gonnacodina informat n 1

Notitziàriu de Gonnacodina
Su comunu de Gonnacodina
informat
Numero 1
04/08/2014
Afestendi s’òmini prus bèciu
de Gonnacodina
Tziu Balloi Zedda
Sommario
Cara a cara cun tziu
Balloi
1
Tziu Balloi chini est?
2/3
Oràrius de is ufìtzius
comunalis po s’istadiali
3
Sardìnnia “Guinness
World Record”
4
Is pipieddus ddu iscìnt
4
Contus, Cantus e dìcius
de Gonnacodina
5
Ufìtziu de sa Lìngua
Sarda
6
Su 4 de austu, po is
codinesus at a essi
festa manna!!! Difatis
sa populatzioni at a
afestai su primu òmini "centenàriu" de sa
bidda.
Ma cust'òmini chini
est? Ddi nant Zedda
Salvatore,
mancai
ddu tzerrint "Balloi",
est nàsciu su 4 de
Austu de su 1914,
fintzas a pagu tempus fait biviat me in
domu sua a Gonnacodina immoi est in
dd'una "domu de pausu"
a
Baressa.
Is bècius funt sa memòria nosta, funt unu
libru de arregordus.
Chena
issus
non
nc'iat a essi ni passau ni
istòria. Issus ant iscritu
s'istòria de sa bidda. Comenti immoi ddus seus
fadendi nosu e totu.
Cussu chi boleus fai nosu
oi e afestai Tziu Balloi ma
non feti, boleus poni a
disponimentu de Gonnacodina is arregordus de
cust’òmini, de custu traballadori mannu.
nalistas e cun dd’unu arregistradori e una videocàmera,
fiant andaus a interbistai
totu in bècius de sa bidda.
Me in is arrigas chi eis a ligi,
s’eus a fai torrai a bivi, cun
is contus de tziu Balloi, sa
Gonnacodina de is tempus
antigus e eus a fai unu tributu a un’òmini mannu, motivu de orgòlliu po totu nosu.
Duus annus fait, cun s’agiudu de s’isportellu Linguìsticu Comunali, iaus
fatu una circa asuba de is
arregordus de s’antigòriu
e iaus intervistau Salvatore Zedda puru.
A fai totu custu iant agiudau puru is piciocheddus
de Gonnacodina, chi si
fiant trasformaus in gior-
Tziu Balloi chini est?
I: A fostei ita ddi piticu andà a pasci is
nant?
bois, a marrai, candu
tenia seti/otu annus
S.Z.: a mei mi nant Sal- apu fatu sa tertza, insavatore Zedda detto Bal- ras andà a marrai, a
loi, seu nàsciu su 4 de ghetai faa a ghetai cìxiaustu de su 1914, fra ri. Candu andà a iscola
unu mesi fatzu noranto- e fadia sa de tres classis,
t’annus
candu ndi bessia… fia
giai
cun sa marra a codI: Candu fiat giòvunu
du..a
marrai! Insaras in
ita traballu fadiat?
su tempus de messai cun
S.Z.: de piciocheddu sa fraci a messai a ma-
nu fut! Dopu messau sa
màniga de trigu si portàt a s’argiola e poi si
trebiàt cun is bois o cun
is cuaddus.
Tziu Balloi si contàt
puru de is tempus de
gherra, comenti si biviat.
I: fostei andau a cumbati in gherra est?
PAGINA 2
S.Z.: no a cumbati in gherra no,
peroba fiaus in Sardìnnia, fiaus
istètius richiamaus, fiat zona de
gherra innoi puru. Infatti funt benius e nd'ant sciusciau totu su casteddu. Deu fia a Quartu candu
fiant benius is aèreus a bombardai,
fiaus in dd'unu sartu acanta de
Quartu, fiaus me innia e nosu intendeiaus totu is bombardamentus,
candu beniant a su noti a intru de
sa postatzioni, is sus ispostamentus de s'ària de is bombas chi-si
ghetànt in Casteddu, si spostàt po
finsas su prantalloni a intru de sa
postatzioni po is bombas. Ghetànt
po fintzas is bengalas de s'aèreu a
de noti, fadiant una luxi chi parriat su soli, ddu fadiant po bì mellus sa citadi a de noti, po bombardai mellus e ndi sciusciai totu, e po
bì aundi nci fiat prus populatzioni
e bocì prus genti. Cussus chi fiant
in Casteddu iant isciollau innoi in
custas biddixeddas, nci ndi fiant
innoi puru in Gonnacodina de isciollaus.
In tempus antigus non si papàt
comenti si papat oi in dii. Circas
medas asuba de sa "longevità" si
contant ca is aiaius nostus bivint
prus a longu poita papant beni.
Tziu Balloi si contat comenti papàt....incapas eus a iscoberri su
segretu po bivi po tempus meda e
diventai unu centenàriu.
I: In tempus antigus comenti papaiais?
S.Z.: in cussus tempus si fadiat
cìxiri, teniaus puddas, ddas bociaiaus po ddas papai su domìnigu, ddas fadiaus a brodu, a petza,
teneiaus procus puru e inghitzaiaus a ddus bocì me in is mesis
de sant'andria/cabudanni e si fadiat su sartitzu.
I: Su sartitzu comenti si fadiat?
S.Z.: Su procu apustis de essi istètiu macellau, s'abruschiat, s'abruxiat cun su fenu de su trigu, poi si
pulliat, si sciacuàt, andàt smatzau;
apustis si sperràt in duas perras e
si bogàt su lardu e su prupa. Sa
prupa si fadiat a incorrededdus
piticheddeddus, si ghetàt in dd'unu pianu e si cundiat cun pìbiri e
S U C O MU N U D E G O N NA C O D I N A I NF O R MA T
mata de faua; si lassàt po tres
dis, ònnia dii si depiat girai sa
petza. Dopu tres dis si pigànt is
budellus de su porcu e ddi ghetaiant sa petza ingunis, s'apicàt
in dd'una canna in artu po sciutai e abarràt ingunis fintzas a
candu non si fiat sicau. Insaras
si papàt, si papàt cotu arrostiu
cun su schidoni, a bortas cruu
puru segau a fitixeddas finis,
s'ingolliat in su sartu po murzai. A murzai fiat a mengianu,
poi nci fiat a prandi e a merì si
naràt a merendai.
NU ME R O 1
in sa crobi, apustis nci fiant duus
sedatzus unu finu e unu prus grussu, sa fèmina giràt su sedatzu
grussu, abarràt in susu su pòddiri
mannu, custu ddu donànt a su
bestiàmini, a is puddas a su porcu.
Cun cussu prus fini abarràt in su
canisteddu sa farra. Su podireddu
prus fini ddu usant po fai pani a
su pròpriu, fadiant su pani scuru,
su pani russu. Poi abarràt su sceti
po fai su pani e sa sìmbula po fai
su cocoi. Sa sìmbula si cuergiat a
manu e poi si-ndi pesat a panis. Is
fèminas si-ndi pesànt a mesunoti
mesunotis e mesu
po fai su pani,
Is ndi pesànt
callentànt s’àcua e
I: comenti si fadiat su paa mesunoti
poi poniant sa
ni?
civedda, ddu cumesunotis e
mossànt, a ddu
S.Z.: su pani si fadiat…nci
mesu po fai su
cumossai
boliat
fut su trigu si moliat su trigu
nai a ddi poni su
in sa mola, totu teneaus una
pani
Sali e s’àcua. Inmola cun su burrinheddu.
saras si fadiat sa
Nci fut unu lacu mannu e
pasta e si portàt a sa mesa manna
asuba de cussu nci fut una pedra cun dd’unu risaltu mannu
aundi apogiàt sa pedra, su corru de sa mola abarràt firmu me
Comenti a nosu e totu Tziu Balloi
in cussas isporgèntzias chi tea pipieddu piticadeddu giocàt, ma
niat su lacu, asuba de ingunis
ddu fadiat comenti a immoi?
ddui fiat sa mola e sa mola portàt un incorradeddu de linna
chi apogiàt, a parti e a atra,
I: ita giogus fadaiais?
portat duas cosas rialtzadas e
ingunis un incorradeddu de
S.Z.: nosu piciocheddus mascus
linna fatu cun isporgèntzias
candu andaiaus a pasci is bois
diaici. Unu andàt a su tesinant
fadaiaus unu giogu, portaiaus un
de s’asinellu chi giràt, portat
arroghededdu de cosa diaici e si
una specie de soghixedda de
ponaiaus unu a custa parti e unu a
linna e cuddu giràt.Su burricust’àtera parti e portaiaus unu
cheddu comenti giràt moviat sa
fusti diaici (fait cinnus cun sa mamola posta asuba de cussa pernu po fai bii comenti fiat mannu),
da chi abarràt firma asuta. A
ddui fiat una foradedda innoi e
susu de ingunis ddui fiat su
una inguddai, si poniat unu fusti
maiolu, su maiolu nci fiat de
in dd’una foradedda e in s’àtera
taula e de giuncu. Ddui fiat o
puru, unu depiat tirai su fusti e
una canna o un incorradeddu
ddu depiat intinnai po ddu sebiai
de linna apicau in susu e agansu prus atesu. Ndi ddui fiant àteciàt a su maiolu aundi poniant
rus, duus a fiancu, deu cun su fusti
su trigu. Cussu chi fiat asuba de
e s’àteru a s’àtera parti e poi cuddu
su lacu de sa mola abarràt firtiràt su fustixeddu deu curmu, s’atru cun cussus duus
ria da custa parti a custa
bucus chi portàt aundi s’acaparti e cuddu de ingunis a
piant a sa sedda de s’asinellu
custa parti e depaiaus congiràt, e de su maiolu nci calat
tai po cantu c’arrenesu trigu a pagu a pagu a inxiaiaus poi tocàt a boddì su
tru de ingunis e cuddu ddu
fustixeddu e a ddu torrai a
macinat. Sa farra andàt a
tirai a s’àtra parti, ddu
intru de su lacu mannu. Acadepiat intinnai e sebiai
bau custu, sa farra si ghetàt
NU ME R O 1
S U C O MU N U D E G O N NA C O D I N A I NF O R MA T
atesu e si torràt a contai. Binciat
chini fadiat prus puntègiu. Àtrus
giogus fut a giogai a butonis
cussus chi portant is giacas bècias.
Si giocat a dinai puru, is cincu
centèsimus a ràmini matucus, is
dexi centèsimus e is binti centèsimus e si giocàt a dinai. Si poniat
una perdixedda innoi e una ingudani e si tiràt su dinai, cussu chi
ddi bessiat sa monetina prus acanta de sa perda fiat su primu e
cussu chi fiat ùrtimu, su prus atesu, ndi boddiat is monetas, ddas
pesàt in artu e si naràt a cruxi o a
crastus; aundi fiat raffigurada sa
conca de su rei cussu fiat cruxis,
s’àtra parti fiat crastus. Chi indovinàt sa parti chi abarràt in susu
cussu binciat. Chi fiant cincu monetas a pesai e ndi bessiant tres de
cussu ch’iaus nau tres ndi pigaiaus tres, chi ndi bessiant duus
duus ndi pigaiaus e is atras ddas
torrànt a pesai e pediat s’àteru ca
fiat segundu e cussu ch’indovinàt
si pigat chi no indovinàt nudda
non si pigat nudda
Immoi seus abituaus a chistionai
de s’èuru, ma Tziu Balloi si contat
de unu tempu aundi nci fiat sa lira
e de cantu custa balliat
PAGINA 3
I: Is domus comenti fiant fatas?
Piciocheddus gioghnedi comenti in antighidadi
I: Fostei is liras ddas connotas?
S.Z.: ddas apu connotas in paperi e
in moneta puru, apu connotu due
cinque dieci lire in carta, candu fia
pitiadeddu cun cincu francus podiast comprai duus chillus de petza
puru, poi totu est aumentaun on nci
ndi fiat, s’àcua si poniat a callentai.
Luxi non nci ndi fiat, nci fiat luxi de
candela de ollu, de petròlliu o sa
stiàrica.
Is domus puru non fiant comenti a
oi
S.Z.: su bànniu in dd’unu angulleddu in foras de domu, si sciacuaiaus cun scivadeddas de àcua,
andaiaus a sa funtana a pigai s’àcua poita in domu non nci ndi fiat,
s’àcua si poniat a callentai. Luxi
non nci ndi fiat, nci fiat luxi de
candela de ollu, de petròlliu o sa
stiàrica. Sa candela de petròlliu
s’alluiat cun su petròlliu a intru e
su losìngiu a foras; portàt a foras
su becùciu, sa candela s’alluiat e
fadiat pampa. O puru nci fiant a
ollu, fiant de ferru cuadradas, portànt is tres po poni su losìngiu e
cussu cun s’ollu a intru e su losìngiu si poniat in dd’unu angulleddu
s’alluiat e fadiat luxi. O puru sa
stiàrica ca si portat cun su porta
stiàrica, si usat po andai a si corcai, po luxi po fai su pani a su noti, ddas bendiant me in is butegas.
Custu est totu cussu chi tziu Balloi s’at contau, contus de una vida
passada, de una vida chi po nosu
immoi parrit unu bisu isceti.
Depeus allogai is arregordus de is
aiaius nostus e ndi fai prenda
manna!
A cent’annus e prus cun salludi
Tziu Balloi!!!
Oràrius de is ufìtzius comunalis po s’istadiali
Po s’istadiali is ufìtzius de su comunu ant a sighiri custus oràrius:
Ufìtziu demogràficu: de su lunis a su cenàbura de is 11 a is 13. mèrcuris de is 16.30 a is 18
Uf’tzis Servìtzius Sotzialis: lunis, martis, mèrcuris, cenàbura de is 11 a is 13
Uf’ìtziu Protocollu, Tributus, Biblioteca: de su lunis a su cenàbura de is 11 a is 13, mercuris de is 16.30
a is 18
Uf’tziu Tènnicu: de su lunis a su cenàbura de is 11 a is 13, mercuris de is 16.30 a is 18
Ufìtziu Ragioneria: lunis, martis, mèrcuris, cenàbura de is 11 a is 13
Si racumandat a is utentis de rispetai is oràrius. Si torraus gràtzias meda
PAGINA 4
S U C O MU N U D E G O N NA C O D I N A I NF O R MA T
NU ME R O 1
Sardìnnia “Guinness World Record”
Sa Sardìnnia, ìsula antiga, immoi connota de totu comenti a s’ìsula de is centenàrius. S’universidadi de is istùdius de Tàtari at fatu una circa a pitzus de custu argumentu, e ndi funt bessidas a pillu cosas meda. Luca Diana, circadori a
capu de su progetu AKEA (A Kent’Annos) si contat ca in Sardìnnia nci funt 370
centenàrius e prus de 700 cun prus de 90 annus. 22 ònnia centumila abitantis,
su dòpiu de sa mèdia mondiali e su triplu de sa mèdia ocidentali.
Ma comenti mai diaci tantis centènarius in Sardìnnia nci funt?
Sa circa narat ca est diaici po mori de fatoris genèticus, po su clima, po su modu de papai e po su tanti de binu chi si bufat (prus de su dòpiu de cussu chi si
bufant is italianus). Sempri segundu sa circa nd’est bessiu a pillu ca su binu
sardu tenit prus sustàntzias “antiossidanti” e in su casu si agatant bacillus ca
funt resistentis meda a su ph e tenit un’atividadi probiòtica manna. Custu s’acàpiat a su fatu ca su 93% de is òminis asuba de is norant’annus bufant binu e
su 92% de is fèminas papant casu…est unu casu o at a essi custu su segretu de
sa longevidadi?
S’òmini prus bèciu de su mundu (arreconnotu de su guinness de is primaus in
su 2001) est Antonio Todde,ca totu connosciant comenti a Tziu Antoni; nàsciu
in Tiana (NU) su 22 de gennàrgiu de su 1889, mortu una pariga de cidas prima
de fai 113 annus. Tziu Antoni contàt ca ddi podiant liai totu, ma una tasa de
binu arrùbiu a sa dii no!
S’òmini prus bèciu de s’Europa est invècias Giovanni Frau, nàsciu in Orroli
(CA) su 29 de cabudanni de su 1890, mortu in su 2002 a 112 annus.
Sighendi in sa circa s’est evidentziau ca nci funt logus precisus aundi is òminis
bivint prus a longu, ddis nant “zone Blu”. Custus logus s’agatant in Ogliastra.
Pagus tempus fait, a Perdasdefogu, ant premiau sa famìllia prus longeva de su
mundu: sa famìllia Melis ca in 9 faint 809 annus! Sas prus bècia, tenit 104 annu, sa prus giòvuna 76 annus.
Oi nosu afestaus is cent’annus de tziu Balloi…e un’augùriu si ddu boleus fai:
a si bì cun salludi sa dì chi dd’ant a donai su prèmiu po essi s’òmini prus bèciu
de su mundu!!!
IS PIPIEDDUS DDU ISCìNT
Fueddus e mùsica asuta de is isteddas
S’Amministratzioni Comunali, si bolit cumbidai a un atòbiu de importu mannu.
Cenàbura 1 de austu a is 21, in su parcu de Santu Danieli, Lorenzo Braina at a presentai “Is pipieddus ddu
iscìnt, fueddus e mùsica asuta is isteddas”. At a essi acumpangiau de sa mùsica de Donato Cancedda
Lompei in medas!!
NU ME R O 1
S U C O MU N U D E G O N NA C O D I N A I NF O R MA T
PAGINA 5
Contus, cantus e dicius de Gonnacodina
Sa giovunesa nosta
Custu at a essi su primu de is nùmerus de su giornaleddu de informatzionis de Gonnacodina, in dònnia
nùmeru eis a agatai custa rùbrica chi s’at a portai a sa memòria sa Gonnacodina de is tempus antigus.
Dd’eus a fai torrendusì a bitì is contus de forredda, mutetus, e is giogus ca fadiant is aiaus nostus. Custu
dd’eus a podi fai gràtzias a is intervistas fatas de is piciocheddus de Gonnacodina duus annus fait, e gràtzias a su libru de Italo Cuccu “Gonnoscodina” de su 2004.
Sposu e sposa
Sa musca macedda
In su sartu de bidda nosta, a
Gonnacodina, ddui est unu logu
chi ddi narant sposu e sposa. Su
nòmini, narant, ndi siat beniu de
unu fatu sucèdiu diaderus.
Contant ca nci fiant duus sposus,
issa fiat de Masuddas e issu de
Gonnacodina. apustis de s’essi
coiaus si ndi fiant andendi faci a
Masuddas. Candu arribant acanta a Trèmini intendint is campanas de Masuddas sonai, e sa sposa ddi domandat: “ custu sonu ita
est?” e cussu: “ funt is campans
de masuddas sonendi!”; sa sposa
ddi arrespundit: “ chi custu est
su sonu de is campanas de Masuddas, is pitious de is crabas de
babbu miu ballint prus de custu!”. E s’istòria contat ca de cussu momentu sposu e sposa e totu
sa cambarada siant abarraus
amramuraus ingunis.
Is mannus nostus narant, ca in
tempus antigu in Gonnacodina,
bessiat sa musca macedda.
Dd’iant inserrada a intru de unu
cascioni e interrada asuta meda
meda a su caròngiu de Concu Sanna, acanta dd’iant postu un’atru
cascioni prenu de oreria..
Cabisceta, cabisceta,
Mamma tua est a sa festa
Custu contu atzitzàt su disìgiu de
genti meda. Po agatai su cascioni
de oreria (cussu chi sa genti circàt
fut cussu!) podiat capitai de agatai su cascioni prenu de musca
macedda. Mancai sa genti dd’apat
circau po tempus meda, nisciunu
fintzas a immoi at aciapau ne su
tesoru ne sa musca macedda, cuadas ancora asuta de su caròngiu
de Concu Sanna
Babbu tuu est traballai
Cabisceta torradinci andai
_______________________
Pilloneddu crispu crispu,
Ita potas in su pitzu?
Ollu santu batiau,
Gesu Cristu nomenau,
Nomenau in sa novena
Ave Maria, gratzia prena.
De su libru de Italo Cuccu “Gonnoscodina” territorio storia abitanti tradizioni popolari, grafica del parteolla
PAGINA 6
S U C O MU N U D E G O N NA C O D I N A I NF O R MA T
NU ME R O 1
SARDU EST BELLU….
….SARDU EST ROCK!!
Custu giornaleddu informativu esto contivigiau de su
Comunu de Gonnacodina in paris a s’ufìtziu de sa lìngua
sarda.
Chi boleis publicai calincuna cosa o fintzas po dudas o
preguntas, telefonai puru a su nùmeru
078392000
E preguntai puru de s’operadora po sa lìngua
Sarda. Arregordaisì ca s’operadora est presenti in su
comunu su lunis a mengianu de is 11 a is 14 e su mercuris a merì de is 15 a is 18.
Ufìtziu de sa lìngua sarda
In su comunu nostu at torrau a aberri s’ufìtziu de sa lìngua sarda
Cuntzitadinus Garbosus,
in su Comunu nostu at torrau a aberri s’Ufìtziu de sa Lìngua Sarda aparitzau cunforma a is artìculus 9 e
15 de sa Lei 482/1999 ‘Normas in matèria de amparu de is minorias linguìsticas istòricas’ – annada de finantziamentu 2010. S’isportellu si presentat comenti a unu servìtziu subra-comunali paris cun is Comunus de Mragaxori, Curcuris, Siris, Pompu, Sìmaba e Masuddas, e est de agiudu po totu is tzitadinus chi
bolint impreai su sardu (in s’oralidadi e/o in s’iscritura) me in is raportus cun s’Amministratzioni Pùblica e
fintzas po is amministradoris e po su personali dipendenti chi depint arrespundi a cussus tzitadinus. S’operadori est presenti ònnia lunis a mangianu, de is 11.00 a is 14.00, e mercuris a meri de is 15.00 a is
18.00 in sa domu comunali, est a disponimentu po: informatzionis, profundamentus, dudas, crosidadis,
bibliografia, sitografia in contu de sa lìngua sarda; consulèntzias giurìdicas, terminològicas e tradutolòcicas e po consillus chi pertocant is arrègulas de iscritura de su sardu.
Operadora: Genita Grussu – Asòtziu Culturali “Sa Bertula Antiga” de Biddaramosa