Nus essan deplorablamein buc gest stai fetg huslis la davosa

Transcript

Nus essan deplorablamein buc gest stai fetg huslis la davosa
SA 10
S-75
Nus eran vegni la davosa gada tochen tier igl alinea cun la descripziun dalla stanza ni combra dalla Monica:
En sia combra veva ella in grammofon, ed ella vegneva savens cun
plattas dil marcau, ed ella saveva, tgi che conti sin quellas. Elle
veva era in spieghel e differents guoters e cuppetas, ina scabella
da curom marocan, ina scatla cigarettas.
Quei alinea muossa lu era indirectamein, ch'il text ei lu tuttina
empau pli vegls; da quellas caussas han giuvnas strusch en combra
pli ozildi
Lu tiel proxim alinea, lingia 18ss.
Per 'Lohntüte' ha Fabian priu mo 'paga', Annetta 'cuverta da paja' e
Didier 'sachet da paja'. Quei ei effectivamein tut meglier che quei
ch'ins anfla els vocabularis. Il voc. surs.-tud. indichescha 'scarnuz dalla paga' e BT han 's-charnütsch da la paja', mo in 'scarnuz'
resp. in 's-charnütsch' era quei buc. Ils vocabularis novs han buc
quei plaid pli, cun ina certa raschun; la caussa vegn buc duvrada
pli. Ella banca da datas anfl'ins aunc el. Leu vegn proponiu 'cuverta da la paja', mo 'cuverta da paja', senza artechel, para meglier a
mi. Mo il 'sachet', surs. 'sitget' da Didier, plai era buc mal a mi.
Tgei schesses da lez? –
Schiglioc ei 'cuviarta da paga' forsa aunc il meglier.
Per 'sich den Lohn holen' ei il pli natural 'ir per la paga', aschia
che jeu prendess era cheu: 'ir per la cuviarta/il sitget da paga'.
'retscheiver' la paga retscheiv'ins plitost dil patrun, buc dalla
secretaria, er 'tour la paja pro' ei forsa empau memia activ; ins
prendeva gie buc sez la paga. Ir per la 'Lohntüte' era pli baul in
ritus, bunamein sco dad ir a prender penetienzia. Perquei vess jeu
empau retenientschas da semplamein translatar: 'mava per la paga';
gliez ei memia materialistic.
'Bürofräulein' ei secapescha era levamein antiquau, perquei prendess
jeu era buc mo il tierm tecnic 'emploiada da biro' ni birolista, mobein enzatgei pli niebel. 'Matta da biro' para dad ir detg bein el
sursilvan. Per ladin va probablamein 'giunfra da biro'. 'giuvna da
biro' para a mi empau memia datier da tud. 'Bürofräulein'.
In problemet ei aunc la successiun dallas differentas gruppas preposiziunalas. El romontsch ha ei num: 'ir tier enzatgi per enzatgei',
buc 'ir per enzatgei tier enzatgi': 'Va giu tiel Gion pil tarden'.
Gravont ei la construcziun cuntraria buc, mo sch'ins vegn gia attents silla caussa, duess ins star vid la structura romontscha; ei
dat aunc cass avunda, nua ch'ins sefa insumma buc en pli, che la
structura ei atgnamein tenor il model tudestg. Pia:
'Il bab mava era tier ina matta da biro per siu sitget da paga'.
Lu vegn puspei ina construcziun pli liunga che nus stuein prender
toc per toc. Igl emprem inaga:
'Er sah dann die vielen Stempel auf einem Gestell'
'ils biars buls' ei equivoc el romontsch; quei sa esser "die vielen
Stempel", denton era "die meisten Stempel". Perquei ha lu Fabian
priu 'tut ils buls', quei che pretenda lu ina prosodia specifica:
'tut il buls', buc forsa 'tut ils buls'. Ei dat aunc autras strategias per far la caussa pli clara. Ina ei p.ex. da prender in pronom
enstagl igl artechel, pia p.ex. 'quels biars buls'. Schiglioc ston
ins evitar 'biars' en quei connex. Lu para aunc 'ils numerus buls'
dad esser il meglier a mi. Jeu sun la finala sedecidius per quella
varianta, silmeins tochen che jeu hai enzatgei meglier.
Lu il 'Gestell', nua ch'ils buls ein. Igl emprem inaga tier la caussa. Saveis, co in 'Gestell' per buls vesa or? –
SA 10
S-76
En in Bilderduden vegl hai jeu aunc anflau in dessegn d'il tal
stgierp, era sch'ins vesa buc gest fetg bein el (238,21). Quei ei in
stgierp rodund cun foras per metter en ils stempels. Il plat saveva
ins far ir entuorn e prender or il stempel ch'ins duvrava gest. Il
tierm tecnic tudestg per quei ei 'Stempelständer', tenor Wahrig "Bürogerät zum Aufbewahren von Gummistempeln". Quei tierm tecnic enconuscha il bab denton buc, perquei di el 'auf einem Gestell'. Perquei
drov'ins era buc encurir il tierm 'Stempelständer' per romontsch,
che jeu hai dil reminent era buc anflau. Ins sto ver cheu in tierm
pli general che va a prau culla situaziun. 'cruna' ei bia memia
grond per quei; 'cruna' ei p.ex. ina cruna da cudischs. Per sursilvan hai jeu priu 'cundrez'. Enconuschis il plaid, Fabian? –
'cundrez' ei per tudestg "Vorrichtung, Einrichtung", pia in tierm
general. Per ladin fuss ei 'indriz', mo jeu sai lu buc giudicar cun
segirtad che gliez mondi era en quei connex. Didier ha priu 'pozza',
"Stütze, Gestell". Tgei manegeis, Annetta? Quei dess lu pia: 'El veseva lu ils numerus buls sin in cundrez',
vul dir ina "Einrichtung" fatga a posta per metter si buls.
Lu: 'bestaunte das sanfte Geräusch der Rechenmaschine'.
Tier 'bestaunen' ston ins dar adatg, ch'il verb mondi lu era a prau
culs cavels dalla matta. Dependent dil medem verb ei gie lu era aunc
"die blondierten Haare des Fräuleins". 'admirar' va pia buc en quei
connex, tenor miu manegiar, era sche la banca da datas dat mo quei
plaid per "bestaunen"; quei bab cheu 'admira' buc ils cavels d'ina
matta da biro. 'admirar' fuss era plistost "bewundern" che "bestaunen". Prender dus verbs, sco Fabian ha fatg, ughegiass jeu buc da
far; ei stuess schon dar in verb per domisdus objects.
Sch'ins stat tier 'staunen' resta aunc 'sesmarvigliar da' ni 'esser
surstaus da', lad. 'esser stut (surprais) da'. Domisdus van buc gest
100%. 'sesmarvigliar da' ei plitost "sich wundern über", 'esser surstaus da' ei plitost "erstaunt sein über" ni "überrascht sein von".
Per sursilvan prendess jeu 'sesmarvigliar', pia 'sesmarvigliava da'.
Co stat ei el ladin: plistost 'esser stut/surprais' ni 'as smüravgliar'? Per 'sanftes Geräusch' ha mintgin enzatgei auter: 'tun ruasseivel /
rumur lamma / canera fina. Ei dess era aunc autras pusseivladads, mo
quellas duessen tonscher.
Igl emprem inaga tier 'Geräusch'. 'canera' ei tenor miu manegiar pli
dad ault che 'ramur', perquei hai jeu priu 'ramur', lad. 'rumur'.
'tun' ei "Ton, Laut, Klang", va pia en in'autra direcziun che 'ramur' e 'canera'.
Lu tiegl adj. "sanft". 'sanft' ei en principi 'migeivel' per sursilvan, mo la cumbinaziun da 'migeivel' cun 'ramur' ei buc usuala,
aschia che quei plaid va buc aschi bein. Fabian ha priu 'ruasseivel', mo gliez ei en emprema lingia "ruhig". Tgei veis vus Annetta
priu? – Jeu level mo udir, co che vus pronunzieis quei.
Pia 'lom', ch'ei plitost "weich". Jeu hai priu 'fin', sco Didier,
denton cun 'ramur', ed il 'fin' hai jeu puspei priu ordavon ord motivs eufonics, pia 'la fina ramur'. 'la ramur fina' hai jeu evitau
pervia dalla successiun 'r-f'.
La 'Rechenmaschine' ei 'la maschina da quintar' per sursilvan, ferton ch'il ladin para da preferir 'la maschina da far quints', quei
che va era, mo ch'ei empau pli liung. Quei dess lu:
"sesmarvigliava dalla fina ramur dalla maschina da quintar".
Lu 'die blondierte Harre des Fräuleins'. Tgei vul 'blondieren' dir
per tudestg? "künstlich aufhellen", buc 'blond färben'. Ils cavels vegnan pia buc
colurai cun quei proceder, ei vegn anzi priu naven dad els artifi-
SA 10
S-77
cialmein 'colur' naturala, usualmein cun hidrogen ni 'Wasserstoff'.
Il tierm tecnic sursilvan per quei fuss atgnamein 'blihir' "bleichen". 'blihir' ei trans., "bleich machen", 'sblihir', lad. 'sblachir', intransitiv "bleich werden". La formulaziun fuss lu 'ils cavels blonds blihi dalla matta'. 'blichir' dat ei era el ladin per
"bleichen". La damonda ei mo, con current che 'blihir' resp. 'blichir' ei aunc. Enconuschis aunc il plaid? –
In'autra pusseivladad fuss secapescha da far in verb sin basa da
'blond', sco tud. 'blondieren' era. El romontsch fuss quei blondar;
ils verbs novs van tuts sin -ar el romontsch. Il ptc. fuss lu 'blondau', pia 'ils cavels blondai dalla matta', lad. 'blondats'. Aschi
bien sco tud. 'blondiert' fuss quei era tenor miu manegiar. Tgei manegeis da quei?
Jeu sai era aunc buc tgei prender ella versiun definitiva; 'blihir'
ei tuttina era buc gest in plaid current, aschia ch'il lectur vegn a
capir bein aschi tgunsch 'blondai' sco 'blihi'. Da l'autra vart stun
jeu in tec mal per 'blihir'; lez savess ins era duvrar per autras
colurs ch'ins fa pli fleivlas, ferton che 'blondar' va mo per 'far
vegnir pli blond'.
Lu aunc tier la formulaziun cun 'colurar': co stuess lezza esser? –
'cavels colurai blonds' va buc; 'colurar' ei "dar si colur". Ins sa
buc 'colurar tgietschen', perquei che 'tgietschen' ei schon ina colur. Ins sa silpli 'colurar cun tgietschen' enzatgei ch'ei aunc alv.
Mo 'colurar cun blond' para era curions a mi. Perquei prendess jeu
en quei connex 'cavels blonds colurai' enstagl 'cavels colurai cun
blond'. Il plaid vegl per "färben" fuss dil reminent 'tenscher',
lad. 'tendscher' cun –d-. Ins 'tenscheva' la launa, buc 'colurava'
ella, e cavels ein gie era ina sort launa.
Lu aunc la fin da quella construcziun!
'freundlich' ei per ladin 'amiaivlamain', per sursilvan va 'curteseivlamein' il meglier, mo ei sto esser igl adv., buc igl adj.
'Anzi' ei forsa empau cuort per 'Bitte sehr', mo jeu vesel negina
autra pusseivladad. 'Anzi fitg' ei buc current a mi, era sche 'Grazia fitg' ei usual.
'wenn' ei cheu 'cura che'; el engraziava segir adina e buc mo tscheu
e leu. Pia:
"ella scheva curteseivlamein "Anzi", cu ch'el engraziava."
Quei dess pia per l'entira frasa:
El veseva lu ils numerus stempels sin in cundrez, sesmarvigliava
dalla ramur fina dalla maschina da quintar, dils cavels blonds blihi
/blondai dalla matta, ella scheva curteseivlamein "Anzi", cu ch'el
engraziava.
La sintaxa schess jeu sco ella ei ella translaziun. Ch'ella ei da bi
da bugen curiosa ei gie evident; ei va gie era a prau cun il 'bestaunen' dil bab.
Lu tier la proxima, l.23
'Sur miezdi' ei era correct el romontsch: 'Sur notg veva ei dau ina
tatschada neiv' anfl'ins segir enzanua ella litteratura romontscha.
'da miezdi' ei era correct, mo 'duront miezdi' mass en scadin cass
buc per sursilvan, ed 'il miezdi' era buc.
Per 'bleiben' prendess jeu mo 'steva', buc 'restava'; 'restar' va en
direcziun da "verbleiben, übrig bleiben". Igl ei buc falliu, para a
mi denton empau pseudolitterar.
Per 'eine Kleinigkeit' ei 'ina piculezza' correct; jeu schess denton
strusch spontan: 'jeu vai migliau ina piculezza', mobein? 'jeu hai magliau enzatgei pauc'. Perquei hai jeu priu gliez.
SA 10
S-78
'wie sie sagte' ei 'sco ella scheva' el surs., 'sco ch'ella dschaiva' el ladin. Ei sereferescha sin 'eine Kleinigkeit' e sto pia star
gest suenter gliez.
'Tearoom' hai jeu schau; scret pign, sco ils Engles era. Studegiau
hai jeu da prender 'caffè', perquei che lezs ein pli usitai tier
nus. Jeu hai denton buc ughegiau; in 'tearoom' ei halt schon pli
niebel ch'in sempel caffè. Plinavon s'auda 'tearoom' secapescha tier
ils onns 60; ozildi dat ei strusch da quels pli.
Pia: 'Sur miezdi steva Monica el marcau, ella magliava enzatgei
pauc, sco ella scheva, en in tearoom.'
La sintaxa schess jeu sco ella ei el tudestg; ella ei era fetg speciala leu.
Lu la proxima!
Il 'lächelnd' ei buc gest aschi sempel. Quei datti buc tier nus, nus
essan glieud seriusa. 'riend' ni 'riond' para empau ferm a mi, jeu
hai priu 'surriend', sco Didier. Lez ha lu persuenter 'in surriond'
ed Annetta mo 'riond', senza 'in'. Sche jeu interpreteschel endretg
las grammaticas valladras (Ganzoni 175s, Vierv ladin p.136s.) stat
igl 'in' mo fetg darar el vallader. Il 'Vierv' di: "In + gerundi
suottastritga la contemporaneità", mo el dat mo in exempel. Igl
emprem exempel dil Vierv ladin pil gerundiv ei gest: "Riond ha'l cumanzà a quintar si'istorgia", senza 'in'. Jeu schess pia naven el
dapertut.
Il rest fa buc problems specifics, mo la concentraziun para da ver
schau suenter empau viers la fin. 'Tearooms' ei plural, e Bichsel
vegn schon a saver pertgei; en scadin cass ha buc il translatur da
curreger quei. Lu ha ei num 'raucht' e buc 'rauchte', ed era gliez
ha Bichsel da responsar, buc il translatur.
Da remarcar ei aunc, che la structura dalla frasa ei autra el romontsch ch'el tudestg. Per romontsch sto ei esser:
'Ella era lu ina matta che fema surriend cigarettas en tearooms',
buc *che fema en tearooms surriend cigarettas'. Ina indicaziun preposiziunala duess buc star denter il predicat e siu object. In adv.
ni ina fuorma duvrada sco adv., sco 'surriend', ei denton lubiu.
Lu la proxima!
'Savens dumandavan els ella, tgei ch'ella hagi tut fatg el marcau,
el biro.'
Il conj. ei obligatoris; il conj. dil discuors indirect. Sch'il
cund. mass era, pia 'tgei ch'ella vess tut fatg', sai jeu buc dir
senz'auter; per mei para el fetg exotics. 'was sie alles getan habe'
san ins translatar senz'auter cun 'tgei ch'ella hagi tut fatg'.
'trafficau' ei plitost negativ, quei duvrassen ils geniturs da Monica buc visavi lur feglia.
Annetta ha puspei 'in cità, in büro', Didier 'aint in', mo la repartiziun da quels dus hai jeu buc saviu eruir.
Schiglioc dat ei negins problems tier quella construcziun.
Lu la construcziun clav dil text; ina construcziun che serepeta
exactamein pli tard, cu che la Monika vess da dir enzatgei per franzos: "Sie wusste aber nichts zu sagen".
Tier ina construcziun clav emprov'ins igl emprem da star aschi datier dil text tudestg sco pusseivel, per gie buc dar dasperas.
'*Ella saveva denton nuot da dir' va denton buc el romontsch; 'saver' + obj.dir. + inf. ei sintacticamein buc pusseivel el romontsch.
Ina translaziun verbala ei pia buc pusseivla. Il proxim pass ei lu
d'empruar da far ei schi natural sco pusseivel el romontsch. Co
schess ins quei per romontsch, sch'ins vul mantener il verb 'saver'?
Ella saveva denton buc tgei dir.
SA 10
S-79
Quei fuss per tudestg, plaid per plaid, 'Sie wusste aber nicht, was
sagen'. Per tudestg fuss quella construcziun denton pauc eleganta,
aschia ch'ella savess esser vegnida untgida pervia da quei. La damonda ei, schebein 'Sie wusste aber nichts zu sagen' e 'Sie wusste
aber nicht, was sagen' ei il medem ni buc. Tgei manegeis? Sai jeu era buc giudicar senz'auter. En sesez vess jeu giu bugen il
plaid 'nuot' ella translaziun romontscha, mo forsa ei quei effectivamein buc necessari.
In'autra varianta dat ei cul verb 'ver' enstagl 'saver'. Tier lezza
ston ins denton dar adatg dalla posiziun. 'Ella veva da dir nuot' va
buc; gliez fuss per tudestg: 'Sie hatte nichts zu sagen', quei ch'ha
lu in'autra significaziun. Lu ston ins dir:
Ella veva denton nuot da dir.
Aschia vegn ins da spindrar il 'nuot', denton buc il 'saver'. Pia
mitschein nus aschia ni aschia buc dad untgir in tec dil text original.
Quei ei aschi las variantas che vegnan en damonda e ch'ein lu era
vegnidas duvradas en ina moda ni l'autra. Jeu sun sedecidius per
l'emprema, pia per 'Ella saveva denton buc tgei dir'. Quella para
dad esser la pli naturala a mi e da tuttina buc da tradir il text
tudestg.
Lu vessen nus l'emprema part dil text e vegnin tier la secunda. Jeu
dun igl emprem vossas translaziuns da quella part, mo jeu hai hai
puspei currigiu mo l'emprema mesadad. Tgi che vul schar curreger il
rest sil medem fegl, sto aunc dar el inaga a mi alla fin dall'ura.
L'emprema frasa dalla secunda part ei puspei pli liunga, aschia che
nus stuein prender ella toc per toc. Igl emprem pia:
"Dann versuchten sie wenigstens, sich genau vorzustellen"
Lu empruavan els silmeins da s'imaginar exactamein …
Il temps ei igl ipf.; era quei ei ina acziun repetida; quei fan ei
savens, buc mo inaga. Il verb ei 'empruar'; 'sespruar' ei "sich bemühen", buc "versuchen". 'genau' ei 'exactamein' ni 'precisamein'.
'exact' e 'precis' savessen era vegnir duvrai persuls sco adv., jeu
eviteschel denton quei diever, sche la fuorma sin -mein vegn buc
gest memia pesonta.
Buc propi clar ei, sin tgei ch'il 'Dann' sereferescha. Logic fuss la
referenza igl alinea ordavon. Mintgamai ch'ella saveva buc tgei dir,
s'imaginavan els silmeins quei che savess esser succediu. Ei savess
denton era reprender la situaziun da 'spitgar' en lingia 12; lu fuss
quei denteren dad interpretar sco intermezzo. Mo gliez ei in problem
dil text tudestg, buc specifivamein dalla translaziun.
Lu vegn lu la caussa pli difficultusa:
'wie sie beiläufig in der Bahn ihr rotes Etui mit dem Abonnement
aufschlägt und vorweist'.
'wie' ei cheu conjuncziun interrogativa indirecta, pia 'co' el sursilvan, buc 'sco'. Da miu temps fagevan quels da Trun ensi aunc automaticamein la differenza denter 'co' e 'sco'. La Foppa fa buc
quella differenza; leu damond'ins 'Sco vai?', buc 'Co vai?' Perquei
han quels dalla Foppa lu misergias da distinguer quellas duas fuormas el lungatg da scartira. Mo denton para era la Cadi buc pli aschi
segira tier quella differenza. Ei va era senza, sco il surmiran demuossa; lez han mo la fuorma 'scu'. Il meglier mied per quels che
distinguan buc automaticamein endretg 'co' e 'sco', ei d'empruar da
remplazzar la fuorma. Sch'ins sa remplazzar ella cun 'en tgei moda',
sto ei ver num 'co'. Cheu ei in da quels cass, aschia ch'igl ei da
metter 'co'. Jeu sai denton era buc garantir, ch'jeu drovi adina
'co' e 'sco' endretg.
SA 10
S-80
Ils Valladers paran era da ver problems cun 'co' e 'sco', sco quels
dalla Foppa. Tenor la grammatica da Ganzoni, p.47s, stuess ei ver
num cheu 'co', medemamein tenor il Vierv ladin da J.C.Arquint p.23.
Mo jeu sun era buc perschuadius, ch'ils Ladins fetgien aunc quei
correct; sche jeu seregordel endretg, ha ei era gia dau pli baul
difficultads cun quels dus era tier ils Ladins.
Avon il 'co' ei ina comma obligatoria tenor Spescha § 76,2a, auter
ch'en construcziuns cuortas, ed ina construcziun cuorta ei quei buc.
Pil puter e vallader dat ei reglas da comma tier Ganzoni, ella versiun valladra p.211s., pil surmiran ellas 'Normas surmiranas'
(p.161ss.), pia vegni buc a dir a mi, ch'ei detti buc reglas da
comma pil romontsch. Tier lavurs a scret mir jeu sin las commas, mo
cunquei che nus fagein buc tests ortografics pli, quentan sbagls da
comma buc la massa pli.
Suenter 'co' sco conj. interrogativa indirecta stat tenor la Grammatica sursilvana, § 530, negin 'che'. Jeu mettel tuttina era suenter
'co' in 'che', sche quei tuna buc gest memia curios el sursilvan.
Quella norma dalla grammatica ei numnadamein nuot auter che la sancziun d'in germanissem; en tut ils auters idioms romontschs ei il
'che' obligatoris era suenter 'co' resp. 'scu' el surmiran: 'scu
tgi'. Cheu vegnan denton tons 'co's in suenter l'auter, che jeu hai
era buc ughegiau da metter in 'che' dapertu el sursilvan, mo suenter
igl emprem 'co' mettess jeu tuttina in 'che'.
Il 'beiläufig' schein nus inaga ed empruein mo il rest. El romontsch
vegnan ils verbs igl emprem. Per 'aufschlagen' tonscha 'arver' el
romontsch; 'arver si' ei in germanissem. Il temps ei segir il prs.,
e tuts han priu igl indicativ, buc il conjunctiv. La Grammatica sursilvana lubescha denton expressivamein domisdus: § 637 stat igl
emprem: "Il conjunctiv stat suenter expressiuns ch'expriman ina posiziun persunala ed in dubi". Exempel: 'El s'imaginescha ch'el seigi
staus ell'America'. Lu di ella denton: "Sch'ins vul accentuar che
quei ch'ins di seigi ver, mett'ins igl indicativ". Exempel: 'Jeu
s'imagineschel, ch'igl ei veramein aschia'. Pia ston ins schar valer
cheu domisdus. Patertgei lu vi da quei, cu vus essas en scola avon
che suttastrihar da quellas caussas.
'vorweisen' ei segir igl emprem inaga 'mussar'. Gliez fuss denton
"zeigen" per tudestg, ed il text tudestg ha 'vorweisen', buc 'zeigen'. Il conductur franzos di co, cu ch'el vegn en in vagun? –
'présentez vos billets', ed ils conducturs romontschs stuevan era
dir 'presentei ils bigliets', buc 'mussei ils bigliets'. Da dir ei
denton, che 'presentar' ei pli nunusitau el romontsch che 'vorweisen' per tudestg, aschia che jeu acceptass era 'mussar'. Da l'autra
vart drova il text tudestg era 'aufschlagen' enstagl 'öffnen', pia
en domisdus cass in verb pli special. Egl emprem cass savein nus buc
far quella distincziun, aschia ch'igl ei buc da donn, sche silmeins
il secund verb ei empau pli specials. Quei dess lu pia inaga:
"co ch'ella arva e presenta siu etui tgietschen cugl abonnament".
Igl 'etui tgietschen' ei impurtonts; buc mintgin ha in etui tgietschen. Ses geniturs vegnan strusch a ver in, schiglioc mettessen ei
buc tonta peisa sin quei.
Ils dus verbs sil medem scalem, pia 'ella arva e muossa'. Quei ei
empau special; logic fuss 'arva siu etui tgietschen e muossa igl
abonnament'; en sesez ha ella gie buc da mussar igl etui. Mo sch'ins
ha in etui tgietschen, ston ins schon era mussar quei, buc mo igl
abonnament. Quei ei segir era quei ch'il text da Bichsel vul exprimer en passant; leu stat gie era buc 'wie sie ihr rotes Etui mit dem
Abonnement aufschlägt und es vorweist'. Pia eis ei halt era da schar
mussar ella igl etui ella translaziun romontscha, e buc mo igl abonnament.
SA 10
S-81
'In der Bahn' han ils biars translatau cun 'el tren', buc 'ella viafier'; gliez tuna tuttina empau curios, era sch'ei stat el text tudestg 'in der Bahn' e buc 'im Zug'. 'el tren' stat il pli davos ella
construcziun romontscha; igl object direct stat avon objects preposiziunals. Quei dess lu inaga:
Lu empruavan els silmeins da s'imaginar exactamein, co ch'ella arva
e presenta siu etui tgietschen cugl abonnament el tren.
Resta aunc 'beiläufig'. Il plaid ei cheu adv. Il VD dat per "beiläufig" sco adv. la significaziun 'casualmein', e per "beiläufig" el
senn dad "ungefähr" aunc 'pressapauc'; ina significaziun che 'beiläufig' ha tenor il Wahrig mo ell'Austria: 'beiläufig 10 Schilling'
vul dir leu "circa 10 schillings". 'casualmein' va denton buc cheu;
gliez vul dir "zufällig" ed ei buc il medem. Il BT ed il Voc. surmiran dattan 'occasiunalmaing', ch'ei denton "gelgentlich". Il BT indichescha denton era 'be sperapro', che para pia dad esser sancziunaus el ladin, ch'ei denton in germanissem sin basa da 'nebenbei'.
Per sursilvan va quei buc, ed enzatgei auter hai jeu era buc anflau,
Fabian era buc, ed era Didier ha schau naven quei. Pia u 'sperapro'
ni nuot, e lu ei 'sperapro' tuttina aunc meglier, silmeins leu, nua
che quei va.
Lu il proxim toc: 'wie sie den Bahnsteig entlang geht,'
'co ella camina/marcha/va per liung dil perrun/lung il perrun'.
'entlang' ei ina indicaziun dalla direcziun ch'ins drova buc senza
auter el romontsch, perquei che nus vein cheu tut in auter sistem
d'indicar las direcziuns ch'il tudestg da scartira. Il voc.surs.tud. indichescha bein 'per liung (da)', mo gliez san ins duvrar mo
sco indicaziun dil liug, buc dalla direcziun, ed il voc. rom.-tud.
dat lu era mo exempels pil liug: 'Ils aspectaturs spetgan per liung
dalla via'. 'Ils aspectaturs van per liung dalla via' schess in denton strusch per sursilvan. Tgei schess ins enstagl, sch'ei van sper
ni agl ur dalla via? 'Els van da via si, da via giu, da via en ni da via ora', denton buc
'per liung dalla via'. Il problem ei mo, tgeinina da quellas indicaziuns che va cheu il meglier. Sch'ins enconuschess la situaziun,
fuss la caussa clara. A Turitg fuss ei p.ex. 'dil perrun ora'. Sche
ins vul denton prender enzatgei neutral, vegn a restar nuot auter
che prender 'co ella va sil perrun', senza indicar la direcziun, nua
ch'ella va. Cheu vegn ins lu ellas stretgas cun nies renomau sistem
da localisar sco 'vi ed entasi' ed 'en ed oragiu' etc.; in sistem
che funcziuna mo, sch'ins enconuscha exactamein la topografia ch'ins
descriva.
Il ladin para da saver duvrar 'lung' persuls per indicar la direcziun. B/T indicheschan igl exempel 'ir lung il flüm'. Gliez ei denton plitost 'ir sper il flum giu' ni 'si', ferton che cheu eis ei
'sil perrun' e buc 'sper il perrun si' ni 'giu'. El DRG hai jeu
anflau negins exempels per quei diever da 'lung', mo cunquei che domisdus Ladins han duvrau 'lung il perrun', stuess quei pia ir leu.
Lu ei curdau en egl a mi, che tuts han duvrau enzatgei specific per
'gehen', sco 'caminar' e 'marschar', buc semplamein 'ir'. Pertgei? –
Probablamein ha ei schon da far cun la tscherna da 'lung il perrun',
mo daco ch'ins pren en quei connex in plaid stilisticamein pli ault
sai jeu era buc dir senz'auter.