecclesiam Sancti Nicolai, et ad montem praedictum absque alicuius impedimento. Quam rem
locatam dicti spectabiles domini sindici locatores se vice et nomine dicti domini Sixti curatoris,
eoque nomine conductoris, et pro eo tenere, et possidere constituerunt, donec etc. salvo semper,
et reservato iure directi dominii dictae spectabilis Communitatis etc. Promittentesque praedicti
spectabiles domini locatores per se se, et successores suos dicto domino Sixto curatori, et
conductori, praesenti, stipulanti, et acceptanti dicto curatorio nomine pro se etc. de evictione, et
legitima defensione dictae rei locatae ab omni persona, et universitate impediente, secundum
formam iuris: et de rato, et rati habitione omnium, et singulorum in praesenti instrumento
contentorum, sub poena dupli etc. Item reficere, ac restituere sibi etc. Qua poena soluta, vel non;
nihilominus etc. obliganes semper bona dictae spectabilis Communitatis praesentia, et futura
generis cuiuscumque pro implemento praemissorum: et hoc ideo fecere, et faciunt dicti
spectabiles domini sindici locatores, quia e converso dictus egregius dominus Sixtus curator,
148
Per dominum Antonium Rubbinum ripanum Tridenti agentem, apothecarium origine
iudicariensem.
154
eoque nomine curatorio per se, et haeredes promisit, et convenit praedictis spectabilibus
dominis sindicis, praesentibus, stipulantibus, et acceptantibus pro dicta spectabili Communitate,
eiusque (sic) successores, dictam rem locatam, et livellatam bene colere, meliorare, et non
deteriorare; sed illam de bono in melius promovere, ad modum boni, et fidelis conductoris, et de
ea, et pro ea omni anno, in quolibet festo Sancti Michaelis, vel eius octava, dare, solvere, et de
livello praesentare massario, et legitimo exactori dictae spectabilis Communitatis Ripae, qui pro
tempore fuerit, tronos triginta quinque denariorum, videlicet tronos 35. Sic facta limitatione, et
extimatione per dominos Antonium de Ghierardis, et Ioannem Petrum Baronum cives Ripae,
extimatores a partibus suprascriptis communi consensu electos, prout sic dictum novale
annuatim locari posse et ferre de affictu, sive livello dictorum tronorum 35 ad omnium nostrum
praesentiam ibi mihi subscripto notario retulerunt. Cum pactis, et condictionibus infrascriptis,
ipsorum contrahentium nominibus, quibus supra agentium, mutua stipulatione roboratis: scilicet
si dictus conductor, vel sui haeredes, et successores cessaverit, aut cessaverint per triennium
continuum a solutione dicti livelli, tunc, et eo casu ipse, et sui haeredes, et successores cadat, et
cadant, ac cecidisse intelligantur ab omni iure suo, utili dominio, aut melioramentis dictae rei
locatae, quae omna deveniant, et devenire debeant ad dictam spectabilem Communitatem ipso
iure, et ipso facto: et nihilominus livella retenta, et non soluta solvere teneatur, et teneantur
super omnibus aliis suis bonis praesentibus, et futuris, ad hoc expresse obligatis. Item quod non
liceat dicto conductori, quo supra nomine agenti, neque haeredibus dictam rem ei locatam, aut
melioramenta alicui vendere, vel aliter alienare sine licentia, et speciali requisitione dictorum
spectabilium dominorum sindicorum, et eorum successorum: quibus emere volentibus, teneatur
dictus conductor nomine curatorio, quo supra, et haeredes teneantur dictam rem tradere dictae
spectabili Communitati pro minori pretio viginti solidorum de eo, vel pro eo, quod ab aliqua alia
persona habere poterit: et dicta spectabili Communitate emere nollente, sive tardante, elapsis
triginta diebus a denuntatione, sive notificatione sibi legitime facta, tunc liceat dicto conductori
dictam rem alienare cui, vel quibus voluerit, vel voluerint, dummodo sint de civibus Ripae, et
non aliter etc., cum delegatione solutionis dicti livelli tronorum 35 singulo anno solvendorum,
exceptis tamen personis a iure prohibitis, vel locis, aut personis Religiosis, viris potentibus, ac
aliis, qui inhabiles essent, vel commode in foro Ripae conveniri non possent ad dicti livelli
solutione, ita ut conductores imperpetuum teneantur de novennio in novennium semper recipere
investituram a dicta spectabili Communitate, solvendo unum par gallinarum pinguium dictis
spectabilibus dominis sindicis, qui tunc temporis talem fecerint investituram etc. Item cum
pacto, quod deficientibus masculis de linea dicti conductoris, casu quo dicta res conducta non
esset alienata ante mortem, eo casu dicta res locata revertatur ad dictam spectabilem
Communitatem etc. Item quod praedicta res locata dividi non possit inter haeredes: et si
divideretur, nullum fiat, aut fieri possit praeiudicium dictae spectabili Communitati; sed valeat
exigere livellum a quo etc., vel a quibus etc. Renuntiantes dicti domini contrahentes omni
exceptioni etc. Quae omnia, et singula in praesenti instrumento contenta dictae partes,
nominibus, quibus supra agentes, promiserunt sub obligatione, et hipoteca omnium, et
singulorum bonorum dictae spectabilis Communitatis, et respective propriorum, praesentium, et
futurorum generis cuiuscumque in valida, et solemni forma etc.
Ego Antonius filius quondam providi viri domini Alovisii Boroi incola Ripae tridentinae
diocesis, publicus apostolica, caesareaque auctoritatibus notarius, et Curiae castri Thenni
Vicarius, his omnibus adfui, et rogatus ea publice scripsi, publicavi, et subscripsi.
L.+S. Ego Laurentius filius domini Ioseph Orlandi, civis, et habitator Rippae praedictae,
publicus caesarea auctoritate notarius, ex auctoritate, et licentia mihi concessa per clarissimum
dominum Rippae Praetorenm extrahendi, et in publicam formam redigendi quaecumque
instrumenta rogata per dictum quondam spectabilem dominum Antonium Boroium notarium
Rippae, ut constat in actis egregii domini Iacobi Bonavidae notarii, hoc praesens instrumentum
perpetuae locationis, inventum vivum, et non cancellatum, ex suo originali prothocollo
transcribere curavi per alienam manum, mihi tamen fidam, nil addito, vel diminuto etc. Et quia
facta debita collatione cum eo inveni concordare, ideo me subscripsi, posito meo solito signo.
155
L.+S. Ego Farter Ioannes Chrysostomus de Avolano Ordinis Minorum Reformatorum
sancti Francisci propria manu descripsi hoc instrumentum die 17 septembris anno 1805, in
conventu sancti Bernardini apud Tidentum, ex authentico praefati notarii Laurentii Orlandi,
hactenus servato in archivo ripensi civico Caps. 7, num. 6 et huic exemplo signum meum
consuetum apposui149.
L.D.O.M.
Nota. Libello pagg. 13 in 4° titulum hunc feci: Locatio perpetualis renovanda de novennio
in novennium, unius petiae terrae nuncupata il Fratton di s. Nicolò, sitae in monte Brioni, facta
Pacifico Ricambono a Communitate Ripae anno 1617, die secundo decembris, pro annuo affictu
triginta quinque tronorum. Instrumentum autem praemisi: Exemplum ex authentico relevatum
A.D. 1805.
Eiusdem instrumenti compendium anno 1791 exhibui in Inventario Archivi Ripani Civici
loco citato. De Ricambonis autem egi in Familiario Trid. cap. 15.
1175. Anno isto 1806, die 22 ianuarii accepi libellum sequentis tenoris150.
Testamentum nuncupativum praenobilis admodum rev.di, et excell.mi domini Thomae
Bellotti prothonotarii apostolici etc.
In Christi nomine. Anno a partu Virginis 1657 indictione decima, die vero sabbati decima
quarta aprilis, in civitate Tridenti, in Vico Portellae, in hypocausto domus infranominati
admodum Rev.di domini testatoris. Praesentibus Christophoro filio Ioannis Bracesi de Pergino,
Ioanne Dominico filio Thomae de Luca, Andrea filio Iulii Minati ambobus de Grigno, Valentino
filio Iacobi Menestrinae de Supramonte, Ioanne Romedio filio Ioannis Martinelli, Francisco
filio quondam domini Ruffini de Ruffinis, his duobus de Brezio vallis Ananiae, Ioanne Baptista
filio domini Phoebi de Capris de Vigulo Vatario, atque Dominico Vigilio filio Stephani de
Curtis de Castellano, omnibus nunc incolis Tridenti, ad haec vocatis, notis, ideneis, et specialiter
ab infranominato admodum rev.do domino testatore ore suo proprio, et a me subscripto notario
rogatis. In loco praemisso, atque in testium praenominatorum, meique subscripti notarii
praesentia personaliter existens lecto decumbens admodum rev.dus et excell.mus dominus
Thomas Bellottus civis tridentinus, iuris utriusque doctor, prothonotarius apostolicus, alias
parochus Leudri, sanus Dei Omnipotentis gratia, mente, intellectu, visu, auditu, et loquella, licet
senio confectus, et coprore languens, considerans mortem prae foribus adstantem identidem
pulsare, licet hora ingressus illius tamquam soli Deo reservata, praevideri nequeat, nolens
intestatus decedere, ne forte lis aliqua inter posteros excitari contingat, et ut animae suae, et
saluti aeternae, ut par est, in tempore consulere, et providere possit, per hoc praesens suum
nuncupativum, quod sine scriptis dicitur testamentum, virtute licentiae ab excell.mo et Rev.mo
Carolo Emmanuele Madrutio praesule, ac principe tridentino, domino suo clementissimo sub
die 26 augusti 1633 gratiose concessae, et ex illius cancellaria per publicum documentum
expeditae, statuit de omnibus bonis suis undequaque quaesitis, seu provenientibus, in hunc, qui
sequitur modum disponere. Et primo quidem ubi anima sua ex corporis ergastulo educta ad
supremi Iudicis sententiam vocabitur, eandem Dei Omnipotentis creatoris sui infinitae
misericordiae per viscera Iesu Christi filii sui, Salvatoris nostri pro nobis acerbissimae morti
traditae, perque intercessionem eiusdem Virginis Matris Mariae patronae, et advocatae suae
singularis, omnium Sanctorum, humillime, ac devote commendat. Cadaver vero suum sepeliri
vult et iubet in ecclesia s. Mariae Maioris huius tridentinae civitatis, in qua baptizatus fuit, ut
finis correspondeat... (sic) idque in arca, seu sepulcro suo in dicta ecclesia existente reponi. Item
iure legati, et pro una vice tantum relinquit fabricae s. Vigilii tridentini renenses tres. Antedictae
ecclesiae Sanctae Mariae Maioris, et ecclesiae parochiali Leudri galetam unam olei pro singula
semel tantum. Iure legati, ac pro salute animae suae relinquit venerabili s. Philippi Nerii in dicta
parochiali ecclesia s. Mariae Maioris recto Oratorio renenses quinquaginta semel tantum,
149
Complevi die 16 in mane. Libellum cum originali dedi dicto Rubbino hac die 18 septembris 1805
in conventu.
150
Pro clarissimo Zanolino.
156
exigendo (sic) per dominos eiusdem Oratorii confratres a debitoribus ipsius admodum reverendi
domini testatoris. Item vult, ac iubet, per infranominandos dominos suos commissarios
testamentarios eligi sacerdotem unum qui vitae, et morum probitate, et litterarum doctrina
conspicuus, et si fieri potest, musicae experimentum habeat, quem vult domum suam hic
Tridentum (sic) inhabitare, et frui, et gaudere beneficio, seu stipendio renensium 70
exigendorum ex infrascriptis censibus, videlicet ex sorte censuali renensium ducentorum
sexaginta, qaue debetur ab haeredibus Petri de Sartoribus de Saleto Pahi151. Ex alia renensium
trecentorum a Ioanne Nicholato debitore censuali de dicta villa Pahi. Ex alia renensium
ducentorum debita a N. Bertoto de Ultracastello Pahi. Ex alia renensium centum a Philippo
Furlano de dicto Saleto. Ex alia renensium centum a N. Ianesi Pahi, et quod insuper alimenta
recipiat cum infranominandis dominis commissariis suis futuris temporibus nominabitur (sic)152,
teneatur, ac debeat excelebrare Missas duas pro anima ipsius admodum R. D. testatoris, et alias
duas in suffragium animarum parentum suorum singulis hebdomadibus perpetuis futuris
temporibus in praedicta ecclesia s. Mariae Maioris Tridenti, ad altare privilegiatum, si quod erit
in dicta ecclesia, sin minus ad altare maius. Et quod idem rev.dus sacerdos pro tempore
eligendus teneatur omnino praeesse infranominandis suis haeredibus, curamque, eruditionem,
regimen, et eorum atque redituum suorum administrationem habere, et in ea gerenda omnino
dependere ab auctoritate infrascriptorum dominorum commissariorum suorum, qui insuper ab
iisdem removeri possit, et valeat casu quo se bene non gerat, et muneri suo non satisaciat, et
alius eius loco subrogari, cum praemissis conditionibus, et obligationibus. Item vult, et iubet,
quod per infrascriptos dominos suos commissarios eligantur duo pueri bonis moribus instructi
ex familia Bellotta descendentes153 et per foeminas quatenus aliquis supersit, sin minus de
familia Boniata villae Vigalzani iurisdictionis Pergini: quod si neque ex hac familia ullus
supersit: tunc demum sumatur aliquis ex civibus tridentinis honestioris familiae, bonaeque
conditionis et famae, qui pueri ut supra electi possint habitare domum suam hic Tridenti positam
et habere victum (demptis tamen vestimentis, et medicinis in casu infirmitatis) de fructibus
bonorum, et iurium suorum, iuxta eorum conditionem, dummodo studeant, et se applicare velint
artibus liberalibus, seu litteris humanioribus usque ad rhetoricam inclusive, et in scholis RR. PP.
Ssocietatis Iesu, et non alibi: quibus studiis usque ad rhetoricam inclusive terminatis, alii pueri
subrogentur ex praenominatis familiis, vel civibus tridentinis, et sic gradatim, et in perpetuum.
Qui quidem rev.dus dominus sacerdos, qui pro tempore praeerit et pueri antedicti teneantur, et
habeant in diebus festivis inservire divinis officiis, et Missae sacrificio in praenarrata ecclesia s.
Mariae Maioris Tridenti, et in vesperis recitare Psalmum Miserere, et De profundis pro anima
eiusdem Rev.di domini testatoris, et de ea mentionem facere in eorum orationibus, praesertim
noctu antequam se dormitum conferant. Pro nunc vero, et hac vice prima, et in executione
praesentis suae dispositionis, et ultimae voluntatis, in sacerdotem, qui praemissa omnia, et quae
inferius sequentur, peragat, et ea, qua par est fidelitate diligenti executioni demandet, eligit,
nominat, atque constituit venerabilem dominum Oliverium de Oliveriis de Roncono pro
tempore incolam, et sacellanum in ecclesia tridentina, in pueros, vel in supraeducandos, et
erudiendos pro prima hac vice nominat, atque constituit dominum Antonium filium nobilis et
excell.mi domini physici Nicolai de Bevilaqua ex filia quondam domini Casparis Boniati de
Madrano affinis sui procreatum: nec non dominum Matthaeum filium nobilis, et excell.mi
domini Francisci Trentini civis, et collegiati Tridenti ob singularem affectum, et amicitiam,
quam erga eumdem dominum Trentinum expositam habet, in quem et singulariter confidit: hos,
inquam, pueros modo nominatos, et successive finitis, ut supra dictum est, studiis nominandos
et subrogandos a dominis suis commissariis, et sic gradatim et successive in perpetuum
haeredes suos universales instituit, nominat, et esse vult ad effectum praemissum studendi
151
NB. Beneficiarius ad Horas canonicas obligatus ets ille, qui habet ius perpetuum percipiendi
fructus ex bonis ecclesiasticis propter munus aliquod ecclesiasiticum auctoritate ecclesiasitca constitutum.
Ita P. Cuniliatus Theol. tract. 4, cap. XI, §2. Ergo iste sacerdos Bellotticus non est talis beneficiarius.
152
Testo mal rilevato.
153
Ibi: descendente.
157
dumtaxat, in omnibus suis bonis mobilibus, et immobilibus, iuribus, et actionibus, praesentibus,
et futuris, ubivis locorum existentibus, et quavis ratione, aut titulo ad se spectantibus, et
pertinentibus. Vult insuper, quod praenominatus reverendus sacerdos, et pro tempore
nominandus, teneatur, et debeat curam gerere, ut dicti pueri electi, et deinceps eligendi
frequentent scholas RR. PP. Sociatatis, diligenter studeant, quodque alantur de fructibus
bonorum, et iurium suorum, et qud rev.dus dominus sacerdos, ut supra nominatus, et deinceps
nominandus, teneatur, et debeat exigere omnes, et quoscumque redditus, seu fructus bonorum,
et iurium suorum: et quatenus demptis necessariis impensis quid residui supersit, vendatur, et in
augmentum totius haereditats, seu sortis principalis investiatur in commodum, et utilitatem
dictorum puerorum, et quod idem R. D. sacerdos omnino et annuatim rationes suae
administrationis cum reliqua restitutione reddere teneatur infranominandis dominis suis
commissariis cum interventu admodum R. P. Rectoris Sociatatis Iesu. Praeterea quod saepe
dictus R. D. sacerdos teneatur exigere affictum renensium quinquaginta ab haeredibus de
Alliprandis de Trilacu, qui census, seu affictus fuit illorum de Toninis Viguli Basilicae, et cum
annua illius capitalis pensione censuali additis de propriis redditibus R. D. Beneficiati, ut supra
destinatis supplere, et annuatim persolvere livellum renensium quinque, qui solvitur, et solvi
debet Confraternitati s. Mariae Misericordiae Orphanorum Tridenti, vigore oneris emphiteutici
sive livellarii super sua domo, et habitatione impositi. Insuper vult, ac mandat, ut pensio
censualis annuatim exigenda ab haeredibus Iachomonis de Ultracastello Pahi sortis renensium
300 virtute publici documenti constitutionis censualis rogati per spectabilem dominum
Antonium Bernardellum civem, et collegiatum notarium tridentinum, impendatur in
componendis cibariis (vulgo companadego) pro alendis dictis pueris, et sacerdote necessariis.
Porro commissarios huius ultimae voluntatis nominat, et esse vult primarium et secundarium
consulem illustris Magistratus consularis huiusce civitatis tridentinae, qui pro tempore erunt,
nec non supernominatum excell.mum dominum Franciscum Trentinum, quos omnes in
visceribus Christi rogat, ut dignentur, et velint hoc pietatis onus subire, nec non curare, et haec
sua ultima voluntas, et quaecumque in ea contenta diligenter, et exacte adimpleantur, et
executioni demandentur, quibus ad hunc effectum super dicta haereditate sua omnimodam
potestatem, auctoritatem, licentiam, et arbitrium confert. Item vult, quod R. P. Rector
praelibatae Societatis, cum consensu dominorum commissariorum possit, ac valeat certas
regulas, et methodum praescribere R. D. sacerdoti, quibus tam quoad pietatem, quam litterarum
scientiam, ac bonos mores instruantur, et educentur saepe dicti pueri electi, et in posterum
eligendi. Item vult, quod praedicti domini commissarii, casu quo aliquis praedictorum puerorum
electorum, vel eligendorum antequam cursum humaniorum perficeret (quod Deus avertat)
moreretur, aut aliter a perceptione huius sui instituti desisteret, possint, ac valeant, unum ex
propriis eorum familiis subrogare, qui eorum beneficio frui, ac gaudere possit. Quod si fructus,
seu redditus haereditatis suae non essent sufficientes ad alendos duos pueros, ut supra dictum est
cum sacerdote, unus tantum eligatur, et sustentetur donec, et usquequo succesu temporis auctis
facultatibus de fructis earum, duo cum sacerdote praedicto commode ali valeant. Vult autem, ut
si quis debitorum suorum censualum sese a censis praestatione, mediante restitutione sortis
redimeret, quamprimum sors affrancata, seu restituta a praefato venerabili sacerdote, et
successoribus de consilio et consensu dominorum commissariorum suorum investiatur, ut
exinde beneficium fructus percipiendi haberi, et ad sustentationem sacerdotis eiusdem, et
puerorum applicari valeat. Demum vult, et iubet, Mariam famulam, seu ancillam plebis Leudri
alimentari in domo sua cum praemissis pueris, et sacerdote, hac tamen conditione, ut ipsis
inserviat et ancilletur, intelligendo nomine alimentorum victum simpliciter, prout supra dictum
est de pueris, et sacerdote, quem eidem quoque praeberi vult casu quo dicta ancilla aegrotaret.
Postremo iure legati reliquit, et legavit Catharinae filiae quondam Ioseph Pignati quatenus
supersit viginti quinque renenses semel tantum. Et hanc dicit, et esse vult suam voluntatem,
quam valere intendit iure testamenti, et si iure testamenti etc. etc.
Nota. Recens excriptor omisit nomen notarii. De testatore dixi To. 1 parochialis tridentini
cap. 39 verbo Leudrenses. Notarius, ut censeo ego, fuit Sebastianus Sicilianus; quia illi soli
158
placuit Vicos appellare Contratas Tridenti, uti monui To. 3 Compemdii diplom. num. 655 in
Regionario tridentino. Nullus alius scripsit ut ipse in Vico Portellae.
1176. Anno isto 1806, die 22 ianuarii accepi describendum sequens testamentum aqua
labefactatum, et ideo etc.
Perillustris, et admodum reverendi domini Antonii Marochi testamentum.
In Christi nomine. Amen. Anno ab eiusdem Nativitate millesimo sexcentesimo sexagesimo
quarto, indictione secunda, die vero mercurii secunda mensis ianuarii, in villa Drodi, comitatus
Arci, tridentinae dioecesis, in hyppocausto domus subscripti admodum rev.di domini testatoris.
Praesentibus perillustri, et admodum rev.do domino Alexandro Zanonio archipresbytero Arci,
nobili domino Antonio Zanono (sic) eius nepote Arci, ac dominis Francisco filio domini Donati
Trenti, Petro, et Bernardino fratribus filiis quondam Ioannis de Pedris, Nicodemo Trento,
Thoma filio quondam Pauli Sanctoni, illis Drodi, et isto Cenigae, testibus ore proprio subscripti
testatori, et a me notario rogatis, notis, et idoneis etc.
Ibidem personaliter constitutus perillustris, et admodum rev.dus dominus Antonius filius
quondam domini Petri Marochi praedicti (Drodi) sedens super quodam scamno, sanus mente,
sensu, visu, auditu, intellectu, et corpore, in aetate senili constitutus, considerans humanae
naturae fragilitatem, mortisque proximum, et imminens periculum praeseferens, nolensque
intestatus decedere, deliberavit de bonis suis testari, ut quemque prudentem decet, tum pro
salute animae suae, cum etiam ad evitandas inter posteros controversias, sicuti per praesens
suum nuncupativum testamentum testatus est modo sequenti.
Primitus autem animam suam, dum eam ex hoc corporis ergastulo migrari contigerit,
Omnipotenti Deo, Gloriosissimae Virgini Mariae, Sancto Iospeh suo tutelari, totique coelesti
curiae humiliter, et cordicitus commendavit, mandans cadaver suum resurrectionem mortuorum
expecaturum sepeliri in monumento novo sibi parato in ecclesia Drodi ante altare sancti Iospeh,
celebrato sibi obitu cum funeralibus, statui, et condictioni suae convenientibus. Iubendo, quod
in dicto monumento numquam sepeliantur foeminae in perpetuum. Item iure legati ad pias
causas reliquit, et legavit fabricae sancti Vigilii Tridenti, protectoris nostri, unum renensem.
Item in remissionem suorum peccatorum sibi celebrari iussit septimum, trigesimum, et
anniversarium, cum Missis sex ad manus pro singulo. Item Missas Gregorianas semel tantum.
Item mandavit sibi celebrari unam Missam singulo mense per spatium annorum quindecim.
Item pro amore Dei mandavit, anno sequenti post eius mortem distribui Viciniae Drodi in festo
sanctorum Fabiani et Sebastiani, ad domum suam, post Sacrum Solemne, unam galetam
fabarum coctarum, et bene conditarum semel. Item eodem iure iussit, anno sequenti, vel intra
annum post eius mortem distribui unam libram panis, et unam mensuram, ut vulgo mossam vini
pro quovis foco fumante, et locum, ac focum tenente in Communi villarum Drodi, et Cenigae.
Item iure legatorum ad pias causas triennii termino exequendorum, reliquit ecclesiae s. Sisinii
Drodi, et capellae SS. Rosarii, unam libram olei pro singula. Commissarios, et executores huius
testamenti, seu legatorum piorum reliquit, et esse rogavit dominos Franciscum Trent, et Petrum
de Pedris eius compatres, cum facultate omnimoda capiendi, et propria authoritate, sineque
decreto, au licentia iudicis, vel officii, alienandi de bonis suis, in eorum electione pro executione
dictorum legatorum, et maxime alienandi de domo, et hortiva, quam specifica subiicit pro
exequendo legato Missae pro singulo mense per annos quindecim, quatenus praedicti domini
commissarii exequi negligerent. Quibus dominis commissariis pro suis mercedibus reliquit
unum renensem in totum. Item iure legati, et particularis institutionis reliquit, et legavit dominis
Bonae, Elenae, et Elisabeth eius pronepotibus ex quondam domino Petro nepote rainenses
vigintiquinque pro singula partim in mobilibus, et partim in pecuniis pro omni, et toto eo, quod
praetendere possent etc., termino annorum quinque post eius mortem etc.
In omnibus autem aliis suis bonis mobilibus, et immobilibus, iuribus, et actionibus, generis
cuiuscumque, ubicumque sint, et reperiri possint, suos sibi haeredes universales instituit,
nominavit ore proprio, et esse voluit admodum rev.dum dominum Paulum, et dominum
Sebastianum fratres, illius pronepotes ex quondam domino Petro Maroco eius nepote,
aequaliter, et aequis portionibus, fideicommittendo dicto rev.do domino Paulo Maroco, ut quoad
159
stabilia, haereditatem restituat post eius mortem ipsi domino Fabiano (sic), sive eiusdem filiis,
aut filiabus etc. Si vero dictum Fabianum mori contigerit sine filiis masculis legitimis, et
naturalibus, sive istis decedentibus intestatis aut sine filiis, substituit filias foeminas eiusdem
Fabiani pro medietate bonorum stabilium, et pro alia medietate altare suum sancti Ioseph in
ecclesia Drodi, cum obligatione super ista medietate celebrare faciendi singulo mense unam
Missam pro anima sua in perpetuum: et hoc vulgariter, pupillariter, et per fideicommissum.
Prout et si dictus Fabianus decederet nulla prorsus relicta prole substituit pro medietate dictum
altare et pro alia proximiores ipsi domini testatoris, cum onere super portione altari relicta
celebrare faciendi Missas singulo mense etc. prout supra etc. Iubendo, et expresse mandando
quod illico post eius mortem fiat inventarium bonorum suorum stabilium, ut in dictis
substitutionibus, et in casu earum appareat fundamentum bonorum in bonis. Et hanc affirmavit
esse suam ultimam voluntatem, quam valere voluit iure testamenti, donationis cum causa
mortis, codicillorum, aut cuiuslibet alterius ultimae voluntatis, quam melius de iure valere, et
subsistere potest, et poterit, confirmando donationem factam altari sancti Ioseph in ecclesia
Drodi missalis, et aliorum mobilium pro Missa celebranda antehac oretenus donatorum, et facto
traditorum. Et ita omni meliori modo etc. Item reliquit, iussit, et mandavit iure legati, vel alio
meliori modo quo etc., quod suprascripti domini haeredes sui teneantur subministrare alimenta
Ioanni filio dominae Elenae eius nepotis, suscepto cum quondam domino Petro Prando Clarani,
eumque educare, et docere litteras per annos tres post ipsius domini testatoris mortem, quatenus
tamen post ipsam mortem non excedat aetatem annorum duodecim, cum intendat ipsum educari
solum usque ad annos duodecim, et non ultra: ad quem effectum illum habet ad praesens apud
se in domo dictus admodum rev.dus dominus Paulus Marocus. Quae alimenta tamen
intelligantur esse recipienda in ipsorum dominorum haeredum domo, et unitim cum ipsis, et non
aliter, alias, aut alio modo etc. Et si ante mortem ipsius domini testatoris ipse Ioannes Prandi
excederet aetatem annorum duodecim, tunc, et eo casu legatum sit caducum, irritum et cassum
etc. Ob quam educationem tam ante, quam post mortem ad annos usque duodecim intendit tam
ipsum Ioannem, quam dominam Elenam eius neptem, esse tacitum, et tacitam de omni, et toto
eo, quod praetendere possent quavis de causa, et maxime respectu assertae promissionis ultra
dotem a patre ipsi dominae Eleae relictam etc. Quia quatenus aliquam praetensionem provocare
intenderent, intendit et ipse dominus testator, quod haeredes sui possint petere alimenta, quae
nomine suo ipsi Ioanni ad praesens suppeditata sunt, suppeditantur, et suppeditabuntur, et non
aliter, alias, aut alio modo etc. Et ita etc. Rogans etc.
L.+S. Ego Ioannes Franciscus Vivaldus publicus imperiali authoritate notarius, collegiatus,
et cancellarius Arci, rogatus a dicto domino testatore scripsi, legi, et publicavi hoc testamentum,
quod a suo originali protocollo exemplavi fideliter, et me in fidem subscripsi authentice, addito
signo notariatus etc. Ad Honorem Dei.
L.+S.
I.F.V.A.N.
Nota. In limine huius testamenti A.R.D. Franciscus Adelpretus Michelottus draudensis, qui
vivit etiam hoc anno 1806 et inter scriptores laudandus est, notavit: Dal Libro de' morti di questa
Cura di Dro N. 1 Car. 10 si rileva, che il testatore D. Antonio Marocchi morì li 19 maggio
dell'anno 1664 in età d'anni 87. Pariter ibi est. Adì 14 agosto 1664. Io sottoscritto affermo, che li
heredi del quondam molto rev.do sig. D. Antonio Marocho hanno sottisfatto alla carità di pane,
e vino lasciata dal medesimo nel suo testamento: come anco sono etc. etc.
Gio. Battista Thomasi curratto etc. (sic)
Signum Ioannis Chrysostomi Tovazzi. Ego Frater Ioannes Chrysostomus de Auolano
Ordinis Minorum Reformatorum Sancti Francisci, propria manu, ac fideliter descripsi
testamentum istud ex authentico notarii Vivaldi, hac die mercurii 29 ianuarii Anno Domini
160
Nostri Iesu Christi 1806 in conventu Sancti Bernardini apud Tridentum, et huic exemplo meum
consuetum sigillum apposui154.
A.M.D.G.
Ante testamentum posui sequentia.
Avviso
Dal Libro de' morti della Cura di Dro N. 1, C. 10, si rileva che Donn'Antonio Marocco
testatore infrascritto morì li 19 maggio 1664, in età di anno 87. Altronde poi si sa, ch'egli fu
canonico della Collegiata di Arco, e della Basilica lateranese di Roma, familiare, e commensale
di Urbano ottavo, il quale fu Papa dal 1623 sino al 1644. La copia autentica del di lui testamento
fatta dal notaio Vivaldi, ora vedesi molto macchiata dall'acqua. Su di essa il curato Gio. Battista
Tomasi notò che gli eredi hanno soddisfatto al legato del pane, e del vino etc. e che
Donn'Antonio Botesi curato di Drena ha celebrato delle sante Messe per il predetto Marocco.
1177. Anno 1782 si lesse ne' Fogli pubblici la lettera scritta dal papa Pio Sesto, durante la
di lui dimora in Vienna, al vescovo di Brunn nella Moravia. Ella è questa.
Al venerabile fratello Francesco vescovo di Brunn.
Le vostre lettere de' 24 marzo, e primo aprile ci hanno cagionata una grave tristezza. Ella è
pur deplorabile la risoluzione, con cui vengono quà, e là sradicati alcuni Ordini religiosi, ed i
Religiosi, non meno che le sagre vergini scacciate da' loro monasteri. Ma ci sembra, che anche
voi vi siate fatta una soverchia premura con quella dichiarazione, con cui liberate, ed assolvete i
monaci Certosini nella vostra diocesi dalle loro leggi, e statuti, riducendoli alla condizione de'
preti secolari, poiché questa generale dichiarazione, che senza consultarne la Sede apostolica vi
è sembrata opportuna, a noi sembra quanto intempestiva, altrettanto pericolosa. Devesi in primo
luogo procurare, che tutti rimangano nella loro vocazione, e che perciò si ritirino in altri
monasteri, o del loro instituto, o anche di un altro più mite, dove rettamente conservino i voti
solenni, co' quali si sono consacrate a Dio. Devesi uicamente aver cura della coscienza, e
dell'eterna salute, non già delle cose umane, che voi dite aver avute di mira nell'affare de'
monaci. Ciò significherete in nome nostro a quelli, a' quali si conviene, e confermateli nel loro
proposito, se vedete che declinino. Qualora poi qualcheduno non trovasse ricovero, in questo
solo caso di disgrazia permettiamo, che possa rimanere nello stato di prete secolare per quel
tempo, che per sola necessità dovrà vivere in tale stato. Chiunque intanto deve vivere nel secolo
si ricordi della sua vocazione: osservi quella disciplina, e vita regolare, che ha professata:
custodisca diligenemente, e conservi li voti solenni, li quali debbono sempre restar fermi, ed
immobili, e sarebbe senza dubbio un sacrilegio, se si derogasse in qualche cosa all'obbligo d'una
purissima castità. Siano anche tutti amanti della povertà per quanto il permetterà il nuovo loro
stato di vita, affinché possa in loro tralucere un animo immune, e scevro dalla cupidigia delle
fallaci terrene ricchezze. Sieno finalmente obbedienti al vescovo, e portino sotto la veste un
qualche segno della profesione Regolare, affinché si possa da ciò conoscere, che non sono
spontaneamente sortiti dai chiostri, ma ne furono forzatamente rimossi, e discacciati. Eccovi per
tanto venerabile fratello, il nostro giudizio, a cui dovete esattamente uniformare i vostri consigli.
Da ciò potete anche intendere, che noi non saremo mai per acconsentire a quelli, che dimandano
la dispensa dai voti solenni per legarsi in matrimonio o per abilitarsi a far testamento.
Guardatevi per tanto a non permettere nella vostra Chiesa simili dispense, con le quali verrebbe
a macchiarsi il decoro, e la bellezza della Chiesa di Dio. Né voi potete di vostro diritto ordinario
accordarle, come rettamente pensate: né noi vi confermiamo il diritto, e podestà delegata di
concederle. Abbiate per tanto sempre in mente il vostro sacerdozio, e state costante, impiegando
le vostre incessanti preghiere appresso Dio per ottenere a noi un valido aiuto. Appoggiati a
questa ottima speranza, diamo affettuosamente a voi, venerabile fratello, ed alla vostra greggia,
l'apostolica benedizione. Vienna 12 aprile 1782, anno VIII del nostro Pontificato.
154
Libello titulum feci Testamento del 1664. Est pagg. 9 ultra paginam praemisam moniti, seu
dell'Avviso. Videsis To. 7 epist. 3267.
161
1178. Anno 1806, die 19 februarii prae manibus habeo folium huius tenoris: Anno
millesimo septingentesimo decimo nono, die decimaseptima iunii Marmiroli. Admodum rev.dus
dominus Ioannes Baptista Riviera cappellanus curatus baptizavit infantem natum ex Carolo
Litterotti, et Barbara Corbellani iugalibus. Cui impositum fuit nomen Dominicus. Patrini
duerunt Bernardus de Casalis, et Barbara de Bommassariis. Quos etc.
Suprascriptuim exemplum ex libris renatorum huius ecclesiae parochialis s. Iacobi terrae
Marmiroli identice fuisse exaratum omnibus et singulis ego infrascriptus testor, et sigillo, ac
subscriptione indubiam fidem facio. Ex aedibus parochialibus Marmiroli hoc die 20 februarii
1746.
Ego Antonius Maltini archipresbyter155.
1179. Anno, ac die ut supra, similiter prae manibus teneo literas sequentes: Inerendo al
decreto del venerabile Diffinitorio sino dall'anno 1755 con cui veniva assicurato Domenico
Litterotti, che mai per cagione o d'infermità, o d'altra naturale impotenza sarebbe licenziato dal
convento, ma anzi anche in detti casi sarebbe e quanto al vitto, e quanto al vestito
caritatevolmente assistito, inerendo, dissi, al detto decreto, ed avendo altresì considerazione alla
fedele infaticabile servitù dal medesimo prestata a beneficio del convento, confermo io pure
pienamente negli stessi termini l'accennato decreto, cosicché in qualunque caso, che egli
s'infermasse, o si rendesse impotente, sia tra noi come per il passato con ogni carità assistito, e
soccorso: e per maggiore corroborazione di tutto ciò appostovi il sigillo della Provincia di
propria mano mi soscrivo. Dal nostro convento di s. Bernardino di Trento 2 settembre 1770.
L.+S.
Fra Daniele da Cavalese
Ministro provinciale.
Nota. Eumdem Dominicum in suum servum sanum, et infirmum habiturum scripto
promisit die 27 augusti 1770 Petrus Baldus Aldeni, subscribente presbytero Leonardo Baldo
aldenensi.
Sedici giorni dopo l'ultimo documento (1179) il 5 marzo 1806 il P. Giangrisostomo
(Giuseppe) Tovazzi da Volano, autore di questi cinque volumi del Compendium
diplomaticum, lasciava questo mondo; era nato il 23 novembre 1731.
Gli ultimi due numeri furono aggiunti dal P. Vincenzo Maria (Giovanni Vincenzo)
Keller da Cles. Vedi introduzione.
1180. Mense februario anni 1809, ill.mus dominus Benedictus comes Giovanelli
tridentinus commodavit mihi Fratri Vincentio Mariae a Clesio sequens documentum originale
teutonicum describendum continens privilegiorum tyrolensium corroborationem factam a
Ludovico bavarico imperatore an. 1342, sigillo cereo pendente.
Wir Ludwig von Gotts gnaden Römischer Keis ze alle zeiten mev des Riches bekennen un
tun kunt alle den die disen brief sehen hörnt oder lesent. Gwas brief der hochgeborn Ludwig
Marchgraf ze Brandenburg Pfallenzgraf bei Rin, Herzog ze... unde des heiligen Römischen
Riches Oberster Kamer, unser lieber... und Fürst den Lüten, die in der Graffschaft ze Tyrol
gesezzen sint si sein Geistlich oder weltlich, Edel, oder unedelm Burg, Armen, oder Richen,
sowie se genant sint geben hat, umb bestätnüzzn brief gewohnheit un ere, daz daz uns gut wille
und gunst ist. Und geheizzen och daz also stat ganz und unzerbroochn ze behalten, und dar wid
nicht ze komen. bei unsern Keiserlichen genaden und triwn, und bei den ayol den wir dem
heilgen Riches gesworn haben. Mit urchund diss briefs, den wir dar übergebn habn versigelt
mit unsern keiserlichen Insigel das gebn ist ze München, an dem nächsten Montag vor unserns
ffrauen tag ze Liechtmizza. Nach Christus geburt drinzehen hunder iar, und in dem zwei und
vierzigistem iar. In dem Acht undzweinzigstein iar unsers – ichs und in dem fumfzehende des
keisertums.
155
Vide supra num. 1167.
162
1181. Die 22 aprilis 1809 accepi sequentes compositiones exaratas saceculo XVII in
honorem s. Simonis innocentis martyris tridentini, quas inserendas merito occasionis praesentis
putavi, cum 23 huius anni celebretur in dioecesi festum eiusdem Sancti; excidente in dominica
tertia post Pascha; ac sub vesperam sabbati praecedentis mirabile Dei Optimi Maximi auxilio,
Sanctorumque nostrorum visibile protectione expulsis Gallis in opem bavarici regis plurimis
copiis Tyrolim invadentibus, fausto omnino austriaci imperatoris phalangas Tridentum summa
totius urbis acclamatione sunt ingressae.
Presaggio per la città di Trento
contro li tre flagelli di peste, fame, e guerra sul patrocinio
Dell'innocente martire s. Simonino.
Se d'Antropo fatal la mano ultrice
Altrove feritrice
Falce rotando ogn'or cruda, ed acerba
Le reggie, le città popola d'herba
E nel tragico stato
Di funebre apparato
Squalido, tetro il tutto
sol'ha faccia di lutto:
Trento, giubila, festeggia;
Ne’ temer alcun malore;
Simonino il Protettor
Tutto può nel ciel regnante,
Ch'è di merito gigante.
Se d'Aletto al furor, che i crini ha d'angue,
Altrove il tutto langue
O per colpa di chi disperde il grano,
O per colpo di tempo iniquo e strano;
Così che 'l Cornucopia
Solo ricco d'inopia
Ogni cuor, ogni seno
Fa di sé venir meno:
Trento, giubila etc. ut supra.
Se di Marte crudel ferro funesto
Altrove miete infesto
Con la Vita l'haver, l'alma, l'honore,
E manipoli fa sol di terrore;
All'hor che si dirocca ogni casa, ogni rocca,
E per sino del tempio
Si fa barbaro scempio:
Trento, giubila etc. ut supra.
Così devotissimo implora
Il Quartier di s. Pietro.
In Trento. Nella stamp. episcopale privilegiata di Giacom Antonio Vida.
Con licenza de' Superiori. 1675.
Al Glorioso Martire Innocente Simonino
La chiesa di s. Pietro di Trento
Per l'honore che ha di custodire il di lui Santo corpo.
Madrigale.
La vostra Salma invitta,
163
Prode Fanciul, che qui lasciate in pegno
Da mille aghi traffitta,
Per l'Empireo Regno
Un Ciel si fa di tanta stella adorno,
Quant'hebbe Piaghe intorno.
Hor dunque un Ciel depositato in terra,
Per piover, come fa, gratie divine,
Toccava ben, se 'l mio pensier non erra,
Per chiudersi, ed aprirsi
Alle Chiavi di Pietro et custodirsi.
In Trento, Per Giacom'Antonio Vida, stamp. Episcopale.
Con lic. de' Superiori. 1675.
====================================================================
Finito di trascrivere il quinto volume: 31 marzo 2003; finita la correzione di tuttti i documenti
il 6 luglio 2006. La trascrizione del primo volume era stato iniziata nel giugno 2002.
P. Remo Stenico
164